KODEKS PRACY 2016 Przepisy z praktycznym komentarzem Ujednolicony tekst ustawy Komentarz do zmian
Kodeks pracy 2016 Ujednolicony tekst ustawy Komentarz do zmian
Autorzy: Katarzyna Wrońska-Zblewska, Szymon Sokolik, Emilia Wawrzyszczuk Kierownik grupy wydawniczej: Agnieszka Konopacka-Kuramochi Redaktor prowadząca: Emilia Wawrzyszczuk Korekta: Zespół Projekt okładki: Piotr Fedorczyk Koordynator produkcji: Mariusz Jezierski ISBN: 978-83-269-4328-7 Copyright by Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o., Warszawa 2015 Wydawnictwo Wiedza i Praktyka sp. z o.o. 03-918 Warszawa, ul. Łotewska 9a tel.: 22 518 29 29, faks 22 617 60 10 e-mail: cok@wip.pl Nakład: 1000 egz. Drukarnia: Miller Druk Sp. z o.o., ul. Jagiellońska 82, 03-301 Warszawa Skład i łamanie: Raster studio, N. Bogajczyk, ul. Konopnickiej 46, 05-071 Sulejówek Wszelkie prawa do niniejszej publikacji, w tym do jej tytułu oraz do treści zawartych w zamieszczonych w niej artykułach, podlegają ochronie prawnej przewidzianej w szczególności prawem autorskim. Ich przedruk oraz rozpowszechnianie bez wiedzy i zgody Redakcji są zabronione. Zakaz ten nie dotyczy cytowania ww. materiałów w granicach dozwolonego użytku, z powołaniem się na źródło. Wszelkie materiały zawarte w niniejszej publikacji mają charakter wyłącznie popularyzacyjno-informacyjny i nie mogą być traktowane w sposób prawnie wiążący pomiędzy Czytelnikiem a Wydawcą lub Redakcją. Redakcja dokłada wszelkich starań, aby informacje i dane zamieszczone w tych materiałach były poprawne merytorycznie i aktualne, jednakże informacje te nie mają charakteru porady, czy opinii prawnej, jako że Wydawca, ani Redakcja nie świadczy żadnych usług prawnych. Nie mogą być one również traktowane jako oficjalne stanowisko organów i urzędów państwowych. Zastosowanie tych informacji w konkretnym przypadku może wymagać dodatkowych, pogłębionych konsultacji lub opinii prawnej. Wobec powyższego Wydawca, Redakcja, redaktorzy, ani autorzy ww. materiałów nie ponoszą odpowiedzialności prawnej w szczególności za skutki zastosowania się lub wykorzystania w jakikolwiek sposób informacji zawartych w tych materiałach.
SPIS TREŚCI Komentarz do zmian... 7 Uprawnienia rodzicielskie... 9 Nowe terminy składania wniosków i urzędowe wzory... 9 Urlop macierzyński... 10 Więcej opcji na wcześniejszy powrót do pracy... 10 Urlop przedsiębiorczej matki przejmie pracownik ojciec... 11 Prawo do urlopu nabyte po porodzie... 11 Zgon, hospitalizacja matki lub porzucenie przez nią dziecka... 12 W opiece pomogą członkowie najbliższej rodziny... 12 Urlop rodzicielski... 14 Nawet na kilkuletnie dziecko... 14 Zazwyczaj nie mniej niż 8 tygodni... 15 Rezygnacja możliwa w każdym czasie... 15 Praca na urlopie wydłuża jego wymiar... 16 Wydłużony urlop można różnie spożytkować... 17 Urlop wychowawczy... 18 Urlop ojcowski... 18 Urlopy adopcyjne... 19 Zwolnienie na opiekę nad dzieckiem... 20 Wolne rozliczane w dniach lub godzinach... 20 Dla niepełnoetatowca odpowiednio mniej... 20 Przepisy przejściowe... 21 Dodatkowy urlop macierzyński na starych zasadach... 21 Nowe, korzystniejsze zasady dotyczące urlopu rodzicielskiego... 21 Dotychczasowe terminy przy urlopie wychowawczym... 21 Pozostałe zmiany... 22 Umowy terminowe... 23 Mniej rodzajów umów... 23 Nowe zasady zatrudniania na próbę... 24 Maksymalnie na 3 miesiące... 24 Druga próba dla tego samego pracownika... 24 Dwa limity umów... 25 Nie dwie, a nawet trzy umowy terminowe... 26 Ograniczenie w czasie... 26 Bezterminowo po 33 miesiącach lub od czwartej umowy... 27 Niektóre sytuacje znoszą limity... 27 Dodatkowy zapis w umowie... 28 Informacja do PIP... 29 Przepisy przejściowe... 29 Okres wypowiedzenia... 30 Na czas określony jak na umowie bezterminowej... 30 Bez dodatkowych klauzul... 30 Okresy wypowiedzeń przepisy przejściowe... 32 Zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy... 33 Lepiej za zgodą pracownika... 33 Po zmianach jednostronnie decyduje pracodawca... 33 Zwolnienie płatne jak praca... 33 3
Spis treści Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jednolity)... 35 Dział I. Przepisy ogólne... 35 Rozdział I. Przepisy wstępne... 35 Rozdział II. Podstawowe zasady prawa pracy... 36 Rozdział IIa. Równe traktowanie w zatrudnieniu... 38 Rozdział IIb. Nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy... 40 Rozdział III. (skreślony)... 41 Rozdział III. (skreślony)... 41 Dział II. Stosunek pracy... 41 Rozdział I. Przepisy ogólne... 41 Rozdział II. Umowa o pracę... 43 Oddział 1. Zawarcie umowy o pracę... 43 Oddział 2. Przepisy ogólne o rozwiązaniu umowy o pracę... 47 Oddział 3. Rozwiązanie umowy o pracę za wypowiedzeniem... 47 Oddział 4. Uprawnienia pracownika w razie nieuzasadnionego lub niezgodnego z prawem wypowiedzenia umowy o pracę przez pracodawcę... 51 Oddział 5. Rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia... 53 Oddział 6. Uprawnienia pracownika w razie niezgodnego z prawem rozwiązania przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia... 54 Oddział 6a. Uprawnienia pracodawcy w razie nieuzasadnionego rozwiązania przez pracownika umowy o pracę bez wypowiedzenia... 56 Oddział 7. Wygaśnięcie umowy o pracę... 56 Rozdział IIa. Warunki zatrudnienia pracowników skierowanych do pracy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej z państwa będącego członkiem Unii Europejskiej... 57 Rozdział IIb. Zatrudnianie pracowników w formie telepracy... 58 Rozdział III. Stosunek pracy na podstawie powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę... 61 Oddział 1. Stosunek pracy na podstawie powołania... 61 Oddział 2. Stosunek pracy na podstawie wyboru... 63 Oddział 3. Stosunek pracy na podstawie mianowania... 63 Oddział 4. Stosunek pracy na podstawie spółdzielczej umowy o pracę... 64 DZIAŁ III. Wynagrodzenie za pracę i inne świadczenia... 64 Rozdział I. Ustalanie wynagrodzenia za pracę i innych świadczeń związanych z pracą... 64 Rozdział Ia. Wynagrodzenie za pracę... 66 Rozdział II. Ochrona wynagrodzenia za pracę... 67 Rozdział III. Świadczenia przysługujące w okresie czasowej niezdolności do pracy... 69 Rozdział IIIa. Odprawa rentowa lub emerytalna... 70 Rozdział IV. Odprawa pośmiertna... 70 DZIAŁ IV. Obowiązki pracodawcy i pracownika... 71 Rozdział I. Obowiązki pracodawcy... 71 Rozdział II. Obowiązki pracownika... 74 Rozdział IIa. Zakaz konkurencji... 75 Rozdział III. Kwalifikacje zawodowe pracowników... 75 Rozdział IV. Regulamin pracy... 77 Rozdział V. Nagrody i wyróżnienia... 78 Rozdział VI. Odpowiedzialność porządkowa pracowników... 78 DZIAŁ V. Odpowiedzialność materialna pracowników... 80 Rozdział I. Odpowiedzialność pracownika za szkodę wyrządzoną pracodawcy... 80 Rozdział II. Odpowiedzialność za mienie powierzone pracownikowi... 81 DZIAŁ VI. Czas pracy... 82 Rozdział I. Przepisy ogólne... 82 4
Spis treści Rozdział II. Normy i ogólny wymiar czasu pracy... 82 Rozdział III. Okresy odpoczynku... 84 Rozdział IV. Systemy i rozkłady czasu pracy... 84 Rozdział V. Praca w godzinach nadliczbowych... 89 Rozdział VI. Praca w porze nocnej... 91 Rozdział VII. Praca w niedziele i święta... 92 DZIAŁ VII. Urlopy pracownicze... 94 Rozdział I. Urlopy wypoczynkowe... 94 Rozdział II. Urlopy bezpłatne... 99 DZIAŁ VIII. Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem... 99 DZIAŁ IX. Zatrudnianie młodocianych... 115 Rozdział I. Przepisy ogólne... 115 Rozdział II. Zawieranie i rozwiązywanie umów o pracę w celu przygotowania zawodowego... 116 Rozdział III. Dokształcanie... 117 Rozdział IIIa. Zatrudnianie młodocianych w innym celu niż przygotowanie zawodowe... 118 Rozdział IV. Szczególna ochrona zdrowia... 118 Rozdział V. Urlopy wypoczynkowe... 119 Rozdział VI. Rzemieślnicze przygotowanie zawodowe... 120 DZIAŁ X. Bezpieczeństwo i higiena pracy... 120 Rozdział I. Podstawowe obowiązki pracodawcy... 120 Rozdział II. Prawa i obowiązki pracownika... 123 Rozdział III. Obiekty budowlane i pomieszczenia pracy... 124 Rozdział IV. Maszyny i inne urządzenia techniczne... 125 Rozdział V. Czynniki oraz procesy pracy stwarzające szczególne zagrożenie dla zdrowia lub życia... 126 Rozdział VI. Profilaktyczna ochrona zdrowia... 129 Rozdział VII. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe... 132 Rozdział VIII. Szkolenie... 134 Rozdział IX. Środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze... 135 Rozdział X. Służba bezpieczeństwa i higieny pracy... 137 Rozdział XI. Konsultacje w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz komisja bezpieczeństwa i higieny pracy... 137 Rozdział XII. Obowiązki organów sprawujących nadzór nad przedsiębiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi państwowymi albo samorządowymi... 139 Rozdział XIII. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy dotyczące wykonywania prac w różnych gałęziach pracy... 139 DZIAŁ XI. Układy zbiorowe pracy... 140 Rozdział I. Przepisy ogólne... 140 Rozdział II. Ponadzakładowy układ zbiorowy pracy... 145 Rozdział III. Zakładowy układ zbiorowy pracy... 148 DZIAŁ XII. Rozpatrywanie sporów o roszczenia ze stosunku pracy... 151 Rozdział I. Przepisy ogólne... 151 Rozdział II. Postępowanie pojednawcze... 151 Rozdział III. Sądy pracy... 153 DZIAŁ XIII. Odpowiedzialność za wykroczenia przeciwko prawom pracownika... 154 Rozdział II. (uchylony)... 156 DZIAŁ XIV. Przedawnienie roszczeń... 156 DZIAŁ XIV A. (uchylony)... 157 DZIAŁ XV. Przepisy końcowe... 157 5
KOMENTARZ DO ZMIAN Rok 2016 upłynie pracodawcom pod znakiem dużych zmian w prawie pracy. Już od 2 stycznia zacznie obowiązywać tzw. ustawa rodzinna, która wprowadza rewolucję w przepisach regulujących prawa i obowiązki pracowników rodziców oraz zatrudniających ich pracodawców. Niespełna dwa miesiące później 22 lutego 2016 r. wchodzą w życie nowe przepisy o umowach terminowych. Ustawa z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (tzw. ustawa rodzinna) Dz.U. z 2015 r. poz. 1268 m.in. wydłuża dotychczasowe terminy na złożenie wniosków o urlopy związane z rodzicielstwem, likwiduje dodatkowy urlop macierzyński i odpowiednio wydłuża urlop rodzicielski o okres dodatkowego urlopu macierzyńskiego, a także przyznaje niektóre uprawnienia rodzicielskie osobom niebędącym pracownikami. Z kolei na mocy ustawy z 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 1220) do przepisów wejdą nowe ograniczenia dotyczące zawierania umów na czas określony m.in. obok ilościowego pojawi się czasowy limit trwania umów terminowych. Ponadto okresy wypowiedzeń umów na czas określony zostaną zrównane z okresami wypowiedzeń obowiązującymi przy umowach bezterminowych (oznacza to, że będą uzależnione od zakładowego stażu pracy pracownika). 7
UPRAWNIENIA RODZICIELSKIE Ustawa z 24 lipca 2015 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy oraz niektórych innych ustaw (dalej ustawa rodzinna) Dz.U. z 2015 r. poz. 1268, która wchodzi w życie 2 stycznia 2016 r. umożliwia dzielenie się uprawnieniami rodzicielskimi pomiędzy rodzicem pracownikiem a rodzicem ubezpieczonym niebędącym pracownikiem. W celu ustalenia kręgu uprawnionych ustawa nowelizująca wprowadziła definicje ubezpieczonej matki dziecka i ubezpieczonego ojca dziecka. Do celów określonych w Kodeksie pracy są to osoby niebędące pracownikami, objęte ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa, czyli np. prowadzące działalność gospodarczą lub świadczące pracę na podstawie umowy zlecenia. Oprócz dzielenia uprawnień rodzicielskich objętych nowelizacją pomiędzy rodziców zatrudnionych na etatach i pracujących na innej podstawie (objętych ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa) z niektórych uprawnień związanych z rodzicielstwem w wyjątkowych przypadkach skorzystać mogą również inni członkowie najbliższej rodziny (zarówno zatrudnieni na etatach, jak i pracujący na innej podstawie, lecz objęci ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa). Do innych członków najbliższej rodziny Kodeks pracy zalicza pracowników (lub ubezpieczonych niezatrudnionych na etacie), innych niż pracownik ojciec wychowujący dziecko (lub ubezpieczony ojciec dziecka), którzy uzyskali prawo do urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego albo urlopu rodzicielskiego (w przypadku pracowników) lub przerwali działalność zarobkową w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem (w przypadku pozostałych ubezpieczonych). Nowe terminy składania wniosków i urzędowe wzory Istotną zmianą, jaką wprowadziła ustawa rodzinna, jest wydłużenie terminów składania wniosków o urlopy związane z rodzicielstwem. Zamiast obecnych 14 dni od 2 stycznia 2016 r. pracownika obowiązuje 21-dniowy termin na złożenie wniosku o: urlop macierzyński i rodzicielski w pełnym wymiarze składany bezpośrednio po porodzie, urlop rodzicielski, łączenie urlopu rodzicielskiego z pracą w wymiarze maksymalnie 1/2 etatu, rezygnację z korzystania z urlopu rodzicielskiego (udzielonego bezpośrednio po porodzie w całości) w całości albo w części i powrotu do pracy, 9
Kodeks pracy 2016 urlop wychowawczy, obniżenie wymiaru czasu pracy w okresie, w którym pracownik jest uprawniony do urlopu wychowawczego. W przeciwieństwie do dotychczasowej regulacji, na mocy ustawy nowelizującej, minister właściwy do spraw pracy został upoważniony do określenia w drodze rozporządzenia treści wniosków: o udzielenie części urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego lub jego części, urlopu rodzicielskiego lub jego części i urlopu ojcowskiego lub jego części oraz dokumentów do nich dołączanych, w sprawie rezygnacji z części urlopu macierzyńskiego, części urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego lub jego części oraz dokumentów do nich dołączanych, o łączenie korzystania z urlopu rodzicielskiego lub jego części z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego takiego urlopu, o udzielenie urlopu wychowawczego lub jego części oraz dokumentów do niego dołączonych, o obniżenie wymiaru czasu pracy pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego oraz dokumentów do niego dołączonych. 10 URLOP MACIERZYŃSKI Jedną z niewielu rzeczy, które po 2 stycznia 2016 r. pozostały bez zmian, jest urlop macierzyński ale tylko w pewnym zakresie. Mimo nowelizacji nie zmienił się jego wymiar i nadal jest on zależny od liczby dzieci urodzonych przy jednym porodzie. Podobnie bez zmian pozostaje minimalna część urlopu, którą pracownica musi wykorzystać po porodzie (14 tygodni), aby móc wrócić do pracy. Więcej opcji na wcześniejszy powrót do pracy Jednak warunkiem powrotu matki dziecka do pracy jest konieczność wykorzystania pozostałej części urlopu (lub zasiłku macierzyńskiego za okres, jaki pozostał do końca urlopu) przez: pracownika ojca wychowującego dziecko lub ubezpieczonego ojca dziecka, który w celu sprawowania opieki nad dzieckiem przerwał działalność zarobkową (czyli np. ojca prowadzącego działalność gospodarczą, pracującego na umowę zlecenie). Obowiązujące do 1 stycznia 2016 r. przepisy dają możliwość przejęcia urlopu macierzyńskiego od 15. tygodnia tylko ojcom zatrudnionym na etacie.
Uprawnienia rodzicielskie Urlop przedsiębiorczej matki przejmie pracownik ojciec Nowością jest także możliwość wykorzystania części urlopu macierzyńskiego przez pracownika ojca dziecka albo pracownika innego członka najbliższej rodziny, w sytuacji gdy pracownica z orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji wykorzystała po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu. Natomiast jeżeli faktyczną opiekę nad dzieckiem przejmą osoby ubezpieczone, niebędące pracownikami (ojciec dziecka lub inny członek rodziny), przez okres odpowiadający okresowi, który pozostał do końca urlopu macierzyńskiego, będą otrzymywały zasiłek macierzyński. Możliwa jest również sytuacja odwrotna, w której ubezpieczona matka dziecka niebędąca pracownicą po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego przez co najmniej 8 tygodni po porodzie zrezygnuje z pobierania tego zasiłku. Wtedy pracownik ojciec lub pracownik inny członek najbliższej rodziny będą mogli wykorzystać tę część urlopu macierzyńskiego, która przypada po dniu rezygnacji przez matkę z zasiłku macierzyńskiego. Przykład: Po wykorzystaniu 8 tygodni urlopu macierzyńskiego matka mająca orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji podjęła decyzję o powrocie do pracy (zakład pracy chronionej). W takim przypadku ojciec dziecka prowadzący działalność gospodarczą, który przejmie faktyczną opiekę nad dzieckiem, będzie pobierał zasiłek macierzyński przez 12 tygodni (w sumie będzie to 20 tygodni). Prawo do urlopu nabyte po porodzie Prawo wykorzystania części urlopu macierzyńskiego ma również pracownik ojciec, w przypadku gdy w okresie 20 tygodni po porodzie matka dziecka nieposiadająca tytułu do objęcia ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa podejmie zatrudnienie w wymiarze nie niższym niż połowa etatu. W okresie takiego zatrudnienia matki pracownik ojciec może wykorzystać część urlopu macierzyńskiego przypadającą od dnia podjęcia zatrudnienia przez matkę dziecka aż do wyczerpania pełnego wymiaru urlopu. Przykład: Niepracująca od kilku lat kobieta urodziła dziecko i po 10 tygodniach od porodu podjęła pracę na podstawie 3-miesięcznej umowy na okres próbny w wymiarze pełnego etatu. W tym okresie opiekę nad dzieckiem przejął ojciec dziecka, składając swojemu pracodawcy wniosek o udzielenie pozostałych 10 tygodni urlopu macierzyńskiego. W wymienionych przypadkach części urlopu macierzyńskiego pracownika ojca wychowującego dziecko albo pracownika innego członka najbliższej rodziny są 11
Kodeks pracy 2016 udzielane przez zatrudniającego ich pracodawcę na ich pisemny wniosek, składany w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu. 12 Zgon, hospitalizacja matki lub porzucenie przez nią dziecka Część urlopu macierzyńskiego może również wykorzystać pracownik ojciec dziecka lub pracownik inny członek najbliższej rodziny w przypadku: pobytu matki (pracownicy lub ubezpieczonej) w szpitalu lub innym przedsiębiorstwie podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem po wykorzystaniu przez nią po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego (lub zasiłku macierzyńskiego za okres 8 tygodni po porodzie), zgonu matki (pracownicy lub ubezpieczonej) w czasie urlopu macierzyńskiego (lub w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu), porzucenia dziecka przez matkę (pracownicę lub ubezpieczoną) w czasie urlopu macierzyńskiego (lub w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu) po upływie 8 tygodni od porodu. Ponadto nowe przepisy umożliwiły również pracownikowi ojcu lub pracownikowi innemu członkowi najbliższej rodziny wykorzystanie części urlopu macierzyńskiego, w przypadku gdy nieobjęta ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa albo nieposiadająca tytułu do objęcia takim ubezpieczeniem matka dziecka: zmarła, porzuciła dziecko, nie może sprawować osobistej opieki nad nim ze względu na orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji. W takich przypadkach na wniosek uprawnionego ojca (lub innego członka najbliższej rodziny), który pracodawca musi uwzględnić urlop macierzyński przysługuje w części przypadającej po dniu zgonu matki dziecka, porzucenia przez nią dziecka albo powstania niezdolności do samodzielnej egzystencji. W opiece pomogą członkowie najbliższej rodziny Inni członkowie najbliższej rodziny (pracownicy) mogą wykorzystać część urlopu macierzyńskiego we wszystkich wymienionych powyżej przypadkach, z wyjątkiem rezygnacji przez pracownicę z urlopu macierzyńskiego po wykorzystaniu 14 tygodni oraz podjęcia pracy przez nieubezpieczoną. W tym celu konieczne jest złożenie swojemu pracodawcy na piśmie wniosku w terminie nie krótszym niż 14 dni przed rozpoczęciem korzystania z części urlopu (pracodawca jest zobowiązany uwzględnić taki wniosek). Natomiast ubezpieczeni członkowie najbliższej rodziny mogą uzyskać zasiłek macierzyński w przypadku orzeczenia o niezdolności do samodzielnej egzystencji oraz pobytu w szpitalu.
Uprawnienia rodzicielskie Koniec dodatkowych urlopów macierzyńskich Od 2 stycznia 2016 r. w przepisach nie funkcjonuje dodatkowy urlop macierzyński oraz dodatkowy urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego. W zamian za to odpowiednio wydłużony został urlop rodzicielski (o wymiar odpowiadający tym urlopom). Ustawodawca zauważył, że urlopy te są tożsame (są nieobowiązkowe, udzielane na wniosek uprawnionego, służą zapewnieniu opieki nad małym dzieckiem, za ich okres przysługuje zasiłek macierzyński) i zdecydował o uproszczeniu zasad wykorzystywania tych urlopów, łącząc w praktyce oba dodatkowe urlopy macierzyńskie z urlopem rodzicielskim. Pracownik korzystający 2 stycznia 2016 r. z dodatkowego urlopu macierzyńskiego (lub jego części) albo z dodatkowego urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (lub jego części) może kontynuować ten urlop (lub jego część) na dotychczasowych zasadach mimo zmiany przepisów i likwidacji tych urlopów. Uprawnienia do urlopu macierzyńskiego dla ojca dziecku lub innych członków rodziny w przypadku zaistnienia różnych zdarzeń po stronie matki Zdarzenia dotyczące matki Matka Ojciec Inny członek najbliższej rodziny Powrót do pracy po 14 tygodniach od porodu Orzeczenie o niezdolności do samodzielnej egzystencji P P, U nie dotyczy U P nie dotyczy P P, U P, U U P P NU P P Pobyt w szpitalu P P, U P, U U P P Porzucenie dziecka P P P U P P NU P P Podjęcie pracy NU P nie dotyczy Zgon P P P P pracownik U ubezpieczony z innego tytułu niż stosunek pracy NU nieubezpieczony U P P NU P P 13
Kodeks pracy 2016 14 URLOP RODZICIELSKI Od 2 stycznia 2016 r., po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego, pracownik może wykorzystać urlop rodzicielski w wymiarze do: 32 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, 34 tygodni w przypadkach urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie. Urlop ten przysługuje obojgu rodzicom dziecka i obydwoje mogą z niego korzystać równocześnie. W takim przypadku okres urlopu obydwojga rodziców jest sumowany aż do wymiaru odpowiednio 32 lub 34 tygodni. Przykład: Pracownica urodziła jedno dziecko i z tego tytułu przysługują jej 32 tygodnie urlopu rodzicielskiego. Pierwsze 8 tygodni urlopu rodzicielskiego pracownica będzie dzieliła z mężem (mąż wykorzysta równolegle z pracownicą 8 tygodni urlopu). W takim przypadku 8 tygodni urlopu wykorzystane przez pracownicę należy zsumować z 8 tygodniami urlopu wykorzystanymi przez jej męża. Do wykorzystania pozostanie jeszcze 16 tygodni urlopu. Podobnie jest w przypadku, gdy jeden z rodziców pobiera zasiłek macierzyński za okres odpowiadający urlopowi rodzicielskiemu. Nawet na kilkuletnie dziecko Wzorem dotychczasowej regulacji urlop jest udzielany jednorazowo lub w częściach, przy czym można go wykorzystać aż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 lat (podobnie jak urlop wychowawczy na nowych zasadach). Urlop ten jest udzielany bezpośrednio po urlopie macierzyńskim (lub okresie pobierania zasiłku macierzyńskiego w okresie odpowiadającym urlopowi macierzyńskiemu), nie więcej niż w 4 częściach, przypadających bezpośrednio jedna po drugiej albo bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części urlopu rodzicielskiego, w wymiarze wielokrotności tygodnia. Natomiast 16 tygodni urlopu rodzicielskiego pracodawca może udzielić w późniejszym terminie, który nie przypada bezpośrednio po poprzedniej części tego urlopu albo nieprzypadającym bezpośrednio po wykorzystaniu zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający części tego urlopu. Liczba wykorzystanych w tym trybie części urlopu pomniejsza liczbę części przysługującego urlopu wychowawczego.
Uprawnienia rodzicielskie Przykład: Pracownica wykorzystała 16 tygodni urlopu rodzicielskiego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, po czym wróciła do pracy. Kiedy dziecko skończyło 3 lata i poszło do przedszkola, pracownica wykorzystała kolejne 4 tygodnie urlopu rodzicielskiego. O tę część zmniejszy się liczba części urlopu wychowawczego, pracownica będzie zatem mogła wykorzystać urlop wychowawczy w nie więcej niż 4 częściach. Zazwyczaj nie mniej niż 8 tygodni Jeśli pracownik zdecyduje się wykorzystać urlop rodzicielski w częściach, żadna z nich nie może być krótsza niż 8 tygodni, z wyjątkiem: pierwszej części urlopu (w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie nie może być krótsza niż 6 tygodni, a w przypadku rodziców adopcyjnych, którzy przyjęli na wychowanie dziecko w wieku do 7. roku życia lub do 10. roku życia w razie decyzji o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie może być krótsza niż 3 tygodnie); ostatniej części tego urlopu, gdy pozostała część urlopu jest krótsza niż 8 tygodni. Przykład: Pracownica wykorzystała urlop rodzicielski na jedno dziecko w trzech częściach po 10 tygodni każda. Ostatnia część tego urlopu obejmuje 2 tygodnie i tylko tyle pracownica może wykorzystać. Gdyby jednak chciała wykorzystać urlop rodzicielski w taki sposób, że pierwsze dwie części obejmowałyby po 10 tygodni każda, trzecia 2 tygodnie i ostatnia 10 tygodni, pracodawca mógłby odmówić udzielenia jej drugiej części urlopu rodzicielskiego ze względu na to, że jest krótsza niż 8 tygodni. Rezygnacja możliwa w każdym czasie Urlop rodzicielski, podobnie jak w stanie prawnym obowiązującym do 1 stycznia 2016 r., jest udzielany na pisemny wniosek uprawnionego pracownika. Zmienił się jednak termin na złożenie tego wniosku na co najmniej 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu (pracodawca będzie zobowiązany udzielić urlopu zgodnie z wnioskiem pracownika). W przeciwieństwie do poprzedniej regulacji pracownik za zgodą pracodawcy może zrezygnować z urlopu rodzicielskiego w każdym czasie. Dotychczas rezygnacja z urlopu rodzicielskiego była możliwa jedynie w przypadku złożenia przez pracownicę wniosku o udzielenie wszystkich płatnych urlopów związanych z rodzicielstwem w terminie do 14 dni po porodzie. 15
Kodeks pracy 2016 16 Praca na urlopie wydłuża jego wymiar Wzorem poprzedniej regulacji urlop rodzicielski można łączyć z pracą u pracodawcy udzielającego tego urlopu, w wymiarze maksymalnie połowy etatu. W takim przypadku urlopu rodzicielskiego udziela się na pozostałą część wymiaru czasu pracy. Wniosek w tym zakresie pracownik jest zobowiązany złożyć w terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy. Pracodawca jest zobowiązany uwzględnić wniosek pracownika, chyba że nie jest to możliwe ze względu na organizację pracy lub rodzaj pracy wykonywanej przez pracownika. O przyczynie odmowy uwzględnienia wniosku pracodawca informuje pracownika na piśmie. Przykład: Pracownica złożyła wniosek o udzielenie 32 tygodni urlopu rodzicielskiego, który będzie chciała wykorzystać, łącząc go z pracą na 1/4 etatu. Pracodawca jednak odmówił, argumentując, że praca na 1/4 etatu nie jest możliwa na stanowisku zajmowanym przez pracownicę. Pracownica jest kasjerką w banku i na czas jej nieobecności, w celu jej zastępstwa, pracodawca musiał przenieść na jej stanowisko innego pracownika. Ponadto wyjaśnił, że gdyby wróciła do pracy na 1/2 etatu, pozostałą część jej obowiązków mógłby rozdzielić pomiędzy resztę załogi, a oddelegowany na jej miejsce pracownik wróciłby na swoje stanowisko. Natomiast w przypadku 1/4 etatu nie będzie takiej możliwości. Przepisy obowiązujące do 1 stycznia 2016 r. przewidywały, że w przypadku łączenia urlopu z pracą liczba dni urlopu nie zmienia się, a wymiar urlopu się nie wydłuża. Nowelizacja przewiduje zaś proporcjonalne wydłużenie urlopu rodzicielskiego do wymiaru czasu pracy pracownika, nie dłużej jednak niż do: 64 tygodni w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie, 68 tygodni w przypadku urodzenia więcej niż jednego dziecka przy jednym porodzie. Okres, o który urlop rodzicielski zostaje wydłużony, stanowi iloczyn liczby tygodni, przez jaką pracownik łączy korzystanie z urlopu rodzicielskiego z wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu i wymiaru czasu pracy wykonywanej przez pracownika w trakcie korzystania z urlopu rodzicielskiego. Jeżeli łączenie urlopu z pracą odbywa się tylko przez część urlopu, wydłużenie urlopu powinno być ustalane w odniesieniu tylko do tej części urlopu. Przykładowo, jeśli pracownica korzystająca z urlopu rodzicielskiego łączy przez 10 tygodni urlop z pracą u swojego pracodawcy na pół etatu, przysługujący jej urlop rodzicielski jest wydłużany o 5 tygodni: 10 tygodni 1/2 etatu. W sumie pracownica wykorzysta 37 tygodni urlopu rodzicielskiego (32 tygodnie + 5 tygodni). W zależności od okresu łączenia urlopu z pracą oraz od wybranego przez pracownicę wymiaru czasu pracy przy matematycznym ustalaniu wymiaru urlopu,