Program dla dzieci z przedszkola nr 61 w Warszawie RUCH JAKO ELEMENT ROZWIJAJĄCY W OPARCIU O METODĘ WERONIKI SHERBORNE Opracowanie: Sylwia Przybysz Cel główny: - wspomaganie prawidłowego rozwoju psychoruchowego dzieci oraz korygowanie zaburzeń rozwojowych i emocjonalnych. Cele szczegółowe: kształtowanie świadomości własnego ciała w przestrzeni oraz umiejętności dzielenia przestrzeni i nawiązywania kontaktu z innymi. wspomaganie rozwoju dziecka poprzez ruch, kontakt emocjonalny i wzrokowy. kształtowanie poczucia bezpieczeństwa i pewności siebie, rozwijanie zaufania do partnera Metody : - Metody zabaw Weroniki Sherborne. Formy: - zespołowa - grupowa - indywidualna Miejsce ćwiczeń: -sala gimnastyczna Ruch towarzyszy życiu człowieka od narodzin do śmierci, ujawniając się w różnych formach jego aktywności. Jest to na przykład ruch związany z życiem codziennym i zaspokajaniem różnych potrzeb człowieka, ruch wykonywany w uprawianym zawodzie, ruch za pomocą, którego człowiek wyraża swe emocje oraz służący nawiązywaniu kontaktów i komunikowaniu się z otoczeniem. Rudolf von Laban uważał, że ruch jest wyrazem potrzeby ludzkiej aktywności. Stałe ograniczanie go prowadzi do wzrastania wewnętrznego napięcia, stresów i zahamowań, a w konsekwencji jest przyczyną utraty wiary we własne możliwości, zamykania się w sobie, unikania kontaktów z otoczeniem. Metoda Ruchu Rozwijającego (Developmental Movement ) została opracowana przez fizjoterapeutkę Weronikę Sherborne w Wielkiej Brytanii. Autorka tworząc tą metodę opierała się przede wszystkim na teorii R. Labana oraz na doświadczeniach z własnej długoletniej pracy z dziećmi upośledzonymi umysłowo. Wypracowany w latach sześćdziesiątych system ćwiczeń ma zastosowanie we wspomaganiu prawidłowego rozwoju dzieci i korygowaniu jego zaburzeń a wywodzi się on z naturalnych potrzeb dziecka, zaspokajanych w kontakcie z dorosłymi w trakcie tzw. "baraszkowania". Urzekająca prostotą, naturalnością i
uniwersalnością swoją popularność zawdzięcza przede wszystkim temu, że w gruncie rzeczy jest to system ćwiczeń- zabaw- relacji. Metoda Ruchu Rozwijającego (MRR) stosowana jest przede wszystkim w celu wspomagania rozwoju psychoruchowego dzieci oraz w terapii osób niepełnosprawnych intelektualnie i fizycznie, jednak możliwości korzystania z niej są praktycznie nieograniczone. Udział w zajęciach prowadzonych MRR wpływa stymulująco na rozwój emocjonalny, społeczny i poznawczy dziecka. Zajęcia odbywają się zazwyczaj grupowo i mają formę pracy w parach. Z reguły dzieci pracują tu z osobami dorosłymi (rodzicami, nauczycielami bądź terapeutami), ale możliwe jest też prowadzenie zajęć dla grupy, w której same dzieci dla siebie nawzajem są partnerami. Zajęcia charakteryzują się stałą strukturą, choć poszczególne spotkania mogą być bardzo zróżnicowane pod względem treści, w zależności od potrzeb uczestników. Ćwiczenia a raczej relacje oparte są na twórczym wykorzystaniu ruchu, bliskim kontakcie fizycznym, sprzyjającym tworzeniu więzi emocjonalnych i budowaniu poczucia bezpieczeństwa. W swym charakterze zbliżone są do spontanicznych i radosnych zabaw wieku wczesnoszkolnego, które inicjują rodzice lub same dzieci. Nie stanowią jednolitego, formalnego programu narzucającego konkretne działania w określonej kolejności. MRR to raczej zbiór wskazówek, przykładów ćwiczeń do wykorzystywania w zależności od potrzeb dzieci biorących udział w zajęciach. Nazwa metody- Ruch Rozwijający- odzwierciedla jej główne założenia, za pomocą ruchu trzech aspektów: - świadomości własnego ciała i usprawniania ruchowego, - świadomości przestrzeni i działania w niej, - dzielenia przestrzeni z innymi ludźmi i nawiązywania z nimi bliskiego kontaktu a mianowicie rozwijanie W metodzie Ruchu Rozwijającego można wyróżnić kilka kategorii ruchu oraz ćwiczeń: Ruch prowadzący do poznania własnego ciała Ruchy należące do tej kategorii pozwalają na stopniowe poznanie poszczególnych części ciała, co stanowi sprawę kluczową. Szczególne znaczenie mają stopy, kolana, nogi, biodra, gdyż na nich opiera się ciężar ciała oraz stanowią one łącznik między człowiekiem a podłożem ziemią, podłogą). Kontrola nad ruchami tych części ciała to gwarant utrzymania równowagi. Poznanie własnego ciała i kontrola nad jego ruchami prowadzi do ukształtowania się własnej tożsamości: wyodrębnienia własnego ja od otoczenia nie-ja. Ćwiczenia prowadzące do poznania własnego ciała: - ćwiczenia wyczuwania brzucha, pleców i pośladków ( np. wszelkie dotykanie, masowanie i nazywanie tych części ciała); - ćwiczenia wyczuwania rąk i nóg ( np. dotykanie dłonią i stopą podłoża, podnoszenie i opuszczanie całej nogi na podłogę, zginanie i przyciąganie nóg, maszerowanie, bieganie); - ćwiczenia wyczuwania stawów ( np. dotykanie łokciami podłogi, dotykanie kolan i łokci, dotykanie łokciem kolana, machanie stopą); - ćwiczenia wyczuwania twarzy ( np. witanie się uszami i nosem swoimi i dorosłych).
Ruch kształtujący związek jednostki z otoczeniem fizycznym Ta kategoria ruchu ma na celu wykształcenie orientacji w przestrzeni, by na tej podstawie mógł się wytworzyć związek miedzy człowiekiem i tym, co go otacza. Czynności ruchowe należące do tej kategorii pozostają w ścisłym związku z działaniami ruchowymi poprzedniej kategorii. Obie te kategorie występują równolegle w czasie sesji ruchowych. Zasadnicze działania ruchowe odbywają się jak najniżej, np. na podłodze, co prowadzi do wytworzenia kontaktu z podstawą i daje poczucie ugruntowania, stabilności. Ćwiczenia mające na celu wytworzenie poczucia ugruntowania, traktowane są jako fundamentalne dla uzyskania poprawy stanu psychicznego, by człowiek nie obawiał się przestrzeni, by umiejętnie korzystał z wolności w przestrzeni. Ćwiczenia pomagające zdobyć pewność siebie i odczuć bezpieczeństwo w otoczeniu: - jedna osoba robi mostek ( stojąc, kładzie dłonie na podłodze przed sobą ), a druga obchodzi ją na czworakach, przechodzi pod nią itp.; - jedna grupa, stojąc w rzędzie na czworakach, tworzy tunel, druga czołga się pod nim. - przeciąganie: jak najszerzej, jak najwyżej - turlanie, czworakowanie -wspólne mosty, pociągi. Ruch wiodący do wytworzenia się związku z drugim człowiekiem Zasadniczym celem czynności ruchowych tej kategorii jest zachęcanie uczestników zajęć do nawiązania pozytywnych i znaczących kontaktów z innymi osobami, opartych na wzajemnym poznaniu i zrozumieniu potrzeb partnera oraz na wzajemnym zaufaniu. Ze względu na typ ruchu R. Laban klasyfikuje związki międzyludzkie jako: a) Ruch z (with) to ćwiczenia ruchowe, w których 1 partner jest bierny, drugi zaś aktywny i opiekuńczy względem niego. c) Ruch przeciwko (against) -ćwiczenia ruchowe, których celem jest uświadamianie uczestnikom ich własnej siły przy współdziałaniu z partnerem bez elementów agresji. Z tego powodu nie wskazane jest pobudzanie do przyjmowania postaw konkurencyjności, wyłanianie zwycięzców i pokonanych. Musi nastąpić zamiana ról z aktywnej (atakujący) na bierną (broniący się) i odwrotnie. Ćwiczenia ta umożliwiają wyładowanie nagromadzonych napięć nerwowych d) Ruch razem (shared) -ćwiczenia ruchowe, które wymagają jednakowego zaangażowania partnerów i prowadzą one do wytworzenia harmonii i równowagi. Warunkiem osiągnięcia sukcesu w tym zakresie jest wzajemne zaufanie, zrozumienie, współpraca i równy wkład fizyczny. Ruch prowadzący do współdziałania w grupie W tej kategorii ruchu czynności ruchowe można zakwalifikować według tych samych kategorii ruchu co poprzednio. Różnica w porównaniu z opisanymi wcześniej ćwiczeniami polega na liczbie uczestników. W ćwiczeniach ruchowych z 2 osoby mogą zajmować się trzecią, opiekować się nią. W ćwiczeniach przeciwko kilka osób jednocześnie atakuje jedną osobę, co stosuje się w sytuacjach, gdy jeden z członków grupy jest
silniejszy lub cięższy niż pozostali. W ćwiczeniach razem współdziała kilka osób. Celem ćwiczeń grupowych jest zaangażowanie wszystkich uczestników w aktywność ruchową, we współdziałanie ze sobą można tu już mówić o współpracy. Ćwiczenia ułatwiające nawiązanie kontaktu i współpracy z partnerem i grupą: a) relacja opiekuńcza, czyli z : - obejmowanie partnera, głaskanie, bujanie ( na boki, w przód, w tył aż do przewrotu); - odrzucanie partnera, turlanie, pociąganie za ręce i nogi, poklepywanie, - jazda na koniku; - krokodyl z partnerem na plecach; - bagaż dziecko uczepione partnera, b) relacja przeciwko : - przygniatanie dziecko usiłuje się wydostać spod leżącego na nim partnera; - więzienie dziecko próbuje się wyswobodzić z objęć siedzącego partnera; - przepychanie się rękami, stopami, biodrami, plecami; - mocowanie się, turlanie, - skała próba przewrócenia partnera, będącego w siadzie podpartym lub stojącego w rozkroku; c) relacja razem : - trzymając się za ręce, wstajemy i siadamy; - wspólne skakanie; - wspólne dmuchanie na kulkę waty; - lustrzane odbicie pokazywanie, naśladowanie, powtarzanie ruchów, gestów, mimiki partnera; - wychylanie na boki, masowanie, poklepywanie Ruch kreatywny Cechami charakterystycznymi tego typu ruchu jest spontaniczność, kreatywność i swoboda przykładem tego ruchu jest taniec szczególnie taniec wyzwolony, który nie opiera się na ustalonych krokach tanecznych, lecz na pełnej swobodzie ruchów.
Propozycje ćwiczeń do zajęć opartych na Metodzie Ruchu Rozwijającego ĆWICZENIA PROWADZĄCE DO POZNANIA SIEBIE I WŁASNEGO CIAŁA Powitanie paluszkami Wszyscy siedzą w kole. Pochylając się do środka koła, wszyscy witają się ze sobą paluszkami rąk i całymi dłońmi lub powitanie robimy paluszkami stóp. Iskierka Cała grupa siedzi w kole, trzymając się za ręce. Prowadzący zajęcia ściska dłoń siedzącego przy nim dziecka, które z kolei drugą ręką ściska dłoń swego sąsiada. Gest ten w analogiczny sposób przekazywany jest dalej, aż uścisk iskierka wróci do osoby, która go zainicjowała. Iskierkę można wykonać również w innej pozycji np., leżąc na brzuchu z głowami zwróconymi do środka koła. Meksykańska fala Cała grupa siedzi w kole, trzymając się za ręce. Prowadzący zajęcia puszcza iskierkę na zasadzie tzw. meksykańskiej fali, czyli przez ściśnięcie i jednoczesne uniesienie dłoni sąsiada. Moje Wszyscy znajdują się w pozycji siedzącej; nazywanie przez dzieci różnych części ciała i jednoczesne wykonywanie konkretnego ruchu, np. - uderzanie stopami o podłogę, - stukanie kolanami o siebie, - stukanie łokciami o podłogę, kolana, - posuwanie stopami po podłodze, - masowanie ud, łydek, pięt, stopy, - unoszenie i opuszczanie ramion, - krzyżowanie rąk, przedramion, nóg, - chwytanie się za uszy, - poprawianie fryzury, - wykonywanie makijażu- malowanie ust, rzęs, brwi, - kręcenie nadgarstkami, -posuwanie się po podłodze ( w siadzie), Moje- Twoje Wszyscy siedzą w parach naprzeciwko siebie i wykonują poszczególne czynności,np: - kładą rękę na głowie, potem na głowie partnera, - wskazują palcem swoje czoło, a potem czoło partnera, - dotykają swojego nosa, a potem nosa partnera, itp. Napinanie / rozluźnianie mięśni rąk i nóg
Wszyscy leżą na podłodze i wykonują polecenia prowadzącego np., mocno przyklejają się plecami, rękami, nogami i głową do podłogi lub mocno przyciskają dłoń do dłoni, kolana do kolan, zaciskają mocno usta, oczy, itp. a potem je rozluźniają. Wystukiwanie rytmu Wszyscy leżą w rozsypce na podłodze; jena osoba wystukuje dowolny rytm wybraną przez siebie częścią ciała, a pozostałe ją naśladują. Ruchoma podłoga Kilka osób leży na brzuchu obok siebie (ramię przy ramieniu). Pozostałe dzieci przeczołgują się po dolnej części pleców i pośladkach. ĆWICZENIA POMAGAJĄCE ZDOBYĆ PEWNOŚĆ SIEBIE I BUDOWAĆ POCZUCIE BEZPIECZEŃSTWA W SWOIM OTOCZENIU - ŚWIADOMOŚĆ PRZESTRZENI Przeciąganie się jak najwyżej Wszyscy leżą na plecach w rozsypce na podłodze. Sięganie rękoma i nogami do sufitu, wyciąganie ich jak najwyżej, naśladowanie ruchem dłoni gestu wkręcania żarówek. Przeciąganie się jak najszerzej Dzieci leżą w rozsypce na podłodze i przeciągają się niczym w łóżku, każdy próbuje zająć jak najwięcej miejsca na podłodze, a potem na sygnał prowadzącego- kuli się jak najmocniej, aby zająć jak najmniejszą przestrzeń. Czołganie Dzieci leżą na brzuchu na podłodze i czołgają się ( mogą na niej być rozłożone różne przeszkody, np. materace, koce). Ta forma ruchu jest doskonałym ćwiczeniem uaktywniającym kręgosłup i rozwijającym koordynację ruchową rąk i nóg. Czworakowanie Dzieci wykonują koci grzbiet i poruszają się na czworakach ( starają się położyć na podłodze całe dłonie). Początkowo każde samo, potem w parach, kładąc jedną dłoń na dłoni partnera, a w końcu w parach z nogami lub rękoma przywiązanymi szarfą. Ćwiczenie to może mieć formę opowieści ruchowej. Przechadzka
Wszyscy znajdują się w pozycji stojącej i poruszają się po sali omijając inne osoby. Najpierw z otwartymi oczami, następnie z zamkniętymi oczami i rękami wyciągniętymi przed siebie, na koniec z zamkniętymi oczami i rękami opuszczonymi wzdłuż tułowia. To ćwiczenie można wykonać także w parach, osoba z otwartymi oczami prowadzi partnera, który ma zamknięte oczy. Bączek Wszyscy siedzą na podłodze z nogami ugiętymi w kolanach i lekko uniesionymi. Odpychając się rękoma, każdy próbuje samodzielnie obracać się w miejscu wokół własnej osi. Raki Wszyscy leżą na plecach na podłodze, z nogami ugiętymi w kolanach i rękoma wyciągniętymi za głowę, cała grupa zwrócona jest głowami do środka sali. Odpychając się nogami, wszyscy przesuwają się na plecach po podłodze i próbują palcami ręki szczypcami złapać inną poruszającą się w ten sam sposób osobę. Turlanie się Wszyscy leżą na podłodze i swobodnie turlają się w kierunku wskazanym przez prowadzącego. Wagoniki Dzieci siedzą na podłodze i jeżdżą ( niczym wagoniki) po podłodze, odpychając się nogami i rękoma., a z każdą napotkaną osobą witają się w sposób wskazany przez prowadzącego, np. podanie dłoni, przybicie piątki, trafienie stopą w stopę, itp. To samo ćwiczenie wykonujemy w sposób utrudniony: dzieci poruszają się po podłodze pomagając sobie jedynie nogami,a ręce trzymają przed sobą tak jakby trzymały kierownicę. Małe wagony- Pociąg Dzieci siedzą na podłodze tworząc w parze foteliki- wagoniki i poruszają się po sali w różnych kierunkach. Pary łączą się w czwórki, a następnie w jeden długi pociąg. Dłonie trzymamy na ramionach osoby siedzącej przed nami. Mosty Cześć dzieci( w różnych miejscach sali) znajduje się w pozycji klęk podparty tworząc w ten sposób ze swojego ciała most. Pozostałe dzieci starają się przejść dołem lub górą, zależnie od polecenia prowadzącego. Domki Część dzieci leży na brzuchu na podłodze, pozostałe na czworakach lub w pozycji stojącej przechodzą nad leżącymi. Można też próbować przechodzić nad leżącymi z zamkniętymi oczami. Tunel Połowa grupy tworzy tunel, w pozycji klęk podparty ( bark w bark, biodro w biodro). Pozostałe dzieci przechodzą pod tunelem starając się nie dotknąć osób klęczących. To ćwiczenie możemy utrudnić: co druga osoba tworząca tunel kładzie się na brzuchu. Dzieci pokonują tunel- tor przeszkód,przechodząc raz nad osobą leżącą, raz pod osobą klęczącą. ĆWICZENIA UŁATWIAJĄCE NAWIAZANIE KONTAKTU - OPARTE NA RELACJI Z Rolowanie po podłodze
Jedna osoba leży na plecach na podłodze, druga klęczy obok niej i powoli stara się obrócić ( przetoczyć) je na brzuch, potem na plecy, itd. Wycieczka Jedna osoba leży na plecach na podłodze, z rękami wyciągniętymi za głowę, druga stojąc chwyta osobę leżącą za kostki i przeciąga w różnych kierunkach. To samo ćwiczenie można wykonać chwytając osobę leżącą za dłonie i nadgarstki. Huśtawka To ćwiczenie wykonujemy w trójkach. Jedna osoba leży na plecach. Jedna z osób stojących chwyta za ręce, druga za nogi i w ten sposób lekko unoszą osobę leżącą i kołyszą ją na boki. To samo ćwiczenie można wykonać trzymając osobę leżącą za jedną rękę i jedną nogę wtedy kołysanie odbywa się nie na boki tylko do przodu i do tyłu. Fotelik Dziecko siedzi w rozkroku na podłodze obejmując rękoma siedzącego przed nim kolegę. Kołyszą się razem na boki, do tyłu, do przodu. Leżanka Jedno dziecko leży na brzuch na podłodze, drugie kładzie się na niego brzuchem. Osoba leżąca na podłodze stara się przesuwać po niej tak aby osoba leżąca na niej nie spadła. ĆWICZENIA UŁATWIAJĄCE NAWIAZANIE KONTAKTU - OPARTE NA RELACJI PRZECIWKO Przepychanki Dzieci siedzą na podłodze w rozkroku tyłem do siebie plecy oparte o plecy. Na sygnał dany przez prowadzącego każdy próbuje przepchnąć partnera w przeciwną stronę. Spychacz Dzieci siedzą w takiej samej pozycji jak w poprzednim ćwiczeniu, tu jednak jedna osoba jest bierna (nie używa siły) a druga przesuwa, przepych partnera do przodu po podłodze, odpychając się nogami i rękami od podłoża. Skała Jedna osoba przyklęka lub siada, dość stabilnie opierając się dłońmi na podłożu, druga stoi lub klęczy obok partnera i próbuje go rękoma przesunąć. Odklejanie Dziecko leży na plecach lub na brzuchu, na podłodze, całym ciałem przykleja się do podłoża. Druga osoba próbuje podnieść, odkleić od podłogi kolejne części ciała. Paczka Dziecko siedzi skulone na podłodze, mocno ściska ręce i nogi, układem ciała przypominając związaną paczkę. Druga osoba próbuje rozpakować paczkę, z wyczuciem odciągając ręce i nogi. Należy przyjąć zasadę, że raz odklejona do ciała ręka lub noga nie może już wrócić na swoje miejsce.
To samo ćwiczenie można wykonać na zasadzie, że dwoje dzieci tworzy paczkę mocno się do siebie przytulając a jedna osoba próbuje ją rozpakować. Twierdza Grupa dzieci stoi w zwartym kręgu, trzymając się pod ręce- tworząc twierdzę ; kilkoro dzieci siedzi wewnątrz twierdzy. Na sygnał dany przez prowadzącego dzieci próbują wydostać się na zewnątrz kręgu. Gwiazda Część dzieci leży w kręgu na podłodze na brzuchu, zwrócone głowami do środka kręgu, mocno trzymając się za ręce. Pozostałe dzieci próbują je rozłączyć poprzez ciągnięcie ich za stopy na zewnątrz kręgu. ĆWICZENIA UŁATWIAJĄCE NAWIAZANIE KONTAKTU - OPARTE NA RELACJI RAZEM Rowerek Dzieci leżą na podłodze, stopy oparte o stopy i wykonujemy nogami tzw. rowerek (ruchy koliste na zewnątrz i do wewnątrz). Piłowanie drewna Dzieci siedzą w rozkroku, zwrócone przodem do siebie i trzymając się za ręce na przemian kładą się na plecach na podłogę. Przyklejeni Dzieci siedzą na podłodze odwróceni przyklejeni do siebie plecami. Jedna osoba jest bierna i podąża przyklejona za osobą, która przemieszcza się po podłodze w różnym kierunku. Potem następuje zmiana ról. Wahadło Dzieci siedzą przodem do siebie, trzymają się za ręce, nogi złączone i ugięte w kolanach (stopy jednego dziecka na stopach drugiego). Obaj partnerzy na przemian wstają, a potem siadają (raz jeden, raz drugi), pomagając sobie przez przytrzymywanie swoich rąk. To samo ćwiczenie wykonujemy stojąc plecami do siebie, ręce zaczepione łokeć o łokeć. Partnerzy na przemian przerzucają ciężar ciała z jednej osoby na drugą, pochylając się w przód i odchylając w tył. W tej samej pozycji dzieci próbują razem (jednocześnie) siadać, a potem wstawać. Razem w kole Wszyscy siedzą lub stoją w kole, trzymając się za ręce. Cała grupa porusza się w prawo, w lewo tak by utrzymać pierwotny kształt koła. Zabawę można urozmaicić własnymi pomysłami, np. nadal trzymając się za ręce cała grupa siada, wstaje, kładzie się na brzuchu itp. Mumia Jedno dziecko leży na plecach z rękoma wyciągniętymi wzdłuż tułowia. Kilka osób klęcząc wokół podkłada ręce pod ciało leżącego (silniejsze osoby na wysokości jego bioder) Cała grupa jednocześnie unosi leżącego, kołysze nim i spaceruje. Ćwiczenie to powinno być przeprowadzane w ciszy, w atmosferze wzajemnego zaufania.
Masaż To ćwiczenie możemy wykonywać w parach (jedna osoba leży druga masuje) lub grupowo ( jedna osoba leży a kilka masuje). Osoby masujące wykonują dokładnie polecenia prowadzącego. Przed rozpoczęciem masażu należy zapytać osobę, która będzie masowana czy są miejsca na jego ciele których nie pozwala dotykać. BIBLIOGRAFIA: 1. Bogdanowicz M., Okrzesik D. Opis i planowanie zajęć według Metody Ruchu Rozwijającego Weroniki Sherborne. Wydawnictwo Harmonia, Gdańska 2012. 2. Bogdanowicz M., Kasica A. Ruch Rozwijający dla wszystkich. Efektywność metody Weroniki Sherborne. Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2003. 3. Sherborne W. Ruch Rozwijający dla dzieci. Warszawa PWN, 1997. 4. Bogdanowicz M. W co się bawić z dziećmi? Zabawy wspomagające rozwój dziecka. Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2004.