Elementy logopedii- materiały z 06.10.2012 Elementy logopedii i fonetyki z metodyką terapii zaburzeń mowy 1. Klasyfikacja zaburzeń mowy. Diagnoza przyczynowa. Przyczyny, objawy i terapia zaburzonego rozwoju mowy. Opóźniony rozwój mowy, alalia, autyzm, afazje dziecięce. Zaburzenia mowy w oparciu o kryterium przyczynowe. Przy zaburzeniach mowy pochodzenia egzogennego nie stwierdza się defektów anatomicznych czy psychoneurologicznych, które można by uznać za ich przyczynę. Podłożem zaburzęń są ujemne wpływy środowiska w postaci: złych wzorców językowych, nieprawidłowych postaw, niewłaściwej atmosfery i stylu wychowawczego. 1. Postawy. Mogą być: - stymulujące- akceptacja kochająca związana z ciepłem uczuciowym. Są najbardziej sprzyjające procesowi rozwojowemu, wyrażające się zainteresowaniem mową dziecka, inspirowaniem i wyzwalaniem chęci powiadamiania, budzeniem tak zwanej radości mówienia. - obojętne- obojętność zaniedbywanie, przejawiające się brakiem świadomych oddziaływań - hamujące- nadmierna opiekuńczość- czyli mowa nianiek, tolerancję, akceptację przypadkową, niechęć, odrzucanie, unikanie, nadmierne wymagania ( B.Sawa). Są niekorzystne, gdyż wywołują u dziecka reakcję obronną w formie niechęci do mówienia, a w krańcowych wypadkach mogą prowadzić do poważnego opóźnienia rozwoju mowy. 2. Styl wychowawczy. Jednolity styl wychowawczy korzystnie wpływa na rozwój dziecka ( w tym i jego mowy). Brak jednomyślności może spowodować zachwianie równowagi emocjonalnej, objawy nadpobudliwości lub zahamowania. wychowanie zbyt surowe- przyczynia się do powstawania lęku, buntu, czy agresji, co może prowadzić do jąkania. Wychowanie zbyt troskliwe- sprzyja postawie lekceważącej wobec otoczenia. U tych dzieci obserwuje się mowę niestaranną, niedbałą, bywa przedłużony okres swoistej wymowy dziecięcej, czyli opóźnia się proces rozwoju mowy. Wychowanie niekonsekwentne- wytwarza niepewność, zmienność nastrojów, czego rezultatem mogą być zaburzenia tempa i rytmu mowy sprzyjające powstawaniu jąkania. 3. Atmosfera wychowawcza. Cierpliwość i zainteresowanie rodziców osiągnięciami dziecka aktywizuje je do mówienia, zachęca do relacjonowania swoich przeżyć, inspiruje do formułowania myśli i przekazywania ich, stanowiąc cenne ćwiczenia językowe.
4. Wzorzec językowy. Najważniejsze jest otoczenie i to ono wpływa na język dziecka. Niedobory dziecka mogą być spwodowane niedbałą, bądź wadliwą wymową dorosłych, które z czasem- przy braku odpowiedniej opieki mogą się utrwalić. Do zaburzeń mowy pochodzenia endogennego zalicza się: Dysglosję- to jest zniekształcenie dźwięków mowy lub niemożność ich wytwarzania na skutek nieprawidłowej budowy narządów mowy bądź obniżenia słyszalności. Afazję- czyli częściową lub całkowitą utratę znajomości języka bądź jego rozumienia na skutek uszkodzenia struktur korowych. Dyslalię ( alalię)- rozumiane jako opóźnienie w przyswajaniu sobie języka, wynikające z uszkodzenia struktur korowych lub wolniejszego wykształcania się funkcji pewnych struktur mózgowych. Dysartrię ( anartrię)- polegające na zniekształceniu dźwięków mowy lub niemożności ich wytwarzania w wyniku uszkodzenia ośrodków i dróg unerwiających narządy mowne ( artykulacyjne, fonacyjne, oddechowe) Oligofazję, dysglosję- wynikające z niedokształcenia mowy na skutek upośledzenia umysłowego Jąkanie- czyli zaburzenia płynności mowy Logonurozy ( nerwice mowy: mutyzm, afonia) polegające na zaburzeniach tempa mowy, modulacji, siły czy wysokości głosu charakterystyczne u osób cierpiących na nerwice. Schizofazję- mowę osób, u których występują zaburzenia myślenia wynikające z zaburzeń psychicznych. Dysfemię- wady mowy u osób z zaburzeniami sfery emocjonalnej Dysfrazję- wady mowy wywołane zaburzeniami osobowości. Opóźnienia w rozwoju mowy Termin opóźniony rozwój mowy stosowany jest najczęściej w wypadku, gdy określony etap rozwoju mowy dziecka nie pojawił się w czasie powszechnie uznanym za właściwy, tj. wystąpił później niż u rówieśników. Zjawisko to może być wywołane różnymi przyczynami. Wyodrębnia się dwie postacie opóźnionego rozwoju mowy: proste opóźnienie rozwoju mowy (syn. alalia prolongata, zwykłe opóźnienie rozwoju mowy, samoistne opóźnienie rozwoju mowy SORM) oraz opóźnienie rozwoju mowy (syn. opóźniony rozwój mowy, niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy NORM). Samoistne opóźnienie rozwoju mowy jest następstwem zakłóceń procesu rozwojowego, natomiast niesamoistne opóźnienie rozwoju mowy jego zaburzeń. Najistotniejszą różnicą między samoistnym opóźnieniem rozwoju mowy a niesamoistnym opóźnionym rozwojem mowy jest to, że SORM nie jest zjawiskiem patologicznym, odnosi się bowiem do tych postaci opóźnień, które są przejawem dysharmonii rozwoju, trudności wieku dziecięcego, wolniejszego tempa dojrzewania układu nerwowego bądź niekorzystnego wpływu środowiska. Zjawiska te są przejściowymi formami zakłóceń procesu rozwojowego, które nie prowadzą do trwałych zamian (zaburzeń mowy) ani do poważnych konsekwencji rzutujących na proces rozwojowy. Niesamoistny opóźnienia rozwoju mowy, jest konsekwencją określonych lub bliżej nieokreślonych schorzeń i wad rozwojowych, które zastały wywołane przez patogenne (biologiczne lub psychospołeczne) czynniki działające na organizm dziecka w różnych okresach rozwojowych (prenatalnym, perinatalnym, postnatalnym). Czynniki patogenne hamują całkowicie rozwój mowy, albo powodują, że jest on bardzo wolny, bądź przebiega w sposób nieprawidłowy. Czynniki te
mogą spowodować: uszkodzenie OUN, obwodowego narządu mowy, upośledzenie umysłowe, zaburzenia psychiczne, emocjonalne W przypadku gdy mamy do czynienia z dzieckiem, które ma SORM lub NORM, ale trudno ustalić jego etiologię zaleca się przede wszystkim stymulowanie rozwoju mowy dziecka stymulowanie oznacza w tym przypadku odpowiednie wzorce językowe, postawy, styl i atmosferę wychowawczą. Wszystkie te czynniki mają pomóc w wytworzeniu optymalnych warunków dla rozwoju mowy dziecka. Według U. Parol terapia mowy dziecka powinna przebiegać zarówno w domu jak i w szkole. Powinna obejmować: 1. Rozumienie mowy. 2. Rozwijanie i wzbogacania słownictwa. 3. Stosowanie adekwatnych form gramatycznych. 4. Sprawność językowa (w obszarach: ja, rodzina, dom, podwórko, ulica, sklep). 5. Słuch muzyczny i fonematyczny. Alalia - przyczyny i rozpoznanie. Jeśli uszkodzenie korowych struktur nastąpiło jeszcze przed początkiem mowy dziecka, mamy do czynienia nie z afazją, lecz z alalią. Odróżnienie alalii od afazji może być trudne i wymaga przeprowadzenia dokładnej anamnezy i badania neurologicznego, a czasem dłuższej obserwacji logopedycznej dziecka. Alalia, zwana też niemotą, słuchoniemotą (audimutitas) tym się różni od afazji, że następuje jeszcze przed rozwojem mowy. Charakteryzuje ją zwykle dostateczny rozwój umysłowy, dobra ruchomość narządów mowy oraz prawidłowy słuch fizjologiczny. Ale dziecko nie mówi w ogóle, posługuje się gestami, krzykami i onomatopejami lub kilkoma wyrazami z własnego słownika, zrozumiałymi tylko dla najbliższego otoczenia. Dziecko nie jest w stanie także powtarzać. Trudne jest określenie przyczyn alalii. Przypuszcza się, że mogą to być: uszkodzenia mózgu spowodowane urazem porodowym, zapaleniem mózgu i opon mózgowych, zatrzymaniem się w rozwoju pewnych struktur korowych, urazy czaszki, przed rozwojem mowy. Postępowanie logopedyczne w alalii: Indywidualne zajęcia rozwojowe w celu przyspieszenia rozwoju poszczególnych funkcji psychicznych dzieci: - uwagi, pamięci, spostrzegawczości, myślenia, - naukę mówienia i rozumienia, - naukę czytania, pisania i liczenia, - gimnastykę i rytmikę, - zajęcia artystyczno - techniczne. Nawiązanie kontaktu z dzieckiem pełnego życzliwości, zaufania, wytworzenie tej atmosfery również w przedszkolu i domu. Częste przebywanie dziecka z rówieśnikami. Metody należy dostosować do możliwości psychofizycznych dziecka
Afazje dziecięce Terminem afazja dziecięca określa się pierwotne zaburzenia zachowania językowego wynikające z patologii mózgowej, które nie są rezultatem głuchoty, niedorozwoju umysłowego lub zaburzeń emocjonalnych. W neuropsychologii wymienia się dwie postacie kliniczne afazji dziecięcej: 1. afazja rozwojowa (określana też jako: dysfazja rozwojowa, afazja wrodzona) - są to specyficzne zaburzenia rozwoju mowy w wyniku wrodzonej, okołoporodowej lub występującej w pierwszych miesiącach życia dziecka patologii mózgowej; mowa dziecka nigdy nie rozwijała się normalnie; jednocześnie termin specyfczne oznacza, że zaburzenia mowy nie są wtórną konsekwencją innych zaburzeń wynikających z dysfunkcji mózgu; 2. afazja nabyta - to zaburzenia językowego rozwoju wywołane dysfunkcją mózgową nabytą najwcześniej w 2. r. ż. (i później). W ocenie afazji nabytej ważne jest stwierdzenie, że do momentu uszkodzenia mózgu, rozwój mowy dziecka przebiegał normalnie. Objawy afazji wrodzonej Można wydzielić przynajmniej dwie grupy zaburzeń, gdzie w pierwszej dominują objawy trudności w ekspresji werbalnej a zaburzenia rozumienia są mniejsze {są to zaburzenia ekspresyjno-receptywne), a w drugiej dominują zaburzenia rozumienia, zaś trudności w ekspresji są mniejsze (są to zaburzenia receptywno-ekspresyjne).
Przyczyny i objawy jąkania. Podstawowe zasady postępowania w przypadku zaburzeń płynności mowy. Jąkanie: (wg. I. Styczek) jest wadą mowy przejawiającą się zaburzeniem płynności mowy na skutek występowania skurczów mięśni biorących udział w mowie. W przypadku jąkania ważne są towarzyszące mu pewne zmiany psychiczne takie jak: lęk przed mówieniem i unikanie kontaktów werbalnych. Przyczyny jąkania: - teoria rozwojowa- jąkanie powstaje w okresie kształtowania się mowy w skutek wielu czynników działających na dziecko np.stres, nadmierne wymagania rodziców - teoria organiczna- schorzenie anatomiczne na poziomie mózgowym w następstwie różnych chorób, - teoria neurotyczna- jąknie jako objaw nerwicy - teoria psychologiczna-jąknie jest reakcją nabytą. W wyniku zaburzeń emocjonalnych oraz zmian w osobowości dziecka. To poczucie niepewności dziecka oraz zmian w osobowości dziecka powoduje nadmierną kontrolę mówienia co jest niekorzystne. Objawy: w mowie jąkającego się występują zaburzenia koordynacji pracy mięśni: narządu oddechowego, artykulacyjnego, fonacyjnego. Ponadto występuje wzmożone napięcie mięśni biorących bezpośredni lub pośredni udział w akcie mowy. Prowadzi do powstawania skurczów trwających od 0,2 do 15 sekund. Zasady postępowania: Nie wolno zwracać uwagi!!!! Mówienie rytmiczne - pobieranie spontanicznej mowy i nagrywanie jej na taśmie magnetofonowej. Pobieranie jej przed terapią i po terapii terapia indywidualna dostosowana do każdego dziecka (wymawianie wyrazów wielosylabowych zgodnie z tempem metronomu od 80 do 120 uderzeń, ćwiczenia z trzysylabowymi wyrażeniami i zdaniami przedstawianymi na obrazkach albo za pomocą list słów, ćwiczenia ze zdaniami liczącymi od 4 do 6 sylab, ćwiczenia konwersacji wprowadzane za pomocą pytań, stopniowe odstawianie metronu podczas ostatnich spotkać terapeutycznych).ważne jest aby osoba nie koncentrowała się na tym co robi i lepiej czyta tekst znany. Metoda cienia polega na tym, że terapeuta czyta lub mówi tekst liczący od 100-300 wyrazów, a jąkający się niezwłocznie go powtarza z maksymalnym opóźnieniem (1-2 wyrazy). Początkowo ich tempo mówienia jest wolne później przyśpieszone przy zmieniającej się intonacji. Do tego metoda ta jest w formie teatrzyku kukiełkowego (teatralne scenki były powtarzane w domu, w czasie zabawy matki (suflera) z dzieckiem (aktorem). W ten sposób prowadzone były codziennie po 15-30 minut ćwiczenia.