5 poziom PRK a potrzeby gospodarki i społeczeństwa wiedzy Seminarium Poziom 5 Polskiej Ramy Kwalifikacji: rynek pracy i regulacje ustawowe Prof. Ewa Chmielecka (na podstawie prezentacji I. Kotowskiej i A. Chłoń-Domińczak) Fundacja Rektorów Polskich, 25 września 2017 r. 1
Pytanie: Czy potrzebujemy utrzymania lub zwiększenia liczby osób studiujących w Polsce? Odpowiedź: Spójrzmy na potrzeby gospodarki i społeczeństwa wiedzy i kapitał ludzki, który mamy do dyspozycji. 2
Wyzwania dla edukacji w Europie i w Polsce Starzenie się populacji, w tym spadek liczby dzieci i młodzieży w Europie Rosnące zapotrzebowania na umiejętności niezbędne do życia i pracy w coraz bardziej zaawansowanym technologicznie i globalizującym się świecie Utrzymywanie się nierówności szans i efektów w systemach edukacji PL (Country Report Poland 2017): przy znacznym spadku liczby osób w wieku produkcyjnym niezbędne jest podejmowanie działań takich jak: zwiększanie uczestnictwa osób na rynku pracy inwestowanie w kapitał ludzki wzrost produktywności 3
Relatywne zmiany wielkości populacji w wieku 20-64 lata oraz populacji w wieku 65 + w okresie 2013-2060 w krajach UE Liczba osób starszych podwoi się w PL Spadek o więcej niż 30% Source: 2015 Ageing Report. Economic and budgetary projections for the 28 EU Member States 4 (2013-2060), European Economy 3 2015, p.23
Zmiany liczby i struktury wieku ludności Polski, projekcje Eurostatu P0P2010 VS. POP2013 39000 38000 37000 36000 35000 34000 33000 32000 PROGNOZA GUS 2013 WSKAZUJE SPADEK DO 33,95 MLN W 2050 R. 33876,783 2013 2010 34546,472 33293,791 32357,822 2 015 2 020 2 025 2 030 2 035 2 040 2 045 2 050 2 055 2 060 bardzo intensywne starzenie się populacji : liczba osób w wieku 65 lat i więcej wzrośnie o 117% (99,8%) w latach 2010 (2013) - 2060, a udział z 13,5% (14,2%) do 35% (32,9%) jeden z najgłębszych spadków potencjalnych zasobów pracy w UE28: liczba osób w wieku produkcyjnym spadnie odpowiednio o 36% /30,9 % 5
Liczba osób [tys.] Spadek podaży pracy w Polsce do 2050r. sięgnie 5 mln osób głównie wskutek zmian struktur wieku 1000 0-1000 -2000-3000 -4000-5000 -6000 2020 2025 2030 2035 2040 2045 2050 Rok Efekt zmian we współczynnikach aktywności Efekt zmian w strukturze demograficznej Efekt zmian wielkości populacji Łączna zmiana od 2015 roku Źródło: A.Kiełczewska, P.Lewandowski, Starzenie się ludności a podaż pracy w Polsce w horyzoncie roku 2050, w: Starzenie się ludności rynek pracy i finanse publiczne w Polsce, 6 Komisja Europejska, Warszawa 2017
1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010 2012 2014 2016 2018 2020 2022 2024 2026 2028 2030 2032 2034 2036 2038 2040 2042 2044 2046 2048 2050 2052 2054 2056 2058 2060 2062 2064 2066 2068 2070 tys. osób Liczba osób w wybranych grupach w wieku w Polsce w latach 1990-2014 (dane obserwowane) oraz 2015-2070 (projekcja Eurostatu POP2013) 12 000 10 000 8 000 6 000 4 000 2 000 0 5-18 lat 19-23 lata 24-39 lat Źródło: A.Chłoń-Domińczak, 2017, Uzasadnienie społeczne dla kształcenia na 5 poziomie Polskiej Ramy Kwalifikacji w kontekście rozwoju kapitału ludzkiego Czy jest możliwe przeciwdziałanie spadkowi kapitału ludzkiego na poziomie całej populacji w Polsce, gdzie wraz z redukcją potencjalnych zasobów pracy będzie występować intensywne starzenie się populacji i samych zasobów pracy? 7
Kapitał ludzki pomiar na poziomie indywidualnym i w skali makro Pomiar kapitału na poziomie indywidualnym w przebiegu życia i na poziomie całej populacji uwzględniający: - formalne wykształcenie - zdobywanie wiedzy i umiejętności podczas kariery zawodowej - stan zdrowia jako czynnik wpływający na deprecjację wiedzy - starzenie się wiedzy i umiejętności - zapominanie nabytej wiedzy - interakcje między jednostkami (w skali populacji) M.Stonawski, Kapitał ludzki w warunkach starzenia się ludności a wzrost gospodarczy, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2014 8
Szacunek kapitału ludzkiego na poziomie populacji Projekcje kapitału ludzkiego w Polsce w latach 2002 2052 (populacja w wieku 15-64 lata) Projekcje przygotowane przy różnych scenariuszach zmian płodności (P), poziomu wykształcenia (W) i aktywności zawodowej (A) Źródło: M.Stonawski, s.114 9
Szacunek kapitału ludzkiego per capita w Polsce Kapitał ludzki w Polsce per capita w latach 2002 2052 Źródło: M.Stonawski, s.114 Poprawa jakości zasobów ludzkich nie rekompensuje ubytku wielkości tych zasobów (spadku liczby ludności w wieku produkcyjnym) i starzenia się ludności; mimo postępu w stanie zdrowia, wykształceniu, zwiększeniu aktywności zawodowej i płodności kapitał ludzki w Polsce będzie maleć Szczególna rola wykształcenia wyższego jako głównego stymulatora wzrostu 10 kapitału ludzkiego
Zmiany odsetka osób posiadających wykształcenie wyższe w krajach UE w latach 2001 i 2013 Mimo awansu edukacyjnego (najmłodszych) Polaków luka wykształcenia między Polską a czołowymi krajami UE jest wyraźna, zwłaszcza dla zasobów pracy ogółem Źródło: Instytut Badań Strukturalnych, Zatrudnienie w Polsce 2013, s.62. 11
Czy poziom 5 ważny jest dla podnoszenia poziomu kapitału ludzkiego w Polsce? Badanie Uwarunkowania decyzji edukacyjnych potwierdziło, iż dostęp do wyższego wykształcenia jest ograniczony dla niektórych grup ludności. Są to osoby, które stosunkowo wcześnie usamodzielniają się, kosztem możliwości dalszego własnego kształcenia Subiektywna luka edukacyjna, czyli różnica między poziomem wykształcenia, jaki respondent chciał osiągnąć, a poziomem który osiągnął dla osób z wykształceniem średnim określa potencjał dla rozwoju 5. poziomu Subiektywna luka edukacyjna według poziomu wykształcenia Źródło: Kotowska et al. (2015) w: A.Chłoń-Domińczak, 2017, Uzasadnienie społeczne dla kształcenia na 5 poziomie Polskiej Ramy Kwalifikacji w kontekście rozwoju kapitału ludzkiego 12
Uwagi końcowe Głębokie i trwałe przekształcenia struktur wieku ograniczają możliwości wzrostu ekonomicznego w krajach UE (spadek podaży pracy, spadek kapitału ludzkiego); ograniczenia te są szczególnie silne w Polsce i innych krajach Europy Środkowo- Wschodniej dla przeciwdziałania negatywnym dla wzrostu skutkom zmian ludnościowych kluczowe są wzrost aktywności zawodowej i zatrudnienia oraz poprawa produktywności, a te są zależne od poziomu wykształcenia i aktywności edukacyjnej dorosłych znaczenie inwestycji w wykształcenie wyższe szczególnie ważne w Polsce ze względu na przewidywany spadek kapitału ludzkiego w skali całej populacji, Kształcenie na piątym poziomie PRK tworzy możliwości rozwinięcia oferty edukacyjnej adresowanej do osób, które do tej pory nie korzystały z oferty szkół wyższych. Doświadczenia międzynarodowe pokazują, że studia takie mogą stanowić znaczną część rynku edukacyjnego, pozwalając na wykształcenie grupy wykwalifikowanej kadry technicznej. 13