Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych. Podstawy prawne, organizowanie oraz finasowanie PES

Transkrypt

1 Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych. Podstawy prawne, organizowanie oraz finasowanie PES

2 Zamówienia publiczne założenia System zamówień publicznych związany jest z aktywnością organów państwa w zakresie wydatkowania środków publicznych w celu nabycia różnych dóbr i usług. Podstawowym celem wszczęcia procedury udzielenia zamówienia publicznego jest udzielenie zamówienia. Podstawowym celem udzielenia zamówienia publicznego jest takie jego przeprowadzenie aby w sposób najbardziej efektywny pod względem ekonomicznym wykorzystać środki publiczne.

3 Społecznie odpowiedzialne zamówienia publiczne możliwości zatrudnienia, godna praca, zgodność z prawami społecznymi i z prawem do pracy, integracja społeczna (w tym także osób niepełnosprawnych), równość szans, dostępność, projektowanie dla wszystkich, uwzględnianie kryteriów zrównoważonego rozwoju, w tym kwestii etycznego handlu oraz szersze dobrowolne przestrzeganie zasad społecznej odpowiedzialności biznesu (corporate social responsibility CSR). l

4 Opinia Europejskiego Komitetu Ekonomiczno-Społecznego w sprawie wzmocnienia spójności UE i koordynacji polityki UE w dziedzinie społecznej dzięki nowej horyzontalnej klauzuli społecznej w art. 9 TFUE (2012/C 24/06) Wdrażanie horyzontalnej klauzuli społecznej jest równoznaczne ze stosowaniem prawa pierwotnego, do czego zobowiązały się wszystkie państwa członkowskie, podpisując i ratyfikując Traktat z Lizbony. Klauzula ta nie powinna podlegać żadnym ograniczeniom ani pod względem zakresu, ani metod stosowania. Zarówno instytucje UE, jak i poszczególne państwa członkowskie muszą uwzględniać ją we wszystkich odpowiednich obszarach polityki i działaniach UE, także w dziedzinie gospodarczej.

5 Podstawy prawne klauzul społecznych w prawie wspólnotowym Dyrektywa 2004/18/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. w sprawie koordynacji procedur udzielania zamówień publicznych na roboty budowlane, dostawy i usługi Dyrektywa 2004/17/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 31 marca 2004 r. koordynująca procedury udzielania zamówień przez podmioty działające w sektorach gospodarki wodnej, energetyki, transportu i usług pocztowych Dyrektywa 2014/24/UE (Dyrektywa klasyczna) Dyrektywa 2014/25/UE (Dyrektywa sektorowa)

6 Regulacje prawne klauzul społecznych w Polsce

7 Klauzule społeczne w PZP Art. 22 ustawy zawiera klauzulę nazywaną klauzulą zastrzeżoną. Klauzula ta pozwala zamawiającemu ograniczyć krąg podmiotów, które będą konkurować o zamówienie. Klauzula przed nowelizacją wyróżniała podmioty zatrudniające niepełnosprawnych i stawiała wysokie wymaganie (50 proc. zatrudnionych osób niepełnosprawnych). Nowelizacja poszerza krąg wykluczonych i jednocześnie zmniejsza wymagany poziom ich zatrudnienia.

8 Klauzule społeczne w PZP Po wejściu w życie nowych przepisów zamawiający może zastrzec, że o udzielenie zamówienia mogą ubiegać się wyłącznie zakłady pracy chronionej oraz inni wykonawcy, których działalność obejmuje społeczną i zawodową integrację osób będących członkami grup społecznie marginalizowanych, w szczególności: osób niepełnosprawnych, osób bezrobotnych, osób pozbawionych wolności lub zwalnianych z zakładów karnych, mających trudności w integracji ze środowiskiem, osób z zaburzeniami psychicznymi, osób bezdomnych, osób, które uzyskały w RP status uchodźcy lub ochronę uzupełniającą, osób do 30. roku życia oraz po ukończeniu 50. roku życia, posiadających status osoby poszukującej pracy, bez zatrudnienia, osób będących członkami mniejszości znajdującej się w niekorzystnej sytuacji, w szczególności będących członkami mniejszości narodowych i etnicznych.

9 Ustawa (po nowelizacji w lipcu 2016) mówi o zatrudnieniu członków grup społecznie marginalizowanych i wymienia, jakie to grupy (lista powyżej), używając określenia "w szczególności", co oznacza, że przedstawiona lista nie jest listą zamkniętą. To zamawiający określa minimalny procentowy wskaźnik zatrudnienia osób marginalizowanych. Wskaźnik ten jednak nie będzie mógł spaść poniżej 30% zatrudnionych.

10 Klazula zatrudnieniowa na podstawie art. 29 ust. 4 PZP Ta klauzula pozwala na to, by zamawiający określił w opisie przedmiotu zamówienia wymagania związane z realizacją zamówienia, które mogą obejmować aspekty np. społeczne, związane z innowacyjnością lub zatrudnieniem. Z punktu widzenia przedsiębiorstw społecznych najciekawsza wydaje mi się opcja dot. postawienia wymogu zatrudnienia pod konkretne zamówienie osób bezrobotnych czy niepełnosprawnych. Pamiętać przy tym należy, że powyższe dot. zatrudnienia określonych grup do realizacji danego zamówienia. W przypadku skorzystania z tej klazuli zamawiający określa w specyfikacji istotnych warunków zamówienia: liczbę i okres wymaganego zatrudnienia osób, których dotyczą te wymagania, uprawnienia zamawiającego w zakresie kontroli spełniania przez wykonawcę wymagań, o których mowa w art. 29 ust. 4 oraz sankcji z tytułu niespełnienia tych wymagań 10

11 Zmiana w klauzuli zatrudnieniowej polega na dodaniu listy "aspektów", które można wykorzystać przy opisie przedmiotu zamówienia. Art. 29 ust. 4 (po nowelizacji) "Zamawiający może określić w opisie przedmiotu zamówienia wymagania związane z realizacją zamówienia, które mogą obejmować aspekty gospodarcze, środowiskowe, społeczne, związane z innowacyjnością lub zatrudnieniem, w szczególności dotyczące zatrudnienia: 1) bezrobotnych w rozumieniu ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; 2) młodocianych, o których mowa w przepisach prawa pracy, w celu przygotowania zawodowego; 3) osób niepełnosprawnych w rozumieniu ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych; 4) innych osób niż określone w pkt 1, 2 lub 3, o których mowa w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 r. o zatrudnieniu socjalnym (Dz. U. z 2011 r. poz. 225 i 1211 oraz z 2015 r. poz i 1567) lub we właściwych przepisach państw członkowskich Unii Europejskiej lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Wykorzystanie klauzul zależy od administracji

12 Klauzule społeczne w zamówieniach publicznych ewolucja Od 2005 roku: Temat klauzul społecznych w kontekście ekonomii społecznej był podejmowany od 2005 roku przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, a następnie przez Ministerstwo Rozwoju Regionalnego jako Instytucję Zarządzającą Inicjatywą Wspólnotową EQUAL w Polsce. Problem braku klauzul społecznych był również dyskutowany w ramach tak zwanej krajowej sieci tematycznej tematu D Ekonomia społeczna IW EQUAL. Dyskusje te zaowocowały uwzględnieniem postulatu wprowadzenia klauzul społecznych w Białej Księdze Prawa Przedsiębiorczości Społecznej w Polsce. Postulat ten był przedmiotem wspólnej dyskusji przedstawicieli środowisk ekonomii społecznej i resortów pracy i rozwoju regionalnego, a także interpelacji poselskich.

13 ROK 2009 W 2009 roku Polska w Ustawie Prawo zamówień publicznych (Pzp) wprowadziła trzy rozwiązania, zwane potocznie klauzulami społecznymi (jedna z nich przestała obowiązywać w roku 2014). Kolejne potencjalnie prospołeczne rozwiązania pojawiły się w polskim prawie w roku Tak zwana klauzula zastrzeżona pozwalająca zamknąć postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego wyłącznie do podmiotów, w których ponad 50% zatrudnionych stanowią osoby niepełnosprawne (art. 22, ust 2 Pzp). Tak zwana klauzula zatrudnieniowa pozwala zmawiającemu wymagać, aby wykonawca do realizacji zamówienia publicznego zatrudnił osoby mające utrudniony dostęp do rynku pracy (art. 29, ust. 4 Pzp). Prawo określa kategorie tych osób, to m.in. osoby bezrobotne, młodociani w celu przygotowania zawodowego, osoby niepełnosprawne, chore psychicznie, bezdomni czy byli więźniowie. Zamawiający sam określa do jakiej kategorii osób mają należeć zatrudnieni przez wykonawcę i ilu ma ich być. Tak zwana klauzula propracownicza (art. 29, ust. 4 Pzp). Zgodnie z nią zmawiający mógł postawić wykonawcy warunek, aby utworzył w swojej firmie funduszu szkoleniowy przeznaczony na finansowanie lub współfinansowanie kosztów kształcenia ustawicznego pracowników i pracodawców, na który będzie przeznaczał nie mniej niż 1% funduszu płac lub, jeśli taki fundusz już istnieje, aby pracodawca zwiększył nań wpłaty do poziomu 1% funduszu płac. Takie rozwiązanie miało służyć wzmocnieniu potencjału, kwalifikacji pracowników.

14 ROK 2014 Nowelizacja Prawa zamówień publicznych w 2014 roku wprowadziła nowe rozwiązania o pozytywnym znaczeniu społecznym. Po pierwsze wprowadzono możliwość określenia przez zamawiającego w opisie przedmiotu zamówienia wymagania związanego z realizacją zamówienia, dotyczącego zatrudnienia na podstawie umowy o pracę przez wykonawcę lub podwykonawcę osób wykonujących czynności w trakcie realizacji zamówienia na roboty budowlane lub usługi, jeżeli jest to uzasadnione przedmiotem lub charakterem tych czynności (art. 29, ust 4, pkt 4 Pzp). Po drugie ustawodawca wprowadził obowiązek stosowania przez zamawiającego dodatkowych poza ceną kryteriów oceny ofert, wśród których mogą być także kryteria uwzględniające aspekty społeczne. Zamawiający może zastosować cenę jako jedyne kryterium oceny ofert wyłącznie w przypadku przedmiotów zamówienia powszechnie dostępnych na rynku i o ustalonych standardach jakościowych, chyba że udziela zamówienia w trybie licytacji elektronicznej. W pozostałych przypadkach, z wyłączeniem trybu zapytanie o cenę, oprócz kryterium cenowego, zamawiający przy wyborze najkorzystniejszej oferty zobowiązany jest wprowadzić także inne kryteria odnoszące się do przedmiotu zamówienia, Oba rozwiązania zaczęły obowiązywać od 19 października 2014 roku.

15 Część 2. Przykłady i doświadczenia

16 Dobre praktyki - Belgia

17 Dobre praktyki - Belgia - rozwinięcie praktyk rynku (przedsiębiorstw) do społecznie odpowiedzialnego zarządzania; - ze stosowaniem klauzul społecznych wiąże się: możliwość zatrudnienia, godnej pracy, integracji społecznej, dostępność, etyczny handel i szerszym przestrzegania przepisów socjalnych. Rząd Flamandzki zobowiązał się do stosowania w 100% zrównoważonych zamówień publicznych do 2020 roku

18 Dobre praktyki Zjednoczone Królestwo

19 Dobre praktyki Zjednoczone Królestwo Ustawa The Public Services (Social Value) Act 2012 ( ) - obowiązek organów publicznych do rozważenia wartości społecznej w procesie udzielenia zamówień publicznych Zamawiający muszą rozważyć na etapie opracowywania szczegółów zamówienia czy i w jaki sposób realizacja tego zamówienia będzie wywierała wpływ na społeczność lokalną z punktu widzenia gospodarczego, społecznego i środowiskowego. Ustawa ta obowiązuje tylko w Anglii i Walii

20 Zastosowanie klauzul społecznych w Polsce

21 Zastosowanie klauzul społecznych w Polsce Najwyższa Izba Kontroli przeprowadziła w dniach 1 czerwca 6 października 2016 r. kontrolę stosowania klauzul społecznych w zamówieniach publicznych udzielanych przez wybrane jednostki administracji publicznej. Wśród jednostek poddanych ocenie znalazły się: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Urząd Zamówień Publicznych i Główny Urząd Statystyczny, cztery ministerstwa (MF, MRPiPS, MEN, MŚ), osiem jednostek samorządu terytorialnego z województw: mazowieckiego, łódzkiego, podkarpackiego i pomorskiego oraz 14 przedsiębiorstw, które zobowiązały się do zastosowania klauzuli społecznej w udzielonym zamówieniu publicznym. Oprócz tego przesłano kwestionariusz dotyczący stosowania klauzul społecznych do prawie 2 tys. gmin, starostw powiatowych i urzędów marszałkowskich. Sprawdzany okres obejmował lata

22 W latach w skontrolowanych jednostkach administracji rządowej w udzielonych zamówieniach publicznych najczęściej stosowano klauzulę społeczną dotyczącą zatrudnienia osób bezrobotnych (prawie 56 proc. zastosowanych klauzul), w mniejszym stopniu korzystano z klauzuli dotyczącej zatrudnienia osób niepełnosprawnych (20 proc.) oraz dotyczącej zatrudnienia na podstawie umowy o pracę (18 proc.). Tylko 3,5 proc. zastosowanych klauzul dotyczyło zatrudnienia przy realizacji zamówienia osób, o których mowa w przepisach o zatrudnieniu socjalnym (chodzi o osoby bezdomne, uzależnione od alkoholu, narkotyków, chorych psychicznie, długotrwale bezrobotnych, zwalnianych z zakładów karnych i uchodźców). Zbadane rozstrzygnięcia postępowań przetargowych, w których przewidziano możliwość uzyskania dodatkowych punktów za zastosowanie klauzuli społecznej pokazały, że często przetargi wygrywali oferenci, których oferty nie uwzględniały klauzul. Dla uzyskania zamówienia decydujące było bowiem kryterium ceny, któremu przypisywano największą wagę, a dodatkowe punkty za stosowanie klauzul nie wywierały istotnego wpływu na ogólną punktację.

23 Rada Ministrów przyjęła w dniu 29 marca 2017 r. Zalecenia w sprawie uwzględniania przez administrację rządową aspektów społecznych w zamówieniach publicznych. Dokument nakłada na wszystkich kierowników jednostek administracji rządowej obowiązek uwzględniania aspektów społecznych, w tym w szczególności klauzul społecznych, w możliwie jak najszerszym zakresie oraz w jak największej liczbie postępowań o udzielenie zamówienia publicznego. W tym celu kierownicy jednostek administracji rządowej są zobowiązani do dokonania, przy sporządzaniu planu postępowań o udzielenie zamówienia publicznego na każdy rok budżetowy, wstępnej analizy możliwości uwzględnienia aspektów społecznych w planowanych do udzielenia zamówieniach oraz pogłębionej analizy w tym zakresie na etapie przygotowania konkretnego postępowania o udzielenie zamówienia, a także do uwzględniania tych aspektów we wszystkich zamówieniach, w których pogłębiona analiza na taką możliwość wskazała. Ponadto, kierownikom jednostek administracji rządowej zaleca się dokonywanie oceny możliwości uwzględnienia aspektów społecznych także przy udzielaniu zamówień publicznych nieobjętych procedurami określonymi ustawą Pzp oraz uwzględnianie tych aspektów we wszystkich zamówieniach, w których jest to możliwe. 23

24 Dlaczego nie stosujemy klauzul społecznych - brak wiedzy na temat istnienia klauzul, - brak świadomości korzyści płynących z ich zastosowania, - brak wiedzy i umiejętności w stosowaniu klauzul w przetargach, - obawa przed wdrażaniem nowego, niesprawdzonego rozwiązania, 24

25 Dlaczego nie stosujemy klauzul społecznych - fetysz ceny, - obawa, że to zwiększy koszty realizacji zamówień, - brak rozpoznania rynku potencjalnych wykonawców, - ograniczona liczba przedsiębiorstw społecznych, które mogłyby ubiegać się o zamówienia publiczne.

26 Dziękuję za uwagę Katarzyna Miczał Specjalista ds. Promocji i informacji PES