Zrównoważone zamówienia publiczne w Polsce dlaczego skala ich wykorzystania jest tak mała i jak to zmienić? Warszawa, 21 października 2014
Projekt Wzmocnienie monitoringu zrównoważonych zamówień publicznych w Polsce realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG Projekt Procure IT Fair: Establishing a Workers Rights Consortium modelled organisation for sustainable public purchasing of electronics in Europe finansowany ze środków Komisji Europejskiej w ramach programu EuropeAid 2
Monitoring zrównoważonych zamówień publicznych Zwiększenie odsetka stosowania społecznie odpowiedzialnych i zielonych zamówień publicznych. Kogo monitorujemy? Naczelne i centralne organy państwowe Instytucje będące wizytówką kraju, odpowiedzialne za kwestie społeczne i środowiskowe Wyższe uczelnie Uniwersytety, uczelnie techniczne i ekonomiczne europejscy liderzy w stosowaniu ZZP Urzędy miast i jednostki podległe Instytucje odpowiedzialne za transport, rynek pracy, opiekę społeczną, utrzymanie dróg, pielęgnację zieleni Urzędy marszałkowskie Najwyższy szczebel organów władzy samorządowej wybieranej bezpośrednio przez obywateli 3
Zrównoważone zamówienia publiczne Uwzględnianie przy realizowaniu zamówień publicznych kwestii związanych ze zrównoważonym rozwojem Oznacza dokonywanie tylko przemyślanych i niezbędnych zakupów oraz nabywanie produktów i usług możliwie w najmniejszym stopniu oddziałujących na środowisko, a także uwzględniających społeczne i ekonomiczne skutki decyzji zakupowych ZRÓWNOWAŻONE ZAMÓWIENIA PUBLICZNE SPOŁECZNIE ODPOWIEDZIALNE ZAMÓWIENIA PUBLICZNE ZIELONE ZAMÓWIENIA PUBLICZNE 4
Zrównoważone zamówienia publiczne ZAMÓWIENIA SPOŁECZNIE ODPOWIEDZIALNE Bierze się w nich pod uwagę co najmniej jedną z następujących kwestii społecznych: godna praca, zgodność z prawami społecznymi i z prawem do pracy, integracja społeczna, równość szans, dostępność, projektowanie dla wszystkich, uwzględnianie kryteriów zrównoważonego rozwoju, kwestie etycznego handlu oraz dobrowolnego przestrzegania zasad społecznej odpowiedzialności biznesu ZIELONE ZAMÓWIENIA PUBLICZNE Proces, w ramach którego instytucje publiczne starają się uzyskać towary, usługi i roboty budowlane, których oddziaływanie na środowisko w trakcie ich cyklu życia jest ograniczone w porównaniu do towarów, usług i robót budowlanych o identycznym przeznaczeniu, jakie zostałyby zamówione w innym przypadku 5
Korzyści ze stosowania Zamówienia Społecznie Odpowiedzialne: 1. Rozwiązywanie problemów społecznych (integracja społeczna) 2. Kontrola nad przestrzeganiem prawa przez wykonawcę 3. Poprawa warunków pracy na całym świecie 4. Korzyści wizerunkowe i demonstrowanie wrażliwości społecznej 6
Korzyści ze stosowania Zielone Zamówienia Publiczne: 1. Poprawa jakości środowiska 2. Redukcja kosztów (energooszczędne rozwiązania) 3. Promowanie innowacyjnych rozwiązań 7
Nowe myślenie o potrzebach instytucji Czy potrzebuję tego produktu? Czy muszę kupić ten produkt? Czy mogę mieć produkt bardziej przyjazny mieszkańcom i środowisku? Zrównoważone zamówienia publiczne powinny być elementem kompleksowej strategii rozwoju. 8
i rozwoju globalnym Kontrola łańcucha dostaw Przestrzeganie konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy Certyfikaty (FSC, Fair Trade, Ecolabel) Zrównoważone zamówienia publiczne elementem poprawy warunków pracy w krajach rozwijających się. 9
Zrównoważone zamówienia publiczne w Norwegii Central government shall lead the way Społecznie odpowiedzialne zamówienia publiczne: 40% Zielone zamówienia: powyżej 40% Dobre praktyki: Stosowanie wymogu przestrzegania konwencji Międzynarodowej Organizacji Pracy w ramach polityki zamówień publicznych Urzędu miasta Oslo. 10
Kwestie wizerunkowe w praktyce stosowania ZZP Nagroda European Fair Cotton Procurements Award 2014 London School of Economics Miasto Paryż Francuska Poczta (La Poste) Miasta Fair Trade Poznań Uniwersytet im. A. Mickiewicza w Poznaniu - protesty oszukanych pracowników Kancelaria Prezydenta RP koszulki szyte w Bangladeszu 11
Dobre praktyki z zakresu stosowania ZZP EcoBuy Vienna - zmniejszenie oddziaływania miejskich instytucji na środowisko Wprowadzany od 1998 r. kompleksowy program stosowania rozwiązań zrównoważonych pod względem środowiskowym, obejmujący zamówienia publiczne (5 miliardów euro rocznie). Efekty: - Redukcja emisji CO2 na poziomie 30 tys. ton rocznie -Zmiany na poziomie krajowym prowadzące do upowszechnienia produkcji i stosowania papieru ekologicznego. 12
Dobre praktyki ZZP wymiar globalny Electronics Watch poprawa warunków pracy w fabrykach sprzętu elektronicznego na całym świecie. Sprzęt elektroniczny wykorzystywany w Europie produkowany jest w krajach rozwijających się z naruszeniem praw pracowników i praw człowieka. Kraje Unii Europejskiej w ramach zamówień publicznych zamawiają co roku sprzęt komputerowy na kwotę 94 miliardów euro Wprowadzenie wymogu stosowania wysokich standardów pracy przy produkcji komputerów przez wiele instytucji wymusi zmianę na producentach. 13
Monitoring zrównoważonych zamówień publicznych Fundacja CentrumCSR.PL w ramach 2-letniego projektu Wzmocnienie monitoringu zrównoważonych zamówień publicznych w Polsce monitoruje stosowanie społecznie odpowiedzialnych i zielonych zamówień publicznych w 80 instytucjach publicznych (m.in. w ministerstwach, urzędach miast, na uniwersytetach) w 5 polskich miastach Warszawie, Katowicach, Krakowie, Poznaniu i Wrocławiu. 14
Analizowane kategorie zamówień 1. usługi ochroniarskie 2. usługi cateringowe 3. pielęgnacja zieleni 4. utrzymanie czystości 5. roboty budowlane 6. dostawy komputerów 7. dostawy mebli 8. dostawy środków czystości 9. dostawy papieru 15
Dialog z monitorowanymi instytucjami W przypadkach stwierdzenia zapisów środowiskowych/społecznych lub ich braku w zamówieniu o dużej wartości, do instytucji kierowane jest pismo z prośbą o zmianę warunków zamówienia. Informacja taka zostaje upubliczniona na stronie www oraz odnotowana w raporcie okresowym. 16
Zamówienia publiczne w praktyce 17
Warszawa w liczbach Okres badania: 3 miesiące (lipiec wrzesień 2014) Liczba zamówień: 123 roboty budowlane 52 dostawy 30 usług 205 przeanalizowanych zamówień z 437 (wszystkie kategorie) Klauzule: 15 klauzul środowiskowych 2 klauzule społeczne 8,3 % zamówień 18
Specyfika Warszawy 19
Kryteria oceny ofert Sprawozdanie Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych o funkcjonowaniu systemu zamówień publicznych w Polsce w 2012 roku. 20
Ministerstwo Środowiska Przedmiot zamówienia: Postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego na zakup i dostawę 100 sztuk komputerów stacjonarnych ALL IN ONE oraz 20 sztuk tabletów dla Ministerstwa Środowiska, syg.: 241166-2014. Zastosowanie kryteriów GPP oraz najlepszych dostępnych technologii w zakresie oddziaływania na środowisko. Przedmiot zamówienia: Postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego na całodobową ochronę gmachu Ministerstwa Środowiska przy ul. Wawelskiej 52/54 w Warszawie, syg.: 197383-2014. Zatrudnienie osób wykonujących usługę ochrony gmachu MŚ promowane jest poprzez zawarcie dodatkowych punków za zatrudnianie na umowę o pracę oraz za zatrudnienie ich w pełnym wymiarze godzin (80% oceny cena, 20% oceny forma zatrudnienia). 21
Politechnika Warszawska Przedmiot zamówienia: Postępowania o udzielenie zamówienia publicznego prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego na dostawy biurowego sprzętu komputerowego, syg.: 243908-2014; 166395-2014; 2014/S 148-265867. Zastosowano kryteria GPP przy dostawach biurowego sprzętu komputerowego (m.in. Energy Star 5.0., RoHS, TCO). Przedmiot zamówienia: Postępowania o udzielenie zamówienia publicznego prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego na dostawy biurowego sprzętu komputerowego, syg.: WeiTl/3/S/ZP/2014/1030; WeiTl/25/S/ZP/2014/1030; 200545-2014/205809-2014; 323906-2014; ImiIB/ZP-07/2014. Nie zastosowano kryteriów GPP w żadnej z dostaw biurowego sprzętu komputerowego. 22
Urząd Pracy m.st. Warszawy Przedmiot zamówienia: Postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego na świadczenie usług ochrony osób i mienia dla Urzędu Pracy m.st. Warszawy, syg. 312756-2014. W opisie przedmiotu zamówienia na usługę świadczenia ochrony osób i mienia pojawia się wymóg zatrudnienia pracowników w oparciu o umowę o pracę (art. 29, ust. 4, pkt. 4 ustawy Prawo Zamówień Publicznych: zatrudnienia na podstawie umowy o pracę przez wykonawcę lub podwykonawcę osób wykonujących czynności w trakcie realizacji zamówienia na roboty budowlane lub usługi, jeżeli jest to uzasadnione przedmiotem lub charakterem tych czynności ), został on wsparty zapisem w umowie: Do każdej faktury VAT/rachunku, ( ) Wykonawca dołącza oświadczenie, że: osoby wykonujące usługę dla Zamawiającego są zatrudnione przez Wykonawcę na podstawie umowy o pracę i Wykonawca nie zalega na ich rzecz z wypłatą należnego wynagrodzenia za poprzedni m-c. 23
Kancelaria Sejmu Przedmiot zamówienia: Postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego na dostawę artykułów chemii gospodarczej, syg.: BIZ/3020-24/2014. Parametry techniczne produktów nie uwzględniały kryteriów środowiskowych, odnosząc się z tylko do aspektów jakościowych i sensorycznych produktów. Przedmiot zamówienia: Postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego prowadzonego w trybie przetargu nieograniczonego na dostawę komputerów stacjonarnych, przenośnych i stacji graficznych wraz z oprogramowaniem i monitorów LCD. Zastosowano wymóg certyfikatu Energy Star dla zamawianego sprzętu. 24
Praktyka stosowania ZZP w cytatach: W odpowiedzi na pismo z dnia 30.07.2014 r. pragniemy poinformować, że nie jesteśmy zainteresowani podjęciem z Państwem współpracy w zakresie ogólnopolskiego monitoringu stosowania zrównoważonych zamówień publicznych. ( ) tego typu zadania i projekty realizowane przez Fundację, mając na uwadze ich znaczenie i oczekiwane pozytywne efekty końcowe, powinny być inicjowane wyłącznie po zaproszeniu drugiej strony do udziału w danym przedsięwzięciu. Forma arbitralnego wyboru jednej ze stron, nawet z wykorzystaniem opinii ekspertów, nie odpowiada oczekiwaniom i zasadom którymi kieruje się nasza Instytucja. ( ) nie jesteśmy zainteresowani udziałem w Seminarium, gdyż nasza instytucja nie stosuje i nie ma potrzeby stosować zrównoważonych zamówień publicznych. 25
Wnioski i rekomendacje Brak motywacji instytucji do wdrażania ZZP. Brak presji ze strony organów nadzorujących (rządu, UZP, sejmików wojewódzkich, rektora, prezydentów miast itp.), Brak poczucia odpowiedzialności za osiągnięcie celów określonych w polityce publicznej. Brak oczekiwań ze strony obywateli (studentów, mieszkańców miast itp.) - niskie zainteresowanie opinii publicznej. Problem mitologizacji skomplikowania ZZP. Niejasne uwarunkowania prawne obawa przed KIO, obawa przed zarzutami o preferowanie określonego wykonawcy. Klauzule społeczne są nadmiernie skomplikowanie, PZP jest skomplikowane itp Zaangażowanie kierownictwa instytucji (np. rektora, prezydenta miasta itp.), Włączenie w debatę przedstawicieli biznesu i organizacji społecznych praca z mediami. Zbudowanie kultury zrównoważonych zamówień publicznych. Wyjście poza art. 22 p.2 i art. 29 ust. 4 p.1 PZP oraz GPP. Wykreowanie mody na innowacyjność promocja korzyści społecznych i wizerunkowych z realizacji ZZP. 26
Brak spójnego podejścia do realizacji ZZP w obrębie jednej instytucji. Jedne wydziały sporadycznie stosują klauzule społeczne lub/i środowiskowe inne w ogóle nie. Wnioski i rekomendacje Określenie polityk instytucji dot. ZZP (jak również zrównoważonego rozwoju), celów i priorytetów. Zaangażowanie najwyższego kierownictwa instytucji (np. rektora, prezydenta miasta itp.), określenie celów, priorytetów itp. Problem niskiej przystępności wiedzy z zakresu ZZP i niskiej skuteczności transferu wiedzy. Nie jest prawdą, że brak jest wiedzy i materiałów. Brak skutecznej polityki publicznej w zakresie promocji ZZP. Brak realistycznych celów wąsko rozumienia realizacja zaleceń Komisji Europejskiej. Brak inicjatyw lokalnych i branżowych (np. samorządy) Dopasowanie publikowanych materiałów do potrzeb instytucji, promocja prostych i sprawdzonych rozwiązań. Współpraca międzynarodowa europejskie konsorcja projektowe, ICLEI, miasta partnerskie. Ewaluacja skuteczności działań podejmowanych przez instytucje promujące ZZP. 27
Dziękujemy za uwagę! www.monitoringzzp.pl Projekt Wzmocnienie monitoringu zrównoważonych zamówień publicznych w Polsce realizowany w ramach programu Obywatele dla Demokracji, finansowanego z Funduszy EOG