WPŁYW CZYTANIA NA ROZWÓJ DZIECI I MŁODZIEŻY dr Dorota Grabowska IINiSB UW Sulejówek, 12 maja 2015 r.
Cel: Zwrócenie uwagi na znaczenie czytania w poszczególnych fazach rozwoju. Teza: Czytanie wspiera rozwój. Plan: 1) Wyjaśnienie pojęć (czytanie, czytelnictwo, zainteresowania czytelnicze); 2) Po co nam czytanie? 3) Charakterystyka faz rozwoju ze zwróceniem uwagi na znaczenie książki; 4) Czytanie druku i na ekranie.
Pojęcia, o których warto pamiętać: czytanie czynność czytania. w znaczeniu psychofizycznym: techniczne rozpoznawanie znaków; w znaczeniu psychologicznym: zapoznanie się z treścią, rozumienie myśli zawartych w tekście czyli przekład tych treści na własne kategorie rozumowania; w znaczeniu socjalno-kulturowym forma zachowania się polegająca na twórczym uczestnictwie w pisemnej postaci komunikacji społecznej.
czytelnictwo: czytanie występujące w zbiorowości, jako zjawisko społeczne, obserwowane z perspektywy zachowań całych grup (a nie poszczególnych jednostek).
zainteresowania czytelnicze: zapotrzebowanie na określony typ literatury lub określoną problematykę. Nie to samo co rzeczywiste czytelnictwo i nie to samo co upodobania (gusty) czytelnicze.
Po co nam czytanie? Bez umiejętności czytania nie jest możliwe funkcjonowanie we współczesnym świecie. Dzięki niemu zdobywamy i uzupełniamy wiadomości. Podstawowa umiejętność współczesnego człowieka to umiejętność uczenia się (nauka trwa przez całe życie).
Czytanie, pisanie należą do podstawowych warunków koniecznych do bycia aktywnym członkiem społeczeństwa. Czytanie i pisanie są także umiejętnościami nieodzownymi do korzystania z nowych systemów komunikacyjnych. Działalność bibliotek publicznych: wytyczne IFLA/UNESCO
FAZY ROZWOJU : niemowlęctwo pierwszy rok życia, wiek poniemowlęcy od 1 do 3 lat, wiek przedszkolny od 3 lat do 7 lat, młodszy wiek szkolny od 7 do 12-13 lat, wiek dorastania od 12-13 lat do 17-18 lat. Fazy rozwoju wymienione przez Marię Przetacznikową: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży. Warszawa 1982.
Niemowlęctwo (pierwszy rok życia): Zabawa książką (książka zabawka); Proste ilustracje (przedmioty jako płaskie graficzne symbole); Proste teksty (czytane i opowiadane); Ważna rola pośrednika.
Wiek poniemowlęcy (od 1 do 3 lat): Rozumie mowę otoczenia; Przyswaja pojęcia abstrakcyjne; Przechodzi od pojęć prostych do złożonych; Wzbogaca zasób słownictwa; Powraca do tych samych książek; Ważna rola pośrednika.
Wiek przedszkolny (od 3 do 6/7 lat): Wzbogaca się mowa dziecka (ilościowo i jakościowo); Uczy się podczas zabawy (zdolne do podejmowania zadań i wykonywania ich); Rozwijają się pierwsze pojęcia estetyczne; Pod koniec tego okresu niektóre dzieci czytają samodzielnie proste teksty; Ważna rola pośredników.
Książka w wieku przedszkolnym: około 5-tego roku życia ważny jest świat fantazji; duże zainteresowanie baśniami literackimi, legendami, podaniami ( bajki łańcuszkowe ); duże zainteresowanie poezją; ważną rolę pełnią ilustracje; kształtuje się logiczne myślenie (zaczynają śledzić zmienne losy bohaterów); duża wrażliwość na emocje (zmniejszenie wrażliwości, przewrażliwienie).
Inicjacja czytelnicza: pierwsze kontakty z książką, które mają na celu przyswojenie przez dziecko umiejętności zaspokajania swych potrzeb za pomocą książki.
Zmiany w poglądach na inicjację literacką: Przesunięcie nacisku z intelektualnego odbioru w stronę emocjonalnego. Dla kogoś, kto dopiero zaczyna czytać, jest niedoświadczony i naiwny, te książki, które wyciskają łzy z oczu są najlepsze. (opinia holenderskiego badacza) Zadaniem inicjacji literackiej jest stworzenie silnej motywacji do lektury.
Konsekwencje zmiany poglądów na inicjację literacką: Wiele rodzajów wydawnictw i tekstów literackich, uważanych dawniej za niepożądane, zostało zaakceptowane; Lektura została obudowana szeregiem atrakcyjnych działań z kręgu zabawy i przygody; Zmiana języka, mówi się o tym co czytelnik zrobił z książką.
Rola domu rodzinnego w inicjacji literackiej: Gdybym miała wskazać jeden tylko sposób wzbogacania doświadczeń dziecka i stymulowania jego prawidłowego rozwoju poradziłabym trzymanie w domu książek. Jeżeli lubisz czytać, daj to dziecku wyraźnie do zrozumienia. dr Miriam Stoppard: Zbadaj swoje dziecko. Warszawa 1992
Rady dla rodziców: Łatwiej ci będzie wyrobić w dziecku chęć czytania, jeżeli czytanie będzie dla niego przeżyciem dostosowanym do jego możliwości i przyjemności. Staraj się czytać dziecku codziennie lub przynajmniej kilka razy w tygodniu i wyrób jednocześnie w sobie nawyk czytania. Wybieraj książki dostosowane do zainteresowań dziecka, ładne z dobrymi ilustracjami. Fascynują je bajki. Bajki stymulują myślenie abstrakcyjne.
Rady c.d.: Pierwsze książki dziecka powinny być krótkie i zawierać zaledwie kilka stron. Dziecko ma bowiem wąski zakres uwagi. Ilustracje powinny być duże i mało złożone. Wiele dzieci lubi książki z samymi obrazkami, bez słów. Upewnij się, czy dziecko jest w stanie zrozumieć słowa zawarte w książce.
Rady c.d.: Dziecko chętnie słucha czytanej książki, gdy atmosfera jest miła i przytulna. Na prośbę dziecka czytaj te same książki wielokrotnie. Nawet gdy dziecko nauczy się czytać samodzielnie nie zaprzestań czytania. Naucz dziecko szanować książki, utrzymywać je w czystości i w dobrym stanie.
Pierwszy na świecie narodowy program. Finansowany przez narodową organizację charytatywną. Współpraca bibliotek publicznych, kuratoriów, oświaty i przychodni zdrowia. Program oferuje: darmowe książki dla dzieci, wsparcie i pomoc w zachęcaniu dzieci do czytania z rodzicami, daje okazję, by wraz z innymi opiekunami brać udział w organizowanych spotkaniach.
Trampolina dla dzieci organizacja charytatywna w Anglii i Walii
codzienne czytanie dziecku dla przyjemności jest czynnością prawdziwie magiczną, zaspokaja bowiem wszystkie potrzeby emocjonalne dziecka, znakomicie wspiera jego rozwój psychiczny, intelektualny i społeczny, jest jedną z najskuteczniejszych strategii wychowania, a przy tym przynosi dziecku ogromną radość i pozostawia cudowne wspomnienia.
Wśród atutów głośnego czytania wymieniono to, że czynność ta jest łatwa, nie wymaga przygotowania, jest przyjemna i inspirująca także dla czytającego, nic nie kosztuje, gdy korzystamy z biblioteki czy wymieniamy książki z innymi rodzicami.
Zwrócono również uwagę na to, że dziecko, któremu czyta się codzienni czuje się ważne i kochane. Buduje to jego mocne poczucie własnej wartości wewnętrzną siłę i wiarę w siebie, które wpływają na jakość jego życia co najmniej tak znacząco jak zdrowy kręgosłup czy zdrowe oczy.
Codzienne głośne czytanie buduje mocną więź między rodzicem i dzieckiem. Więź z najbliższą osobą jest jedną z najważniejszych potrzeb rozwojowych dziecka, warunkiem, by mogło wyrosnąć na zdrowego emocjonalnie i dojrzałego człowieka.
Autorki stwierdzają, że jeżeli rodzice nie znajdą czasu dla dziecka, przedkładając nad jego potrzeby swą karierę, zarobkowanie lub własne przyjemności, nieświadomie narażają całą jego przyszłość.
Wśród kolejnych atutów głośnego czytania wymieniono - korzyści językowe i umysłowe. Dzieci, którym się czyta będą używały bogatego i pięknego języka, posiądą umiejętności ciekawej konwersacji, łatwość publicznego wypowiadania się w sposób jasny, logiczny i obrazowy, czyli wartości bardzo ważne w życiu społecznym.
17 zalet książki: 1. Książka pomaga nam rozwijać język i słownictwo. Uczy nas wyrażać myśli i rozumieć innych. 2. Książka rozwija myślenie. Dostarcza nam pojęć myślowych i nowych idei, rozszerza naszą świadomość i nasz świat. 3. Książka pobudza fantazję, uczy budować obrazy w wyobraźni.
4. Książka dostarcza nam wiedzy o innych krajach i kulturach, o przyrodzie, technice, historii, o tym wszystkim, o czym chcielibyśmy dowiedzieć się czegoś więcej. 5. Książka rozwija nasze uczucia i zdolność do empatii. Wyrabia w nas umiejętność wczucia się w czyjąś sytuację.
6. Książka dodaje sił i zapału. Dostarcza nam rozrywki i emocji. Może rozśmieszyć lub zasmucić. Może pocieszyć i wskazać nowe możliwości. 7. Książka może stawiać pytania, które angażują i pobudzają do dalszych przemyśleń.
8. Książka uczy nas etyki. Skłania do namysłu nad tym, co słuszne, a co nie, co dobre, a co złe. 9. Książka może wytłumaczyć rzeczywistość i pomóc w rozumieniu zależności.
10. Książka może udowodnić, że często pytanie ma więcej niż jedną odpowiedź, że na problem da się spojrzeć z różnych stron. Może podpowiedzieć inne sposoby rozwiązywania konfliktów niż przemoc. 11. Książka pomaga nam zrozumieć siebie. Odkrycie, że są inni, którzy myślą jak my, że mamy prawo do swoich odczuć i reakcji, umacnia nasze poczucie własnej wartości.
12. Książka pomaga nam zrozumieć innych. Lektura książek pisarzy z innej epoki, innego świata, i odkrywanie, że ich myśli i odczucia nie różnią się od naszych, buduje tolerancję dla innych kultur i zapobiega uprzedzeniom.
13. Książka jest naszym towarzyszem w samotności. Łatwo wziąć ją ze sobą i czytać gdziekolwiek. Z biblioteki można ją wypożyczyć za darmo i nie trzeba podłączać jej do prądu. 14. Książka jest częścią naszego dziedzictwa kulturowego. Dzięki niej mamy wspólne doświadczenia i punkty odniesienia.
15. Dobra książka dla dzieci, którą można czytać na głos, przynosi radość dzieciom i dorosłym. Buduje pomost między pokoleniami. 16. Książka dla dzieci to pierwsze spotkanie z literaturą - nieograniczonym światem, z którego czerpiemy przez całe życie. To bardzo ważne spotkanie, gdyż, jeśli nie zostanie zmarnowane, pokaże, ile może dać dobra literatura.
17. Literatura dziecięca wzbogaca kulturę kraju. Daje pracę wielu ludziom: pisarzom, ilustratorom, wydawcom, redaktorom, drukarzom, recenzentom, księgarzom, bibliotekarzom... Literaturę dziecięcą można również eksportować przynosząc krajowi dochód i uznanie za granicą.
Młodszy wiek szkolny (od 6/7 do 12/13 lat): przymus systematycznego nabywania wiedzy; proces myślowy przebiega od poznania do zrozumienia i jest odwracalny; nabywanie i doskonalenie umiejętności samodzielnego czytania i rozumienia przeczytanych słów; traci znaczenie obecność pośrednika, w końcowym okresie pośrednik jest zbędny.
Książka w młodszym wieku szkolnym: w wyborach książek coraz większą rolę zaczyna odgrywać środowisko rówieśnicze; zainteresowanie światem zwierzęcym; zainteresowanie opowiadaniami opisującymi życie rówieśników; od najbliższego środowiska przechodzą następnie do powieści przygodowych, historycznych, podróżniczych, o obcych krajach, fantastycznych, horrorów dziecięcych; czytanie lektur szkolnych; występuje pierwszy kryzys czytelniczy.
Rola szkoły w inicjacji czytelniczej: Kształtowanie: umiejętności czytania; treningu czytelniczego; kultury literackiej. NOWE ZADANIE: ma przede wszystkim dostarczyć instrumentów wyboru i orientacji w całej ofercie piśmienniczej, które pozwoliłyby na znalezienie lektury współbrzmiącej z psychicznymi i intelektualnymi potrzebami czytelników. Szkoła uczy w warunkach przymusu.
Rola biblioteki w inicjacji czytelniczej: bibliotekarz ma rozpoznać indywidualne potrzeby i trudności, przedstawić bogatą ofertę słowa pisanego, pomóc w realizacji zainteresowań i potrzeb twórczych; W bibliotece nie ma przymusu.
W proces inicjacji czyteliczej musi być zaangażowane całe środowisko dziecka.
Instytut Badań Edukacyjnych IBE (2014 r.) Uczniowie VI klas szkoły podstawowej: spotkania z przyjaciółmi, uczestniczenie w zajęciach sportowych, w domu przed telewizorem i komputerem (gry komputerowe), 5% ogółu badanych uczniów (2% dziewcząt, 8% chłopców) nie czyta żadnych książek, co 5 uczeń czyta codziennie w czasie wolnym, 87% w ciągu dwóch miesięcy nauki przeczytało we fragmentach polecaną książkę przez nauczyciela (69% - 1, 25% - 2, 6% - 3 książki i więcej)
Co czytają uczniowie VI klas? Fantastyka przygodowa 45% (J.K. Rowling, C.S. Lewis, J.R. Tolkien, J. Flanagan, A. Maleszko, S. Collins), Fantastyka wampiryczna, Dziennik Cwaniaczka, Koszmarny Karolek (serie dla 12-13-latków), Powieści obyczajowe (29% dziewczyn, 4% chłopców), Komiksy (przeważają chłopcy).
Co czytają uczniowie VI klas w Internecie? Co drugi uczeń systematycznie (co najmniej raz w tygodniu) szuka w sieci informacji niezwiązanych ze szkołą, 57% - szuka informacji związanych ze szkołą, 44% przegląda systematycznie portale informacyjne i prasę online. 37% czyta systematycznie twórczość innych internautów (blogi, fanziny), Literatura beletrystyczna, wiersze, lektury szkolne rzadziej czytane na ekranie, Komiksy.
Wiek dorastania (od 12/13 do 18 lat): młody człowiek niechętnie korzysta z rad dorosłych; kończy się rola pośrednika; osoby z wykształconą motywacją czytelniczą zostają aktywnymi czytelnikami; rozdźwięk pomiędzy lekturą dziewcząt (przyjaźń, miłość następnie powieść psychologiczna) a chłopięcą (powieści przygodowe, awanturnicze, wojenne, fantastyka itp.)
IBE: słuchają muzyki i korzystają z komputera (gry komputerowe są mniej atrakcyjne), rzadziej oglądają telewizję, 14% ogółu uczniów (7% dziewcząt, 20% chłopców) w ogóle nie czyta.
Co czytają 15-latkowie? 46% literatura fantastyczna (Harry Potter, serie: Zwiadowcy, Cherub ), - romans paranormalny, - fantastyka dla dorosłych (Tolkien, Sapkowski), thrillery (S. King), książki sensacyjnokryminalne (D. Brown) powieść psychologiczna dziewczęta (Pamiętnik narkomanki, Kokaina, Alkohol, prochy i ja, My dzieci z dworca ZOO, Hera moja miłość).
Co czytają 15-latkowie w Internecie? 62% systematycznie szuka informacji i artykułów w Internecie, 55% czyta systematycznie portale informacyjne i prasę online, 16% czyta komiksy, 39% czyta recenzje o książkach, 13% czyta książki na ekranie, preferują czytanie książek w wersji tradycyjnej.
Inna aktywność w Internecie: 70% korzysta z portali społecznościowych, 70% słucha muzyki, połowa badanych komunikuje się przez pocztę elektroniczną i komunikatory i ogląda filmy, 62% - podczas odrabiania prac domowych, 73% chłopców gra w gry online.
Czytanie z ekranu (monitora): Wysokie przystosowanie do wyszukiwania informacji, Łatwe zestawianie informacji, Doskonałe do transmisji informacji prymarnych (bieżących), Niezastąpione w komunikowaniu się na dystans.
Czytanie piśmiennictwa drukowanego: Znakomicie nadaje się do transmitowania i odbioru długich oraz bardzo długich komunikatów, Ma charakter statyczny, a nie dynamiczny, łatwo można poddać je weryfikacji (warunek komunikacji naukowej), Odbiór treści w sposób pogłębiony, Najlepiej przetwarza się odebrane treści, Przystosowana do archiwizacji.
Wnioski: Czytanie jest umiejętnością niezbędną we współczesnym świecie. Odgrywa znaczącą rolę we wszystkich fazach rozwoju człowieka. Osoby, które opanują tą umiejętność lepiej radzą sobie w życiu.
Dziękuję za uwagę