Konstruowanie Indywidualnych Programów Edukacyjno-Terapeutycznych

Konstruowanie Indywidualnych Programów Edukacyjno-Terapeutycznych BE ATA DZIE WIĘC KA Głów nym za da niem wy cho waw czo dy - dak tycz nym re ali zo wa nym przez pla - ców ki przed szkol ne jest stwo rze nie dziec ku wa run ków do opty mal ne go roz wo ju. Jak wie - my, nie mal ka żdy kil ku la tek roz wi ja się ina - czej i w in nym tem pie; nie wszyst kie dzie ci roz wi ja ją się w spo sób rów no mier ny i har mo - nij ny. Wśród przed szko la ków uczęsz cza ją - cych do pla có wek ma so wych, in te gra cyj nych i spe cjal nych co raz czę ściej spo ty ka my dzie ci z ró żny mi za bu rze nia mi. Za da niem na uczy - cie li jest udzie le nie im po mo cy i stwo rze nie ta kich wa run ków, by roz wi ja ły się jak naj le - piej i osią ga ły suk ce sy. Obec ne zmia ny w prze pi sach pra wa oświa to we go na kła da ją na wszyst kie pla ców ki kształ cą ce dzie ci i uczniów ze spe cjal ny mi po - trze ba mi edu ka cyj ny mi (a więc rów nież ma - so we i in te gra cyj ne) ko niecz ność re ali za cji no - wych za dań. Owe za da nia za war te są wna stę pu ją cych ak tach praw nych: da 2010 roku w spra wie za sad udzie la nia i or ga ni za cji po mo cy psy cho lo gicz no-pe da - go gicz nej w pu blicz nych przed szko lach, szko łach i pla ców kach (Dz. U. Nr 228 z 2010 r., poz. 1487); da 2010 roku w spra wie wa run ków or ga ni - zo wa nia kształ ce nia, wy cho wa nia i opie ki dla dzie ci i mło dzie ży nie peł no spraw nych oraz nie do sto so wa nych spo łecz nie w spe cjal - nych przed szko lach, szko łach i od dzia łach oraz ośrod kach (Dz. U. Nr 228 z 2010 r., poz. 1489); da 2010 roku w spra wie wa run ków or ga ni - zo wa nia kształ ce nia, wy cho wa nia i opie ki dla dzie ci i mło dzie ży nie peł no spraw nych oraz nie do sto so wa nych spo łecz nie w spe cjal - nych przed szko lach, szko łach i od dzia łach oraz ośrod kach (Dz. U. Nr 228 z 2010 r., poz. 1490). Roz po rzą dze nia te zo bo wią zu ją na uczy cie li ispe cja li stów do or ga ni zo wa nia od 1 września 2011 roku po mo cy psy cho lo gicz no-pe da go gicz - nej mię dzy in ny mi w przed szko lach oraz od dzia - łach przed szkol nych dzia ła ją cych w szko łach pod sta wo wych. Jed nym z no wych za dań, przed ja ki mi sta nę ły pla ców ki kształ cą ce dzie ci z orze cze niem o po trze bie kształ ce nia spe cjal ne - go, jest po wo ły wa nie ze spo łu do spraw spe cjal - nych po trzeb edu ka cyj nych dzie ci/uczniów. Ze - spo ły ta kie na le ża ło utwo rzyć w przed szko lach oraz szko łach pod sta wo wych z od dzia ła mi przed szkol ny mi do 31 marca 2011 roku. W skład ze spo łu po wo ła ne go przez dy rek to ra po win ni wcho dzić: wszy scy na uczy cie le pra cu ją cy z dziec kiem, spe cja li ści za trud nie ni w pla ców ce oraz ro dzi ce. Na za pro sze nie dy rek to ra w pra - cach ze spo łu mo gą uczest ni czyć przed sta wi cie le po rad ni psy cho lo gicz no-pe da go gicz nych. 32

Zgod nie z roz po rzą dze niem w spra wie wa - run ków or ga ni zo wa nia kształ ce nia, wy cho wa - nia i opie ki dla dzie ci i mło dzie ży nie peł no - spraw nych oraz nie do sto so wa nych spo łecz nie w spe cjal nych przed szko lach, szko łach i od - dzia łach oraz ośrod kach (Dz. U. Nr 228 z 2010 r., poz. 1489), do za dań ze spo łu w sto sun ku do dziec ka/ucznia z orze cze niem opo trze bie kształ ce nia spe cjal ne go na le ży: wie lo spe cja li stycz na oce na po zio mu funk - cjo no wa nia ucznia (nie rza dziej niż je den raz w ro ku szkol nym); opra co wa nie In dy wi du al ne go Pro gra mu Edu ka cyj no-te ra peu tycz ne go (IPET) do - tych czas na zy wa ne go w pla ców kach kształ - ce nia spe cjal ne go In dy wi du al nym Pro gra - mem Edu ka cyj nym (IPE). Czym są In dy wi du al ne Pro gra my Edu ka cyj no-te ra peu tycz ne? Pra ca w pla ców kach kształ ce nia spe cjal ne go już od daw na pro wa dzo na jest nie tyl ko na pod sta wie przy ję tych do re ali za cji pro gra - mów edu ka cyj nych, ale rów nież dzię ki kon - stru owa nym dla ka żde go dziec ka wspo mnia - nym In dy wi du al nym Pro gra mom Edu ka cyjnym (IPE). Głów nym ce lem two rze nia tych ostat nich jest do sto so wa nie tre ści za war tych w pro gra mie na ucza nia do in dy wi du al nych po - trzeb roz wo jo wych i edu ka cyj nych ka żde go wy cho wan ka. Zgod nie z no wym roz po rzą dze niem, In dy - wi du al ny Pro gram Edu ka cyj no-te ra peu tycz ny (IPET) opra co wu je się na okres, na ja ki zo sta - ło wy da ne orze cze nie o po trze bie kształ ce nia spe cjal ne go, nie dłu ższy jed nak niż na je den etap edu ka cyj ny. Pro gram powinien: uwzględ niać za le ce nia za war te w orze cze - niu o po trze bie kształ ce nia spe cjal ne go; być do sto so wa ny do in dy wi du al nych po - trzeb roz wo jo wych i edu ka cyj nych oraz pre dys po zy cji dziecka/ucznia. Oprócz pod sta wo wych in for ma cji, jak: da - ne per so nal ne i wiek dziec ka, wska za nie je go obec ne go po zio mu funk cjo no wa nia, opi su gru py lub kla sy, do któ rej uczęsz cza i ter mi nu re ali za cji pro gra mu IPET mu si okre ślać: 1. Za kres do sto so wa nia wy ma gań edu ka cyj - nych, wy ni ka ją cych z pro gra mu na ucza nia, do in dy wi du al nych po trzeb roz wo jo wych i edu ka cyj nych oraz mo żli wo ści psy cho fi - zycz nych dziecka/ucznia. 2. Ro dzaj i za kres zin te gro wa nych dzia łań na uczy cie li i spe cja li stów, pro wa dzą cych za ję cia z dziec kiem/uczniem, w tym przy - pad ku: uczniem nie peł no spraw nym za kres działań o cha rak te rze re wa li da cyj nym, uczniem nie do sto so wa nym spo łecz nie za kres dzia łań o cha rak te rze re so cja li - za cyj nym, uczniem za gro żo nym nie do sto so wa - niem spo łecz nym za kres dzia łań o charak te rze so cjo te ra peu tycz nym. 3. For my i me to dy pra cy z uczniem. 4. For my, spo so by i okres udzie la nia ucznio wi po mo cy psy cho lo gicz no-pe da go gicz nej oraz wy miar go dzin, w któ rym po szcze gól - ne for my bę dą re ali zo wa ne, usta lo ne przez dy rek to ra przed szko la lub szko ły (za ję cia spe cja li stycz ne). 5. Dzia ła nia wspie ra ją ce ro dzi ców ucznia oraz za kres współ dzia ła nia z po rad nia mi psy cho lo gicz no -pe da go gicz ny mi, w tym po rad nia mi spe cja li stycz ny mi, pla ców ka mi do sko na le nia na uczy cie li, or ga ni za cja mi po za rzą do wy mi oraz in ny mi in sty tu cja mi dzia ła ją cy mi na rzecz ro dzi ny, dzie ci i mło - dzie ży. 6. Za ję cia re wa li da cyj ne i re so cja li za cyj ne oraz in ne za ję cia od po wied nie ze wzglę du na in dy wi du al ne po trze by roz wo jo we i edu ka cyj ne oraz mo żli wo ści psy cho fi zycz - ne ucznia. 7. Za kres współ pra cy na uczy cie li i spe cja li - stów z ro dzi ca mi ucznia w re ali za cji za dań okre ślo nych w 4 roz po rzą dze nia, tj. re ali - za cję za le ceń za war tych w orze cze niu opo trze bie kształ ce nia spe cjal ne go, in te - gra cję uczniów ze śro do wi skiem ró wie śni - czym, przy go to wa nie uczniów do sa mo - dziel no ści w ży ciu do ro słym. In dy wi du al ny Pro gram Edu ka cyj no-te ra - peu tycz ny, któ ry opra cu je my dla dziec ka uczęsz cza ją ce go do przed szko la, nie mu si październik 2011 33

speł niać wszyst kich wa run ków, np. dzia łań o cha rak te rze re so cja li za cyj nym, pro wa dzo - nych wo bec ucznia nie do sto so wa ne go spo - łecz nie, po nie waż ta kie dzie ci nie uczęsz cza - ją do na szych przed szko li. Jak skon stru ować In dy wi du al ny Pro gram Edu ka cyj no-te ra peu tycz ny? Krok I Pod sta wą do brze skon stru owa ne go In dy wi - du al ne go Pro gra mu jest rze tel nie prze pro wa - dzo na dia gno za dziec ka. W na szej pla ców ce, dla dzie ci z upo śle dze niem intelektualnym w stop niu umiar ko wa nym i znacz nym, dia gno - za ta od kli ku lat jest prze pro wa dza na na pod - sta wie zmo dy fi ko wa nej wer sji na rzę dzia dia - gno stycz ne go Pro fil Osią gnięć Ucznia 1 (nazy wa nej przez nas Pro fi lem Osią gnięć Dziec - ka). Na rzę dzie opra co wał Ja cek Kie lin psy - cho log i dy rek tor Spo łecz ne go Przed szko la Spe cjal ne go Orze szek w Po zna niu. Na Pro fil Osią gnięć Dziec ka skła da się 11 skal ob ser wa cyj nych, obej mu ją cych wszyst kie sfe ry roz wo ju dziec ka. Per cep cja wzro ko wa. Ska la mie rzy roz wój i spraw ność apa ra tu wzro ko we go oraz ana li zę bodź ców wzro ko wych w cen tral nym ukła dzie ner wo wym. Per cep cja słu cho wa. Ska la mie rzy spraw - ność apa ra tu słu cho we go i zdol ność ana li zy prze ka zu słu cho we go. Mo to ry ka du ża. Ska la jest mia rą roz wo ju kon tro li dziec ka nad ru cha mi cia ła, przede wszyst kim kon tro li ru chów gło wy, umie jęt no - ści sia du, po ru sza nia się. Nie opi su je ru chów rę ki. Mo to ry ka ma ła. Ska la mie rzy roz wój umie jęt no ści po słu gi wa nia się rę ką, głów nie zdol no ści ma ni pu la cyj ne. Ko or dy na cja wzro ko wo ru cho wa. Ska la jest mia rą za cho wań dziec ka wy ma ga ją cych współ dzia ła nia per cep cji wzro ko wej i ru chów rę ki. Roz wój spo łecz ny. Ska la mie rzy zdol no ści dziec ka do kon tak tu emo cjo nal ne go z oto cze - niem oraz roz wój za baw o cha rak te rze spo - łecz nym. Mo wa bier na. Ska la oce nia zdol no ści ro zu - mie nia tre ści słów i ko mu ni ka tów wer bal nych. Mo wa czyn na. Ska la mie rzy mo żli wo ści wo ka li za cyj ne dziec ka i zdol no ści do ko mu ni - ka cji wer bal nej. Nie po ka zu je, czy dzie ci ma - ją pre dys po zy cje do po słu gi wa nia się al ter na - tyw ny mi me to da mi ko mu ni ka cji (np. pik to - gra ma mi). Na śla dow nic two. Ska la jest przede wszyst - kim mia rą zdol no ści do na śla do wa nia za cho - wań ru cho wych. Funk cje po znaw cze. Ska la mie rzy pro ce - sy spo strze ga nia, wy obra żeń, uwa gi, pa mię ci i myśle nia. Sa mo dziel ność. Ska la mie rzy umie jęt no ści dziec ka w za kre sie pod sta wo wych czyn no ści sa mo ob słu go wych, np. je dze nia, ubie ra nia, to a le ty. Ka żda ze skal opi su je umie jęt no ści osią ga - ne przez dziec ko w okre sie od pierw sze go do pią te go ro ku ży cia. Punk tem od nie sie nia przy oce nie są umie jęt no ści i spraw no ści, któ - re w tym prze dzia le wie kowym po win no zdo - być pra wi dło wo roz wi ja ją ce się dziec ko. Po mi mo te go, że do na sze go przed szko la uczęsz cza ją dzie ci z upo śle dze niem in te lek tu - al nym, w wie ku od trzech do dzie się ciu lat, wska za ne na rzę dzie bar dzo do brze spraw dza się w pro wa dze niu dia gno zy. Umiar ko wa na i znacz na nie peł no spraw ność in te lek tu al na oraz to wa rzy szą ce jej czę sto in ne za bu rze nia po wo du ją, że dzie ci na ogół nie osią ga ją po zio mu roz wo ju pię cio let nie go dziec ka zdro we go. To ogra ni cze nie wie ko we nie sta - no wi w mo jej oce nie prze szko dy w dia - gno zo wa niu dzie ci pra wi dło wo roz wi ja ją cych się lub z nieznacz ny mi dys funk cja mi, uczęsz - cza ją cych do pla có wek ma so wych i in te gra - cyj nych. W związ ku z re for mą oświa to wą, w przed szko lach prze by wa co raz mniej dzie ci sze ścio let nich, a więc kry te rium wie ko we na - 1 J. Kie lin, Pro fil osią gnięć ucznia. Prze wod nik dla na uczy cie li i te ra peu tów z pla có wek spe cjal nych, Gdań skie Wy daw nic two Psy cho - lo gicz ne, 2007. 34

rzę dzia jest zgod ne z wie kiem dzie ci uczęsz - cza ją cych do pla có wek ma so wych; po nad to brak stan da ry za cji na rzę dzia stwa rza mo żli - wo ści je go roz bu do wa nia o ko lej ne la ta ży cia. Naj wa żniej szą jed nak za le tą za sto so wa nia Pro fi lu jest do ko na nie szcze gó ło wej, po głę - bio nej ana li zy funk cjo no wa nia dziec ka we wska za nych 11 sfe rach. Do ko na na dzię ki nie mu oce na kil ku lat ka da je mo żli wość wska za nia je go moc nych i sła bych stron oraz usta le nia sfe ry naj bli ższe go roz wo ju. Dzię ki do kład nej dia gno zie zy sku je my ła twość w opra co wa niu istot ne go ele men tu IPET, ja - kim jest do sto so wa nie wy ma gań edu kacyj nych wy ni ka ją cych z pro gra mu wy cho - waw czo-dy dak tycz ne go do in dy wi du al - nych po trzeb roz wo jo wych i edu ka cyj nych dziec ka. Krok I Percepcja wzrokowa - pierwszy rok życia Lp Zadanie Wykonuje zadanie z pomocą nauczyciela lub podejmuje próby samodzielne Poprawnie wykonuje zadanie samodzielnie Uwagi 1. Reaguje na ostre światło cofnięciem głowy. 2. Na kilkanaście sekund zatrzymuje wzrok na bodźcach świetlnych lub błyszczących przedmiotach, jednocześnie wstrzymując inne ruchy ciała. 3. Podąża wzrokiem za bodźcem świetlnym w linii poziomej na niewielkiej przestrzeni. 4. Podąża wzrokiem za bodźcem świetlnym w linii pionowej na niewielkiej przestrzeni. (...) Data Data Krok II Jed nym z wa żniej szych eta pów kon stru - owa nia In dy wi du al ne go Pro gra mu Edu ka cyj no Te ra peu tycz ne go (IPET) po prze pro wa dzo - nej dia gno zie jest do sto so wa nie wy ma gań edu ka cyj nych wy ni ka ją cych z pro gra mu re ali - zo wa ne go w pla ców ce do in dy wi du al nych po - trzeb roz wo jo wych i edu ka cyj nych oraz mo żli - wo ści psy cho fi zycz nych dziec ka. Bu do wa te go ele men tu IPET -u na wią zu je do kon struk cji na rzę dzia dia gno stycz ne go i ma układ ta be la rycz ny. W pierw szej ko lum - nie (sfe ra funk cjo no wa nia) wska za no 11 sfer roz wo jo wym, w któ rych do ko na li śmy za po - śred nic twem Pro fi lu osią gnięć dziec ka oce ny jego roz wo ju. W dru giej ko lum nie okre ślo ne zo sta ły ce le ogól ne edu ka cji wy ni ka ją ce z dia gno zy umie jęt no ści funk cjo nal nych dziec ka. Przed ostat nia ko lum na za wie ra spo - so by osią ga nia ce lów. Są to kon kret ne za da - nia, któ re bę dzie my wy ko ny wać z dziec kiem. Ostat nia ko lum na, z miej scem na uwa gi, da je nam mo żli wość za pi su do dat ko wych in for - ma cji o dziec ku, je go ewen tu al nych suk ce - sów lub trud no ści po wsta łych w cza sie wy ko - ny wa nia dzia łań. Krok III Ostat nim eta pem zwią za nym z prze pro wa - dzo ną dia gno zą oraz zbu do wa niem In dy wi du - październik 2011 35

Przy kład In dy wi du al ne go Pro gra mu Edu ka cyj no-te ra peu tycz ne go (IPET frag ment) Sfe ra funk cjo - no wa nia Per cep cja wzro ko wa Ce le ogól ne Spo so by re ali za cji U wa gi 1. Roz wi ja nie umie jęt no - ści ob ser wo wa nia ele - men tów ota cza ją cej rze - czy wi sto ści. 2. Roz wi ja nie i do sko na - le nie spo strze gaw czo - ści wzro ko wej. 1. Po rów ny wa nie ze so bą dwóch za ba wek (przed - mio tów) wy raź nie ró - żnią cych się jed ną ce - chą: bar wą, wiel ko ścią, kształ tem, np. sa mo - chód żół ty i nie bie ski, lal ka du ża i ma ła. 2. Do bie ra nie w pa ry ta - kich sa mych ob raz ków, przed sta wia ją cych zna - ne dziec ku za baw ki i przed mio ty. (...) Per cep cja słu cho wa 1. Ćwi cze nie słu chu fi - zycz ne go. 2. Roz wi ja nie wra żli wo ści słu cho wej. 1. Lo ka li zo wa nie źró dła dźwię ku, np. szu ka nie po zy tyw ki. 2. Roz po zna wa nie od gło - sów wy stę pu ją cych w naj bli ższym oto cze - niu: zwie rząt, pojaz - dów, zja wisk at mos fe - rycz nych. (...) al ne go Pro gra mu Edu ka cyj no -Te ra peu tycz ne go jest opra co wa nie Ar ku sza Oce ny Opi so wej Dziec ka. Wy mo gu je go pi sa nia nie na kła da ją na na uczy cie li przy wo ła ne w ar ty ku le roz po rzą - dze nia, jed na k w na szym przed szko lu od kil ku lat ar ku sze ta kie opra co wy wa ne są dla ka żde go dziec ka. Na uczy ciel ki two rzą z nich ro dzaj ra - por tu z re ali za cji pro gra mu i za mieszczają opis umie jęt no ści i spraw no ści osią gnię tych przez wychowanka w po szcze gól nych sfe rach roz wo - jo wych. Ar kusz ten jest prze ka zy wa ny ro dzi com przed za koń cze niem ro ku szkol ne go. Przed sta wio ne eta py i za sa dy dia gno zo wa - nia oraz kon stru owa nia In dy wi du al nych Pro - gra mów Edu ka cyj no-te ra peu tycz nych są je dynie przy kła dem i pro po zy cją, z któ rych mo gą sko rzy stać na uczy cie le pra cu ją cy z dzieć mi w wie ku przed szkol nym, za rów no z ty mi, któ - re po sia da ją orze cze nia o po trze bie kształ ce - nia spe cjal ne go, jak i z ty mi, któ re roz wi ja ją się pra wi dło wo. Mu si my pa mię tać, że wspo - ma ga nie dziec ka w roz wo ju po le ga na pla no - wa niu i or ga ni zo wa niu ta kich sy tu acji wy cho - waw czych i kształ cą cych, w któ rych bę dzie ono mo gło gro ma dzić war to ścio we dla sie bie do świad cze nia. Naj wa żniej sze w tych pro ce - sach jest to, by by ły one do sto so wa ne do dzie - cię cych mo żli wo ści i pre dys po zy cji. Wów czas przy nio są efek ty i da dzą dziec ku po czu cie osią gnię cia suk ce su. Be ata Dzie więc ka Przed szko le Spe cjal ne nr 249 w War sza wie Drodzy Czytelnicy! Omawiane w tekście przykłady dokumentów w pliku pdf (do pobrania) znajdują się na stronie internetowej czasopisma. Redakcja 36