Rolnictwo ekologiczne w województwie zachodniopomorskim pierwsze spotkanie eksperckie z cyklu Z Marszałkiem o rolnictwie Dr inż. Jarosław Rzepa Urząd Marszałkowski Województwa Zachodniopomorskiego Szczecin, 30 marca 2011 r. 1
Czy rolnictwo ekologiczne to działalnośd niszowa dla hobbystów? 2
miejsce w kraju Rolnictwo ekologiczne województwa zachodniopomorskiego na tle Polski 1 3 5 7 9 11 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 powierzchnia gosp. 1 1 1 1 1 1 1 1 ilośd gospodarstw 9 9 8 6 5 5 4 1 ilośd przetwórni 4 3 5 6 6 7 4 6 Źródło: Opracowanie własne - Urząd Marszałkowski WZ, WRiOŚ na bazie danych GIJHARS 3
Udział procentowy 12,0% 10,0% Udział powierzchni ekologicznych upraw rolnych w użytkach rolnych w użytkowaniu 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 WZ 0,9% 1,4% 2,7% 4,1% 5,8% 5,4% 6,9% 10,8% PL 0,4% 0,6% 1,0% 1,4% 1,8% 1,9% 2,3% 3,2% Źródło: Opracowanie własne - Urząd Marszałkowski WZ, WRiOŚ na bazie danych GIJHARS 4
Liczba gospodarstw [szt] udział w kraju [%] 2 500 2 000 Liczba gospodarstw ekologicznych w województwie zachodniopomorskim 14,0% 12,0% 10,0% 1 500 1 000 500 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ilość gosp. [szt] 85 176 404 678 1 059 1 396 1 621 2 373 udział w kraju [%] 3,7% 4,7% 5,6% 7,4% 8,9% 9,4% 9,5% 11,5% 8,0% 6,0% 4,0% 2,0% 0,0% Źródło: Opracowanie własne - Urząd Marszałkowski WZ, WRiOŚ na bazie danych GIJHARS 5
liczba producentów Liderzy rolnictwa ekologicznego w województwie zachodniopomorskim 3000 2500 2000 1500 1000 500 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 pozostałe 205 308 493 641 770 1031 p. świdwioski 42 61 107 124 138 205 p. szczecinecki 53 88 118 152 219 320 p. koszalioski 38 62 87 124 155 212 p. goleniowski 22 42 94 140 168 213 p. drawski 44 128 172 229 263 407 Źródło: Opracowanie własne - Urząd Marszałkowski WZ, WRiOŚ na bazie danych GIJHARS 6
liczba producentów Liderzy rolnictwa ekologicznego w województwie zachodniopomorskim 1200 1000 800 600 400 200 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 p. drawski 44 128 172 229 263 407 p. goleniowski 22 42 94 140 168 213 p. koszalioski 38 62 87 124 155 212 p. szczecinecki 53 88 118 152 219 320 p. świdwioski 42 61 107 124 138 205 pozostałe pow. 205 308 493 641 770 1031 7 Źródło: Opracowanie własne - Urząd Marszałkowski WZ, WRiOŚ na bazie danych GIJHARS
powierzchnia [tys. ha] udział w kraju [%] 120,0 Powierzchnia gospodarstw ekologicznych w województwie zachodniopomorskim 25,0% 100,0 20,0% 80,0 15,0% 60,0 40,0 10,0% 20,0 5,0% 0,0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 powierzchnia [tys. ha] 9,5 15,5 28,1 42,4 59,1 54,2 69,0 108,0 udział w kraju [%] 15,5% 14,8% 16,9% 18,6% 20,6% 17,2% 18,8% 20,6% 0,0% Źródło: Opracowanie własne - Urząd Marszałkowski WZ, WRiOŚ na bazie danych GIJHARS 8
Powierzchnia gospodarstw [ha] Powierzchnia gospodarstw ekologicznych w województwie zachodniopomorskim 100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 pozostałe 13138 13912 30194 30752 39417 48083 świdwioski 2179 2514 3972 4037 3914 7638 szczecinecki 3989 3500 7559 6502 8716 12733 koszalioski 1658 2567 3205 3551 4668 6650 goleniowski 1985 1482 5531 5271 5479 7934 drawski 4016 6410 8531 5956 6237 12871 Źródło: Opracowanie własne - Urząd Marszałkowski WZ, WRiOŚ na bazie danych GIJHARS 9
Powierzchnia gospodarstw [ha] Powierzchnia gospodarstw ekologicznych w województwie zachodniopomorskim 50000 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 drawski 4016 6410 8531 5956 6237 12871 goleniowski 1985 1482 5531 5271 5479 7934 koszalioski 1658 2567 3205 3551 4668 6650 szczecinecki 3989 3500 7559 6502 8716 12733 świdwioski 2179 2514 3972 4037 3914 7638 pozostałe 13138 13912 30194 30752 39417 48083 Źródło: Opracowanie własne - Urząd Marszałkowski WZ, WRiOŚ na bazie danych GIJHARS10
powierzchnia upraw [ha] Struktura gospodarstw ekologicznych w województwie zachodniopomorskim 120000 100000 80000 60000 40000 20000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 pozostałe (w tym orzechy) 1489 493 2730 5657 557 15992 warzywa 66 30 289 349 1783 429 upr. sadown. i jagodowe 698 3956 14182 488 582 4892 rośl. przem. 1359 1233 7435 1443 1248 1701 rośl. na pasze 5603 9422 5629 4504 5294 22696 zboża 7070 5770 9028 9618 13377 15930 pastwiska i łąki 10680 9481 19699 34010 45590 34269 Źródło: Opracowanie własne - Urząd Marszałkowski WZ, WRiOŚ na bazie danych GIJHARS 11
powierzchnia upraw [ha] Struktura gospodarstw ekologicznych w województwie zachodniopomorskim 50000 45000 40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 pastwiska i łąki 10680 9481 19699 34010 45590 34269 zboża 7070 5770 9028 9618 13377 15930 rośl. na pasze 5603 9422 5629 4504 5294 22696 rośl. przem. 1359 1233 7435 1443 1248 1701 upr. sadown. i jagodowe 698 3956 14182 488 582 4892 warzywa 66 30 289 349 1783 429 pozostałe (w tym orzechy) 1489 493 2730 5657 557 15992 Źródło: Opracowanie własne - Urząd Marszałkowski WZ, WRiOŚ na bazie danych GIJHARS 12
Liczba przetwórni [szt] udział w kraju [%] 30 Przetwórnie ekologiczne w województwie zachodniopomorskim na tle kraju 12,0% 25 10,0% 20 8,0% 15 6,0% 10 4,0% 5 2,0% 0 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 ilość [szt] 2 6 7 12 13 12 25 23 udział [%] 9,1% 10,9% 7,1% 7,1% 6,3% 5,4% 9,0% 8,7% 0,0% Źródło: Opracowanie własne - Urząd Marszałkowski WZ, WRiOŚ na bazie danych GIJHARS 13
ilośd przetwórni Przetwórnie ekologiczne w województwie zachodniopomorskim 30 25 20 15 10 5 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 pozostałe 1 7 5 7 18 14 p. świdwioski 3 2 2 2 3 3 p. szczecinecki 2 2 2 1 2 3 p. koszalioski 1 0 1 0 2 2 p. goleniowski 0 0 0 1 1 0 p. drawski 0 1 1 1 1 1 Źródło: Opracowanie własne - Urząd Marszałkowski WZ, WRiOŚ na bazie danych GIJHARS14
ilośd producentów Przetwórnie ekologiczne w województwie zachodniopomorskim 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2 0 2005 2006 2007 2008 2009 2010 p. drawski 0 1 1 1 1 1 p. goleniowski 0 0 0 1 1 0 p. koszalioski 1 0 1 0 2 2 p. szczecinecki 2 2 2 1 2 3 p. świdwioski 3 2 2 2 3 3 pozostałe 1 7 5 7 18 14 Źródło: Opracowanie własne - Urząd Marszałkowski WZ, WRiOŚ na bazie danych GIJHARS 15
Diagnoza rozwoju rolnictwa ekologicznego w województwie zachodniopomorskim - słabe przetwórstwo podstawowej produkcji rolnej - potrzeba poszukiwania alternatywnej działalności - atrakcyjne dopłaty - dobre przykłady pionierów rolnictwa ekologicznego - moda na turystykę i ekologię w województwie 16
Specyfika działalności w województwie zachodniopomorskim - duże ekologiczne gospodarstwa towarowe - uprawy zbożowe i wyroby piekarnicze - uprawa warzyw i owoców oraz przetwory - hodowla i przetwory - ekologiczne gospodarstwa agroturystyczne - ekologiczne gospodarstwa niskotowarowe 17
Przykład 1 wielkoobszarowe gospodarstwo z produkcją zwierzęcą i roślinną Fundacja im. Stanisława Karłowskiego Spółka Rolnicza Juchowo Sp. z o.o. Juchowo, gm. Borne Sulinowo, pow. szczecinecki Wielkośd gospodarstwa: 1.892 ha Produkcja roślinna: orkisz, pszenica ozima, żyto ozime, gryka, len, jęczmieo jary i ozimy, owies, rośliny strączkowe, warzywa, zioła, łąki trwałe i pastwiska, rośliny na nawóz zielony, poplony Produkcja zwierzęca: krowy mleczne długowieczne rasy HF holsztyosko-fryzyjskiej i BS brunatnej szwajcarskiej Produkty oferowane na sprzedaż: zboża, mleko, bydło rzeźne, warzywa, syropy: malinowy i żurawinowy, eliksir imbirowy, zioła świeże i suszone 18
SPÓŁKA ROLNICZA JUCHOWO Sp. z o.o. Juchowo, gm. Borne Sulinowo, pow. szczecinecki 19 Źródło: SPÓŁKA ROLNICZA JUCHOWO Sp. z o.o.
SPÓŁKA ROLNICZA JUCHOWO Sp. z o.o. Juchowo, gm. Borne Sulinowo, pow. szczecinecki Źródło: SPÓŁKA ROLNICZA JUCHOWO Sp. z o.o.
Przykład 2 przetwórstwo upraw zbożowych Przedsiębiorstwo Wielobranżowe "BRAVO" Zdzisław Sobaoski, Mirosława Raczkowska - Sobaoska Wrzosowo, gm. Dygowo, pow. kołobrzeski Piekarnia ekologiczna w Ustroniu Morskim Skansen chleba w Ustroniu Morskim Ustronie Morskie, gm. Ustronie Morskie, pow. kołobrzeski Oferowane produkty ekologiczne: chleby (w tym ozdobne) zboża i produkty przemiału zbóż mąki z pełnego przemiału cyklonowego pieczywo cukiernicze trwałe Oferowane usługi: pakowanie na flow packu konfekcjonowanie 21
Młyn ekologicznego przemiału zbóż Skansen Chleba w Ustroniu Morskim 22 Źródło: Opracowanie własne - Urząd Marszałkowski WZ, WRiOŚ na bazie http://www.piekarnia-bravo.pl/
Przykład 3 uprawa i przetwórstwo owoców Jarosław Sendrowicz Wierzchowo, gm. Wierzchowo, pow. drawski gospodarstwo ekologiczne o powierzchni ogółem 79,87 ha uprawa roślin jagodowych (aronia, czarna i czerwona porzeczka, malina) produkcja szkółkarska produkcja suszu z liści roślin jagodowych udział w grupie producenckiej owoców i warzyw eksploatacja chłodni do przechowywania owoców miękkich i warzyw o pojemności ca 1000 ton najlepsze ekologiczne gospodarstwo towarowe w Polsce w 2010r. 23
Gospodarstwo ekologiczne Jarosław Sendrowicz Wierzchowo 24 Źródło: Opracowanie własne - Urząd Marszałkowski WZ, WRiOŚ na bazie Prezentacji gospodarstwa
Przykład 4 uprawa i przetwórstwo warzyw Ogórek Kołobrzeski Produkt wpisany na listę produktów tradycyjnych Surowiec wykorzystywany do wytwarzania tego produktu tradycyjnego (ogórek, czosnek, chrzan, koper) uprawiany jest na ziemi kołobrzeskiej przy zachowaniu zasad uprawy ekologicznej. Cechą charakterystyczną tego specjału jest wykorzystanie w przetwórstwie naturalnej wody solankowej pozyskiwanej ze źródła solankowego nr 18 w Kołobrzegu odkrytego i wykorzystywanego od VII-VIII wieku. Zawartośd mikroelementów w solance nadaje ogórkowi kołobrzeskiemu, tradycyjnie przygotowywanemu od pokoleo, niepowtarzalny smak i zapach. 25
Ogórka kołobrzeskiego przygotowywanego na bazie solanki wypromowała Elżbieta Kuczma z Ząbrowa, gm. Gościno, pow. kołobrzeski Przykładowi producenci Ogórka Kołobrzeskiego: PIOTR WOŹNICKI Sątyrz Pierwszy, gm. Chociwel, pow. stargardzki WŁADYSŁAW KOWALCZUK Góralice, gm. Trzciosko Zdrój, pow. gryfioski EDYTA JAROSZEWSKA NOWAK Kluczkowo, gm. Świdwin, powiat świdwioski Źródło: www.satyrz.pl MAREK I ANGELIKA SZCZEŚNIAK Świdwin, gm. Świdwin, powiat świdwioski 26
Przykład 5 hodowla i przetwórstwo KOZI GRÓDEK LIDIA ORDYSIOSKA Wołczkowo, gm. Dobra Szczecioska, pow. policki - hodowla kóz mlecznych - produkcja mieszanek motylkowych drobnonasiennych z trawami - przetwórstwo mleka koziego od 1994r. (mleko kozie, sery kozie) we własnej, oficjalnie zarejestrowanej mleczarni - sprzedaż koziołków hodowlanych rasy saaneoskiej - siano łąkowe gospodarstwo Kozi Gródek położone jest w pobliżu rezerwatu ptactwa wodnego Świdwie Lidia Ordysioska marzy o prowadzeniu największej hodowli kóz w kraju Lidia Ordysioska znalazła się wśród 12 finalistek-kobiet prowadzących innowacyjne gospodarstwa w krajach Unii Europejskiej Kozi gródek uznany został w 2010 r. za najlepsze gospodarstwo ekologicznoprodukcyjne wśród zachodniopomorskich gospodarstw towarowych 27
Fot. Marcin Bielecki - www.strefabiznesu.gp24.pl 28
Przykład 6 ekologiczne gospodarstwo agroturystyczne BUKOWY JAR Zdroje k. Połczyna Zdroju 22 hektarowe gospodarstwo położone jest na terenie bajecznie urokliwej krainy pagórków, głębokich dolin, mniejszych i większych jeziorek oraz lasów zwanej Szwajcarią Połczyoską - najpiękniejszy teren Drawskiego Parku Krajobrazowego będącego częścią Pojezierza Drawskiego w województwie zachodniopomorskim. Gospodarstwo odsunięte jest od wielkomiejskiego zgiełku, a nowo odremontowany dom położony jest wśród lasów i w sąsiedztwie łąk z dala od innych gospodarzy, co jest gwarancją spędzenia urlopu, czy też wolnej chwili w ciszy i spokoju. Gospodarstwo ekologiczne to las, ziemie uprawne oraz 5 stawów różnej wielkości, z których dwa największe są koło domu. W domu Goście mają do własnej dyspozycji całe piętro, na którym oprócz nowo urządzonych pokoi gościnnych jest kuchnia oraz miejsce świetlicowe. Dla gości przygotowane są tereny rekreacyjne, plac zabaw dla dzieci, miejsce do grillowania, możliwośd organizowania ognisk, rowery, quady oraz zimą kuligi. 29 Źródło: Prezentacja gospodarstwa
Źródło: https://picasaweb.google.com/agrozdroje 30
Przykład 7 - gospodarstwo niskotowarowe BIOEDEN Kluczkowo, mała wioska 7 km od Świdwina Gospodarstwo zajmuje obszar 12,5 ha, a produkty w nim wytwarzane zapewniają samowystarczalnośd żywnościową. Nadwyżki produkcji przeznaczane są do sprzedaży bezpośredniej. W gospodarstwie zachowywana jest duża bioróżnorodnośd, można więc zaopatrzyd się w większośd produktów żywnościowych, a to czego nie ma, jest u ekologicznych sąsiadów. Edyta i Józef Nowak posiadają wykształcenie rolnicze. W 1995 roku sprzedali wszystko co mieli i kupili ziemię z zabudowaniami gospodarskimi. Początki były bardzo trudne. Zaczynali bez sprzętu rolniczego i bez środków na odnowienie produkcji rolniczej. W domu nie było wody ani ogrzewania, a w czasie burzy okazało się, że dach wymaga generalnego remontu. Przełomową decyzją okazało się przestawienie gospodarstwa na produkcję ekologiczną. Plony z roku na rok były bardziej stabilne, ziemia bardziej żyzna, a rośliny i zwierzęta zdrowsze. 31 Źródło: Prezentacja gospodarstwa
32 Źródło: http://www.bioedenkluczkowo.pl/
Bariery rozwoju - ograniczona siła nabywcza w regionie - ograniczone rynki zbytu - słabo rozwinięte przetwórstwo - słabo rozwinięte kanały sprzedaży - słabe zorganizowanie (brak grup producenckich) - mała skala i duża różnorodnośd produkcji - mało przyjazne regulacje prawne (sprzedaż, wymagania HACCP) 33
Główne zagrożenia - zamożnośd konsumentów - GMO - przyszłośd systemu dopłat 34
Perspektywy rozwoju - rozwój ilościowy i powierzchniowy - zwiększanie wartości dodanej do istniejącej produkcji - rozwój lokalnego przetwórstwa - rozbudowa kanałów sprzedaży - zwiększenie stopnia zorganizowania środowiska 35
Założenia programu rozwoju rolnictwa ekologicznego w województwie zachodniopomorskim do roku 2015 Cele główne 1. Pobudzenie, dynamizowanie i utrwalenie rozwoju gospodarstw ekologicznych Województwa Zachodniopomorskiego, 2. Zachowanie walorów przyrodniczych i krajobrazowych terenów wiejskich regionu, 3. Zwiększenie popytu na żywnośd ekologiczną poprzez podniesienie świadomości konsumentów 36
Kierunki działań na rzecz rozwoju rolnictwa ekologicznego A. Organizacja systemu kształcenia rolników B. Udzielanie pomocy merytorycznej i organizacyjnej C. Organizowanie promocji żywności ekologicznej w mediach D. Ukierunkowanie drobnych zakładów przetwórczych na produkcję ekologiczną E. Zorganizowanie promocji Województwa Zachodniopomorskiego z kreowaniem jakości środowiska, marki produktu rolnictwa ekologicznego oraz obszaru wolnego od GMO F. Wzbogacenie infrastruktury technicznej G. Wspieranie budowy sieci kanałów dystrybucji 37
Dziękuję za uwagę dr Jarosław Rzepa Opracowanie: Jarosław Rzepa Mariusz Płocharski 38