PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2006, 43, 4, 530 534 ISSN 1644 387X Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in Wrocław and Polish Stomatological Association PATRYCJA PROC, RENATA FILIPIŃSKA SKĄPSKA, MAGDALENA WOCHNA SOBAŃSKA Próchnica uzębienia dzieci łódzkich do lat 5. IV. Higiena i profilaktyka fluorkowa* Dental Caries in Children up to the Age of 5 from Łódź. IV. Hygiene and Fluoride Prevention Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego Szpitala Klinicznego nr 6 Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Streszczenie Wprowadzenie. Utrzymanie dobrej higieny i stosowanie profilaktyki fluorkowej jest podstawową metodą zapo biegania próchnicy zębów u dzieci. Cel pracy. Ocena higieny jamy ustnej oraz poznanie metod profilaktyki przeciwpróchnicowej stosowanych u dzie ci ze żłobków łódzkich. Materiał i metody. Badaniem klinicznym objęto uzębienie 927 dzieci w wieku 8 62 miesięcy, a ankietowym ro dziców 641 dzieci ze żłobków łódzkich. Wyniki. Widoczną płytkę nazębną miało 453 dzieci, czyli 48,8% badanych. Nie stwierdzono statystycznie istotnej zależności między obecnością płytki nazębnej a wskaźnikiem intensywności próchnicy. W badanej populacji nie stwierdzono różnic w higienie jamy ustnej u dziewcząt i chłopców. Profilaktyką fluorkową było objęte około 35% dzieci, głównie z już zaawansowaną próchnicą. Zaledwie 24% dzieci z badanej grupy było na wizycie u dentysty. Wnioski. Większość ze zbadanych dzieci ze żłobków łódzkich nie była objęta profilaktyką fluorkową ani podsta wową opieką stomatologiczną (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 4, 530 534). Słowa kluczowe: higiena jamy ustnej, próchnica, fluor, dzieci żłobkowe. Abstract Background. Good oral hygiene and proper fluoride intake are of paramount importance for the prevention of ca ries in children. Objectives. To assess the state of oral hygiene and to learn more about the degree of caries prevention used by tod dlers in Lodz. Material and Methods. The investigation embraced 927 children between the ages of 8 and 62 months. 641 que stionnaires based on WHO forms, were used to interview their parents. Results. 453 (48.8%) of children had a visible dental plaque. In the investigated group there was no correlation be tween the presence of dental plaque and dmft index. There was no difference in oral hygiene of girls and boys. Flu oride supplements were used by only 35% of the children, mainly those with the highest value of dmft index. Only 24% of the children had dental visits. Conclusion. Most of the toddlers are not given fluoride supplements and for the majority no dental treatment is provided (Dent. Med. Probl. 2006, 43, 4, 530 534). Key words: oral hygiene, caries, fluoride, toddlers. W świetle współczesnej wiedzy najskutecz niejszą metodą zapobiegania próchnicy jest zacho wanie dobrej higieny jamy ustnej ze szczególnym uwzględnieniem profilaktyki fluorkowej. W piś miennictwie pojawiały się doniesienia, że u naj młodszych dzieci nie ma prostej zależności mię dzy obecnością płytki nazębnej a intensywnością próchnicy, a wystąpienie choroby w największym stopniu zależy od zakażenia bakteriami próchnico twórczymi [1 3]. Należy jednak pamiętać, że * Praca finansowana z funduszu statutowego nr 503 243 2.
Higiena i profilaktyka fluorkowa u dzieci do lat 5 531 oprócz mechanicznego usuwania osadu, prawidło wa profilaktyka stomatologiczna opiera się w du żym stopniu na działaniu remineralizującym i bak teriobójczym dostarczanego fluoru. Celem pracy była ocena higieny jamy ustnej oraz poznanie metod profilaktyki przeciwpróchni cowej stosowanych u dzieci ze żłobków łódzkich. Materiał i metody Za pomocą lusterka i zgłębnika w oświetleniu lampą czołową zbadano uzębienie 927 dzieci (511 dziewcząt i 416 chłopców) w wieku 8 62 miesię cy ze wszystkich 31 żłobków łódzkich. Badano frekwencję i intensywność próchnicy oraz ocenia no obecność płytki nazębnej. Analizując stan hi gieny jamy ustnej u badanych dzieci, posłużono się uproszczonym wskaźnikiem osadu (DI) w mo dyfikacji Remiszewskiego [4], czyli określano brak lub występowanie widocznej płytki nazębnej. Występowanie płytki nazębnej określano na po wierzchniach wargowych/policzkowych zębów 51, 53 i 55 oraz na powierzchniach językowych zębów 71, 73 i 75. Obecność widocznej płytki określono wartością 1, brak płytki 0. Badaniem ankietowym objęto rodziców dzieci, uzyskano 641 w różnym stopniu wypełnionych ankiet. W ankie cie pytano o stosowaną u dzieci profilaktykę fluor kową oraz zabiegi higieniczne jamy ustnej. Uzyskane wyniki poddano analizie statystycz nej z wykorzystaniem pakietu komputerowego STATGRAPHIC V 5. Do oceny zależności między zmiennymi posłużono się testem Manna Whitneya. Istotne statystycznie były zależności na poziomie istotności p < 0,05. Wyniki Dzieci z widoczną płytką nazębną w badanej grupie było 453, czyli 48,8%, wskaźnik intensyw ności próchnicy puw wyniósł u nich 2,65. U dzie ci z zębami wolnymi od osadu, których w badanej grupie było 474, czyli 51,2%, wskaźnik puw wy niósł 2,4 (tab. 1). Nie stwierdzono zależności istot nej statystycznie między obecnością widocznej płytki nazębnej a intensywnością próchnicy. Nie znaleziono różnic w poziomie higieny jamy ustnej między dziewczętami a chłopcami (tab. 2). W grupie badanych w 1. roku życia szczotko wać zęby rozpoczęło 36,6% dzieci, w 2. roku życia 52,9% dzieci, pozostałe 11,5% dzieci rozpoczęło szczotkowanie w 3. roku życia lub później (tab. 3). Regularne zabiegi szczotkowania zębów z użyciem pasty przeprowadzało wg odpowiedzi rodziców: 44,4% dzieci w 2. roku życia, 74,2% Tabela 1. Zależność intensywności próchnicy (puw) od występowania płytki nazębnej (DI) Table 1. Relationship between the presence of visible dental plaque (DI) and dmft index n % puw/dmft DI = 0 474 51,2 2,40 3,53 DI > 0 453 48,8 2,65 3,64 Z = 1,179; p > 0,05; różnica nieistotna statystyczne. Z = 1.179; p > 0.05; non significant. Tabela 2. Występowanie widocznej płytki nazębnej u dziewcząt i chłopców Table 2. The prevalence of dental plaque in girls and boys DI = 0 DI > 0 n % n % Chłopcy (Boys) 269 52,7 242 47,3 Dziewczęta (Girls) 205 49,3 211 50,7 χ 2 = 1,556; p > 0,05; różnica nieistotna statystycznie. χ 2 statystyka w teście chi kwadrat. χ 2 = 1.556; p > 0.05; non significant. χ 2 chi square test. Tabela 3. Wiek rozpoczęcia szczotkowania zębów u ba danych dzieci Table 3. Age the children start brushing their teeth Szczotkowanie (Toothbrushing) Wiek (Age) n % do 12 miesiąca (up to 12 months) 195 36,6 do 18 miesiąca (up to 18 months) 142 28,5 do 24 miesiąca (up to 24 months) 130 24,4 do 30 miesiąca (up to 30 months) 38 7,2 do 36 miesiąca (up to 36 months) 19 3,5 w 3. roku życia, 84,5% w 4. roku życia i 85,4% dzieci w 5. roku życia. Dzieci, które wg danych ro dziców szczotkowały zęby dwa razy dziennie mia ły bardzo zbliżone wartości puw do dzieci, które nie szczotkowały zębów z taką częstością (tab. 4). Wszystkie różnice były nieistotne statystycznie. U najmłodszych dzieci stosowano suplemen tację fluoru w postaci kropel lub tabletek fluorko wych. Badane dzieci podzielono na dwie grupy: przyjmujące fluor w 1. roku życia oraz dzieci roz poczynające profilaktykę dopiero w 2. 3. roku ży cia. W 1. roku życia fluor przyjmowało 12,3% dzieci, a w 2. 3. roku życia 22,2%. U dzieci rozpoczynających profilaktykę fluor kową w 1. roku życia wystąpiła mniejsza inten sywność próchnicy niż u dzieci, u których nie by ła ona stosowana. Dzieci przyjmujące fluor od 2. 3. roku życia miały większe wskaźniki próchni
532 P. PROC, R. FILIPIŃSKA SKĄPSKA, M. WOCHNA SOBAŃSKA Tabela 4. Szczotkowanie zębów pastą z fluorem, przy najmniej 2 razy dziennie Table 4. The prevalence of children brushing the teeth with a fluoride toothpaste twice a day Wiek lata Pasta n % puw/dmft (Age yrs) z fluorem (Fluoride toothpaste) 1. nie 5 100 0,0 tak 0 0 0,0 2. nie 59 55,6 0,67 1,16 tak 47 44,4 0,64 1,37 3. nie 65 25,8 1,66 2,85 tak 186 74,2 2,72 3,66 4. nie 18 15,5 3,39 4,2 tak 195 84,5 3,52 4,03 5. nie 7 14,6 4,5 6,36 tak 41 85,4 5,33 4,36 Wszystkie różnice nieistotne statystycznie. All relationships non significant. Tabela 5. Zależność między stosowaną profilaktyką a wskaźnikiem intensywności próchnicy puwz Table 5. The relationship between using fluoride supple ments and dmft index Wiek lata Fluor n % puw/dmft (Age yrs) (Fluoride supplements) 1. nie 552 87,7 2,90 3,72 tak 77 12,3 2,04 3,59 2 3. nie 414 77,8 2,57 3,52 tak 118 22,2 3,97 4,45 1. r.ż. tak nie: Z = 0,341; p < 0,05 2 3 r.ż. tak nie: Z = 2,983; p < 0,01 1 year old yes no: Z = 0.341; p < 0.05 2 3 years old yes no: Z = 2,983; p < 0.01 Tabela 6. Procent dzieci uczęszczających do stomatologa w zależności od wieku Table 6. Children and prevalence of dental visit Wizyta dentysty (Dental visit) Wiek lata tak nie (Age yrs) n % n % 1. 0 6 100 2. 6 5,4 105 94,6 3. 54 21,4 198 78,6 4. 69 32,2 145 67,8 5. 23 46,9 26 53,1 cy od dzieci, którym nie zlecano dodatkowej su plementacji fluoru (tab. 5). Między tymi grupami stwierdzono różnice istotne statystycznie. W bada nych grupach nie stwierdzono ani jednego przy padku fluorozy zębów. Pierwszą wizytę u stomatologa dzieci odbywa ły najwcześniej w 2. roku życia (5,4% badanych). W gabinecie stomatologicznym nie było ani razu 78,6% dzieci w 3. roku życia, 67,8% dzieci w 4. ro ku życia i 53,1% dzieci w 5. roku życia (tab. 6). Omówienie W wielu badaniach nad etiopatogenezą próch nicy podkreśla się wpływ wykonywania zabiegów higienicznych w obrębie jamy ustnej, a w szcze gólności częstość i prawidłowość szczotkowania zębów, na powstawanie i rozwój choroby [1, 5]. U dzieci warszawskich do 3. roku życia stwierdzono dobrą higienę u 57,1% osób, średnią u 31,4%, a złą u 11,8%. Ze stanem higieny jamy ustnej korelowała częstość występowania próchni cy. Próchnicę miało 5,14% dzieci z dobrą higieną jamy ustnej, 23,17% dzieci z higieną jamy ustnej określoną jako średnia oraz 41,6% ze złą higieną. Higiena jamy ustnej dzieci warszawskich wpływa ła ponadto na stan zdrowia ich dziąseł [6, 7]. Podobnie Szczepańska [8] analizując w 2003 r. stan zdrowia jamy ustnej w grupie wybranych lo sowo 123 dzieci z Łodzi w wieku 1 4 lat, stwier dziła istotną zależność między wskaźnikiem OHI a puw. Stwierdziła również zależność między war tością wskaźnika higieny a częstością szczotkowa nia zębów. W badaniach własnych u 48,8% dzieci ze żłobków łódzkich stwierdzono występowanie płytki nazębnej, ale nie znaleziono związku mię dzy wskaźnikami DI a puw. Należy jednak pamię tać, że w około połowie żłobków jest prowadzone codzienne szczotkowanie zębów po śniadaniu, a termin badania stomatologicznego był umawia ny wcześniej, zatem często do badania stomatolo gicznego zgłaszały się dzieci ze specjalnie na tę okazję wyszczotkowanymi zębami. Mattila et al. [3] w 2000 r. również wykazali brak zależności między wskaźnikiem DI a puw, ale występowanie płytki nazębnej u badanych przez niego dzieci 3 letnich okazało się silnym czynni kiem ryzyka wystąpienia próchnicy u tych dzieci w wieku 5 lat. W badanej przez autora grupie osób występowała ponadto silna zależność między czę stością szczotkowania zębów i stanem higieny ja my ustnej matki a wskaźnikiem próchnicy u jej dziecka. Podobnie inni autorzy wskazują, że u naj młodszych dzieci wzrost wskaźnika puw koreluje przede wszystkim z wysokim mianem zakażenia bakteriami Streptococcus mutans [1, 2]. Z ankiety wynikało, że dzieci rozpoczynały szczotkowanie zębów w bardzo wczesnym wieku. Deklarowane przez rodziców regularne szczotko wanie zębów dzieciom nie wykazywało związku
Higiena i profilaktyka fluorkowa u dzieci do lat 5 533 jednak z mniejszymi wskaźnikami próchnicy. Wy daje się, że zadziałał tu mechanizm opisywany już przez innych badaczy próchnicy wczesnej u dzieci polskich, tj. nasilone zabiegi higieniczno profilak tyczne rodzice wdrażali dopiero po stwierdzeniu zaawansowanych zmian próchnicowych [9]. Ro dzice świadomi stanu zębów swoich dzieci mogli ponadto podawać oczekiwaną w ich mniemaniu odpowiedź. Idealizowanie własnych zachowań zdrowotnych było już wcześniej zauważane przez innych badaczy, istnieją zatem podstawy do stwierdzenia, że podawana przez rodziców częs tość oczyszczania zębów przez ich dzieci mogła być znacznie zawyżona. Stosowanie past z fluorem jest istotnym ele mentem profilaktyki fluorkowej, której prawidło we prowadzenie wydaje się szczególnie ważne na terenach łódzkich, gdzie stężenie fluoru w wodzie pitnej wynosi zaledwie 0,1 mg/l. W obecnym badaniu w 1. roku życia fluor otrzymywało 12,3% dzieci, które miały mniejsze wskaźniki intensywności próchnicy niż ich rówieś nicy. Odwrotnie, 22,2% dzieci otrzymujących flu or od 2. 3. roku życia miało istotnie statystycznie większe wskaźniki próchnicy od dzieci, u których nie stosowano fluoru. Nie świadczy to oczywiście o działaniu fluoru, lecz o podobnych tendencjach jak w przypadku szczotkowania zębów, tj. rodzice rozpoczynali profilaktykę fluorkową dopiero w chwili stwierdzenia zaawansowanych zmian próchnicowych. Niskie odsetki dzieci otrzymujących dodatko we dawki fluoru świadczą o braku prowadzonych u nich programów profilaktycznych. Brakuje również odpowiedniej opieki stomatologicznej. Tickle [10] opisując stan jamy ustnej u 430 an gielskich 5 latków stwierdził, że u dzieci regular nie przyprowadzanych do dentysty średni wska źnik puw wyniósł 0,94, w porównaniu z wartością wskaźnika 2,55 u dzieci nieregularnie odwiedza jących gabinet. W badanej grupie dzieci do 5 lat zaledwie 24% dzieci było na wizycie kontrolnej u stomato loga, przy czym frekwencja próchnicy w badanej grupie wyniosła 46,5%. Rodzice najczęściej nie widzą konieczności leczenia mleczaków, a naj częstszym powodem zgłaszania się do stomatolo ga są czarne plamki na zębach przednich dziec ka lub ból [9]. Nie powinny więc dziwić zastraszająco duże wskaźniki próchnicy w badanej populacji dzieci uczęszczających do żłobków łódzkich. Większość ze zbadanych dzieci ze żłobków łódzkich nie była objęta profilaktyką fluorkową ani podstawową opieką stomatologiczną. Stan hi gieny i obecne działania profilaktyczne wymagają radykalnej poprawy. Piśmiennictwo [1] BEIGHTON D., BRAILSFORD S.R., LYNCH E., YUAN CHEN H., CLARK D.T.: The influence of specific foods and oral hygiene on the microflora of fissures and smooth surfaces of molar teeth: A 5 day study. Caries Res. 1999, 33, 349 356. [2] VAN LUNSEN D.M., DE SOET J.J., WEERHEIJM K.L., GROEN H.J., VEERKAMP J.S.J.: Effects of dental treatment and single application of a 40% chlorhexidine varnish on mutans streptococci in young children under intravenous anaethesia. Caries Res. 2000, 34, 268 274. [3] MATTILA M.L., RAUTAVA P., SILANPÄÄ M., PAUNIO P.: Caries in five year old children and associations with fami ly related factors. J. Dent. Res. 2000, 79, 875 881. [4] REMISZEWSKI A.: Ocena higieny jamy ustnej u dzieci z próchnicą wczesną uzębienia. Czas. Stomat. 1991, 10, 668 671. [5] ASHLEY P.F., ATTRILL D.C., ELLWOOD R.P., WORTHINGTON H.V., DAVIES R.M.: Toothbrushing habits and caries experience. Caries Res. 1999, 33, 401 402. [6] SZPRINGER NODZAK M.: Badanie czynników etiologicznych próchnicy wczesnej u dzieci z uzębieniem próchnico wym. Nowa Stomat. 1997, 3, 3 8. [7] SZPRINGER NODZAK M., JANICHA J., REMISZEWSKI A., STAŃCZAK SIONEK D.: Stan zdrowotny błony śluzowej dzią seł u dzieci do trzeciego roku życia z regionu warszawskiego. Przegl. Stomat. Wieku Rozw. 1993, 4, 12 15. [8] SZCZEPAŃSKA J.: Wpływ różnych aspektów higieny jamy ustnej na występowanie próchnicy u dzieci w okresie po niemowlęcym. Nowa Stomat. 2003, 23, 4 9. [9] GMYREK MARCINIAK A., WILK SIECZAK B.: Zapobieganie próchnicy u dzieci w wieku do lat trzech. Magazyn Sto mat. 2001, 11, 7 8, 48 52. [10] TICKLE M., WILLIAMS M., JENNER T., BLINKHORN A.: The effects of socioeconomic status and dental attendance on dental caries experience, and treatment patterns in 5 years old children. Br. Dent. J. 1999, 186, 135 137.
534 P. PROC, R. FILIPIŃSKA SKĄPSKA, M. WOCHNA SOBAŃSKA Adres do korespondencji: Patrycja Proc Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego UM ul. Pomorska 251 92 213 Łódź e mail: patrycjaproc@wp.pl Praca wpłynęła do Redakcji: 22.06.2006 r. Po recenzji: 25.07.2006 r. Zaakceptowano do druku: 15.11.2006 r. Received: 22.06.2006 Revised: 25.07.2006 Accepted: 15.11.2006