INTEGRACJA SENSORYCZNA JAKO METODA WSPOMAGAJĄCA TERAPIĘ PEDAGOGICZNĄ UCZNIÓW Z DYSLEKSJĄ WARSZTAT MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA DYSLEKSJA JAKO ZABURZENIE NEUROROZWOJOWE PRZYCZYNY SKUTKI POMOC GDAŃSK 18-19 WRZEŚNIA 2015 ROKU dr n. hum. Marta Wiśniewska, pedagog specjalny,-oligofrenopedagog, logopeda, instruktor i terapeuta metody integracji sensorycznej, PSTIS SI, Zespół Szkół Specjalnych nr 63 Warszawa, Akademia Pedagogiki Specjalnej im. M. Grzegorzewskiej Warszawa, Centrum Rozwoju Psychoruchowego INSENTI.
DYSLEKSJA Specyficzne zaburzenie w uczeniu się cechujące się niespójnymi osiągnięciami w zakresie czytania i pisania w stosunku do innych umiejętności poznawczych przy I.I. zachowanym w normie. Zestaw symptomów behawioralnych: problemy z koordynacją ruchów, obniżony poziom umiejętności w zakresie motoryki dużej i małej, słaba/niższa kontrola posturalna (m.in. za: J. Ayres, 1979; L. Miller, 2001; R. Nicolson, A. Fawcett, 1995; C. Stoodley, 2005). Projekcja na inne aspekty codziennego funkcjonowania.
PRZYCZYNY HIPOTEZA: - Dysfunkcja móżdżku problem z reakcjami posturalnymi, koordynacją, równowagę (za: K. Rochelle, C. Witton, J. Talcott, 2008). - SŁABA KONTROLA POSTURALNA Funkcje móżdżku: Struktura zaangażowana w koordynację bodźców przedsionkowych i wzrokowych używanych do regulacji napięcia posturalnego (m.in.za: Morton, Bastian, 2004; Voogd, 2004; Anderson, 2006). PROBLEM Z INTEGROWANIEM INFORMACJI ZMYSŁOWYCH.
Williams, Mary Sue and Sherry Shellenberger. "How Does Your Engine Run?" A Leader's Guide to The Alert Program for Self-Regulation. Albuquerque, NM: TherapyWorks, Inc., 1996.
WCZESNE OBJAWY DYSLEKSJI W WIEKU NIEMOWLĘCYM PONIEMOWLĘCYM I PRZEDSZKOLNYM (ZA: M. BOGDANOWICZ) opóźniony rozwój ruchowy (raczkowanie, siadanie, chodzenie, bieganie), niższa sprawność manualna, w tym samoobsługowa, niższy poziom koordynacji ruchowej, opóźniony rozwój mowy, niższy poziom orientacji w schemacie ciała.
POCZĄTKI METODY SI W USA I W POLSCE Brak poprawy w nauce przy zastosowaniu klasycznych metod pedagogicznych Badania, hipotezy, testy i próby Brak efektów w terapii tradycyjnej (zajęcia psychopedagogiczne), stolikowej, typu papier-ołówek J. Ayres Integracja sensoryczna (funkcji percepcyjnomotorycznych) złożona organizacja wrażeń płynących z ciała i środowiska, która umożliwia celowe i efektywne działanie. Prawidłowa organizacja wrażeń umożliwia sprawne działanie w zakresie: percepcji, planowania motorycznego, napięcia, mechanizmów posturalnych, emocji i uczenia się.
BADANIA NAUKOWE POTWIERDZAJĄCE ZWIĄZEK PROCESÓW PRZETWARZANIA SENSORYCZNEGO Z TRUDNOŚCIAMI W UCZENIU SIĘ N. Kephart - trudności w nauce dziecka (czytanie, pisanie, liczenie) wynikają z niesprawnej motoryki, System percepcyjnomotoryczny, N. C. Kephart; Dziecko opóźnione w nauce szkolnej; PWN; Warszawa 1970 r. M. Frostig związek procesów uczenia się z funkcjonowaniem sensoryczno-motorycznym, Test Rozwojowy Percepcji Wzrokowej Program rozwoju percepcji wzrokowej "Program rozwijający percepcję wzrokową" Marianne Frostig, David Horne Wyd.PTP, Warszawa 1986 r.
BADANIA NAUKOWE POTWIERDZAJĄCE ZWIĄZEK PROCESÓW PRZETWARZANIA SENSORYCZNEGO Z TRUDNOŚCIAMI W UCZENIU SIĘ AMERICAN JOURNAL OF OCCUPATIONAL THERAPY J. Ayres, 1965, wyniki testów SCSIT różnicują dzieci na mające trudności w uczeniu się i te bez problemów w tym zakresie, Frank, Levinson, 1973, 97% dzieci z dysleksją ma trudności w przetwarzaniu wrażeń przedsionkowych, A. Finocchiaro, 1975, obecność odruchów tonicznych (TOB, STOS, ATOS) u dzieci z trudnościami w uczeniu się, De Quiros, 1975, zaburzenia pracy systemu przedsionkowego u dzieci z trudnościami w uczeniu się
BADANIA NAUKOWE POTWIERDZAJĄCE ZWIĄZEK PROCESÓW PRZETWARZANIA SENSORYCZNEGO Z TRUDNOŚCIAMI W UCZENIU SIĘ - AMERICAN JOURNAL OF OCCUPATIONAL THERAPY J. Ayers, 1977, skrócony oczopląs porotacyjny u dzieci z trudnościami w uczeniu się, K. Ottenbacher, 1978/1979, skrócony oczopląs, obniżone napięcie mięśniowe, obniżony poziom mechanizmów równoważnych (oz) u dzieci z trudnościami w uczeniu się, A. Fisher, 1987, obniżony poziom mechanizmów równoważnych u dzieci z trudnościami w uczeniu się,
BADANIA NAUKOWE POTWIERDZAJĄCE ZWIĄZEK PROCESÓW PRZETWARZANIA SENSORYCZNEGO Z TRUDNOŚCIAMI W UCZENIU SIĘ - AMERICAN JOURNAL OF OCCUPATIONAL THERAPY O`Brien, S. Cermak, A. Murray, 1988, u dzieci z trudnościami w uczeniu obserwuje się dyspraksję, co koreluje z zaburzeniami percepcji wzrokowej i koordynacji wzrokowo-ruchowej, C. Kranowitz, 1998, zaburzenia integrowania bodźców przedsionkowych, proprioceptywnych i dotykowych u dzieci z trudnościami w uczeniu się,
BADANIA NAUKOWE POTWIERDZAJĄCE ZWIĄZEK PROCESÓW PRZETWARZANIA SENSORYCZNEGO Z TRUDNOŚCIAMI W UCZENIU SIĘ - AMERICAN JOURNAL OF OCCUPATIONAL THERAPY Viana, A. i współ., 2013, słaba kontrola posturalna, trudności z integracją informacji pochodzących z kilku systemów, znaczące obniżenie kontroli posturalnej przy zadaniach wymagających uwagi,
POLSKIE BADANIA NAUKOWE POTWIERDZAJĄCE ZWIĄZEK PROCESÓW PRZETWARZANIA SENSORYCZNEGO Z TRUDNOŚCIAMI W UCZENIU SIĘ J. Afeltowicz, 1996 pomiar oczopląsu porotacyjnego u dzieci z dysleksją, A. Zielińska, 1997 związek oczopląsu porotacyjnego z zaburzeniami artykulacyjnymi, B. Mazurkiewicz, 2000 niezintegrowany ATOS u dzieci z trudnościami w uczeniu się, Z. Przyrowski, 2004 obecność odruchów tonicznych, trudności z zakresie ruchów oczu, skrócony oczopląs u dzieci z dysleksją, Skonieczna-Żydecka i współ, 2015 wpływ zaburzeń SI na umiejętności szkolne.
WSPÓŁWYSTĘPOWANIE DYSLEKSJI Z ADHD
METODY BADANIA ZABURZEŃ SI U DZIECI Z TRUDNOŚCIAMI W UCZENIU SIĘ wywiad z rodzicami, obserwacja funkcjonowania dziecka w czasie swobodnej aktywności/zabawy, ocena funkcjonowania dziecka w czasie sytuacji zadaniowych. Obserwacja Kliniczna, Testy Południowokalifornijskie Południowokalifornijski test oczopląsu porotacyjnego, Kwestionariusz Sensomotoryczny.
TYPOLOGIA ZABURZEŃ SI L. MILLER SENSORY PROCESSING DISORDERS (2000) dysfunkcje integracji sensorycznej 1. zaburzenia modulacji 2. zaburzenia o podłożu motorycznym 3. zaburzenia różnicowania 1. nadwrażliwość sensoryczna, podwrażliwość sensoryczna, poszukiwanie sensoryczne 2. dyspraksja, zaburzenia posturalne 3. zaburzenia dyskryminacji dotykowej, wzrokowej, smakowej, węchowej, słuchowej
ZABURZENIA O PODŁOŻU MOTORYCZNYM Zaburzenia posturalne Dyspraksja zaburzenia reakcji posturalnych, niezintegrowane odruchy, nieprawidłowa okulomotoryka (wergencja + wady wzroku), obniżony tonus mięśniowy, skrócony oczopląs porotacyjny. zaburzenia praksji, zaburzenia reakcji posturalnych, obniżona koordynacja ruchów, trudności w różnicowaniu dotykowym.
Trudności z koordynacją ruchów, Obniżony poziom technik szkolnych (czytanie, pisanie) Zaburzenia okoruchowe Praksje (planowanie motoryczne) Trudności w uczeniu się nowych zadań ruchowych, Trudności w generalizacji umiejętności ruchowych, Niezgrabność ruchowa. Obecność odruchów tonicznych, Niższa koordynacja ruchowa, Niższe umiejętności manipulacyjne, grafomotoryczne Reakcje posturalne Procesy modulacji Niewłaściwy poziom ponudzenia, Obniżony poziom koncentracji uwagi
Trudności w uczeniu się wiążą się z zaburzeniami o podłożu motorycznym: niedojrzałość posturalna, niezintegrowane odruchy, nieprawidłowa okulomotoryka, obniżony tonus mięśniowy, skrócony oczopląs porotacyjny.
Przyczyną trudności w uczeniu się z perspektywy integracji sensorycznej są niedojrzałe lub/i niewłaściwie działające systemy zmysłowe. Celem terapii SI będzie bodźcowanie określonych struktur układu nerwowego dojrzewanie i wzmacnianie procesów integracyjnych o o o Terapia SI wzmacnia zdolności do uczenia się mózgu. Terapia SI ma funkcję wspomagającą, uzupełniającą względem uczenia technik szkolnych. Procesy czytania, pisania i liczenia (podstawowe techniki szkolne) są bardzo skomplikowane i opierają się na solidnej bazie sensoryczno-motorycznej.
Terapia dzieci z trudnościami w uczeniu się - planowanie
KROK 1 Dostarczanie kontrolowanej ilości bodźców z systemów bazowych: przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego.
KROK 2 Integracja odruchów tonicznych Poprawa reakcji posturalnych (reakcje równoważne, reakcje posturalne w tle)
KROK 3 Usprawnianie okulomotoryki (fiksacja, wodzenie,wergencja) oraz percepcji wzrokowej
KROK 4 Usprawnianie percepcji słuchowej poprzez stymulację przedsionkową. Dodatkowe wspomaganie: treningi słuchowe (trening Johansena, trening Tomatisa).
KROK 5 Usprawnienie orientacji przestrzennej i orientacji w schemacie ciała.
KROK 6 Usprawnienie koordynacji wzrokoworuchowej.
JAK WSPOMÓC W KLASIE PRZEDSZKOLNEJ/SZKOLNEJ Sprzęt, Ćwiczenia śródlekcyjne, Zajęcia ruchowe.
POMOCE/PROGRAMY Program Move to learn, Trening astronautyczny, Ćwicz razem z Brunem karty praksji, EMPIS Aktywności czuciowoprzedsionkowe, EMPIS
JAK WSPOMÓC DODATKOWO?
REKOMENDACJE Paradygmat wczesnego rozpoznawania objawów ryzyka dysleksji, Podejmowanie szybkiej interwencji terapeutycznej, której celem jest diagnoza i terapia procesów integracji percepcyjno-motorycznej.