Dr Marta Brachowicz METODY DIAGNOZOWANIA UZDOLNIEŃ UCZNIÓW Projekt współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Plan wystąpienia Kulturowo-społeczny kontekst zainteresowania problematyką zdolności. Definicje zdolności oraz uczniów: zdolnych, uzdolnionych, utalentowanych Ogólne cechy dziecka uzdolnionego Metody diagnozowania uzdolnień przegląd. Metoda nominacji nauczycielskiej.
Kulturowo-społeczny kontekst zainteresowania problematyką zdolności Poziom świadomości ludzi, a wraz z nim ich potrzeby, cele, obiekty zainteresowania i otoczenie, ewoluują twierdzenie to dotyczy zarówno poszczególnych osób, jak i społeczeństw oraz kultur. Im większy jest cywilizacyjny zasób wiedzy, narzędzi i procedur, im silniej gospodarki są oparte na wiedzy, tym większe jest kulturowospołeczne zapotrzebowanie na wysoko wyspecjalizowane kadry naukowe, techniczne, kierownicze, złożone z ludzi potrafiących uruchamiać potencjał twórczy i wykorzystywać swoje zdolności do poruszania się w rozbudowanym świecie informacji, w celu kontrolowania rezultatów już dokonanego postępu oraz dalszego rozwijania wiedzy, technologii i ludzkich możliwości.
Kulturowo-społeczny kontekst zainteresowania problematyką zdolności Psychologia i pedagogika, w swojej teorii i praktyce, z jednej strony odzwierciedlają cywilizacyjne przemiany, a z drugiej stanowią ich istotny element, uczestnicząc w ich ukierunkowywaniu.
Kulturowo-społeczny kontekst zainteresowania problematyką zdolności Zainteresowanie problematyką zdolności, poza względami kulturowospołecznymi, w tym ekonomiczno-politycznymi, ma także aspekt indywidualny, związany z samorealizacją i poczuciem szczęścia konkretnych osób. Zdolne dziecko, jeśli nie zostanie przez dorosłych odpowiednio potraktowane, ukierunkowane, nie wykorzysta swojego potencjału w pełni. Odbije się to niekorzystnie na jego karierze zawodowej i życiu prywatnym, na jego poczuciu własnej wartości i zadowolenia, a w konsekwencji na jakości jego życia.
Rozkład I.I. w populacji Upośledzenie umysłowe Inteligencja bardzo wysoka
Czynniki rozwoju intelektualnego w ontogenezie (Nęcka, 2003) CZYNNIKI BIOLOGICZNE CZYNNIKI SPRAWCZE Zadatki genetyczne CZYNNIKI WARUNKOWE Warunki życia płodowego Odżywianie Higiena CZYNNIKI SPOŁECZNE Wychowanie i nauczanie Socjalizacja grupowa Aktywność własna (samowychowanie) Dostęp do dóbr kultury Dostęp do edukacji
Zdolności Zespół względnie stałych właściwości człowieka, warunkujących łatwość uczenia się oraz efektywność wykonywania czynności, w określonej dziedzinie działalności (Encyklopedia PWN). Właściwości pozwalające na łatwe opanowanie nauki, zdobycie wiedzy, jakiejś umiejętności (Słownik Języka Polskiego). Względnie stałe warunki wewnętrzne człowieka współdeterminujące efektywność wykonywania czynności w specyficznej sferze działalności człowieka (Strelau).
Czym są zdolności? Zdolność jest indywidualną, różnicującą ludzi właściwością psychiczną, związaną z łatwością odbierania i przetwarzania informacji o świecie (Szewczuk). Zdolności to różnice indywidualne, które sprawiają, że osoby posiadające podobną motywację i przygotowanie osiągają w porównywalnych warunkach niejednakowe rezultaty uczenia się i działania (Pietrasiński). Zdolności to właściwości ludzkiej osobowości posiadające podłoże organiczne, warunkujące sprawne i skuteczne wykonywanie zarówno prostych, złożonych jak i bardzo skomplikowanych działań związanych z nauką lub pracą (Panek). Zdolności: należą do różnic indywidualnych; są warunkowane częściowo genetycznie, częściowo środowiskowo, zależą też od własnej aktywności; stanowią element osobowości; są związane ze skutecznością rozwiązywania problemów i działania; są związane z potencjałem intelektualnym.
Uzdolnienia Specyficzna konfiguracja zdolności ogólnych i specjalnych, umożliwiająca bardzo dobre wykonanie określonej, ukierunkowanej treściowo działalności. Autentyczne uzdolnienia w wielu kierunkach zdarzają się bardzo rzadko. Najczęściej spotyka się człowieka posiadającego uzdolnienia w jakiejś jednej dziedzinie aktywności. Uczeń osiągający bardzo dobre oceny szkolne ze wszystkich przedmiotów jest więc uczniem zdolnym do uczenia się, a nie uzdolnionym.
Wybitne uzdolnienia To specyficzny kompleks cech indywidualnych ujawniający się już w okresie wczesnego dzieciństwa u niewielkiej liczby osób. To specyficzna wiązka cech indywidualnych: poznawczych, emocjonalych, osobowościowych, motywacyjnych a nawet społecznych (Callahan, 2000). Kryteria: wysoki/bardzo wysoki II (+2 SD) szybkość uczenia się obszerna wiedza wczesna dojrzałość intelektualna ponadprzeciętne osiągnięcia w jakiejś dziedzinie (nauki ścisłe, humanistyczne, literatura, sztuki piękne itd.)
Talent Specyficzna, wyjątkowa zdolność osiągania sukcesów i umiejętności w takich dziedzinach jak np. matematyka, muzyka, plastyka, nauki humanistyczne (Sękowski 1989).
Talent Wybitne zdolności ogólne i (lub) zdolności specjalne urzeczywistniające się dzięki interakcji z innymi czynnikami (wewnętrznymi i zewnętrznymi) w określonej działalności człowieka (Strealu). Pojęcie talent odnosi się do ludzi, którzy mają określony dorobek twórczy. Nie każda osoba uzdolniona może mieć talent, ale każda osoba z talentem musi być uzdolniona specjalnie.
Talent Człowiek, którego dzieło okazało się przełomowe dla dalszego rozwoju i postępu cywilizacyjnego - w nauce, technice, kulturze, życiu społecznym.
Hierarchia pojęć
Cechy ogólne dziecka uzdolnionego Uczniowie zdolni to ci, którzy posiadają potencjał do osiągnięcia najwyższych wyników w wielu dziedzinach nauki i sztuki. Uczniowie utalentowani to tacy, którzy posiadają potencjał do osiągnięcia najlepszych wyników w jednej dyscyplinie naukowej lub artystycznej.
Cechy ogólne dziecka uzdolnionego uczy się chętnie i łatwo, ma dobrą pamięć, posiada rozległą wiedzę ogólną, zadaje mnóstwo sondujących problem pytań, zagłębia się w szczególnie interesujące go dziedziny i zajęcia wykazuje dużą ciekawość, ma żywą i twórczą wyobraźnię, ma poczucie humoru,
Cechy ogólne dziecka uzdolnionego stawia sobie nowe wyzwania i wyszukuje problemy do rozwiązania, posługuje się poprawnym językiem i wyszukanym słownictwem, woli pracować samodzielnie, ma wiele własnych pomysłów i rozwiązań różnych problemów, łatwiej i prędzej niż rówieśnicy nawiązuje kontakty z ludźmi
Cechy ogólne dziecka uzdolnionego znajduje zarówno przyjemność, jak i wyzwanie w intelektualnych dążeniach wykazuje zdolności przywódcze we wczesnym wieku, wykazuje wrażliwość na cudze i własne uczucia, ma wysokie wymagania względem siebie i innych, jest perfekcjonistą, wykazuje wysoki poziom oceny moralnej.
Dziesięć oznak świadczących o tym, że dziecko jest wybitnie uzdolnione Ciekawość poznawcza. Przejawia ją każde dziecko, ale dzieci wybitnie zdolne są szczególnie dociekliwe. Poza tym żywo interesują się sprawami ogólnymi i abstrakcyjnymi, na przykład pochodzeniem świata lub naturą człowieka. Spostrzegawczość. Zdolne dziecko zauważa najdrobniejsze szczegóły, dostrzega też subtelne różnice między obiektami lub ideami. Zainteresowania. Są one niezwykle szerokie, a w wybranych dziedzinach bardzo pogłębione. Dotyczą zwykle poważnych i dorosłych spraw lub problemów.
Dziesięć oznak świadczących o tym, że dziecko jest wybitnie uzdolnione Słownictwo. Wybitnie zdolne dziecko błyskawicznie uczy się nowych słów, zwykle też bezbłędnie je rozumie, nie popełnia dziecinnych błędów. Dobrze różnicuje znaczenia pojęć. Połykanie lektur. Szybkość czytania przekłada się na olbrzymią liczbę lektur. Dziecko wybitnie zdolne czyta nie tylko szybko, ale też ze zrozumieniem i umiejętnością zreferowania przeczytanych treści. Wyobraźnia. Dziecko wybitnie zdolne ma dużą łatwość uruchamiania wyobrażeń. Dotyczy to wyobraźni odtwórczej, powielającej uprzednie spostrzeżenia, a przede wszystkim twórczej, prowadzącej do nowych pomysłów.
Dziesięć oznak świadczących o tym, że dziecko jest wybitnie uzdolnione Koncentracja i wytrwałość. Uwaga zdolnego dziecka działa szczególnie skutecznie, co ułatwia długotrwałą koncentrację i zwiększa odporność na zmęczenie. Samokrytycyzm. Wybitnie zdolne dziecko stawia sobie wysokie wymagania. Jest samokrytyczne i ciągle niezadowolone z własnych osiągnięć. Dojrzałość. Dzieci wybitnie zdolne często dorównują dorosłym poziomem prowadzonej rozmowy. Wysławiają się w sposób typowy dla dorosłych, nie zadowalając się w dyskusji argumentami pozornymi lub niezbyt uzasadnionymi.
Dziesięć oznak świadczących o tym, że dziecko jest wybitnie uzdolnione Żwawość intelektualna. Dziecko zdolne łatwo popada w stan ekscytacji nowym problemem, czerpiąc przyjemność intelektualną z jego rozwiązywania. Obca jest mu apatia w sferze poznawczej.
Metody diagnozowania uzdolnień Analiza ocen uzyskiwanych na świadectwach. Testy osiągnięć szkolnych. Osiągnięcia w konkursach, olimpiadach. Analiza wytworów ucznia. Psychologiczne testy inteligencji. Testy uzdolnień kierunkowych. Diagnoza psychologiczna uwzględniająca całość osobowości. Rozmowy z uczniem, badające styl uczenia się i profil uzdolnień. Nominacja nauczyciela / zespół nauczycieli. Nominacja rodziców. Nominacja rówieśników. Nominacja ekspertów w danej dziedzinie. Prawdopodobieństwo trafności diagnozy zwiększa się wraz z poszerzaniem puli wykorzystywanych metod.
PODRĘCZNIK
Procedura Diagnostyczna Szkoły dla Dzieci Uzdolnionych w Bratysławie Dwa zasadnicze kryteria: Wysoki iloraz inteligencji i wysokie uzdolnienia specjalne, mierzone trafnymi i wystandaryzowanymi testami psychologicznymi, w poradni psychologicznopedagogicznej i w szkole. Odpowiedni poziom wiadomości i dojrzałości emocjonalno społecznej.
Etapy diagnozy (Szkoła dla Dzieci Uzdolnionych w Bratysławie) Rodzic zgłasza dziecko na badanie psychologiczne do Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej. Dziecko wykonuje testy psychologiczne, w których osiąga wyniki na określonym poziomie. Dziecko uczestniczy w rozmowach rekrutacyjnych przed rozpoczęciem nauki, potwierdzających poziom rozwoju jego uzdolnień intelektualnych, wiedzy i zainteresowań (egzamin z czytania, liczenia i pisania literami drukowanymi) i ogólny poziom rozwoju osobowości. Po przyjęciu do szkoły przeprowadza się obserwację dziecka, weryfikującą jego poziom wiedzy i dojrzałości osobowości. Jeżeli dziecko przechodzi do Szkoły dla Dzieci Uzdolnionych z innej szkoły, jest badane psychologicznie w poradni szkolnej i odbywa w szkole pobyt diagnostyczno - obserwacyjny, trwający od 2 tygodni do 1 miesiąca. O przyjęciu dziecka do Szkoły decyduje jej dyrekcja, we współpracy w pedagogami i psychologiem szkolnym.
Nominacja nauczyciela Dla trafności diagnozy uzdolnień ważne jest nie tylko stosowanie wiązki metod diagnostycznych, lecz także udział różnych osób w stosowaniu tych metod, w celu obiektywizacji ich wyników, oraz łączenie metod pedagogicznych z psychologicznymi.
Nominacja nauczyciela W systemie diagnozy uzdolnień w projekcie Diament szczególną rolę odgrywa nominacja nauczyciela Celem nominacji nauczycielskiej jest wytypowanie ucznia zdolnego w obszarze matematyki, przedsiębiorczości, technologii informacyjno-komunikacyjnych i języka angielskiego. Arkusz nominacji ma charakter selekcji wytypowania uczniów w badanych obszarach.
Nominacja nauczyciela - problemy Problemy związane z charakterystyką zdolności. Problemy leżące po stronie ucznia. Problemy leżące po stronie nauczyciela.
Nominacja nauczyciela - problemy Problemy związane z charakterystyką zdolności. Cechy umysłowe nie dają się mierzyć tak dokładnie jak cechy fizyczne. Co więcej, samo pojęcie zdolności bywa rozumiane różnie, różnie też określa się poziom ich natężenia jako wystarczająco wysoki i kwalifikujący do stosowania specjalnych oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych. Ponadto brakuje wyraźnej granicy między uczniami przeciętnymi a zdolnymi i uzdolnionymi.
Problemy po stronie ucznia Maskowanie zdolności: celowe, w imię społecznego świętego spokoju ; nieświadome, w związku z trudnościami emocjonalnymi, behawioralnymi lub społecznymi. Zdolni uczniowie miewają negatywną postawę wobec nauki i szkoły, wyniesioną z domu lub wyuczoną już w szkole, na skutek oddziaływań nauczycielskich lub rówieśniczych. Ta negatywna postawa przyczynia się do obniżenia ich szkolnych osiągnięć i na różne sposoby z nich wypływa w codziennym szkolnym życiu i przyczynia się do klasyfikowania ich jako trudnych.
Problemy po stronie ucznia Zasadnicze charakterystyki zdolnych uczniów: spostrzegawczość, aktywność, refleksyjność, wytrwałość, niezależność, orientację na cel, oryginalność myślenia i działania, wydajność, wysoką samoocenę, skuteczne komunikowanie swoich pomysłów. Problem polega na tym, że po pierwsze uczeń zdolny nie musi przejawiać wszystkich wymienionych charakterystyk, a po drugie charakterystyki te potrafią utrudniać codzienną szkolną pracę, są zatem wykluczane z obiegowego, społecznego schematu zdolnych uczniów.
Problemy po stronie nauczyciela Skłonność do wykorzystywania społecznego, obiegowego rozumienia zdolności, zamiast psychologicznego. Rozumienie psychologiczne uczeń zdolny posiada ponadprzeciętny iloraz inteligencji i określone charakterystyki osobowości, takie jak motywacja wewnętrzna i wysoka samoocena, jest twórczy, co oznacza, wykracza poza schematy, nie obawia się przyjmowania nietypowych punktów widzenia i poszukiwania nowych rozwiązań. Rozumienie potoczne, społeczne uczeń zdolny dobrze się uczy i ma wzorowe zachowanie, nie przeszkadza na lekcjach, nie miewa dziwacznych pomysłów, jest posłuszny, grzeczny, schludny.
Problemy po stronie nauczyciela Efekt halo, polegający na automatycznym, schematycznym, pozytywnym (efekt Galatei) lub negatywnym (efekt Golema), przypisywaniu cech osobowościowych na podstawie pozytywnego lub negatywnego wrażenia. Jeżeli cechą cenioną przez nauczyciela jest staranność, uczniowi starannemu może on przypisać inne pozytywne cechy, takie jak uczciwość i wysokie uzdolnienia. I na odwrót, obserwując brak staranności, nauczyciel może zdyskwalifikować ucznia jako mało zdolnego lub leniwego.
Nominacja nauczyciela - zalety Bezpośredni, często długotrwały i intensywny kontakt z uczniami, umożliwiający trafne rozpoznanie ich uzdolnień. Posiadana przez nauczyciela wiedza i doświadczenie pedagogiczne. Możliwość bezpośredniej współpracy zarówno z samym uczniem, jak i jego rówieśniczym otoczeniem społecznym, rodzicami i specjalistami.
Warunki skuteczności nominacji nauczyciela: Wiedza dostarczenie nauczycielom rzetelnych informacji na temat istoty zdolności i charakterystyk posiadających je uczniów. Praktyka, uwzględniająca możliwość konsultacji z bardziej doświadczonymi mentorami i specjalistami. Instytucjonalne i finansowe wspieranie nauczycieli w zakresie diagnozy uzdolnień.
Warunki skuteczności nominacji nauczyciela: Tworzenie odpowiedniego, pozytywnego klimatu do diagnozy i pracy z uczniami zdolnymi, na poziomie szkół i całego systemu oświaty. Zaangażowanie nauczyciela, wymagające od niego stabilnej, wysokiej samooceny umożliwiającej tolerowanie i wspieranie zdolnych uczniów, oraz posiadania poglądów filozoficznych nasyconych wiarą w ludzki potencjał i możliwość jego kształtowania (poglądy te można w dużej mierze kształtować na poziomie instytucjonalnym).
Nie tyle krok przed, ale dwa kroki za zdolnym uczniem - by wesprzeć, pomóc a równocześnie dać poczucie niezależności! Istnieje coś bardziej niespotykanego, coś o wiele lepszego niż zdolności. Jest to zdolność rozpoznawania zdolności. Elbert Humbard
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ E-MAIL: mbrachowicz@wsb-nlu.edu.pl