dr hab. Kamilla Bargiel-Matusiewicz Warszawa, 14.09.2017r. Katedra Psychologii Zdrowia i Rehabilitacji Wydział Psychologii, Uniwersytet Warszawski Recenzja dotycząca pracy doktorskiej pani Joanny Dudek zatytułowanej Znaczenie elastyczności psychologicznej i poczucia bliskości międzyludzkiej dla jakości życia kobiet z obrzękiem lipidowym perspektywa kontekstualnej nauki o zachowaniu napisanej pod kierunkiem prof. dr hab. Pawła Ostaszewskiego W części teoretycznej Autorka charakteryzuje schorzenie jakim jest obrzęk lipidowy. Podaje informacje dotyczące m.in. epidemiologii, etiologii, diagnozy oraz leczenia. Pokazuje również problemy związane z obrzękiem lipidowym z perspektywy analizy jakości życia chorujących kobiet. Ta część pracy pozwala czytelnikowi uzmysłowić sobie szeroki kontekst omawianej choroby. Uwzględniona została perspektywa medyczna, psychologiczna oraz społeczna. Następnie Autorka przedstawia perspektywę kontekstualnej nauki o zachowaniu. Wynika to z decyzji Autorki, aby posłużyć się modelem teoretycznym, który może być szczególnie użyteczny dla opisu jakości życia kobiet z obrzękiem lipidowym w sposób przydatny dla klinicystów. Doktorantka odwołując się między innymi do takich autorów jak Wilson i Cleary (1995), McCreacken i Morley (2014) wykazuje, że kontekstualna nauka o zachowaniu może stanowić ramy teoretyczne dla skonstruowania odpowiedniego modelu. W oparciu o funkcjonalny kontekstualizm naukowcy jako podstawową jednostkę analizy traktują tzw. działanie w kontekście. Doktorantka koncentruje się na dwóch czynnikach indywidualnych, które Jej zdaniem są kluczowe z perspektywy kontekstualnej nauki o zachowaniu. Są to elastyczność psychologiczna oraz poczucie bliskości międzyludzkiej. Oba te pojęcia Autorka określa mianem terminów z poziomu pośredniego. Brakuje w tym miejscu uzasadnienie takiego ich klasyfikowania. Co prawda na stronie 57 pojawia się definicja terminów z poziomu
pośredniego, jednakże w dalszej części wywodu nie zostało w sposób wystarczający uzasadnione przyjęcie założenia, że elastyczność psychologiczna oraz poczucie bliskości są pojęciami, które należą do wspomnianej kategorii. Autorka prezentując model elastyczności psychologicznej wykazuje duże znaczenie tej zmiennej w kontekście zdrowia psychicznego. Na stronie 61 pojawia się teza, że z uwagi na funkcjonowanie ludzkiego umysłu i procesy nabywania języka, cierpienie psychiczne jest udziałem każdego człowieka. Wskazane byłoby w tym miejscu szersze uzasadnienie tej tezy poprzez odwołanie się do wiedzy psychologicznej. Bez takiego uzasadnienia, teza ta może sprawiać bardziej wrażenie elementu sytemu religijnego, światopoglądowego niż faktu dowiedzionego naukowo. Warto także zwrócić uwagę, że złożoność konstruktu elastyczności psychologicznej może być czynnikiem utrudniającym operacjonalizację tej zmiennej. Na stronie 70 pojawia się teza, że elastyczność psychologiczna pozwala płynnie zmieniać style radzenia sobie. Lepiej byłoby w tym kontekście użyć terminu strategie radzenia sobie, gdyż styl radzenia sobie powszechnie jest w literaturze przedmiotu traktowany jako dyspozycja do działania, natomiast strategia jest tym elementem, który zostaje wdrożony w konkretnej sytuacji. Autorka prezentując funkcjonalno-kontekstualne ujęcie poczucia bliskości międzyludzkiej zwraca uwagę, że mamy tu do czynienia ze stosunkowo nowym modelem, który warto poddać weryfikacji. Podobnie ma się kwestia odpowiedzi na pytanie o powiązania pomiędzy modelem psychologicznej elastyczności a modelem poczucia bliskości międzyludzkiej. Podjęcie tej kwestii stanowi o nowatorskości prezentowanej przez Autorkę problematyki badań własnych. Podsumowując część teoretyczną, można stwierdzić, że Autorka przedstawia w sposób interesujący dla czytelnika aktualny stan wiedzy w omawianej dziedzinie. Wykazuje się przy tym dobrą znajomością poruszanej problematyki.
W dalszej kolejności Autorka przedstawia problematykę badań własnych. Odwołując się do treści przedstawionych w części teoretycznej, uzasadnia podjęcie prezentowanych w rozprawie dociekań empirycznych. Autorka podkreśla, że długofalowym celem badań nad jakością życia kobiet z obrzękiem lipidowym jest dostarczenie im narzędzi umożliwiających samorealizację w wielu dziedzinach życia, w tym budowanie i podtrzymywanie bliskich więzi międzyludzkich. Badania podjęte przez Autorkę przybliżają nas do tego celu. Główne pytania badawcze postawione przez Autorkę dotyczą: - kluczowych predyktorów zadowolenia z życia oraz jakości życia; - zależności pomiędzy różnymi aspektami funkcjonowania psychicznego, fizycznego, spostrzeganymi objawami oraz zmiennymi biologicznymi; - roli elastyczności psychologicznej i poczucia bliskości międzyludzkiej w jakości życia i różnych aspektach funkcjonowania psychicznego kobiet z obrzękiem lipidowym. Doktorantka zaplanowała dwa badania przekrojowe o charakterze korelacyjnym. Badania przeprowadzono w języku angielskim w międzynarodowej populacji kobiet z obrzękiem lipidowym. Pierwsze, wstępne badanie miało na celu przybliżenie wybranych aspektów funkcjonowania kobiet z obrzękiem lipidowym, wpływu choroby na jakość ich życia. Wzięło w nim udział 120 kobiet głównie z USA, Wielkiej Brytanii i Australii. Większość mieściła się w przedziale wieku od 35 do 54 lat. Pomiar zmiennych w badanej grupie odbywał się poprzez wykorzystanie: ankiety demograficznej, ankiety dotyczącej Nasilenia Objawów, Eating Disorder Examination- Questionnaire, Body Shape Questionnaire 8a, World Health Organization Quality of Life- BREF, Satisfaction with Life Scale, Acceptance and Action Questionnaire-II, Social Connectedness Scale-Revised, Commited Action Questionnaire, Body Image Acceptance and Action Questionnaire, Self Compassion Scale Short Form oraz Functional Analytic Psychotherapy Intimacy Scale).
Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że w badaniu pierwszym nasilenie objawów nie było czynnikiem wyjaśniającym w sposób istotny zadowolenia z życia. Istotne były za to elastyczność psychologiczna oraz poczucie bliskości międzyludzkiej. W drugim badaniu wzięło udział 510 osób. Ostatecznie w analizach wykorzystano dane uzyskane od 328 kobiet w wieku od 20 do 81 lat, głównie z USA, Wielkiej Brytanii, Holandii, Kanady, Niemiec, Szwecji, Australii i Nowej Zelandii. Pomiar zmiennych w badanej grupie odbywał się poprzez wykorzystanie: wskaźnika masy ciała, Lipedema Symptoms Severity, Lower Extremity Functional Scale, Derriford Appearance Scale-24, Patient Health Questionnaire-9, World Health Organization Quality of Life-BREF, Satisfaction with Life Scale, Acceptance and Action Questionnaire-II, Social Connectedness Scale-Revised, Medical Outcomes Studies Social Support Survey, Awareness, Courage and Love Survey). Dobór narzędzi jest uzasadniony merytorycznie, aczkolwiek pewne wątpliwości może budzić ich duża liczba. Badanie mogło być z tego powodu obciążające dla osób badanych, o czym może świadczyć fakt, że badanie ukończyło niecałe 65 procent osób. W badaniu nr 2 hipoteza 1.1 zawiera zestawienie aż siedmiu zmiennych. Lepiej byłoby rozbić ją na większą ilość hipotez. To dałoby bardziej czytelny obraz oczekiwanych powiązań pomiędzy zmiennymi. Podobne sugestie można mieć w odniesieniu do kilku innych hipotez. Wyniki prezentowane są w sposób klarowny. Część rozprawy poświęcona dyskusji wyników jest bardzo uporządkowana, pozwala na zebranie najważniejszych wątków. Ważnym wynikiem uzyskanym w badaniu drugim jest, podobnie jak w badaniu pierwszym, brak istotnego związku pomiędzy nasileniem objawów obrzęku lipidowego z zadowoleniem z życia. W obu badaniach istotne było poczucie bliskości międzyludzkiej. Ciekawym wątkiem jest również różnica w odniesieniu do zakresu wyjaśnianej wariancji jakości życia (75,9%) oraz zadowolenia z życia (43,1%). Autorka słusznie wyjaśnia otrzymaną różnicę poprzez wskazanie specyfiki obu tych zmiennych. Badania potwierdziły kluczową rolę
psychologicznej elastyczności oraz bliskości międzyludzkiej w odniesieniu do jakości życia oraz wielu innych aspektów funkcjonowania kobiet z obrzękiem lipidowym. Uzyskane przez Autorkę wyniki zachęcają do dalszych badań tej problematyki. Autorka wskazuje ich możliwe kierunki. Jest także świadoma ograniczeń badań własnych. Omawia je szczegółowo podając propozycje ewentualnych modyfikacji podczas kolejnych badań. Bibliografia zawiera bardzo dobrze dobrane pozycje z literatury polskiej i zagranicznej. Praca napisana jest poprawnym naukowym językiem. Podsumowując, można stwierdzić, iż niniejsza rozprawa doktorska ma nowatorski charakter i stanowi oryginalne ujęcie podjętej problematyki w sensie koncepcyjnym i badawczym. Badania Autorki mają również duże znaczenie dla praktyki klinicznej. Rozprawa odpowiada warunkom określonym w art. 31 ustawy z dnia 14 marca 2003 roku o stopniach naukowych i tytule naukowym (Dz. U. Nr 65 poz. 595). Rozprawa stanowi oryginalne rozwiązanie problemu naukowego. Autorka wykazała się ogólną wiedzą teoretyczną w zakresie psychologii oraz posiadaniem umiejętności samodzielnego prowadzenia pracy naukowej. Dr hab. Kamilla Bargiel-Matusiewicz