Zasady rozliczania i księgowania prac Badawczo Rozwojowych (R&D) w innowacyjnych spółkach technologicznych

Zasady rozliczania i księgowania prac Badawczo Rozwojowych (R&D) w innowacyjnych spółkach technologicznych Na podstawie MSR 38, Ustawy o Rachunkowości oraz Ustawy o Podatku Dochodowym 1

Cel prezentacji Celem niniejszej prezentacji jest objaśnienie sposobów księgowania innowacyjnych produktów (w tym oprogramowania jako WNiP) pod następującymi względami: 1. Sposób nabycia/ finansowanie oprogramowania 2. Koszty wytworzenia innowacyjnego produktu i ich kapitalizacja 3. Wartość WNiP w bilansie po początkowym ujęciu 4. Amortyzacja dostępne techniki i ich wpływ na wskaźniki finansowe 5. Prawa majątkowe do WNiP 2

Przykłady WNiP jako oprogramowania Spółka wytwarza oprogramowanie, które chce sprzedawać na zasadzie licencji, np. antywirus, gry komputerowe, nauka języka online Spółka wytwarza oprogramowanie na zamówienie klienta, który nie zatrzymuje żadnych praw majątkowych do danego oprogramowania, np. spółka na zamówienie sieci supermarketów wytwarza aplikację mobilną informującą o promocjach dostępnych w danym dniu; jako że kupujący nie zastrzegł sobie prawa majątkowego do oprogramowania, spółka może oferować to samo oprogramowanie podobnym sieciom sklepów Spółka tworzy symulator oprogramowania dla firmy ubezpieczeniowej na podstawie materiałów ubezpieczyciela; ubezpieczyciel zachowuje prawa majątkowe do całego symulatora Spółka wytwarza lub kupuje oprogramowanie na własny użytek 3

Sposób nabycia oprogramowania (WNiP) 4

Wytworzenie WNiP we własnym zakresie Zgodnie z międzynarodowymi standardami rachunkowości (MSR 38) nakłady na WNiP wytworzone we własnym zakresie NIE powinny być kapitalizowane, chyba że spełniają wymogi definicji kosztów prac rozwojowych (w przeciwieństwie do kosztów prac badawczych). Do prac rozwojowych zalicza się: projektowanie, wykonanie i testowanie prototypów i modeli doświadczalnych; projektowanie narzędzi, przyrządów do obróbki, form i matryc z wykorzystaniem nowej technologii; projektowanie, wykonanie i funkcjonowanie linii pilotażowej; oraz projektowanie, wykonanie i testowanie wybranych rozwiązań w zakresie nowych lub udoskonalonych materiałów, urządzeń, produktów, procesów, systemów lub usług. Koszty poniesione na prace rozwojowe muszą spełniać następujące kryteria: Posiadać dowód na możliwość i zdolność ukończenia składnika wartości niematerialnych tak, aby nadawał się do użytkowania lub sprzedaży; Istnienie dowodu na sposób, w jaki składnik wartości niematerialnych będzie wytwarzał prawdopodobne przyszłe korzyści ekonomiczne; Dostępność stosownych środków technicznych, finansowych i innych, które mają służyć ukończeniu prac rozwojowych oraz użytkowaniu lub sprzedaży składnika wartości niematerialnych; Możliwość wiarygodnego ustalenia nakładów poniesionych w czasie prac rozwojowych, które można przyporządkować temu składnikowi wartości niematerialnych; 5

Wytworzenie WNiP we własnym zakresie Podstawowa różnica między pracą badawczą a pracą rozwojową polega na tym, że kluczowym celem realizacji pracy badawczej jest przede wszystkim odkrycie czegoś nowego, podczas, gdy dla pracy rozwojowej nacisk jest położony na zastosowanie wyników prac badawczych w działalności gospodarczej, czyli na wdrożenie efektów prac badawczych. W związku z zachowaniem zasady współmierności przychodu i kosztu, koszty dotyczące prac rozwojowych dotyczą długich okresów czasu i należy je rozliczać przez kilka lat a koszty prac badawczych powinny być od razu ujmowane w rachunku zysków i strat. W tym kontekście zarówno projektowanie, wykonanie i wdrożenie prototypów czy działalność linii próbnej powinno się traktować jako prace spełniające definicję prac rozwojowych. MSR 38 "Wartości niematerialne" określa prace badawcze jako nowatorskie i zaplanowane poszukiwanie rozwiązań podjęte z zamiarem zdobycia i przyswojenia nowej wiedzy naukowej i technicznej, zaliczając do nich: działania zmierzające do zdobycia nowej wiedzy, poszukiwanie, ocenę i końcową selekcję sposobu wykorzystania rezultatów prac badawczych lub wiedzy innego rodzaju, poszukiwanie alternatywnych materiałów, urządzeń, produktów, procesów, systemów lub usług, formułowanie, projektowanie, ocenę i końcową selekcję nowych lub udoskonalonych materiałów, urządzeń, produktów, procesów, systemów lub usług. 6

Wytworzenie WNiP we własnym zakresie KOSZT W RZIS prace badawcze KOSZTY / WYDATKI KAPITALIZACJA W BILANSIE prace rozwojowe koszty pośrednie (koszty sprzedaży i administracji, brak wydajności i straty operacyjne, szkolenia przygotowujące pracowników do obsługi oprogramowania, koszty rozpoczęcia działalności, etc.) POCZĄTKOWA koszty bezpośrednie prac rozwojowych koszty bezpośrednie (materiały i usługi wykorzystane w procesie wytwarzania oprogramowania, wynagrodzenia osób pracujących bezpośrednio nad rozwojem oprogramowania, opłaty za rejestrację tytułu prawnego, amortyzacja patentów i licencji wykorzystywanych w wytworzeniu oprogramowania, etc.) WYCENA BILANSOWA W DANYM MOMENCIE/ KONIEC OKRESU ROZLICZENIOWEGO koszty bezpośrednie prac rozwojowych lub bieżąca wartość bilansowa pomniejszona o dotychczasową amortyzację; PRAWA MAJĄTKOWE SPÓŁKI - prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy (nawet bez potrzeby odrębnego przyjęcia utworu; przepis art. 74 ust. 3 Prawa autorskiego) TWÓRCY - jeżeli twórca oprogramowania nie jest zatrudniony przez spółkę na umowę o pracę i jeżeli umowa zlecenia lub umowa o dzieło podpisane ze spółką nie stanowią inaczej, autorskie prawa majątkowe do oprogramowania posiada jego twórca KLIENTA - jeżeli klient kupuje oprogramowanie wraz z autorskimi prawami majątkowymi, to prawa te zostają przeniesione ze spółki na klienta, koszt jest odliczony od przychodu w RZiS, jako że nie spełnia podstawowej definicji WNiP kontroli do uzyskania korzyści ekonomicznych z danego aktywa 7

Nabycie oprogramowania w drodze transakcji Jeżeli WNiP (oprogramowanie) zostały nabyte w drodze transakcji, to za ich koszt, który podlega kapitalizacji (początkową wartość bilansową oprogramowania) uznaje się: 1. cenę zakupu, łącznie z cłami importowymi i niepodlegającymi odliczeniu podatkami od zakupu, pomniejszoną o upusty handlowe i rabaty; oraz 2. nakłady bezpośrednie związane z przygotowaniem składnika aktywów do użytkowania zgodnie z jego planowanym przeznaczeniem. Do takich nakładów bezpośrednich zalicza się: koszty z tytułu świadczeń pracowniczych (MSR 19), wynikające bezpośrednio z przygotowania tego składnika do stanu zdolności użytkowej; opłaty za obsługę, wynikające bezpośrednio z przygotowania tego składnika do stanu zdolności użytkowej; koszty testów sprawdzających prawidłowe działanie składnika. 8

Nabycie oprogramowania w transakcji połączenia spółek Jeżeli oprogramowanie (WNiP) zostało przejęte w transakcji połączenia spółek, cena nabycia oprogramowania (i początkowa wartość bilansowa) oparta jest na wartości godziwej w dniu przejęcia. Spółka przejmująca ujmuje w dniu przejęcia, odrębnie od wartości firmy, WNiP (oprogramowanie) jednostki przejmowanej, jeśli można wiarygodnie ustalić ich wartość godziwą, bez względu na to, czy zostały one już ujęte przez jednostkę przejmowaną przed transakcją połączenia spółek. Spółka przejmująca ujmuje więc trwające prace rozwojowe jednostki przejmowanej jako składnik wartości niematerialnych oddzielnie od wartości firmy, jeśli prace odpowiadają definicji składnika wartości niematerialnych i można wiarygodnie ustalić ich wartość godziwą. 9

Nabycie oprogramowania drogą dotacji rządowej W niektórych przypadkach WNiP mogą być przejęte nieodpłatnie lub za symboliczną opłatę w drodze dotacji rządowych Zgodnie z MSR 20 spółka może zdecydować się na początkowe ujęcie WNiP uzyskanych poprzez dotację w: 1. wartości godziwej lub 2. wartości nominalnej powiększonej o wszelkie koszty, które można bezpośrednio przyporządkować przystosowaniu WNiP do użytkowania zgodnego z planowanym wykorzystaniem. 10

Nabycie oprogramowania drogą wymiany aktywów Kiedy WNiP został nabyty w drodze wymiany (barter) za niepieniężny składnik aktywów, to cena nabycia takiej pozycji jest ustalana w wysokości wartości godziwej otrzymanego składnika aktywów, chyba że: a) transakcja wymiany nie ma znaczenia handlowego; lub b) nie można wycenić wartości godziwej ani otrzymanego, ani oddanego składnika aktywów. Jeśli nabyte aktywa nie są wyceniane według wartości godziwej, ich wartość ustala się w wysokości wartości bilansowej. 11

Koszt czy aktywo? 12

Co możemy uznać za WNiP? 1. Oprogramowanie nabyte drogą transakcji (wartość początkowa to cena zakupu + nakłady bezpośrednie na przygotowanie oprogramowania do użytkowania/ sprzedaży); 2. Oprogramowanie nabyte drogą przejęcia spółki (wartość początkowa to wartość godziwa); 3. Oprogramowanie nabyte drogą dotacji (wartość początkowa to wartość godziwa lub nominalna); 4. Oprogramowanie nabyte droga wymiany aktywów (wartość początkowa to wartość godziwa); 5. Koszty wytworzenia oprogramowania, które: a) Są kosztami prac rozwojowych b) Są kosztami bezpośrednimi przygotowania oprogramowania do użytku: nakłady na materiały i usługi wykorzystane lub zużyte przy wytwarzaniu składnika wartości niematerialnych; koszty z tytułu świadczeń pracowniczych (zob. MSR 19) wynikające bezpośrednio z wytworzenia składnika wartości niematerialnych; opłaty za rejestrację tytułu prawnego; oraz amortyzację patentów i licencji, które są wykorzystywane przy wytwarzaniu składnika wartości niematerialnych 13

Co uznajemy za koszt w RZiS? Koszty prac badawczych (aż do momentu kiedy możemy udowodnić, że poniesione koszty są kosztami prac rozwojowych); Koszty pośrednie przygotowania oprogramowania do użytkowania/ sprzedaży koszty sprzedaży, administracji oraz inne koszty ogólnozakładowe, chyba że można je bezpośrednio przyporządkować do przystosowania składnika aktywów do użytkowania; wyraźnie zidentyfikowane braki wydajności oraz początkowe straty operacyjne poniesione przed osiągnięciem planowanej wydajności; oraz nakłady na szkolenia przygotowujące pracowników do obsługiwania danego oprogramowania; nakłady na rozpoczęcie działalności (koszty rozpoczęcia), chyba że nakłady te włączone zostały do ceny nabycia lub kosztu wytworzenia rzeczowych aktywów trwałych i nakłady na zainicjowanie nowego rodzaju działalności lub wprowadzenie nowych produktów lub procesów; nakłady na działalność reklamową i promocyjną; nakłady na przemieszczenie lub reorganizację części lub całości jednostki Jeżeli koszt został już odpisany od przychodu w RZiS nie można go ponownie kapitalizować 14

Wycena bilansowa Po początkowym ujęciu 15

Model ceny nabycia lub kosztu wytworzenia Po początkowym ujęciu wartość oprogramowania wykazuje się w bilansie: 1. w cenie nabycia lub 2. koszcie wytworzenia (zgodnie z zasadami uznawania kosztów jako nakładów na WNiP) pomniejszonymi o umorzenie i łączną kwotę odpisów aktualizujących z tytułu utraty wartości. 16

Model oparty na wartości przeszacowanej Wartość przeszacowana to wartość godziwa na dzień przeszacowania, pomniejszona o późniejsze umorzenie i łączną kwotę odpisów aktualizujących z tytułu utraty wartości. Zasady ustalania wartości przeszacowanej: 1. Dla celów przeszacowania wartość godziwą ustala się poprzez odniesienie do aktywnego rynku (aktualna cena rynkowa oprogramowania). 2. Przeszacowań dokonuje się na tyle regularnie, aby wartość bilansowa nie różniła się istotnie od wartości, jaka zostałaby ustalona przy zastosowaniu wartości godziwej na dzień bilansowy (jeżeli rynek danego oprogramowania jest zmienny, przeszacowań należy dokonywać nawet co roku). 3. Model oparty na wartości przeszacowanej nie pozwala na: przeszacowanie wartości niematerialnych, które uprzednio nie zostały ujęte jako aktywa; lub początkowe ujęcie wartości niematerialnych według wartości innej niż cena nabycia lub koszt wytworzenia. 4. Jeśli ustalanie wartości godziwej oprogramowania poprzez odniesienie do aktywnego rynku przestało być możliwe, za jego wartość bilansową przyjmuje się wartość przeszacowaną na dzień ostatniego przeszacowania dokonanego na podstawie aktywnego rynku, pomniejszoną o późniejsze umorzenie i łączną kwotę późniejszych odpisów aktualizujących z tytułu utraty wartości. 17

Model oparty na wartości przeszacowanej (2) Jeżeli przestał istnieć aktywny rynek na przeszacowane oprogramowanie, może to oznaczać, że oprogramowanie straciło wartość, w związku z czym istnieje potrzeba przeprowadzenia testu (MSR 36 Utrata wartości aktywów). Jeśli określenie wartości godziwej oprogramowania poprzez odniesienie do jego ceny na aktywnym rynku staje się możliwe na dzień następnej wyceny, od tego dnia stosuje się model oparty na wartości przeszacowanej. Jeśli wartość bilansowa oprogramowania wzrosła na skutek przeszacowania: Wzrost ten odnosi się bezpośrednio na kapitał własny i ujmuje jako nadwyżkę z przeszacowania w bilansie. Natomiast w RZiS wzrost z tytułu przeszacowania ujmuje się w stopniu, w jakim odwraca on zmniejszenie z tytułu przeszacowania tego samego oprogramowania, które wcześniej ujęto w RZiS. Jeśli wartość bilansowa składnika wartości niematerialnych uległa obniżeniu na skutek przeszacowania: Spadek wartości ujmuje się w ciężar RZiS. Natomiast spadek wartości z tytułu przeszacowania ujmuje się bezpośrednio w kapitale własnym w pozycji nadwyżka z przeszacowania do wysokości dowolnego salda kredytowego nadwyżki z przeszacowania odnoszącej się do tego samego oprogramowania. Łączna nadwyżka z przeszacowania zaliczona do kapitału własnego może zostać przeniesiona bezpośrednio do zysków zatrzymanych, gdy nadwyżka ta zostanie zrealizowana (czyli w momencie zbycia lub wycofania z użytkowania danego oprogramowania). 18

Wartość godziwa Wartość godziwa jest kwotą, za jaką na warunkach rynkowych dane oprogramowanie (WNiP) mogłoby zostać wymienione pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi stronami transakcji. Jeżeli jest możliwa bezpośrednia obserwacja transakcji zawieranych na rynku, określenie wartości godziwej jest sprawą stosunkowo prostą. Jeżeli takiej możliwości nie ma, stosuje się techniki wyceny. MSSF 13 opisuje trzy techniki, które można zastosować przy ustalaniu wartości godziwej: 1) metodę rynkową, w ramach której jednostka wykorzystuje ceny i inne właściwe informacje pochodzące z transakcji rynkowych dotyczących identycznych lub porównywalnych (czyli podobnych) składników aktywów, zobowiązań lub ich grup ; 2) metodę dochodową, która polega na przeliczaniu prognozowanych kwot (np. przepływów pieniężnych lub dochodów i kosztów) na jedną kwotę bieżącą (tj. zdyskontowaną); 3) metodę kosztową, w ramach której jednostka określa wartość odzwierciedlającą kwotę wymaganą obecnie do odtworzenia zdolności wytwórczych składnika aktywów (często określaną mianem bieżącego kosztu odtworzenia). 19

Amortyzacja oprogramowania W ujęciu MSR 20

Okres użytkowania Metoda amortyzacji jest zależna od okresu użytkowania danego oprogramowania (WNiP). Powinno się więc najpierw ocenić: 1. czy okres użytkowania danego oprogramowania jest określony czy nieokreślony, 2. w przypadku gdy jest określony jaka jest jego długość lub liczba jednostek produkcji / podobnych jednostek tworząca ten okres (wpływająca na zużycie oprogramowania). Oprogramowanie o określonym okresie użytkowania podlega amortyzacji Oprogramowanie o nieokreślonym okresie użytkowania nie podlega amortyzacji Oprogramowanie posiada nieokreślony okres użytkowania, jeżeli z analizy wszystkich istotnych czynników wynika, że nie istnieje żadne dające się przewidzieć ograniczenie okresu, w którym można spodziewać się, że będzie ono generowało wpływy pieniężne netto dla jednostki. Zważywszy na tempo zmian technologicznych, programy komputerowe i wiele innych wartości niematerialnych jest podatnych na technologiczną utratę przydatności. W związku z tym prawdopodobne jest, że ich okres użytkowania będzie krótki. 21

Określony okres użytkowania Określając długość okresu użytkowania danego oprogramowania (WNiP), należy wziąć pod uwagę wiele czynników, obejmujących między innymi: a) oczekiwane wykorzystanie składnika aktywów przez jednostkę oraz to, czy składnik aktywów mógłby być wydajnie zarządzany przez inny zespół kierowniczy; b) typowe cykle życia dla danego składnika aktywów oraz powszechnie dostępne informacje na temat szacunkowych okresów użytkowania aktywów o podobnym charakterze, użytkowanych w podobny sposób; c) utratę przydatności z przyczyn natury technicznej, technologicznej, handlowej lub innej; d) stabilność branży, w której dany składnik aktywów jest wykorzystywany, i zmiany popytu na produkty wytwarzane lub usługi świadczone z zastosowaniem tego składnika aktywów; e) przewidywane działania konkurentów i potencjalnych konkurentów; f) poziom późniejszych nakładów niezbędnych do uzyskania oczekiwanych przyszłych korzyści ekonomicznych ze składnika aktywów oraz możliwość i zamiar zapewnienia przez jednostkę takiego poziomu tych nakładów; g) okres sprawowania kontroli nad składnikiem aktywów oraz ograniczenia prawne i ograniczenia do nich podobne odnoszące się do użytkowania składnika aktywów (takie, jak data wygaśnięcia odnośnej umowy leasingowej); oraz h) czy okres użytkowania składnika aktywów jest zależny od okresu użytkowania innych aktywów jednostki. 22

Wybór metody amortyzacji Podlegającą amortyzacji wartość oprogramowania posiadającego określony okres użytkowania rozkłada się równomiernie na przestrzeni okresu jego użytkowania. Amortyzację rozpoczyna się w momencie, gdy oprogramowanie (WNiP) jest gotowe do użycia, a kończy się w dniu, w którym zostanie sklasyfikowane jako przeznaczone do zbycia, lub w dniu, w którym oprogramowanie przestaje być ujmowane, biorąc pod uwagę wcześniejszą z tych dwóch dat. Stosowana metoda amortyzacji powinna odzwierciedlać sposób konsumowania przyszłych korzyści ekonomicznych osiąganych ze składnika aktywów (oprogramowania) przez spółkę. Przy braku możliwości wiarygodnego określenia sposobu konsumowania tych korzyści stosuje się metodę liniową. Odpisy amortyzacyjne za każdy okres ujmuje się w ciężar rachunku zysków i strat, chyba że inny standard dopuszcza lub nakłada obowiązek zaliczenia ich do wartości bilansowej innego składnika aktywów. Wybraną metodę amortyzacji stosuje się w sposób ciągły w kolejnych okresach, chyba że nastąpiła zmiana oczekiwanego sposobu konsumowania korzyści ekonomicznych pochodzących z danego składnika aktywów (oprogramowania). Rzadko, jeśli w ogóle, występują przekonujące dowody na poparcie wyboru metody amortyzacji wartości niematerialnych z określonymi okresami użytkowania, która prowadziłaby do powstania niższej kwoty umorzenia, niż ma to miejsce w przypadku amortyzacji metodą liniową. Możliwe metody amortyzacji oprogramowania to: 1. metoda liniowa, 2. metoda degresywna,oraz 3. metoda oparta na jednostkach produkcji 23

Metoda liniowa Amortyzacja liniowa polega na równomiernym rozłożeniu wartości oprogramowania (WNiP) w czasie, czyli zakłada, że użytkowany obiekt zużywa się równomiernie przez cały czas jego eksploatacji - powoduje to, że stawka amortyzacyjna jest stała i wynika ze wzoru:, gdzie : Ar amortyzacja roczna CN cena nabycia lub koszt wytworzenia WR wartość rezydualna (końcowa) POE przewidywany okres eksploatacji Głównym założeniem amortyzacji dokonywanej sposobem liniowym jest, domniemanie, że środek trwały zużywa się w jednakowym stopniu przez cały okres jego użytkowania. Wyznaczone w ten sposób odpisy amortyzacyjne nie będą się zmieniały przez cały okres amortyzowania środka trwałego. 24

Metoda degresywna Metoda degresywna to metoda malejących odpisów amortyzacyjnych. Polega na zastosowaniu odpowiedniego współczynnika podwyższającego, wykorzystywana w szczególnych przypadkach. Oparta jest na założeniu, że zużycie środka trwałego (WNiP) a zwłaszcza zmniejszenie jego wartości następuje w początkowym okresie jego używania szybciej niż w następnych okresach. Określana jest wzorem:, gdzie A rt amortyzacja roczna dla roku t w współczynnik podwyższający stawkę amortyzacji W Nt-1 wartość netto na koniec poprzedniego roku obrotowego 25

Metoda oparta na jednostkach produkcji Metoda oparta na jednostkach produkcji (metoda naturalna) zakłada, że zużycie obiektu jest jednakowe na każdą jednostkę pracy (np. sztukę, kilogram, godzinę itp.), a więc kwota amortyzacji jest uzależniona od ilości pracy wykonanej w danym okresie czasu. Wyliczamy ją z formuły:, gdzie: Pw - praca wykonana w danym okresie Pp - praca planowana w całym okresie użytkowania Ar - roczna stawka amortyzacji Wp - wartość początkowa Wr - wartość rezydualna 26

Porównanie metod amortyzacji i ich wpływ na wskaźniki finansowe Im dłuższy czas użytkowania aktywa i im wyższa wartość rezydualna tym mniejsze coroczne koszty amortyzacji Metoda liniowa rozpoznaje koszt równomiernie, metoda degresywna rozpoznaje większość kosztu w pierwszych latach użytkowania aktywa, metoda naturalna rozpoznaje koszty na podstawie zużycia aktywa Wszystkie metody skutkują taką samą łączną wartością umorzenia pod koniec okresu użytkowego aktywa Koszt amortyzacji będzie większy w pierwszych latach naliczony metodą degresywną niż metodą liniową (przy metodzie naturalnej będzie to zależne od produktywności w danym roku) Koszt amortyzacji będzie mniejszy w ostatnich latach naliczony metodą degresywną w porównaniu do metody liniowej W porównaniu do metody liniowej, metoda degresywna skutkuje: Wyższym wskaźnikiem rotacji aktywów (ponieważ szybciej zmniejsza się wartość aktywów) Niższą marżą zysku operacyjnego w pierwszych latach (ponieważ wyższa amortyzacja powoduje większe koszty i niższy EBIT), wyższą w późniejszych latach (ponieważ amortyzacja w ostatnich latach użytkowania jest niższa niż w metodzie liniowej) Niższą stopą zwrotu z aktywów w pierwszych latach i wyższą w późniejszych latach Zależne od wybranej metody amortyzacji są m.in. wskaźniki finansowe, których komponentami są EBIT, aktywa, kapitał własny, 27

Porównanie metod na przykładzie Spółki A, B i C wygenerowały to samo oprogramowanie za PLN2.300, mają takie same założenia co do wartości rezydualnej oraz okresu używalności oprogramowania. Spółka A używa metody liniowej amortyzacji, spółka B metody degresywnej (podwójna degresja), a spółka C metody naturalnej w oparciu na ilość sprzedanych licencji do oprogramowania. Wartość rezydualna to PLN100 Okres używalności to 4 lata Szacunkowa ilość sprzedanych licencji 800, w ilości: 200 w roku pierwszym, 300 w drugim, 200 w trzecim i 100 w czwartym Wszystkie trzy spółki mają następujące dane finansowe: Rok Przychód EBITD Aktywa (oprócz danego oprogramowania) 1 300 000 36 000 30 000 2 320 000 38 400 32 000 3 340 000 40 800 34 000 4 360 000 43 200 36 000 28

Metoda liniowa spółka A Rok Początkowa wartość bilansowa Koszt amortyzacji Umorzenie Końcowa wartość bilansowa 1 2 300 550 550 1 750 2 1 750 550 1 100 1 200 3 1 200 550 1 650 650 4 650 550 2 200 100 29

Metoda degresywna spółka B Rok Początkowa wartość bilansowa Koszt amortyzacji Umorzenie Końcowa wartość bilansowa 1 2 300 1 150 1 150 1 150 2 1 150 575 1 725 575 3 575 288 2 013 287 4 287 187 2 200 100 30

Metoda naturalna (ilość sprzedanych licencji) spółka C Rok Początkowa wartość bilansowa Koszt amortyzacji Umorzenie Końcowa wartość bilansowa 1 2 300 550 550 1 750 2 1 750 825 1 375 925 3 925 550 1 925 375 4 375 275 2 200 100 31

Wpływ na wskaźniki finansowe Spółka A Spółka B Spółka C Year Asset turnover Profit margin Return on assets Asset turnover Profit margin Return on assets Asset turnover Profit margin Return on assets 1 9.67 11.48 111.04 9.76 11.28 110.17 9.67 11.48 111.04 2 9.85 11.52 113.47 10.04 11.51 115.57 9.90 11.43 113.10 3 10.02 11.54 115.70 10.17 11.62 118.21 10.10 11.54 116.64 4 10.18 11.57 117.74 10.23 11.67 119.42 10.22 11.65 118.98 32

Wpływ na wskaźniki finansowe W podanym przykładzie: Wskaźnik rotacji aktywów podniósł się we wszystkich spółkach, ponieważ sprzedaż rosła szybciej niż aktywa Spółka B miała wyższy wskaźnik rotacji aktywów od pozostałych spółek, ponieważ wyższa amortyzacja w początkowym okresie znacznie obniżyła jej średnią wartość aktywów Spółka B miała również niższą marżę zysku operacyjnego i niższą stopę zwrotu z aktywów w pierwszych latach, z powodu wyższej amortyzacji i wyższą marżę zysku i zwrot z aktywów w późniejszych latach Pomimo, że spółki różnią się jedynie wyborem metody amortyzacji, z analizy wskaźników finansowych można by wyciągnąć wniosek, że spółka B jest lepiej zarządzana od spółek A i C, ponieważ ma lepszy wskaźnik rotacji aktywów i bardziej dynamiczny wzrost ROA i marży zysku operacyjnego 33

Amortyzacja oprogramowania W ujęciu Ustawy o Rachunkowości 34

Zasady amortyzacji (UoR) Odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych dokonuje się drogą systematycznego, planowego rozłożenia jego wartości początkowej na ustalony okres amortyzacji. Rozpoczęcie amortyzacji następuje po przyjęciu danego WNiP do używania, a zakończenie z chwilą zrównania wartości odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych z wartością początkową, sprzedaży lub stwierdzenia jego niedoboru, z uwzględnieniem przewidywanej przy likwidacji ceny sprzedaży netto pozostałości aktywa. Przy ustalaniu okresu amortyzacji i rocznej stawki amortyzacyjnej należy uwzględnić okres ekonomicznej użyteczności wartości niematerialnej i prawnej, biorąc również pod uwagę: liczbę zmian, na których wykorzystuje się tę wartość niematerialną i prawną, tempo postępu technicznego, prawne lub inne ograniczenia czasu używania, przewidywaną przy likwidację cenę sprzedaży netto istotnej pozostałości wartości niematerialnej i prawnej. Na dzień przyjęcia aktywa WNiP do używania należy ustalić okres lub stawkę i metodę jego amortyzacji. Poprawność stosowanych okresów i stawek amortyzacji WNiP powinna być przez jednostkę okresowo weryfikowana, powodując odpowiednią korektę dokonywanych w następnych latach obrotowych odpisów amortyzacyjnych. W przypadku zmiany technologii produkcji, przeznaczenia do likwidacji, wycofania z używania lub innych przyczyn powodujących trwałą utratę wartości danego WNiP, dokonuje się w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych odpowiedniego odpisu aktualizującego jego wartość. 35

Zasady amortyzacji (UoR) Odpisy, których wycena została zaktualizowana na podstawie odrębnych przepisów, zmniejszają odniesione na kapitał (fundusz) z aktualizacji wyceny różnice spowodowane aktualizacją wyceny. Ewentualną nadwyżkę odpisu, nad różnicami z aktualizacji wyceny zalicza się do pozostałych kosztów operacyjnych Dla WNiP o niskiej jednostkowej wartości początkowej można ustalać odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe w sposób uproszczony, przez dokonywanie zbiorczych odpisów dla grup środków zbliżonych rodzajem i przeznaczeniem lub jednorazowo odpisując wartość tego rodzaju środków. Koszty zakończonych prac rozwojowych prowadzonych przez jednostkę na własne potrzeby, poniesione przed podjęciem produkcji lub zastosowaniem techno-logii, zalicza się do wartości niematerialnych i prawnych, jeżeli: produkt lub technologia wytwarzania są ściśle ustalone, a dotyczące ich kosz-ty prac rozwojowych wiarygodnie określone; techniczna przydatność produktu lub technologii została stwierdzona i odpowiednio udokumentowana i na tej podstawie jednostka podjęła decyzję o wytwarzaniu tych produktów lub stosowaniu technologii; koszty prac rozwojowych zostaną pokryte, według przewidywań, przychodami ze sprzedaży tych produktów lub zastosowania technologii. Okres dokonywania odpisów kosztów prac rozwojowych nie może przekraczać 5 lat. 36

Sposoby amortyzacji (UoR) Ustawa o Rachunkowości nie mówi jakiej metody amortyzacji należy używać, z wyjątkiem amortyzacji wartości firmy, do której należy stosować amortyzacji liniowej (w przypadku międzynarodowych standardów rachunkowości amortyzacja wartości firmy goodwill nie jest dozwolona, ponieważ nie da się jej oddzielić od spółki i ustalić jej niezależnej wartości MSSF 3). Tak długo, jak wybrana przez spółkę metoda spełnia wszystkie zasady wymienione w poprzednim slajdzie (art. 32 UoR), można ją stosować. Najbardziej popularne metody amortyzacji stosowane przez spółki w Polsce to: Metoda liniowa Metoda degresywna Metoda progresywna Metoda naturalna 37

Definicja WNiP - ujęcie podatkowe Składnikami majątku podlegającymi amortyzacji podatkowej są środki trwałe oraz wartości niematerialne i prawne wymienione w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych. Podatnik podatku dochodowego od osób fizycznych może dokonywać odpisów amortyzacyjnych od nabytych lub wytworzonych we własnym zakresie środków trwałych, gdy spełniają równocześnie następujące warunki: 1. stanowią własność lub współwłasność podatnika, 2. przewidywany przez podatnika okres ich używania jest dłuższy niż rok, 3. są kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania Amortyzacji podatkowej podlegają również nabyte przez podatnika wartości niematerialne i prawne: spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, autorskie lub pokrewne prawa majątkowe, licencje, prawa określone w ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej (Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117, z późn. zm.), wartość stanowiąca równowartość uzyskanych informacji związanych z wiedzą w dziedzinie przemysłowej, handlowej, naukowej lub organizacyjnej (know-how), jeżeli wymienione wartości niematerialne i prawne spełniają równocześnie następujące warunki: nadają się do gospodarczego wykorzystania w dniu ich przyjęcia do używania, przewidywany okres ich używania jest dłuższy niż rok, są wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane przez niego do używania na podstawie umowy licencyjnej (sublicencji), umowy najmu, dzierżawy lub umowy leasingu. 38

Definicja WNiP - ujęcie podatkowe Amortyzacji podatkowej, niezależnie od przewidywanego okresu używania, podlegają również: wartość firmy, jeżeli wartość ta powstała w wyniku nabycia przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części w drodze: (1) kupna, (2) przyjęcia do odpłatnego korzystania, a odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający, koszty prac rozwojowych zakończonych wynikiem pozytywnym, który może być wykorzystany na potrzeby działalności gospodarczej podatnika, jeżeli: produkt lub technologia wytwarzania są ściśle ustalone, a dotyczące ich koszty prac rozwojowych wiarygodnie określone, techniczna przydatność produktu lub technologii została przez podatnika odpowiednio udokumentowana i na tej podstawie podatnik podjął decyzję o wytwarzaniu tych produktów lub stosowaniu technologii, oraz z dokumentacji dotyczącej prac rozwojowych wynika, że koszty prac rozwojowych zostaną pokryte spodziewanymi przychodami ze sprzedaży tych produktów lub zastosowania technologii, składniki majątku - spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, autorskie lub pokrewne prawa majątkowe, licencje, prawa określone w ustawie z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej, wartość stanowiąca równowartość uzyskanych informacji związanych z wiedzą w dziedzinie przemysłowej, handlowej, naukowej lub organizacyjnej (know -how), niestanowiące własności lub współwłasności podatnika, wykorzystywane przez niego na potrzeby związane z prowadzoną działalnością na podstawie umowy leasingu, zawartej z właścicielem lub współwłaścicielami albo uprawnionymi do korzystania z tych wartości jeżeli zgodnie z przepisami rozdziału 4a ustawy, odpisów amortyzacyjnych dokonuje korzystający. 39

Zasady amortyzacji - ujęcie podatkowe Odpisów amortyzacyjnych dokonuje się od wartości początkowej środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, która ustalana jest według następujących zasad: Gdy nabycie środka trwałego lub wartości niematerialnej następuje w drodze kupna, wartość początkową stanowi cena nabycia, za którą uważa się kwotę należną zbywcy: powiększoną o koszty związane z zakupem naliczone do dnia przekazania środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej do używania, a w szczególności o koszty transportu, załadunku i wyładunku, ubezpieczenia w drodze, montażu, instalacji i uruchomienia programów oraz systemów komputerowych, opłat notarialnych, skarbowych i innych, odsetek, prowizji, a w przypadku importu o cło i podatek akcyzowy pomniejszoną o podatek od towarów i usług z wyjątkiem przypadków, gdy zgodnie z odrębnymi przepisami podatek od towarów i usług nie stanowi podatku naliczonego albo podatnikowi nie przysługuje obniżenie kwoty należnego podatku o podatek naliczony, albo zwrot różnicy podatku w rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług, skorygowaną o różnice kursowe, naliczone do dnia przekazania do używania środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej. Gdy środek trwały został wytworzony we własnym zakresie wartość początkową stanowi koszt wytworzenia, na który składają się: wartość, w cenie nabycia, zużytych do wytworzenia środków trwałych: rzeczowych składników majątku i wykorzystanych usług obcych, koszty wynagrodzeń za prace wraz z pochodnymi, inne koszty dające się zaliczyć do wartości wytworzonych środków trwałych, koszty operacji finansowych odsetki i prowizje naliczone do dnia przekazania środka trwałego do używania, koszty montażu, różnice kursowe, naliczone do dnia przekazania do używania środka trwałego. 40

Zasady amortyzacji - ujęcie podatkowe Amortyzacji wartości niematerialnych i prawnych dokonuje się od wartości początkowej wartości niematerialnych i prawnych, począwszy od pierwszego miesiąca następującego po miesiącu, w którym te wartości wprowadzono do ewidencji, do końca tego miesiąca, w którym następuje zrównanie sumy odpisów amortyzacyjnych z ich wartością początkową lub w którym postawiono je w stan likwidacji, zbyto lub stwierdzono ich niedobór. Okres dokonywania odpisów amortyzacyjnych od wartości niematerialnych i prawnych nie może być krótszy niż: od licencji (sublicencji): na programy komputerowe oraz od praw autorskich 24 miesiące, od licencji na wyświetlanie filmów oraz na emisję programów radiowych i telewizyjnych 24 miesiące, z tym że jeżeli wynikający z umowy okres używania tych praw majątkowych jest krótszy niż 24 miesiące, podatnicy mogą dokonywać odpisów amortyzacyjnych w okresie wynikającym z umowy, od poniesionych kosztów zakończonych prac rozwojowych 12 miesięcy, od pozostałych wartości niematerialnych i prawnych 60 miesięcy. Wybrana przez podatnika metoda amortyzacji nie może być zmieniana w trakcie używania środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej. 41

Zasady amortyzacji - ujęcie podatkowe Odpisy amortyzacyjne nie stanowiące kosztów podatkowych, których nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodów: zużycie samochodu osobowego, straty w środkach trwałych oraz wartościach niematerialnych i prawnych w części pokrytej sumą odpisów amortyzacyjnych, straty powstałe w wyniku likwidacji nie w pełni umorzonych środków trwałych, jeżeli środki te utraciły przydatność gospodarczą na skutek zmiany rodzaju działalności, odpisy z tytułu zużycia środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych dokonywanych, według zasad określonych w przepisach podatkowych, od tej części ich wartości, która odpowiada poniesionym wydatkom na nabycie lub wytworzenie we własnym zakresie tych środków lub wartości niematerialnych i prawnych, odliczonym od podstawy opodatkowania podatkiem dochodowym albo zwróconym podatnikowi w jakiejkolwiek formie, odpisy amortyzacyjne od wartości początkowej wartości niematerialnych i prawnych wniesione do spółki w postaci wkładu niepieniężnego, stanowiące równowartość uzyskanych informacji związanych z wiedzą w dziedzinie przemysłowej, handlowej, naukowej lub organizacyjnej (know-how). 42

Metody amortyzacji - ujęcie podatkowe Metodę amortyzacji podatnik wybiera przed rozpoczęciem dokonywania odpisów amortyzacyjnych, którą stosuje do pełnego zamortyzowania danego środka trwałego. Przedsiębiorcy, którzy nabyli wartości niematerialne, muszą samodzielnie określić metodę ich amortyzacji, terminy dokonywania odpisów amortyzacyjnych oraz stawkę amortyzacji. Powszechne metody amortyzacji to: 1. Metoda jednorazowej amortyzacji dla małych podatników i podatników rozpoczynających działalność polega na zaliczeniu do kosztów podatkowych dokonywanych jednorazowo odpisów amortyzacyjnych od wartości początkowej środków trwałych w roku podatkowym, w którym środki te zostały wprowadzone do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, do wysokości nieprzekraczającej w roku podatkowym równowartości kwoty 100 000 euro łącznej wartości tych odpisów amortyzacyjnych. Z metody tej mogą skorzystać podatnicy rozpoczynający prowadzenie działalności gospodarczej w roku jej rozpoczęcia oraz podatnicy posiadający status małego podatnika. Podatnicy mogą dokonywać jednorazowo odpisów amortyzacyjnych nie wcześniej niż w miesiącu, w którym środki trwałe zostały wprowadzone do ewidencji środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych W przypadku spółki niemającej osobowości prawnej kwota limitu odpisów amortyzacyjnych dotyczy spółki. Jednorazowe odpisy amortyzacyjne stanowią pomoc de minimis udzielaną w zakresie i na zasadach określonych w bezpośrednio obowiązujących aktach prawa wspólnotowego dotyczących pomocy w ramach zasady de minimis. 43

Metody amortyzacji - ujęcie podatkowe 2. Metoda liniowa - podatnicy przez cały okres użytkowania środka trwałego dokonują odpisów amortyzacyjnych w równych ratach, według określonej stawki amortyzacyjnej z Wykazu, od stałej podstawy amortyzacji. 3. Metoda indywidualnych stawek amortyzacyjnych - podatnicy odpisów amortyzacyjnych dokonują od wartości początkowej w równych ratach przez cały okres amortyzacji (zasada liniowa), przy zastosowaniu indywidualnych (stałych) stawek w stosunku do używanych lub ulepszonych środków trwałych, po raz pierwszy wprowadzonych do ewidencji, przy podstawowym warunku zachowania minimalnych okresów amortyzacji. 4. Metoda degresywna i degresywno liniowa 5. Podatnicy mogą nie dokonywać odpisów amortyzacyjnych od składników majątku, których wartość początkowa nie przekracza 3500 zł, wydatki na ich nabycie stanowią wówczas koszt w miesiącu oddania ich do używania. 44

Porównanie amortyzacji WNiP w ujęciu podatkowym i rachunkowym Kryterium porównania Ustawa o podatku dochodowym Ustawa o rachunkowości Podstawa obliczania odpisów Wartość początkowa (art. 16g, art. 16h, ust. 1 updop, art. Wartość początkowa (zgodnie z definicją) amortyzacyjnych 22g i art. 22h, ust. 1 updof) Metoda amortyzacji Podatnicy ustalają stawki amortyzacyjne dla poszczególnych wartości niematerialnych i prawnych na cały okres amortyzacji przed rozpoczęciem dokonywania odpisów amortyzacyjnych Liniowa w przypadku amortyzacji wartości firmy, dla pozostałych wartości niematerialnych i prawnych można stosować metody różnorodne, np. liniowa, degresywna, naturalna Data rozpoczęcia odpisów amortyzacyjnych Od miesiąca następującego po miesiącu przyjęcia do używania ( art. 16h, ust. 1 updop, art. 22h, ust. 1 udpof ) Nie wcześniej niż po przyjęciu do używania Data zakończenia odpisów amortyzacyjnych Terminy ewidencji odpisów amortyzacyjnych Okres dokonywania odpisów amortyzacyjnych łącznie z tym miesiącem, w którym następuje zrównanie wartości początkowej z dotychczasowymi odpisami amortyzacyjnymi lub dokonano likwidacji czy zbycia (art. 16h, ust. 1 updop, art. 22h, ust. 1 udpof) Co miesiąc, co kwartał lub na koniec roku Okres dokonywania odpisów amortyzacyjnych nie może być krótszy niż (art. 16m, ust. 1 updop, art. 22m, ust. 1 udpof): 1) od licencji (sublicencji) na programy komputerowe oraz od praw autorskich 24 miesiące; 2) od licencji na wyświetlanie filmów oraz na emisję programów radiowych i telewizyjnych 24 miesiące; 3) od poniesionych kosztów zakończonych prac rozwojowych 12 miesięcy; 4) od pozostałych wartości niematerialnych i prawnych 60 miesięcy Nie później niż z chwilą zrównania wartości początkowej z dotychczasowym umorzeniem lub wcześniej w dacie jej likwidacji lub zbycia W sposób systematyczny przez poszczególne okresy sprawozdawcze Okresy dokonywania odpisów amortyzacyjnych są następujące: 1) od kosztów zakończonych prac rozwojowych nie dłużej niż 5 lat (art. 33, ust. 3 uor), 2) od wartości firmy nie dłużej niż 5 lat, a w uzasadnionych przypadkach kierownik jednostki może ten okres wydłużyć do 20 lat (art. 44b, ust. 10 uor) 3) od pozostałych wartości niematerialnych i prawnych przez okres ekonomicznej użyteczności 45

Prawa majątkowe 46

Prawa pracownika do wytworzonego dzieła W przypadku programów komputerowych, jeśli umowa o pracę nie stanowi inaczej, prawa majątkowe do programu komputerowego stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy przysługują pracodawcy (nawet bez potrzeby odrębnego przyjęcia utworu). Przepis art. 74 ust. 3 Prawa autorskiego, inaczej niż art. 12 ust. 1 Prawa autorskiego, nie wskazuje także ograniczenia praw autorskich pracodawcy ze względu na cel umowy o pracę i zgodny zamiar stron. 47

Prawa twórcy do wytworzonego dzieła Majątkowe prawa autorskie do dzieła (oprogramowania) wytworzonego na umowę o dzieło lub zlecenie, należą do twórcy (osoby fizycznej) o ile umowa nie świadczy inaczej. Majątkowe prawa autorskie wygasają po upływie 70 lat od śmierci twórcy, przechodząc do domeny publicznej. Jeżeli prawa majątkowe do oprogramowania nie należą do spółki zamawiającej oprogramowanie to spółka ta nie może kapitalizować ich kosztu, jako że nie spełnia podstawowych kryteriów WNiP, czyli kontroli nad ekonomicznymi korzyściami płynącymi z aktywa. 48

Prawa klienta do zakupionego oprogramowania Jeżeli prawa majątkowe do oprogramowania zostaną przekazane kupującemu (klientowi), to spółka, która je wytworzyła nie może kapitalizować ich kosztu, jako że nie spełnia podstawowych kryteriów WNiP, czyli kontroli nad ekonomicznymi korzyściami płynącymi z aktywa. 49

Giza Polish Ventures I Businessman Institute ul. Trakt Lubelski 40a 04-870 Warszawa e-mail: info@gpventures.pl 50