Próchnica uzębienia dzieci łódzkich do lat 5. II. Zachowania zdrowotne matek

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 2005, 42, 4, ISSN X PATRYCJA PROC, RENATA FILIPIŃSKA SKĄPSKA, MAGDALENA WOCHNA SOBAŃSKA Próchnica uzębienia dzieci łódzkich do lat 5. II. Zachowania zdrowotne matek Dental Caries in Children up to the Age of 5 from Lodz II. Mothers Oral Health Care Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego Szpitala Klinicznego nr 6 UM w Łodzi Streszczenie Wprowadzenie. Istotny wpływ na wystąpienie próchnicy u dziecka ma poziom świadomości matki odnośnie do czynników wywołujących chorobę oraz sposobów jej zapobiegania. Cel pracy. Analiza wpływu wykształcenia matki na jej zachowania zdrowotne w czasie ciąży oraz w odniesieniu do dziecka w pierwszych latach życia. Materiał i metody. Badaniem ankietowym objęto rodziców 927 dzieci łódzkich uczęszczających do żłobków; uzyska no 641 ankiet. Wyniki. Kobiety z wyższym wykształceniem najrzadziej paliły papierosy w czasie ciąży, wcześniej wprowadzały u dzieci szczotkowanie zębów z użyciem pasty oraz dodatkową suplementację fluoru. Dzieci rzadziej zasypiały z butelką i jadły między posiłkami od dzieci matek ze średnim lub podstawowym wykształceniem. Wnioski. Zachowania zdrowotne kobiet zależą od ich wykształcenia (Dent. Med. Probl. 2005, 42, 4, ). Słowa kluczowe: dzieci żłobkowe, zachowania zdrowotne matek. Abstract Background. The incidence of caries in young children is largely dependent on the mother s awareness of the fac tors bringing about the disease and of the means of avoiding it. Objectives. To examine how the mother s level of education affects her behaviour during pregnancy and, later on, her influence on the child s hygiene habits. Material and Methods. The study was based on questionnaire of 927 parents whose children attended infant s schools in Lodz, 641 questionnaires have returned to examiners. Results. Women with higher education tended to smoke less during pregnancy, taught their children to brush their teeth earlier and introduced the fluoride toothpaste. Their children rarely fell asleep with a bottle in their mouth and were discouraged to eat between meals, habits often found in children of parents with lower level of education. Conclusions. Awareness of health requirements is clearly more pronounced in women with higher education level (Dent. Med. Probl. 2005, 42, 4, ). Key words: children, mothers health awareness and oral health care. Występowanie i rozwój choroby próchnicowej u najmłodszych dzieci zależy od wielu czynników genetycznych, środowiskowych i miejscowych. Udowodniono, że intensywność próchnicy u dzieci zależy od tego, w jakim czasie nastąpiło zakażenie drobnoustrojami próchnicotwórczymi oraz jaka jest ich liczebność w płytce nazębnej i ślinie [1 3]. Badania DNA szczepów bakteryj nych występujących w obrębie tej samej rodziny wykazały, że matka jest głównym źródłem zakaże nia dla dziecka, zatem od stanu zdrowia jamy ust nej matki oraz jej świadomości prozdrowotnej za leży w dużej mierze, czy wystąpią zmiany próch nicowe u dziecka [4 6]. Praca finansowana z funduszu statutowego nr

2 568 P. PROC, R. FILIPIŃSKA SKĄPSKA, M. WOCHNA SOBAŃSKA Celem pracy była ocena wpływu wykształce nia matki na jej zachowania zdrowotne w czasie ciąży oraz w odniesieniu do dziecka w najmłod szym wieku. Materiał i metody Badaniem ankietowym objęto rodziców 927 dzieci, uzyskano 641 w różnym stopniu wypełnio nych ankiet. Pytania zostały ułożone na podstawie ankiet Światowej Organizacji Zdrowia i dotyczy ły: danych osobowych dziecka, ogólnych wskaź ników rozwoju fizycznego dziecka i stanu jego zdrowia, czynników środowiskowych i rodzin nych, stosowanej profilaktyki fluorkowej i zabie gów higienicznych jamy ustnej oraz sposobu odżywiania dziecka. Badanie przeprowadzono we wszystkich 31 żłobkach w Łodzi. Wyniki Matki podzielono na trzy grupy ze względu na poziom wykształcenia (podstawowy, średni, wyż szy). Wykształcenie wyższe miało 152 (23,9%), średnie 392 (61,7%), a podstawowe 91 (14,3%) matek. Zanalizowano częstość palenia papierosów przez matki przed, w czasie ciąży i po urodzeniu dziecka. Najwięcej palących matek było wśród ko biet z wykształceniem podstawowym. W czasie cią ży najmniej paliło matek z wykształceniem wyższym tylko 2 spośród 152 osób badanych. We wszyst kich grupach mniej matek paliło papierosy po uro dzeniu dziecka niż przed zajściem w ciążę, ale naj mniej kobiet do nałogu powróciło wśród matek z wykształceniem średnim. Prawidłową profilaktykę witaminową stoso wało najwięcej matek z wykształceniem wyż szym, one również przyjmowały najwięcej innych preparatów i leków w czasie ciąży. Fluor był przyjmowany prawie jednakowo często przez wszystkie kobiety w ciąży bez wzglę du na wykształcenie (około 7% osób). Dane licz bowe przedstawiono w tabeli 1. Badając zachowania zdrowotne matek w od niesieniu do ich dzieci, analizowano następujące zagadnienia: wizyty u stomatologa, szczotkowanie zębów z użyciem pasty, jedzenie między głównymi posiłkami, karmienie nocne i zasypianie z butelką, spożywanie słodyczy, profilaktykę fluorkową. Ze względu na małą liczbę dzieci w 1. roku życia pominięto analizę tej grupy wiekowej. Matki z wykształceniem podstawowym wcześ niej zgłaszały się z dziećmi do stomatologa. W 2. roku życia częstość pierwszej wizyty była wśród nich dwukrotnie większa w porównaniu z dziećmi matek z wykształceniem wyższym. W wieku później szym zależność ta odwracała się i dzieci matek wy kształconych częściej chodziły do dentysty. Tabela 1. Zachowania zdrowotne matek w ciąży w zależności od wykształcenia Table 1. Relationship between level of education and health care in pregnat women Wykształcenie (Level of education) podstawowe średnie wyższe (elementary) (secondary) (higher) tak nie tak nie tak nie (yes) (no) (yes) (no) (yes) (no) n % n % n % n % n % n % Palenie papierosów 47 52, , , , , ,6 przed ciążą (Smoking before pregnancy) Palenie papierosów 23 25, , , ,7 2 1, ,7 w czasie ciąży (Smoking during pregnancy) Palenie papierosów 32 35, , , , , ,2 po urodzeniu (Smoking after delivery) Przyjmowanie witamin 60 66, , , , , ,8 (Vitamine intake) Przyjmowanie tabletek 6 6, ,2 28 7, , z fluorem (Fluoride suplements)

3 Próchnica u dzieci a zachowanie zdrowotne matek 569 W 2. roku życia dzieci około połowa matek z wykształceniem średnim i wyższym wprowadzała do mycia zębów pastę. Tylko 14% matek z wy kształceniem podstawowym szczotkowało dzieciom zęby. Matki z tej grupy wprowadzały szczotkowanie zębów z użyciem pasty w 3. roku życia dziecka. W 4. roku życia już około 90% dzieci ze wszystkich grup szczotkowało zęby z użyciem pasty. Prawie wszystkie dzieci matek, które ukoń czyły szkołę podstawową i średnią, jadły między posiłkami. Nawyk ten znacząco rzadziej występo wał u dzieci matek bardziej wykształconych. Dzieci matek z wykształceniem wyższym nie znacznie częściej były karmione w nocy i prawie trzykrotnie rzadziej miały zwyczaj zasypiania z butelką. Profilaktyka fluorkowa była najczęściej stoso wana u dzieci matek z wykształceniem wyższym. Duże różnice zależne od wykształcenia matki zaobserwowano w przypadku częstości spożywa nia słodyczy. Szczególnie widoczne to było w gru pie dzieci w 2. roku życia; prawie 94% dzieci ma tek z wykształceniem podstawowym codziennie spożywało słodycze w porównaniu z około 48% dzieci osób ze średnim lub wykształceniem wyż szym. Tendencja ta utrzymywała się we wszyst kich grupach wiekowych. Szczegółowe wartości podano w tabeli 2. Omówienie Zachowania prozdrowotne matek w stosunku do próchnicy zębów ich dzieci są istotne już od pierwszych miesięcy ciąży. Szczególnie negatyw ny wpływ na ogólny somatyczny rozwój dziecka ma palenie papierosów przez matkę, które jest czynnikiem ryzyka nasilenia chorób przyzębia ko biety w ciąży i może być jedną z przyczyn małej masy urodzeniowej noworodków, a tym samym przyczyną słabszego rozwoju somatycznego dziec ka [7, 8]. W populacji łódzkiej częstość palenia pa pierosów wiązała się z wykształceniem matki, naj rzadziej paliły matki z wykształceniem wyższym. W wielu badaniach nad etiopatogenezą próchnicy jest podkreślany wpływ prowadzenia zabiegów higienicznych w obrębie jamy ustnej, a szczególnie częstość i prawidłowość szczotko wania zębów na powstawanie i rozwój choroby [9 12]. W badanej populacji u dzieci przed wyrznię ciem wszystkich zębów zabiegi oczyszczania ja my ustnej prowadziło prawie dwukrotnie więcej matek z wykształceniem średnim i wyższym niż z podstawowym. One również znacznie wcześniej wprowadzały regularne szczotkowanie zębów dziecka z użyciem pasty z fluorem. Inni autorzy potwierdzają zależność częstości i poziomu zabie gów higienicznych w jamie ustnej u dziecka od wykształcenia matki [13, 14]. Stwierdzany poziom wiedzy u kobiet w cią ży i matek małych dzieci jest jednak niewystar czający. Z badań ankietowych Gmyrek Marci niak z 2001 r. wynika, że około 1/4 ankietowa nych kobiet w ciąży nie widzi konieczności prowadzenia jakichkolwiek zabiegów higienicz nych jamy ustnej dziecka przed wyrznięciem się zębów. W chwili wyrznięcia się pierwszego zęba szczotkowanie rozpoczęłoby około 2/3 ankieto wanych, a do wyrznięcia się wszystkich zębów mlecznych poczekałoby aż 6,7% matek [15]. Je szcze gorsze wyniki uzyskała Borysewicz Le wicka w 1996 r.; tylko 42% młodych matek bio rących udział w ankiecie miało zamiar zacząć naukę szczotkowania zębów u dzieci w wieku żłobkowym, a 55% poczekałoby do wieku szkol nego [16]. Stosowanie past z fluorem jest istotnym ele mentem profilaktyki próchnicy, której prawidłowe prowadzenie wydaje się szczególnie ważne w Ło dzi, gdzie stężenie fluoru w wodzie pitnej wynosi zaledwie 0,1 mg/l. Podczas dwuletnich badań na 457 dzieciach w wieku 5 lat Carmichael [17] stwierdził, że najistotniejszym elementem zmniej szenia różnic w częstości występowania próchnicy u dzieci z różnych klas społecznych jest odpo wiednia podaż fluoru. W badanej populacji tylko 7% kobiet w ciąży otrzymywało dodatkową suplementację fluorem. Również tylko 35,5% dzieci z całej grupy badanej otrzymywało dodatkowe dawki fluoru, co świad czy o braku prowadzonych programów profilak tycznych. Duże różnice, zależne od wykształcenia ma tek, przejawiały się w nawykach żywieniowych, a szczególnie w częstości spożywania przez dziecko słodyczy. W badanej grupie ponad 80% dzieci matek z wykształceniem podstawowym i 60% dzieci matek z wykształceniem wyższym codziennie spożywało słodycze. W 2. roku życia prawie wszystkie dzieci (93,8%) matek z wy kształceniem podstawowym spożywały słodycze codziennie. Dużym problemem wśród dzieci łódzkich wy daje się praktykowanie karmienia butelką, które jest uważane za jedną z głównych przyczyn próch nicy kwitnącej u najmłodszych dzieci. W badanej populacji aż 21,4% dzieci z najstarszej grupy wie kowej nadal zasypiało z butelką. Głównym problemem u najmłodszych dzieci łódzkich jest brak opieki stomatologicznej. Należy zauważyć, że w badanej populacji dzieci łódzkich do lat 5 u stomatologa nie było ani razu prawie 75% dzieci.

4 570 P. PROC, R. FILIPIŃSKA SKĄPSKA, M. WOCHNA SOBAŃSKA Tabela 2. Zachowania zdrowotne matek w odniesieniu do dzieci w zależności od wykształcenia Table 2. Relationship between dietary and hygenic habits of a child and the level of mother s education Wiek (Age) Wykształcenie (Level of education) podstawowe średnie wyższe (elementary) (secondary) (higher) tak nie tak nie tak nie (yes) (no) (yes) (no) (yes) (no) n % n % n % n % n % n % Pierwsza wizyta , ,6 1 1, ,3 3 8, ,9 u stomatologa , , , , , ,4 (First dental visit) , , , , , , ,6 7 58, , , Razem 24 26, , , , , ,1 Czyszczenie zębów , , , , , ,7 z użyciem pasty , , , , , ,7 (Usage of tooth ,9 1 3, , , ,5 3 7,5 paste) ,6 1 8, Razem 64 72, , , , , ,0 Jedzenie między ,8 3 5, ,7 6 16,3 posiłkami ,1 2 6, ,1 11 6, ,7 7 11,3 (Snacks between ,1 2 5, ,8 10 7, meals) Razem 87 95,6 4 4, ,8 24 6, , ,2 Karmienie podczas , , , , , ,2 snu , , , , , ,2 (Eating at nights) , , , , , ,3 8 26, , Razem 21 23, , , , , ,7 Zasypianie z butelką , , , ,6 5 13, ,1 (Sleeping with , , , , , ,6 a bottle) , , , ,9 6 17, , , , Razem 28 30, , , ,6 Przyjmowanie ta ,3 8 72,2 8 27, , , ,6 bletek fluorkowych , , , , , ,8 (Fluoride suple , , , , , ,2 ments) , , Razem 17 23, , , , , ,6 Codzienne spoży ,8 1 6, , , , ,4 wanie słodyczy ,8 7 4, , , , ,1 (Sweets everyday) ,4 8 23, , , ,4 2 16, ,7 5 17, Razem 73 80, , , ,

5 Próchnica u dzieci a zachowanie zdrowotne matek 571 Piśmiennictwo [1] EMANUELSSON I., THORNQVIST E.: Genotypes of mutans streptococci tend to persist in their host for several years. Caries Res. 2000, 34, [2] MATTOS GRANER R. O., SMITH D. J., KING W. F., MAYER M. P. A.: Water insoluble glucan synthesis by mutans strep tococcal strains correlates with caries incidence in 12 to 30 month old children. J. Dent. Res. 2000, 79, [3] REMISZEWSKI A.: Znaczenie badań mikrobiologicznych w programach profilaktycznych próchnicy wczesnej u dzieci. Nowa Stomat. 1996, 1, 1 2, [4] KÖHLER B., ANDREEN I.: Influence of caries preventive measures in mothers on cariogenic bacteria and caries experience in their children. Arch. Oral Biol. 1994, 39, [5] VAN LOVEREN C., BUIJS J. F., TEN CATE J. M.: Simiarity of bacteriocin activity profiles of mutans streptococci wi thin the family when the children acquire the strains after the age of 5. Caries Res. 2000, 34, [6] THORILD I., LINDAU JONSON B., TWETMAN S.: Prevalence of salivary Streptococcus mutans in mothers and their preschool children. Int. J. Paediatr. Dent. 2002, 12, 2 7. [7] BETLEJA K.: Choroby przyzębia a wcześniactwo i niska masa urodzeniowa noworodków tylko związek czy po ważny czynnik ryzyka? Przegl. Stomat. Wieku Rozw. 2001, 3/4, [8] BORAKOWSKA SIENNICKA M.: Stan przyzębia i higieny jamy ustnej u kobiet ciężarnych. Nowa Stomat. 2002, 7, [9] ASHLEY P. F., ATTRILL D. C., ELLWOOD R. P., WORTHINGTON H. V., DAVIES R. M.: Toothbrushing habits and caries experience. Caries Res. 1999, 33, [10] BEIGHTON D., BRAILSFORD S. R., LYNCH E., YUAN CHEN H., CLARK D. T.: The influence of specific foods and oral hygiene on the microflora of fissures and smooth surfaces of molar teeth: A 5 day study. Caries Res. 1999, 33, [11] GIBSON S., WILLIAMS S.: Dental caries in pre school children: association with social class, toothbrushing habit and consumption of sugars and sugar containing foods. Caries Res. 1999, 33, [12] SZCZEPAŃSKA J.: Wpływ różnych aspektów higieny jamy ustnej na występowanie próchnicy u dzieci w okresie po niemowlęcym. Nowa Stomat. 2003, 8, 4 9. [13] CZAJKOWSKI L.: Świadomość profilaktyki próchnicy u kobiet po 28 tygodniu ciąży. Przegl. Stomat. Wieku Rozw. 2001, 3/4, [14] MATTILA M. L., RAUTAVA P., SILANPÄÄ M., PAUNIO P.: Caries in five year old children and associations with fami ly related factors. J. Dent. Res. 2000, 79, [15] GMYREK MARCINIAK A., WILK SIECZAK B.: Zapobieganie próchnicy u dzieci w wieku do lat trzech. Magazyn Sto mat. 2001, 11, 7 8, [16] BORYSEWICZ LEWICKA M., BOROWICZ ANDRZEJEWSKA E., LEMPE B.: Ocena wiadomości młodych matek o rozwo ju uzębienia i profilaktyce próchnicy u małych dzieci. Stomat. Współcz. 1996, 3, 1, [17] CARMICHAEL C. L., RUGG GUNN A. J., FERRELL R. S.: The relationship between fluoridation, social class and ca ries experience in 5 year old children in Newcastle and Nourthumberland in Br. Dent. J. 1989, 167, Adres do korespondencji: Patrycja Proc Katedra i Zakład Stomatologii Wieku Rozwojowego UM ul. Pomorska Łódź e mail: patrycjaproc@wp.pl Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted: