Ocena wpływu lakieru fluorowego Duraphat na uzębienie mleczne dzieci w wieku 3 i 4 lat badania roczne*

Transkrypt

1 Czas. Stomat., 2005, LVIII, 2 Ocena wpływu lakieru fluorowego Duraphat na uzębienie mleczne dzieci w wieku 3 i 4 lat badania roczne* Evaluation of the effect of Duraphat fluoride varnish on the primary dentition of 3- and 4-year-old children - one-year observations* Iwona Sobiech 1, Piotr Sobiech 1, Aleksander Remiszewski 1, Jolanta Siemińska 2 Z Zakładu Stomatologii Dziecięcej ISAM w Warszawie 1 p.o. Kierownika: dr n. med. A. Remiszewski Z Katedry i Zakładu Fizjologii Doświadczalnej i Klinicznej w Warszawie 2 Kierownik: prof. dr hab. med. E. Szczepańska-Sadowska Streszczenie Celem pracy była ocena wpływu lakieru fluorowego Duraphat na uzębienie dzieci w wieku 3-4 lat. Materiał badawczy stanowiła grupa 240 dzieci z przedszkoli warszawskich w tym 180 dzieci to grupa badana, a 60 dzieci to grupa kontrolna. Wykonano badanie stanu uzębienia dzieci oraz sanację jamy ustnej. Każdą grupę podzielono na 3 podgrupy: A, B, C zależnie od zagrożenia uzębienia próchnicą (puw z ). U dzieci w grupie badanej, stosowano lakier Duraphat z różną częstością: co 2 miesiące model I, co 3 miesiące model II, co 6 miesięcy model III. U dzieci w grupie kontrolnej, co 6 miesięcy badano stan uzębienia i mechanicznie oczyszczano zęby z osadu. Zastosowano test CRT, który wykonywano w grupie badanej oraz kontrolnej. Wstępne wyniki badań po 12 miesiącach wykazały mniejszy przyrost średniej liczby puw z i puw p w grupie badanej w porównaniu do grupy kontrolnej. W grupie badanej stwierdzono wydłużenie czasu mikrodemineralizacji szkliwa badanego testem CRT w stosunku do wartości początkowej. Summary The aim of the study was to evaluate the effect of Duraphat fluoride varnish on the dentition of 3-4-yearold children. The study material comprised of a group of 240 children from Warsaw kindergartens, including 180 children comprising a test group and 60 children comprising a control group. The state of the children s dentition was examined and assanation of the oral cavity performed. Each group was divided into 3 sub-groups: A, B and C, depending on caries risk (dmft). In children from the test group, Duraphat varnish was applied with varying frequency: every 2 months - model I, every 3 months - model II, every 6 months - model III. In children from the control group, the state of the dentition was examined and professional mechanical tooth cleaning performed. The CRT test was performed in the test and control group. Initial results after 12 months showed a lower increment in mean dmft and dmfs values in the test group in comparison to the control group. In the test group, the CRT test showed a prolonged time of enamel microdemineralization as compared to the initial value. HASŁA INDEKSOWE: dzieci, zęby mleczne, próchnica, lakier fluorowy Duraphat KEYWORDS: children, deciduous teeth, caries, fluoride varnish Duraphat *Praca wykonana pod kierunkiem prof. dr hab. Marii Szpringer-Nodzak. 73

2 I. Sobiech i in. Czas. Stomat., Wstęp Lakiery fluorowe mają obecnie szerokie zastosowanie na całym świecie w zabiegach profilaktyki fluorowej (1, 7, 11, 12, 13). Badania kliniczne i doświadczalne wykazały, że wprowadzenie do profilaktyki próchnicy lakierów fluorowych jest celowe, gdyż skutecznie hamują one rozwój tego procesu w uzębieniu dzieci (4, 5). Jest to związane z potwierdzonym kariostatycznym działaniem fluoru. Ponadto zostało udowodnione, że aplikacja lakierów fluorowych zwiększa znacząco zawartość fluoru nie tylko w powierzchownej, lecz również w głębszych warstwach szkliwa (2). Z lakierów, które ukazały się na rynku stomatologicznym szczególnie polecanym w profilaktyce próchnicy u młodszych dzieci jest Duraphat (5, 6) wprowadzony do użycia w 1964 roku. Lakier fluorowy Duraphat ma konsystencję żelu o brązowym zabarwieniu. Intensywny kolor lakieru pozwala na łatwe śledzenie zabiegu, gdyż widoczne są powierzchnie niepokryte preparatem. Ze względu na łatwość aplikacji ma on największe zastosowanie w grupie najmłodszych pacjentów. Nie wymaga uprzedniego założenia wałków z ligniny często nielubianych przez dzieci przed aplikacją lakieru, gdyż toleruje wilgoć i twardnieje w ciągu min. w środowisku wilgotnym.dlatego dziecko może bezpośrednio po zabiegu zamknąć usta oraz napić się wody. Lakier nie działa drażniąco na błonę śluzową jamy ustnej. W swym składzie zawiera 5% fluorku sodu, co odpowiada 2,64% zawartości fluoru. W 1 mililitrze lakieru Duraphat znajduje się 50 mg fluoru. W kraju zastosowano ten lakier po raz pierwszy w 1979 roku w uzębieniu mlecznym dzieci z przedszkoli warszawskich, a dwuletnie obserwacje kliniczne prowadzone wspólnie z partnerem szwedzkim zostały zakończone w 1981 roku miernym efektem profilaktycznym (3). Natomiast badania innych autorów dotyczące lakieru fluorowego Duraphat stosowanego dwukrotnie w ciągu roku zgodnie z zaleceniami producenta, wykazały dużą skuteczność w zapobieganiu próchnicy u dzieci w uzębieniu mlecznym (5, 8). Uwzględniając różne doświadczenia w stosowaniu lakieru fluorowego Duraphat w uzębieniu mlecznym postanowiono zbadać wpływ tego preparatu na uzębienie mleczne u dzieci w młodszym wieku przedszkolnym. Cel pracy Celem pracy była ocena skuteczności działania lakieru fluorowego Duraphat firmy Colgate na uzębienie mleczne dzieci w wieku od 3 do 4 lat, w zależności od częstości stosowania i ryzyka próchnicy w okresie 12-miesięcznych badań. Materiał i metody Badaniem objęto grupę 240 dzieci obojga płci w wieku od 3 do 4 lat z pięciu warszawskich przedszkoli w dzielnicy Śródmieście. Badanie kliniczne stanu zdrowotnego uzębienia, na podstawie którego pacjentów podzielono na dwie grupy: badaną (testową) i kontrolną wykonano z użyciem lusterka i zgłębnika. U każdego dziecka obliczono liczbę zębów i powierzchni dotkniętych próchnicą, a następnie średnią liczbę puw z i puw p w grupie badanej i kontrolnej. Grupę badaną liczącą 180 pacjentów i kontrolną liczącą 60 pacjentów podzielono na 3 podgrupy (A, B, C) w zależności od wartości wskaźnika puw z : A: 0 < puw z < 5, B: 5 puw z < 10, C: puw z 10. W grupie badanej każda podgrupa liczyła po 60 dzieci, w grupie kontrolnej po 20 dzieci. Grupa badana oraz kontrolna zostały dobrane tak, aby średnie wartości liczby puwz w każdej podgrupie były podobne (ryc.1). Przed przystąpieniem do właściwych badań u wszystkich dzieci wykonano sanację jamy ustnej. Lakier fluorowy Duraphat stosowano u dzieci w grupie badanej uwzględniając w każdej podgrupie (A, B, C,) trzy modele związane z różną częstością stosowania lakieru: I model co 74

3 2005, LVIII, 2 Lakier fluorowy Duraphat w uzębieniu mlecznym Ryc. 1. Średnie wartości liczby puw z i puw p na początku badania. 2 miesiące, II model co 3 miesiące, III model co 6 miesięcy. Zastosowanie lakieru poprzedzało mechaniczne oczyszczanie zębów szczotką zwilżoną wodą utlenioną. Zęby izolowano od dostępu śliny i osuszano łagodnym strumieniem powietrza. Lakier Duraphat nanoszono na dostępne powierzchnie zębów z użyciem pędzelka, natomiast na powierzchnie styczne nicią dentystyczną. Rodzice otrzymywali instrukcję, aby dziecko wstrzymało się od posiłków stałych przez jedną do dwóch godzin oraz w dniu zabiegu wieczorem i następnego dnia rano nie szczotkowało zębów. W grupie badanej w każdej podgrupie termin aplikacji lakieru fluorowego Duraphat pokrywał się z terminami wizyt kontrolnych: co 2, 3 i 6 miesięcy. Ponadto zastosowano test mierzący odporność szkliwa na działanie kwasu test CRT (Colour, Reaction, Time), który wykonywano przed aplikacją preparatu oraz po upływie 6 i 12 miesiący. Test CRT wykonywano po uprzednim oczyszczeniu zęba z osadu przez 30 sekund. Czas mikrodemineralizacji szkliwa mierzono stoperem. Każde badanie testem CRT odbywało się na powierzchni wargowej lewego zęba siecznego w szczęce, a w przypadku braku w jamie ustnej dziecka zęba indeksowego, badanie wykonywano na zębie jednoimiennym. W grupie kontrolnej badania kliniczne odbywały się co 6 miesięcy. W czasie wizyt kontrolnych badano stan uzębienia dzieci i wykonywano zabiegi oczyszczania zębów z osadów tak jak w grupie badanej oraz wykonywano test CRT. W obu grupach testowej i kontrolnej stwierdzane w czasie badania nowe ubytki próchnicowe były sukcesywnie wypełniane. Okres obserwacji trwał 12 miesięcy, w czasie którego u dzieci w grupie testowej lakier fluorowy Duraphat zastosowano według modelu I 6 razy, modelu II 4 razy, modelu III 2 razy. Otrzymane wyniki poddano analizie statystycznej, w której zależności funkcyjne badano metodą najmniejszych kwadratów oraz wyznaczano wartości średnie i ich błędy z rozkładu normalnego. Wyniki uznawano za istotne statystycznie przy p < 0,05. Wyniki badań Wyniki badań po upływie 12 miesięcy były analizowane w każdej grupie i podgrupach. W całej populacji badanych dzieci z puw z mniejszym od 5 (podgrupa A) przyrost średniej liczby puw z w grupie testowej wyniósł 1,19, a w grupie kontrolnej 3,81 i był ponad trzykrotnie większy. Natomiast przyrost średniej liczby puw p wyniósł odpowiednio: 1,89 w grupie badanej i 5,1 w grupie kontrolnej (ryc. 2, 3; tab. I). Zależnie od modelu stosowania lakieru fluorowego Duraphat przyrost próchnicy był różny. U dzieci z aplikacją lakieru, co 2 miesiące (model I) przyrost średniej liczby zębów oraz powierzchni zajętych próchnicą był najmniejszy i wyniósł 0,21 i 0,21, u dzieci z aplikacją lakieru, co 3 miesiące (model II) 1,55 i 2,6 oraz co 6 miesięcy (model III) 1,81 i 2,86. W całej grupie badanych dzieci z puw z większym lub równym 5 i mniejszym od 10 (podgrupa B) również zaobserwowano przyrost średniej liczby puw z w obu grupach: w grupie badanej 0,81, a w grupie kontrolnej 3,55 (ponad trzykrotny przyrost), natomiast przyrost średniej liczby puw p wyniósł: 3,23 i 6,1. U dzieci z aplikacją lakieru, co 2 miesiące przyrost średniej liczby zębów i powierzchni zajętych próchnicą był najmniejszy i wyniósł odpowiednio: 0,35 i 1,05. U dzieci z aplikacją lakieru, co 3 miesiące puw z i puw p wyniosły: 0,25 i 3,57 i z aplikacją, co 6 75

4 I. Sobiech i in. Czas. Stomat., Ryc. 2. Średni przyrost puw z po 12 miesiącach. Ryc. 3. Średni przyrost puw p po 12 miesiącach. T a b e l a I. Zależność średniej liczby puw z i puw p od czasu aplikacji lakieru fluorowego Duraphat w grupie dzieci z puwz < 5 puw z /puw p Początek Po 12 miesiącach puw z puw p puw z puw p Co 2 miesiące 1,21 2,16 1,42 2,37 Co 3 miesiące 2,40 3,95 3,95 6,55 Co 6 miesięcy 1,67 2,57 3,48 5,43 W grupie 1,76 2,89 2,95 4,78 Kontrola 1,70 2,60 5,51 7,70 miesięcy: 1,96 i 5,05 (ryc. 2, 3; tab. II). U dzieci z puw z równym lub większym od 10 (podgrupa C) zaobserwowano również przyrost średniej liczby puw z i puw p w obu grupach: w grupie badanej wartości te wyniosły : 0,94 i 2,63, a w grupie kontrolnej były ponad trzykrotnie większe i wyniosły: 3,15 i 5,6. Analizując przyrost próchnicy w grupie testowej zależnie od stosowanego modelu aplikacji lakieru fluorowego Duraphat stwierdzono, że przyrost puw z i puw p u dzieci z aplikacją lakieru, co 2 miesiące wyniósł 0,35 i 1,15. U dzieci z aplikacją lakieru, co 3 miesiące przyrost puw z i puw p wyniósł 1,06 i 3,78, a w grupie dzieci z aplikacją lakieru, co 6 miesięcy 1,91 i 2,95 (ryc. 2, 3; tab. III). Różnice w przyroście średniej liczby puw z i puw p w całej grupie badanej oraz kontrolnej były istotne statystycznie przy p < 0,05 (ryc. 4, 5). Wartości uzyskanych wyników średnich przyrostów liczb puw z i puw p w całej grupie badanych dzieci z aplikacją lakieru Duraphat wykazują tendencję wzrostową w miarę zmniejszania się liczby zabiegów aplikacji lakieru fluorowego Duraphat (ryc. 6). Zaobserwowano więc wzrost wartości przyrostu próchnicy od modelu I do modelu III, oraz zmniejszanie się wartości redukcji próchnicy od modelu I do modelu III (tab. I, II, III). W ocenie wyników dotyczących pomiarów czasu mikrodemineralizacji szkliwa posłużono się danymi początkowymi oraz uzyskanymi po upływie 12 miesięcy. Wynik testu CRT niezależnie od stopnia zagrożenia uzębienia próchnicą w całej grupie badanej w każdej podgrupie (A, B, C) wykazał wydłużenie czasu mikrodemineralizacji szkliwa, natomiast w grupie kontrolnej jak 76

5 2005, LVIII, 2 Lakier fluorowy Duraphat w uzębieniu mlecznym T a b e l a I I. Zależność średniej liczby puwz i puwp od czasu aplikacji lakieru fluorowego Duraphat w grupie dzieci z 5 puwz < 10 puw z /puw p Początek Po 12 miesiącach puw z puw p puw z puw p Co 2 miesiąc 6,80 13,15 7,00 14,20 Co 3 miesiące 7,05 10,32 7,32 13,89 Co 6 miesięcy 6,90 10,38 8,86 15,43 W grupie 6,92 11,28 7,73 14,51 Kontrola 7,20 11,45 10,75 17,55 T a b e l a I I I. Zależność średniej liczby puwz od czasu aplikacji lakieru fluorowego Duraphat w grupie dzieci z puwz 10 puw z /puw p Początek Po 12 miesiącach puw z puw p puw z puw p Co 2 miesiące 12,55 24,35 12,90 25,50 Co 3 miesiące 12,89 21,11 13,95 24,89 Co 6 miesiący 12,62 22,29 14,05 25,24 W grupie 12,69 22,58 13,63 25,21 Kontrola 12,95 23,05 16,10 28,65 Ryc. 4. Przyrost średniej liczby puw z w całej grupie badanej i kontrolnej. Ryc. 5. Przyrost średniej liczby puw p w całej grupie badanej i kontrolnej. można się było spodziewać wartość ta pozostawała na poziomie zbliżonym do początkowego (ryc. 7). U dzieci z puw z < 5, u których aplikacja lakieru odbywała się co 2 i 3 miesiące czas mikrodemineralizacji szkliwa wydłużał się ponad dwukrotnie w stosunku do badania wstępnego, najmniejszy przyrost czasu prawie o 1/3 wartości początkowej uzyskano u dzieci z aplikacją lakieru co 6 miesięcy (ryc. 8). U dzieci z 5 puw z < 10 i z puw z 10, u których aplikacja lakieru odbywała się co 2 miesią- 77

6 I. Sobiech i in. Czas. Stomat., Ryc. 6. Przyrost średniej wartości liczby puw z i puw p w zależności od liczby aplikacji lakieru Duraphat w ciągu 12 miesięcy. Ryc. 9. Wyniki testu CRT dla grupy z 5 puw z < 10. Ryc. 10. Wyniki testu CRT dla grupy z puw z 10. Ryc. 7. Przyrost średniego czasu mikrodemineralizacji szkliwa (w sekundach) w ciągu 12 miesięcy. Różnice w przyroście czasu mikrodemineralizacji w całej grupie badanej oraz kontrolnej były istotne statystycznie przy p < 0,05 (ryc. 11). Ryc. 8. Wyniki testu CRT dla grupy z puw z < 5. ce, również odnotowano ponad dwukrotne wydłużenie się czasu mikrodemineralizacji szkliwa, prawie dwukrotne wydłużenie czasu przyrost u dzieci z aplikacją co 3 miesiące, a najmniejsze około 1/3 wartości początkowej uzyskano u dzieci z aplikacją lakieru co 6 miesięcy (ryc. 9, 10). Ryc. 11. Przyrost czasu mikrodemineralizacji w całej grupie badanej i kontrolnej. Omówienie wyników badań Lakier fluorowy Duraphat zastosowano w młodszych grupach wiekowych dzieci przed- 78

7 2005, LVIII, 2 Lakier fluorowy Duraphat w uzębieniu mlecznym szkolnych, u których zagrożenie próchnicą uzębienia jest stosunkowo duże. Frekwencja próchnicy u dzieci w przedszkolach warszawskich w wieku 3 i 4 lat sięga niemal 88%, a średnia liczba zębów próchnicowych wynosi 6, 11 (9). Przygotowaniem do zabiegu aplikacji lakieru było zbadanie uzębienia dzieci i sanacja jamy ustnej, ponieważ wcześniej wykonane badania dały nikły efekt profilaktyczny, gdy stosowano Duraphat u dzieci z dużą liczbą czynnych ognisk próchnicy (3). Całą populację dzieci podzielono na grupę testową i kontrolną w taki sposób, aby średnia liczba zębów z próchnicą na wstępie badania w obu grupach była taka sama. W każdej z grup utworzono trzy podgrupy A, B i C zależnie od wartości średniej liczby zębów z próchnicą, ponieważ wcześniej wykonane badania wykazały różny efekt profilaktyczny po stosowaniu lakieru Duraphat u dzieci z małym i dużym ryzykiem próchnicy (2, 5, 6, 8). W dalszym etapie badań postanowiono ocenić, jaka częstość stosowania lakieru fluorowego Duraphat ma zadawalający efekt profilaktyczny na uzębienie dzieci z różnym stopniem zagrożenia próchnicą. Roczny okres obserwacji jest stosunkowo krótki, aby pozwolił na taką ocenę. Można było jednak zauważyć, że przyrost nowych ubytków i powierzchni próchnicowych oceniany wartością przyrostu średniej liczby puw z i puw p w okresie obserwacji był znacząco mniejszy w grupie testowej niż kontrolnej. Stwierdzono również, że przyrost próchnicy zwiększał się w uzębieniu dzieci z uzębieniem mniej zagrożonym próchnicą, natomiast redukcja próchnicy zależała od częstości stosowania lakieru (tab. I, II, III). Test CRT mierzący czas mikrodemineralizacji szkliwa wykazał większą odporność szkliwa na działanie kwasu po stosowaniu lakieru fluorowego Duraphat w stosunku do wartości począt- T a b e l a I V. Przyrost i redukcja próchnicy (puw z ) u dzieci z puw z < 5 zależnie od modelu aplikacji Częstość aplikacji Co 2 miesiące Co 3 miesiące Co 6 miesiący W grupie Kontrola Przyrost próchnicy 17,35% 64,58% 108,38% 67,61% 224,12% Redukcja próchnicy 94,49% 59,31% 52,49% 68,77% 0% T a b e l a V. Przyrost i redukcja próchnicy (puw z ) u dzieci z 5 puw z < 10 zależnie od modelu aplikacji Częstość aplikacji Co 2 miesiące Co 2 miesiące Co 6 miesiący W grupie Kontrola Przyrost próchnicy 2,94 % 3,83% 28,4% 11,7% 49,3% Redukcja próchnicy 94,37% 92,39% 44,79% 77,18% 0% T a b e l a V I. Przyrost i redukcja próchnicy (puw z ) u dzieci z puw z 10 zależnie od modelu aplikacji Częstość aplikacji Co 2 miesiące Co 2 miesiące Co 6 miesiący W grupie Kontrola Przyrost próchnicy 2,79% 8,22% 11,33% 7,41% 24,32% Redukcja próchnicy 88,89% 66,35% 54,6% 70,16% 0% 79

8 I. Sobiech i in. Czas. Stomat., kowej. Można zatem przypuszczać, że w ciągu rocznej obserwacji nie dochodzi w szkliwie do całkowitej utraty wbudowanego fluoru jak wskazywały na to badania Edenholma i wsp. (2). W grupie kontrolnej wartość pierwotna oraz uzyskana po upływie 12 miesięcy pozostała niezmieniona, co może świadczyć o wyższości profesjonalnej profilaktyki fluorowej nad innymi źródłami egzogennego dostarczania fluoru. Podsumowując uzyskane dane można stwierdzić, u dzieci w populacji objętej profilaktyką fluorkową lakierem Duraphat przyrost średniej liczby puw z i puw p jest znacznie mniejszy niż u dzieci w populacji kontrolnej. Ponadto zmniejsza się przyrost nowych ubytków oraz powierzchni próchnicowych wraz z częstszą aplikacją lakieru. Stwierdzono także, że niezależnie od zastosowanego modelu aplikacji lakieru fluorowego Duraphat odporność szkliwa zęba na działanie kwasu wzrasta. Ze względu na szybką progresję procesu próchnicowego w uzębieniu mlecznym oraz stale niezadowalający, a wręcz alarmujący stan uzębienia najmłodszych dzieci jest konieczne wdrożenie odpowiedniego postępowania profilaktyczno- -leczniczego zwłaszcza u dzieci z grup o średnim oraz najwyższym ryzyku próchnicy (9, 10, 11, 14). Piśmiennictwo 1. Edenholm H., Johnson G., Koch G., Petersson L.: Fluoride uptake and release in deciduous enamel after application of fluoride varnishes. Swed. Dent. J., 1977, Grodzka K., Augustyniak L., Budny J., Czarnocka K., Janicha J., Mlosek K., Moszczeńska B., Szpringer M., Wacińska M., Petersson L., Frostell G.: Caries increment in primary teeth after application of Duraphat fluoride varnish. Community Dent. Oral Epidemiol., 1982, 10, Heitzer G., Irmish B.: Karies Protektion durch Fluor Lak (Duraphat) Klinische Ergebnisse und Erfarungen. Dtsch. Stomatol., 1973, 23, Holm A. K.: Effect of a fluoride varnish (Duraphat) in preschool children. Community Dent. Oral Epidemiol., 1979, 7, Koch G., Petersson L. G.: Caries preventive effect of a fluoride containing varnish (Duraphat) after 1 year s study. Community Dent. Oral. Epidemiol., 1975, 3, Marczuk-Kolada G., Waszkiel D.: Stan szkliwa po aplikacji lakierów fluorowych. Mag. Stom., 1998,8, Murray J. J., Winter G. B., Hurst C. P.: Duraphat fluoride varnish. A 2- year clinical trial in 5-year-old children. Br. Dent. J., 1977, 143, Olczak-Kowalczyk D.: Ocena stanu higieny jamy ustnej i uzębienia u dzieci warszawskich w wieku od 3 do 7 roku życia. Nowa Stom., 2001, 4, Szpringer-Nodzak M.: Niepokojący stan uzębienia najmłodszej grupy dzieci. Nowa Stom., 1997, 1-2, Shwartz M., Grőndahl H. G., Pliskin J. S., Boffa J.: A longitudinal analysis from bitewing radiographs of the rate of progression of approximal carious lesions through human detal enamel. Arch. Oral Biol., 1984, 29, Wochna-Sobańska M.: Lakiery fluorowe w profilaktyce próchnicy. Stom. Współ., 1994, 4, Wochna-Sobańska M.: Współczesne poglądy na temat stosowania fluoru w profilaktyce próchnicy. Nowa Stom., 1996, 1-2, Zimmer S., Robke F. J., Roulet J. F.: Caries prevention with fluoride varnish In a socially deprived community. Community Dent. Oral. Epidemiol., 1999, 272, Otrzymano: dnia 15.VII.2003 r. Adres autorów: Warszawa, ul. Miodowa