Prevalence of dental fluorosis and caries in 12-year-old children living in areas with high levels of fluoride in drinking water

Transkrypt

1 Czas. Stomatol., 2009, 62, 3, Polish Dental Society Występowanie fluorozy i próchnicy u 12-letnich dzieci zamieszkałych na terenach z ponadoptymalnym poziomem fluoru w wodzie pitnej* Prevalence of dental fluorosis and caries in 12-year-old children living in areas with high levels of fluoride in drinking water Magdalena Wochna-Sobańska, Beata Szydłowska-Walendowska, Beata Lubowiedzka Gontarek, Patrycja Proc Z Katedry i Zakładu Stomatologii Wieku Rozwojowego Uniwersytetu Medycznego w Łodzi Kierownik: prof. zw. dr hab. M. Wochna-Sobańska Summary Introduction: In view of high levels of caries indices in Lodz district it was decided to investigate the influence of endogenous fluoride intake on the prevalence of caries. Aim of the study: To evaluate the prevalence of fluorosis and caries in 12-year-old children living in areas with high levels of fluoride in drinking water. Materials and methods: The investigation covered 231 children residing in the following places: Błaszki, Sieradz, Warta, Klonowa. The evaluation of dentition was carried out by standard epidemiological means, using the DMF index for caries fluorosis index acc. to Dean. Results: The severity of caries in children from Błaszki, Sieradz and Warta was very similar, with DMF index at 2.43, 2.57, 2.37 respectively, and the prevalence of fluorosis at 18.2%, 33.4%, 35.7%. However, the intensity of caries was statistically significant in children from Klonowa, where a mean value of DMFt was 5.08 and prevalence of fluorosis 0%. Conclusion: There is significant correlation between the intensity of caries in children under study and the level of fluoride in drinking water. However, the prevalence of mild fluorosis was relatively high between 18 and 35.7%, which may indicate lack of positive balance between the cariostatic and adverse action of fluoride. Hence the necessity of fluoride supplementation according to individual needs. KEYWORDS: epidemiological studies, children, caries, fluorosis Streszczenie Wstęp: wobec utrzymujących się na wysokim poziomie wskaźników próchnicy w woj. łódzkim postanowiono sprawdzić jaki wpływ na poziom próchnicy ma fluor przyjmowany endogennie. Cel pracy: oceniono występowanie fluorozy i próchnicy u 12-letnich dzieci zamieszkałych na terenach z ponadoptymalnym poziomem fluoru w wodzie pitnej. Materiał i metody: badaniami objęto 231 dzieci pochodzących z miejscowości: Błaszki, Sieradz, Warta, Klonowa. Oceny stanu uzębienia dokonano standardowymi metodami epidemiologicznymi, wykorzystując wskaźniki PUW oraz fluorozy wg Deana. Wyniki: intensywność próchnicy u dzieci z Błaszek, Sieradza i Warty jest zbliżona, PUW wynosi odpowiednio: 2,43; 2,57; 2,37, frekwenja fluorozy: 18,2%, 33,4%, 35,7%, natomiast istotna statystycznie intensywność próchnicy jest większa u dzieci z Klonowej, PUW = 5,08 przy 0% fluorozy. Podsumowanie: wskazano istotną zależność intensywności próchnicy u badanych dzieci od poziomu fluoru w wodzie. Jednak występowanie fluorozy w łagodnej postaci było dość częste; od 18 do 35,7%, co świadczy o braku korzystnej równowagi pomiędzy działaniem kariostatycznym a niepożądanym fluoru. Stąd istnieje potrzeba suplementacji fluoru wg indywidualnie określonych wskazań. HASŁA INDEKSOWE: badania epidemiologiczne, dzieci, próchnica, fluoroza * Praca finansowana z funduszu statutowego nr

2 2009, 62, 3 Fluoroza i próchnica u 12-letnich dzieci Wstęp Pozytywna rola fluoru w profilaktyce próchnicy jest udowodniona. Natomiast poglądy na temat mechanizmu działania oraz sposobów stosowania fluoru zmieniają się w miarę postępów badań w czasie ostatnich kilkudziesięciu lat. Początkowo sądzono, że najważniejsze jest endogenne stosowanie fluoru w okresie preeruptywnego dojrzewania szkliwa, obecnie zaś dominuje pogląd, że ten sposób stosowania fluoru ma mniejsze znaczenie, a najistotniejsza jest miejscowa aplikacja związków fluoru bezpośrednio na szkliwo wyrzniętych zębów [9]. Wobec tego w wielu krajach wycofano się ze sztucznego fluorkowania wody pitnej, zwłaszcza, że od lat siedemdziesiątych ubiegłego wieku daje się zauważyć spadkowy trend w zachorowalności na próchnicę oraz wzrost częstości fluorozy bez względu na zawartość fluoru w wodzie, w związku z wprowadzeniem do użytku innych źródeł fluoru (pasty do zębów, płukanki, żele, lakiery) [13]. Z tych samych względów zasady stosowania tabletek lub kropli fluorkowych są stale korygowane w kierunku zmniejszania dawek [15]. W Polsce, w latach , prowadzono fluorkowanie wody pitnej w 35 miejscowościach (m. in. Wrocławiu, Szczecinie, Białymstoku), w województwie łódzkim natomiast prowadzono profilaktykę tabletkową i kontaktową w szkołach (objęto 50% dzieci) i przedszkolach (objęto 38,4% dzieci) [5]. W dalszych latach reorganizacja ochrony zdrowia w Polsce, w ramach której m.in. zlikwidowano gabinety stomatologiczne w szkołach doprowadziła do zaniechania tego rodzaju działań. Badania epidemiologiczne prowadzone w województwie łódzkim wskazują na potrzebę zintensyfikowania promocji zdrowia i profilaktyki próchnicy. Wydaje się zatem koniecznym sprawdzenie, jak we współczesnych warunkach środowiskowych, w województwie łódzkim, przyjmowanie endogenne fluoru wpływa na stan uzębienia dzieci. Cel pracy Celem pracy była ocena występowania fluorozy i próchnicy u 12-letnich dzieci zamieszkałych na terenach z ponadoptymalnym poziomem fluoru w wodzie pitnej. Materiał i metody Badaniami objęto 231 dzieci pochodzących z trzech miejscowości z ponadoptymalną zawartościa fluoru w wodzie pitnej z Błaszek (1,25 mgf/l), Sieradza (1,35 mgf/l) i Warty (1,60 mgf/l) oraz z Klonowej ze śladową zawartością fluoru (0,25mg F/l). Liczebności poszczególnych grup badanych dzieci z uwzględnieniem płci i miejsca zamieszkania zestawiono w tab. 1. Badania wykonano wg ogólnie przyjętych standardów za pomocą lusterka i zgłębnika, w oświetleniu lampą czołową. Ocena stanu uzębienia została dokonana za pomocą wskaźnika PUW oraz klasyfikacji fluorozy wg Deana [6]. Wyniki badań poddano analizie statystycznej za pomocą pakietu STATGRAPHIC Plus V.O. Zastosowano testy niezależności chi-kwadrat oraz Manna- Whitneya. Za statystycznie istotne uznawano różnice przy p<0,05 Wyniki Wyniki badań zestawiono w tabelach 2-3. Frekwencja próchnicy w Błaszkach wynosiła 72,73%, w Sieradzu 79,49%, w Warcie 65,08%, w Klonowej 95,72%. Intensywność próchnicy u dzieci z Błaszek, Sieradza i Warty była na podobnym poziomie (tab.1). Wskaźniki PUW odpowiednio 2,43; 2,57; 2,37 nie różni- 179

3 M. Wochna-Sobańska i in. Czas. Stomatol., ły się w sposób istotnie statystyczny między sobą (p>0,05), natomiast wskaźnik PUW w Klonowej wynosił 5,08 i był istotnie statystycznie wyższy (p<0,05) od wskaźników w pozostałych miejscowościach. W Klonowej nie spotkano ani jednego przypadku fluorozy, natomiast w Błaszkach, Sieradzu i Warcie odsetki dzieci z fluorozą były nastepujące: 18,2%; 33,4%; 35,7%. Różnice Błaszki Sieradz i Błaszki Warta są istotne statystycznie (p=0,004, chi kwadrat = 8,791), natomiast Sieradz Warta nie jest istotna statystycznie (tab. 3). Omówienie wyników i dyskusja Wyniki niniejszych badań wskazują na istotną zależność intensywności próchnicy u bada- T a b e l a 1. Struktura badanego materiału Miejsce zamieszkania Liczba dzieci Dziewczęta Chłopcy Razem Klonowa Błaszki Sieradz Warta Razem T a b e l a 2. Frekwencja i intensywność próchnicy Miejscowość Zawartość fluoru w wodzie Liczba badanych dzieci Frekwencja próchnicy PUW Klonowa 0,25 ppm 70 95,72 5,08 Błaszki 1,25 ppm 66 72,73 2,43 Sieradz 1,35 ppm 39 79,49 2,57 Warta 1,60 ppm 56 65,08 2,37 T a b e l a 3. Frekwencja fluorozy Miejscowość Zawartość fluoru w wodzie Liczba badanych dzieci % osób z fluorozą Klonowa 0,25 ppm 70 - Błaszki 1,25 ppm 66 19,51 Sieradz 1,35 ppm 39 30,43 Warta 1,60 ppm 56 44,40 180

4 2009, 62, 3 Fluoroza i próchnica u 12-letnich dzieci nych dzieci od poziomu fluoru w wodzie pitnej. Występowanie fluorozy przy stosunkowo niedużych przekroczeniach wartości optymalnej (0,5 1 ppm), jest dość częste od 18 do 35,7%. Należy zaznaczyć, że w badanych grupach dzieci obserwowano tylko łagodną postać fluorozy białe plamy na zębach. Szkliwo plamkowe, może pojawiać się przy niskim stężeniu fluoru w wodzie nawet 0,5 ppm, natomiast średnią i cięższą postać fluorozy obserwowano na terenach z poziomem fluoru >2,0 ppm [7]. W latach 80 ubiegłego wieku w Błaszkach, przy zawartości fluoru w wodzie pitnej 2,7 ppm, 32,43% dzieci było dotkniętych średnią lub ciężką postacią fluorozy [2, 16]. Badania zaburzeń zmineralizowanych tkanek zęba na szerszą skalę wykonano w Polsce w 1992 roku [8]. W rejonach o zawartości fluoru w wodzie <0,1ppm, 0,8 1,2 ppm, 1,6 4 ppm, zaburzenia stwierdzono odpowiednio u: 7,02%, 22,07%, 46,57% dzieci. W Południowej Afryce na obszarach gdzie stężenie fluoru w wodzie wynosiło 0,19 ppm, 0,48 ppm, 3,0 ppm, częstość występowania fluorozy wynosiła odpowiednio 47%, 50% i 95% zaś intensywność próchnicy wyrażona wartościami PUW: 1,64; 1,54; 1,98 [4]. Należy podkreślić, że intensywność próchnicy w trzeciej grupie badanych, z najwyższą częstością fluorozy była istotnie statystycznie wyższa niż w pozostałych grupach. Wynik ten potwierdza tezę, że fluor w dawkach zbliżonych do optymalnych zmniejsza podatność na próchnicę, natomiast przy zawartości > 2ppm występuje zwiększona intensywność próchnicy [11]. Analizując wyniki badań własnych oraz innych autorów można zauważyć, że zarówno odsetki osób z fluorozą jak i stopnie ciężkości fluorozy różnią się między sobą przy jednorodnych pod względem społecznym i środowiskowym grupach badanych. Przyczyny tego zjawiska można się doszukiwać w różnym przyswajaniu fluoru, który trafia do organizmu człowieka z pożywieniem i wodą oraz jest wchłaniany z jelita w ilościach zależnych od obecności wapnia. Wapń tworzy z fluorem trudno rozpuszczalny w wodzie fluorek wapnia, który jest wydalany z organizmu. Przy diecie bogatej w tłuszcze przyswajalność fluoru zwiększa się, natomiast jest ograniczona przy spożywaniu owoców, jarzyn i piciu mleka, Vit. C i D [3, 10, 12]. W Tanzanii opisano występowanie fluorozy u dzieci na diecie wegetariańskiej i niewegetariańskiej. Znamiennie niższą częstość i nasilenie fluorozy stwierdzono w grupie wegetariańskiej, co potwierdza znaczenie rodzaju pożywienia dla wystąpienia ryzyka fluorozy [1]. Ponieważ, jak wynika z longitudinalnych badań przeprowadzonych w Błaszkach [2, 16] fluoroza zębów nie jest tylko problemem estetycznym, należy z rozwagą podchodzić do ustalenia wskazań do endogennej suplementacji fluoru, pomimo, iż rozpowszechniany jest pogląd, że w Polsce należy obawiać się próchnicy wynikłej z braku lub niedostatku fluoru w diecie, natomiast nie ma zagrożenia przedawkowania fluoru [14]. Wyniki niniejszej pracy wskazują na duże znaczenie endogennego przyjmowania fluoru przez dzieci z Błaszek, Sieradza i Warty. Wskaźniki próchnicy, niemal o 50% niższe niż w grupie porównawczej z Klonowej, wskazują na celowość endogennej suplementacji fluoru na terenach o śladowej jego obecności. Zastanawiając się nad pytaniem dlaczego w wielu krajach rozwiniętych nastąpił spadek intensywności próchnicy pomimo braku fluorkowania wody, a w naszych warunkach jest tak duża zależność od zawartości fluoru w wodzie, można wyciągnąć wniosek o niedostatecznym wykorzystywaniu innych źródeł fluoru, takich jak przede wszystkim pa- 181

5 M. Wochna-Sobańska i in. Czas. Stomatol., sty do zębów. Ponieważ nawyki higieniczne są w naszym środowisku na niskim poziomie może istnieć potrzeba dodatkowej endogennej suplementacji fluoru, ale w trosce o zminimalizowanie ryzyka fluorozy wskazane jest indywidualne ustalanie dawek dla dzieci na podstawie znajomości zawartośći fluoru w wodzie, masy ciała, nawyków higienicznych i żywieniowych. Konieczne jest także poinformowanie matki o ryzyku wystąpienia fluorozy w przypadku braku odpowiedniego nadzoru nad przebiegiem domowych działań w zakresie profilaktyki próchnicy. Wnioski 1. Badania 12-letnich dzieci z powiatu sieradzkiego wykazały istotną zależność intensywności próchnicy od poziomu fluoru w wodzie pitnej. 2. Istnieje potrzeba suplementacji fluoru wg indywidualnie ustalanych wskazań. Piśmiennictwo 1. Awadia A, Haugejorden O, Bjorvatn K, Birkeland J: Vegetarianism and dental fluorosis in a high fluoride area of northern Tanzania. Int J Paed Dent 1999, 9: Chlebna-Sokół D: Wpływ ponadoptymalnych stężeń fluorków w wodzie pitnej na stan zdrowia i rozwój somatyczny dzieci w wieku szkolnym. Rozprawa habilitacyjna. AM Łódź Dąbrowska E, Balunowska M, Letko R: Zagrożenia wynikające z nadmiernej podaży fluoru. Nowa Stomat 2001, 4: Grobleri S R, Louw A, Louw A J, van Kotze T J: Dental fluorosis and caries experience in relation to three different drinking water fluoride levels in South Africa. Int J Paed Dent 2001, 11: Jańczuk Z: Skuteczność wybranych metod profilaktyki próchnicy zębów w świetle badań epidemiologicznych w: Jańczuk Z, Ciągło A: Podstawy Epidemiologii Chorób Narządu Żucia. Centrum Edukacji Medycznej. Warszawa 1999, str Jańczuk Z: Wskaźniki stosowane w ocenie narządu żucia w: Jańczuk Z, Ciągło A: Podstawy Epidemiologii Chorób Narządu Żucia. Centrum Edukacji Medycznej. Warszawa 1999, str Jańczuk Z, Opalko K, Domżalska E, Lisiecka K: Zaburzenia mineralizacji szkliwa u dzieci poddanych profilaktyce fluorkowej próchnicy. Czas Stomatol 1984, XXXVII, 9: Kaczmarek U, Potoczek S, Małolepszy A, Nowak-Malinowska H, Sozańska Z, Semczuk- Mazurkiewicz D, Sołtan E, Potoczek J, Radwan- Oczko M, Kielan E, Szafran R: Zaburzenia mineralizacji twardych tkanek zębów w wybranych grupach wieku u dzieci polskich. Czas Stomatol 1992, XLV, 3: Kaczmarek U: Mechanizmy kariostatyczne fluoru. Czas Stomatol 2005, LVIII, 6: Lembas M, Machoy Z: Krążenie fluoru w jamie ustnej. Czas Stomatol 1987, XL, 6: Lisiecka K: Częstość występowania rozwojowych wad szkliwa u dzieci i młodzieży w Polsce na podstawie badań epidemiologicznych. Praca habilitacyjna. Pomorska Akademia Medyczna Machoy Z: O związkach łagodzących skutki nietolerancji wobec fluorków. Czas Stomatol 1983, XXXVI, 9: Pendrys D: Risk of enamel fluorosis in nonfluoridated and optimally fluoridated populations: consideration for the dental professional. J Am Dent Assoc 2000, 131: Radzikowski A: Czy polskie zalecenia endogennej suplementacji fluorkiem sodu nie są zbyt ostrożne? Pediatria Współczesna, Gastroentorologia, Hepatologia i Żywienie Dziecka 2003, 5, 1:

6 2009, 62, 3 Fluoroza i próchnica u 12-letnich dzieci 15. Wierzbicka M, Dybiżbańska E: Zapobieganie próchnicy na początku trzeciego tysiąclecia. Stomatol Współcz Supl 1, 2000: Wochna-Sobańska M, Lubowiedzka-Gontarek B, Szydłowska-Walendowska B, Proc P: Ocena kliniczna uzębienia oraz dolegliwości ogólnych występujących u osób dorosłych mieszkających od urodzenia na terenie z ponadoptymalną zawartością fluoru w wodzie pitnej. Czas Stomatol 2007, LX, 11: Otrzymano: dnia 19.II.2009 r. Adres autorek: Łódź, Pomorska 251 Tel./Fax: pedodoncja@o2.pl 183