K. Englot, A. Zakowicz PROGRAM PRACY Z UCZNIEM UZDOLNIONYM Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ INTELEKTUALNĄ - TWÓRCZOŚĆ POETYCKA "...Mów dziecku, że jest dobre, że może, że potrafi..." J. Korczak Prudnik 2008 1
SPIS TREŚCI: 1. Wstęp 2. Cele programu 3. Metody i formy realizacji 4. Techniki pracy 5. Oczekiwane rezultaty 6. Ewaluacja 7. Bibliografia WSTĘP Program pracy z uczniem uzdolnionym z niepełnosprawnością intelektualną, dotyczący twórczości poetyckiej, przeznaczony jest do realizacji w szkole specjalnej (w ramach zajęć pozalekcyjnych), na różnych etapach nauczania. Został on napisany z myślą o uczniach wykazujących szczególne zainteresowania poezją i chcących rozwijać swoje zdolności literackie. Program zawiera cele, treści, metody i formy realizacji, techniki pracy, oczekiwane rezultaty oraz przykłady ewaluacji. Na bazie programu nauczyciel opiekujący się uczniem uzdolnionym będzie mógł opracować indywidualny plan pracy z taki dzieckiem. Pozwoli to na pełniejsze wspomaganie ucznia, zarówno jeśli chodzi o rozwój emocjonalny, społeczny, jak i fizyczny. Dzieciom szczególnie uzdolnionym powinno się stworzyć jak najlepsze warunki i możliwości rozwijania jego różnorodnych zdolności. Pierwszą, najważniejszą, sprawą jest wyłonienie takiego dziecka z grupy. Nie jest to wcale takie proste, ponieważ nauczyciel ma za zadanie tak obserwować swoich wychowanków, by dostrzec dziecko z cechami wyróżniającymi zdolne dziecko. Cechy te nie zawsze są widoczne, wiele zleży od temperamentu i osobowości ucznia, ale kilka z nich doświadczony nauczyciel z pewnością zauważy podczas zwykłego z nim kontaktu. Dziecko uzdolnione: szybko zapamiętuje, prawidłowo kojarzy i rozumuje; rozumie polecenia i zadania; jest dociekliwe, zadaje dużo pytań; ma różnorodne zainteresowania, pasje, uzdolnienia; potrafi skupić uwagę przez dłuższy czas 2
jest bardzo spostrzegawcze; posiada bogatą wyobraźnię oraz ciekawe i oryginalne pomysły; wymyśla nowe zabawy, opowiadania, sytuacje realne i abstrakcyjne; wyraża swoje myśli i emocje w różnej formie np. werbalnej, plastycznej, muzycznej; broni swoich racji i poglądów, jest niezależne; potrafi samodzielnie rozwiązywać problemy; najczęściej posiada poczucie humoru; Pomimo wielu pozytywnych cech, dziecko zdolne jest często przez otoczenie uznawane za zarozumiałe i egocentryczne. Jednocześnie może mieć problemy z przystosowaniem się do grupy, ponieważ wykazuje potrzebę rywalizacji, imponowania i dominacji. Bywa, że lekceważy rówieśników, a nawet osobę lub zdanie nauczyciela. Posiadanie przynajmniej kilku, spośród wymienionych, cech pozytywnych, oznacza, że dziecko zdolne przy wczesnej stymulacji, poświęcaniu czynnej uwagi i akceptacji otoczenia, ma szansę wykorzystać i rozwinąć swoje predyspozycje. CEL PROGRAMU: Głównym założeniem programu jest wyjście naprzeciw potrzebom ucznia o specjalnych potrzebach edukacyjnych, rozwijanie, wspomaganie i ukierunkowanie zdolności zgodnie z jego potencjałem oraz możliwościami, wyzwalanie i podtrzymywanie jego aktywności, a także umożliwianie mu indywidualnego realizowania się w swojej twórczości. Te wszystkie działania wpłyną z pewnością na szybszy rozwój ucznia zdolnego, wyposażą go w większy zakres wiedzy, ukształtują myślenie twórcze, rozwiną oryginalność i całą osobowość dziecka. 3
CELE SZCZEGÓŁOWE: 1. Pobudzanie twórczego myślenia oraz inspirowanie do samodzielnych poszukiwań i działań w zakresie edukacji polonistycznej (twórczość poetycka). 2. Usprawnianie techniki czytania oraz umiejętności odbioru dzieł kultury w różnych aspektach. 3. Tworzenie warunków do rozwoju nabytych doświadczeń językowych, ze szczególnym uwzględnieniem umiejętności czytania i pisania. 4. Rozwijanie zainteresowań językiem ojczystym. 5. Przygotowywanie uczniów do konkursów o charakterze poetyckim lub literackim 6. Budowanie pozytywnych relacji na płaszczyźnie uczeń nauczyciel, uczeń uczeń. 7. Stwarzanie uczniom warunków do odkrywania, eksperymentowania, poznawania, działania, przeżywania w różnych formach. 8. Rozwijanie indywidualnych zainteresowań, uzdolnień, wyzwalanie u uczniów twórczej aktywności. 9. Wdrażanie do samokształcenia i systematycznej pracy nad sobą. 10. Umożliwienie uczniom zdobycia szerszej wiedzy, o wyższym poziomie trudności. 11. Kształcenie umiejętności wykorzystania wiedzy w praktyce, korzystania z informacji, rozumowania. 12. Tworzenie środowiska wychowawczego, stymulującego rozwój uzdolnień i postaw twórczych. 13. Uczenie okazywana pozytywnych emocji, np. radości z każdego, nawet najmniejszego sukcesu. 14. Kształtowanie wiary we własne możliwości. 15. Podniesienie jakości pracy szkoły. 4
METODY I FORMY REALIZACJI: Istnieje wiele metod pracy z uczniem zdolnym, aktywizujących inwencję twórczą, pomysłowość, umiejętność dzielenia się swoimi przeżyciami. Należą do nich, miedzy innymi: - słowna (dyskusja, rozmowa, pogadanka) - oglądowa (ilustracje, zdjęcia, obrazy, filmy) - praktyczna (praca z tekstem, ćwiczenia dykcyjne) - ekspresyjna (recytacje ) - problemowa (burza mózgów) - indywidualizacji Metody te można stosować zarówno w czasie lekcji, jak i na zajęciach pozalekcyjnych. Rzecz jasna, najlepsze efekty uzyskuje się w czasie pracy indywidualnej, dostosowanej do możliwości i zainteresowań danego ucznia. Aby praca przynosiła oczekiwane efekty, niezwykle ważne jest przyjęcie odpowiednich form pracy, takich jak: o redagowanie prac na konkursy literackie, o tworzenie wierszy, artykułów, sprawozdań, notatek, publikacji na stronę internetową szkoły, na konkursy oraz do lokalnej prasy, o udział w różnego rodzaju konkursach recytatorskich, o uczestniczenie w wycieczkach do teatru, kina, muzeum, o prezentowanie umiejętności na apelach szkolnych oraz uroczystościach klasowych TECHNIKI W pracy z uczniem szczególnie uzdolnionym literacko można stosować wiele technik. Podstawowymi i najbardziej rozpowszechnionymi są : 5
* doświadczenia poszukujące - technika ta polega na uczeniu się poprzez samodzielne działanie, poszukiwanie, rozwiązywanie problemów. Dzieci pracując tą techniką czytają, przeprowadzają wywiady, wybierają i porządkują materiały źródłowe. Taka praca wdraża do samokształcenia, rozwija zainteresowania i aktywność twórczą. * swobodne teksty dzieci - technika ta rozwija wrażliwość na piękno słowa, wzbogaca słownik ucznia, wyrabia poczucie odpowiedzialności za własne wypowiedzi i wyzwala inwencję twórczą. Mogą one przybierać postać bajek, opowiadań, fantastycznych wierszy, rymowanek, opisów. Wykorzystując tę technikę, rozwijamy w dziecku wrażliwość na słowo, muzykę, umiejętność komunikowania otoczeniu swoich poglądów. * zabawy w wierszowanie czyli twórczość poetycka. Podstawą jest tu prawdziwa poezja. Jej znajomość powoduje, że dziecko zaczyna posługiwać się metaforą czy porównaniem, szuka słów, które lepiej odzwierciedlają stan własnych uczuć czy emocji. * ośrodki tematyczne - polegają one na uchwyceniu pewnych związków w otaczającej dzieci rzeczywistości i na wykazaniu współzależności rzeczy i zjawisk. Wówczas w świadomości dzieci formułują się rozliczne skojarzenia, a wypowiadanie się ma wpływ na rozwój ekspresji słownej i płynności mówienia. * techniki dramowe - polegają na improwizowanych scenkach i wczuwaniu się w różne role. Odwołują się do indywidualności każdej jednostki, sprzyjają wydobywaniu i rozwijaniu najbardziej pożądanych cech osobowości człowieka. Oznacza to w praktyce: wyrabianie wrażliwości na otaczające przedmioty i zjawiska, odkrywanie swoich możliwości poprzez wyrażanie siebie w sposób niewerbalny i werbalny, działania twórcze w różnych obszarach aktywności, doświadczanie siebie w określonej rzeczywistości, właściwa ocena wartości, uwrażliwienie na krzywdę innych, przyjmowanie właściwej postawy wobec środowiska społecznego, biologicznego i rzeczowego. Oznacza to, że tylko w dramie możliwe są doświadczenia i przeżycia, jakich zwykle człowiek nie ma możliwości doznawać. 6
Drama służy realizacji związanych z rozwojem dziecka emocji, nie jest sztuką dla sztuki OCZEKIWANE REZULTATY STOSOWANIA PROGRAMU Uczeń zdolny literacko, z którym realizowane będą zadania powyższego programu, powinien (lub podejmować próby): a) w zakresie mowy i myślenia - wypowiadać się poprawnie pod względem logicznym i gramatycznym; - gestem, mimiką odtworzyć czyjeś uczucia, emocje; - uważnie słuchać różnorodnych wypowiedzi i powtórzyć ich treść; - recytować wiersze; - odgrywać role w inscenizacjach, teatrzykach, apelach, występach publicznych, konkursach; - układać ciekawe zakończenia opowiadań, bajek, baśni; - rozwijać umiejętność kulturalnego rozmawiania i dyskutowania, b) w zakresie czytania i pisania - czytać z uwzględnieniem znaków interpunkcyjnych, intonacji - czytać ze zrozumieniem, - czytać tekst z podziałem na role, - korzystać z różnych źródeł, np. encyklopedii, słowników, czasopism 7
- wykorzystywać media, Internet jako źródło informacji i opinii w samodzielnym dochodzeniu do wiedzy - rozpoznawać formy wypowiedzi pisemnych - układać rymy, wierszyki, opowiadania - pisać zdania poprawnie pod względem gramatycznym, interpunkcyjnym, - pisać z pamięci i ze słuchu, EWALUACJA Ewaluacja z realizacji powyższego programu odbędzie się poprzez: obserwację zajęć przez dyrektora szkoły, rodziców lub innych nauczycieli, informowanie na bieżąco szkolnej społeczności o sukcesach ich koleżanek i kolegów na apelach szkolnych, prezentację osiągnięć uczniów w formie informacji na gazetce szkolnej i/lub na stronie internetowej szkoły oraz prasie lokalnej, zwiększenie udziału uczniów w konkursach z zakresu przedmiotów humanistycznych, organizowanie minikonkursów wewnątrz grupy uczniów uzdolnionych, prezentowanie postępów i osiągnięć na zajęciach edukacyjnych, uzyskiwanie informacji zwrotnych od uczniów po odbytych zajęciach, rozmowy z uczniami i ich rodzicami oraz nauczycielami Pod koniec bieżącego roku szkolnego (co zbiegnie się z planowanym zakończeniem realizacji programu) zostanie przeprowadzona ankieta wśród uczniów i nauczycieli, która pozwoli ocenić dotychczasową pracę na zajęciach. Wyniki ankiety posłużą do dalszej pracy lub ewentualnej modyfikacji programu. 8
BIBLIOGRAFIA: 1. W opracowaniu wykorzystano materiały : Sementowicz Freinet w Polsce i Nowoczesna Szkoła Francuska Techniki Freineta 2. Rou E. Ziętkiewicz E. : "Jak aktywizować uczniów". Oficyna Wydawnicza 2000. 3. Uszyńska Jarmoc J.: "Metody wspierania aktywności edukacyjnej." Wychowanie w Przedszkolu 9/2004. 4. Bogdanowicz M.: "Metoda Dobrego Startu." GWP 2003. 5. J. Bates, s. Mday "Dzieci zdolne, ambitne i utalentowane" 6. D. Lewis-"Jak wychować zdolne dziecko" 7. T. Lewowicki "Kształcenie uczniów zdolnych", WSiP W-wa 1980 9
10