URZĄD MARSZAŁKOWSKI WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO DEPARTAMENT POLITYKI REGIONALNEJ I PRZESTRZENNEJ Referat Ewaluacji Ocena wpływu realizacji Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata 2007-2013 na wybrane wskaźniki makroekonomiczne województwa opolskiego (ze szczególnym uwzględnieniem 2012 roku) przy użyciu modelu regionalnego Hermin Opole, czerwiec 2013 r.
Spis treści: 1 Wprowadzenie: model HERMIN historia i aktualizacja modelu 3 2 Wpływ RPO WO 2007-2013 na gospodarkę województwa opolskiego 4 3 Podsumowanie 9 2
1. Wprowadzenie: model HERMIN historia i aktualizacja modelu Model HERMIN został zbudowany przez dr Johna Bradleya do modelowania gospodarki irlandzkiej. W związku z tym, że konstrukcja modelu umożliwia również ewaluację wpływu funduszy pomocowych UE na procesy gospodarcze, model HERMIN został następnie wykorzystany w krajach zarówno członkowskich, jak i kandydujących do UE. W Polsce prace nad oceną wpływu funduszy strukturalnych Unii Europejskiej na sytuację makroekonomiczną rozpoczęły się w 2002 r. w ramach przeprowadzonej oceny ex-ante Narodowego Planu Rozwoju (NPR) na lata 2004-2006. W tym celu dokonano adaptacji pierwotnego modelu HERMIN do potrzeb modelowania polskiej gospodarki. W 2004 roku, na zlecenie Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej Wrocławska Agencja Rozwoju Regionalnego (WARR) rozpoczęła prace nad budową 16 modeli regionalnych dla polskich województw. W styczniu 2006 roku urzędy marszałkowskie otrzymały regionalne modele HERMIN wraz z niezbędnym oprogramowaniem, natomiast od drugiej połowy 2006 roku Zespół ds. modelu ekonometrycznego HERMIN w Departamencie Rozwoju Regionalnego (obecnie Referat Ewaluacji w Departamencie Polityki Regionalnej i Przestrzennej) w Urzędzie Marszałkowskim Województwa Opolskiego (UMWO) przeprowadził samodzielnie symulacje wpływu Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Opolskiego na lata 2007-2013 (RPO WO 2007-2013) i Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (PO KL) komponent regionalny na gospodarkę województwa za pomocą ww. modelu. Wyniki symulacji zostały zamieszczone w dokumencie programowym RPO WO 2007-2013 w rozdziale: Ocena ex ante Programu wraz z oceną spodziewanego efektu makroekonomicznego. Jednocześnie, na żądanie Komisji Europejskiej, za pomocą modelu HERMIN wyznaczone zostały wartości docelowe dwóch wskaźników celu głównego Programu: Zmiana w poziomie PKB (%) oraz Liczba utworzonych miejsc pracy (ogółem netto). W związku z koniecznością corocznego obliczania wartości bieżących ww. wskaźników, Urząd Marszałkowski Województwa Opolskiego zlecił w I kwartale 2011 roku wykonanie drugiej generacji modelu HERMIN. Potrzeba pozyskania zaktualizowanego modelu wynikała również z tego, iż posiadany dotychczas model bazował na danych statystycznych do 2004 roku, a jego konstrukcja nie pozwalała na samodzielną aktualizację danych, ponadto zmiany w globalnej gospodarce wymusiły konieczność korekty założeń w modelu (kalibracje). Drugiej generacji model został wykonany przez Wrocławską Agencję Rozwoju Regionalnego na bazie wcześniejszego modelu i bazuje na modelu krajowym wykorzystywanym przez Komisję Europejską i będącym częścią Cohesion System of HERMIN Models (CSHM). W modelu wykorzystywane są dane statystyczne publikowane przez Główny Urząd Statystyczny (Bank Danych Lokalnych), Komisję Europejską (bazy AMECO i EUROSTAT) oraz Europejski Bank Centralny. Na początku 2013 roku w Referacie Ewaluacji przeprowadzono kalibrację modelu HERMIN dla województwa opolskiego poszerzając bazę danych modelu o najnowsze dostępne dane statystyczne (dane makroekonomiczne za rok 2010). W związku z aktualizacją bazy danych modelu o dane z 2010 roku, a także dokonanymi modyfikacjami w bazie danych AMECO w zakresie zmiany roku bazowego obliczania wartości realnych (w cenach stałych) wskaźników z 2000 na 2005 rok, obliczone wielkości wpływu realizacji RPO WO 2007-2013 w latach 2009-2011 różnią się nieznacznie od wyników symulacji przeprowadzonej w 2012 roku, pomimo tych samych danych wejściowych, tzn. poziomu zrealizowanych płatności w tych latach. 3
2. Wpływ RPO WO 2007-2013 na gospodarkę województwa opolskiego Podstawowymi danymi wejściowymi do modelu pozwalającymi na obliczenie wpływu RPO WO 2007-2013 są wielkości zrealizowanych (do roku 2012) i planowanych (w latach 2013-2015) płatności w ramach Programu z podziałem na źródło finansowania, które przekazane zostały przez Instytucję Zarządzającą RPO WO 2007-2013. Ich kształtowanie się w latach 2007 2015 przedstawia tabela 1. Tabela 1. Płatności w ramach RPO WO 2007-2013 według źródeł finansowania (w mln zł) Lata 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Finansowanie publiczne unijne 0,00 9,62 274,82 476,41 347,28 323,42 303,27 230,98 25,99 Współfinansowanie publiczne krajowe 0,00 2,42 96,93 160,48 89,48 82,60 104,39 92,30 10,25 Współfinansowanie prywatne 0,00 1,70 41,73 103,89 116,86 46,92 93,44 99,92 1,61 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych W stosunku do analizy przeprowadzonej w 2012 roku (dane z dnia 07.03.2012 r.) nastąpiły zmiany poziomu płatności w rozkładzie czasowym. W 2012 roku dokonane płatności w ramach RPO WO 2007-2013 okazały się niższe niż planowane w czasie opracowania poprzedniej analizy wpływu RPO WO 2007-2013. Zmieniły się również prognozy poziomu płatności w latach 2013-2015. Różnice te przedstawia tabela nr 2 (w latach 2007-2011 różnice nie występują). Tabela 2. Różnice w poziomie płatności w ramach RPO WO 2007-2013 w latach 2012-2015 według źródeł finansowania (w mln zł wartości w tabeli obliczone jako różnica pomiędzy zrealizowanymi i planowanymi płatnościami wg danych z 2013 r. a planowanymi płatnościami wg danych z 2012 r. ) Lata 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Finansowanie publiczne unijne 0 0 0 0 0-154,05-37,29 219,13 25,23 Współfinansowanie publiczne krajowe 0 0 0 0 0-67,32 27,56 69,39 9,22 Współfinansowanie prywatne 0 0 0 0 0-102,3-103,12 99,92 1,61 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych IZ RPO WO 2007-2013 z dnia 07.03.2012 r. i 14.03.2013 r. Kolejnym krokiem niezbędnym do określenia wpływu RPO WO 2007-2013 na wskaźniki gospodarcze województwa opolskiego jest dokonanie agregacji zrealizowanych oraz prognozowanych płatności RPO WO 2007-2013 na kategorie ekonomiczne, zgodnie z opracowanym przez autorów modelu mechanizmem przejścia z kategorii interwencji na kategorie ekonomiczne. Podział procentowy transferów RPO WO 2007-2013 na poszczególne kategorie ekonomiczne w latach 2007-2013 przedstawia tabela nr 3. 4
Tabela 3. Struktura płatności RPO WO 2007-2013 wg kategorii ekonomicznych (w %) Kategoria ekonomiczna Infrastruktura podstawowa (IP) Lata 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 0,00 27,58 61,38 49,95 48,08 54,63 51,07 40,59 67,08 Kapitał ludzki (KL) 0,00 57,67 5,66 10,21 9,64 15,99 5,87 7,57 0,00 Bezpośrednia pomoc sektorowi produkcyjnemu (BSP) 0,00 14,75 32,96 39,84 42,28 29,38 43,06 51,84 32,92 Badania i rozwój (B+R) procent z BSP 0,00 0,00 17,19 24,92 35,24 24,02 42,95 44,59 86,72 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Następnie dane dotyczące wielkości płatności RPO WO 2007-2013 oraz ich struktury wg kategorii ekonomicznych zostały wprowadzone do modelu przy pomocy odpowiedniego pliku szokującego. W celu obliczenia wpływu RPO WO 2007-2013 na podstawowe wskaźniki makroekonomiczne województwa opolskiego najpierw przeprowadzono symulację wyjściową, która uwzględnia wydatki w ramach RPO WO 2007-2013. W symulacji bazowej czyni się szereg założeń odnośnie warunków zewnętrznych i wewnętrznych oddziałujących na gospodarkę województwa opolskiego (tzw. scenariusz bazowy). Następnie przeprowadzono symulację, za pomocą pliku szokującego model, zakładającą brak wydatków inwestycyjnych w ramach RPO WO 2007-2013 na poziomie określonym w Programie (tzw. scenariusz alternatywny), po czym porównano jej wyniki ze scenariuszem bazowym, określając tym samym skutki makroekonomiczne RPO WO 2007-2013. Wskaźniki określające wpływ Regionalnego Programu Operacyjnego zostały zatem przedstawione jako różnica pomiędzy symulacją bazową uwzględniającą środki RPO WO 2007-2013 a symulacją alternatywną wykonaną bez wpływu Regionalnego Programu. Wyniki wpływu RPO WO 2007-2013 zaprezentowano za pomocą kilku podstawowych parametrów makroekonomicznych: PKB (wyrażony w cenach stałych z roku 2005), inwestycji w środki trwałe (wyrażone w cenach stałych z roku 2005), stopę bezrobocia, liczbę pracujących oraz wartości dodanej brutto (w cenach stałych z 2005 roku) i liczbę pracujących w wybranych sektorach ekonomicznych. Wartości wskaźników wyliczonych dla lat 2007-2012 obrazują wpływ rzeczywistych płatności w ramach RPO WO 2007-2013, natomiast dla lat 2013-2015 prognozowanych płatności w tych latach (granicę tę na wykresach oraz w tabelach oznaczono grubą linią ). Wyniki symulacji wpływu RPO WO 2007-2013 na wskaźniki gospodarki województwa opolskiego dla lat 2012-2015 przedstawione w niniejszym raporcie różnią się od wyników obliczonych dla tego samego okresu w 2012 roku. Obecnie, wpływ ten w latach 2012-2013 jest niższy niż w poprzedniej analizie, natomiast w latach 2014-2015 wyższy. Różnice te są spowodowane zmianą harmonogramu poziomu zrealizowanych oraz planowanych w tych latach płatności RPO WO 2007-2013 (różnice zostały przedstawione w tabeli nr 2). Uzyskane wyniki wpływu Regionalnego Programu na PKB województwa opolskiego pozwalają na stwierdzenie, że realizacja RPO WO 2007-2013 powoduje zwiększenie poziomu PKB w stosunku do prognozy alternatywnej. W 2012 roku, dzięki realizacji Programu, poziom PKB w województwie był o 1,8% wyższy niż w symulacji bez jego udziału. Wartość ta jest porównywalna z wynikami symulacji dla lat 2010-2011 oraz prognozami na lata 2013-2014, w których przewiduje się, że wpływ RPO WO 5
2007-2013 na poziom PKB będzie wynosił 2,0%. (Ryc. 1). W roku 2015 wzrost wartości analizowanego wskaźnika w stosunku do scenariusza alternatywnego zmniejsza się, ponieważ znacznej redukcji ulegną płatności w ramach Programu. Ryc. 1. Wpływ RPO WO 2007-2013 na poziom PKB * * % zmiana w stosunku do scenariusza alternatywnego (bez RPO) Jednym z głównych wskaźników, który obrazuje rozwój potencjału gospodarczego regionu jest wielkość inwestycji w środki trwałe. Szacuje się, że największy wpływ na poziom inwestycji w środki trwałe RPO WO 2007-2013 wywarł w 2010 roku - wzrost o 11,8% w porównaniu do scenariusza alternatywnego bez udziału środków RPO WO 2007-2013. W kolejnych latach wpływ ten zmniejszał się i w roku 2012 wyniósł 6,1%. Mniejszy wpływ spowodowany jest głównie niższym niż w 2010 roku poziomem zrealizowanych płatności oraz niższym poziomem współfinansowania prywatnego, które w dużym stopniu wpływa na wartość wskaźnika. W roku 2013 prognozowany jest nieznaczny wzrost wpływu (do 6,5%), natomiast w latach 2014-2015, z powodu malejących prognozowanych wielkości płatności, stopniowy spadek (Ryc. 2.). Ryc. 2. Wpływ RPO WO 2007-2013 na poziom inwestycji w środki trwałe * * % zmiana w stosunku do scenariusza alternatywnego (bez RPO) 6
Analizując wpływ RPO WO 2007-2013 na rynek pracy dokonano wyboru dwóch wskaźników: stopę bezrobocia i liczbę pracujących. Szacuje się, że największy wpływ RPO WO 2007-2013 na spadek poziomu stopy bezrobocia 1, podobnie jak w większości analizowanych wskaźników, nastąpił w roku 2010 i wyniósł 1,5 pkt proc. w stosunku do poziomu tego wskaźnika szacowanego przy założeniu braku wpływu funduszy, tzn. że stopa bezrobocia, w przypadku braku realizacji Programu, byłaby o 1,5 pkt proc. wyższa (Ryc. 3). Oznacza to, że efekt w postaci dodatkowej liczby pracujących w roku 2010 wyniósł 6,1 tys. osób (Ryc. 4). W 2012 roku wpływ Programu na poziom stopy bezrobocia oszacowany został na poziomie -1,0%, natomiast liczba zatrudnionych była wyższa o 4,3 tys. osób niż w przypadku alternatywnego scenariusza zakładającego brak realizacji RPO WO 2007-2013. W roku 2013 prognozuje się nieznaczny wzrost wpływu w stosunku do roku 2012, natomiast w latach 2014-2015 wpływ ten będzie się zmniejszał. Ryc. 3. Wpływ RPO WO 2007-2013 na stopę bezrobocia w pkt proc. * * zmiana w stosunku do scenariusza alternatywnego (bez RPO) Ryc. 4. Wpływ RPO WO 2007-2013 na liczbę pracujących w tys. osób * * zmiana w stosunku do scenariusza alternatywnego (bez RPO) 1 Zmiana poziomu stopy bezrobocia opisywana jest w punktach procentowych (pkt proc.). 7
Biorąc pod uwagę wpływ, jaki ma i będzie miała realizacja RPO WO 2007-2013 na wielkość produkcji (wartość dodaną brutto) w poszczególnych sektorach ekonomicznych, okazuje się, że najsilniejsze oddziaływanie można zaobserwować w sektorze budownictwa (tabela nr 4.), co związane jest z realizacją w ramach RPO WO 2007-2013 wielu projektów z zakresu infrastruktury. W roku 2012 wartość dodana brutto w tym sektorze była, według modelu HERMIN o 5,7 % wyższa niż w alternatywnym scenariuszu zakładającym brak realizacji RPO WO 2007-2013, natomiast w sektorach przemysłu przetwórczego oraz usług rynkowych odpowiednio 1,5% i 1,9%. W sektorze przemysłu przetwórczego największy wpływ Programu przewiduje się w latach 2014-2015, natomiast w przypadku sektora usług rynkowych oraz sektora budownictwa największy wpływ wystąpił w 2010 roku. Tabela 4. Wpływ RPO WO 2007-2013 na wartość dodaną brutto (wyrażony jako procentowa zmiana w stosunku do scenariusza bazowego) w poszczególnych sektorach Lata Wartość dodana brutto w sektorze przemysłu przetwórczego (w%) Wartość dodana brutto w sektorze usług rynkowych (w%) Wartość dodana brutto w sektorze budownictwa (w%) 2007 0,0 0,0 0,0 2008 0,0 0,0 0,1 2009 0,1 1,4 6,5 2010 0,4 2,6 11,1 2011 1,1 2,1 7,8 2012 1,5 1,9 5,7 2013 2,1 2,0 6,1 2014 2,7 1,7 4,7 2015 2,7 0,9 1,1 RPO WO 2007-2013 największy wpływ na poziom liczby pracujących wywiera w sektorach budownictwa oraz usług rynkowych. Najwyższy wpływ w tych sektorach osiągnięty został w roku 2010 i według symulacji wyniósł odpowiednio 3,2 i 2,8 tys. osób (w porównaniu ze scenariuszem alternatywnym). Od roku 2011 notowane jest stopniowe zmniejszanie się w tych sektorach wpływu Programu na liczbę pracujących i w roku 2012 wpływ ten wyniósł 2,0 tys. osób w sektorze usług rynkowych oraz 1,9 tys. osób w sektorze budownictwa. W przypadku sektora przemysłowego do roku 2010 odnotowuje się nieznaczny negatywny wpływ Programu (w sposób widoczny ujawnia się tutaj efekt wzrostu wydajności pracy, co jest charakterystyczne dla tego sektora w poszczególnych latach absorbcji środków UE, kiedy nie ujawniają się jeszcze pozytywne oddziaływania funduszy na rynek pracy). Dopiero od 2012 roku liczba pracujących w tym sektorze według symulacji uwzgledniającej realizację RPO WO 2007-2013 jest wyższa od symulacji alternatywnej (bez udziału RPO WO 2007-2013. Prognozuje się jednocześnie, że do roku 2015 będzie następował stopniowy wzrost wpływu Programu na zatrudnienie w tym sektorze. Szczegółowe dane dotyczące wpływu RPO WO 2007-2013 na sytuację na rynku pracy w poszczególnych sektorach przedstawiono w tabeli nr 5. 8
Tabela 5. Wpływ RPO WO 2007-2013 na sytuację na rynku pracy (wyrażony jako zmiana w stosunku do scenariusza bazowego) w poszczególnych sektorach Lata Liczba pracujących w sektorze przemysłu przetwórczego (w tys. os.) Liczba pracujących w sektorze usług rynkowych (w tys. os.) Liczba pracujących w sektorze budownictwa (w tys. os.) 2007 0,0 0,0 0,0 2008 0,0 0,0 0,0 2009-0,1 1,6 1,9 2010-0,1 2,8 3,2 2011 0,0 2,3 2,4 2012 0,2 2,0 1,9 2013 0,3 2,0 2,0 2014 0,4 1,8 1,5 2015 0,5 0,7 0,4 3. Podsumowanie Analizując przedstawione wyniki symulacji należy mieć na uwadze, że zaprezentowano jedynie wpływ RPO WO 2007-2013 na główne wskaźniki makroekonomiczne województwa opolskiego. Jednakże wpływ na wskaźniki gospodarki województwa mają również pozostałe programy w ramach Narodowych Strategicznych Ram Odniesienia na lata 2007-2013, w tym Program Operacyjny Infrastruktura i Środowisko, Program Operacyjny Innowacyjna Gospodarka oraz Program Operacyjny Kapitał Ludzki. Przeprowadzone symulacje wskazują, że największy wpływ RPO WO 2007-2013 na wskaźniki makroekonomiczne województwa opolskiego odnotowywany został w roku 2010. Związane jest to z faktem, iż w tym roku dokonano największych kwotowo płatności (476,41 mln zł ze środków UE). Od roku 2011 prognozowany dodatni wpływ Programu maleje w związku ze stopniowo malejącymi dokonanymi oraz prognozowanymi płatnościami w ramach RPO WO 2007-2013. W porównaniu do przeprowadzonej w poprzednim roku symulacji wpływu RPO WO 2007-2013 na wybrane wskaźniki makroekonomiczne województwa opolskiego nastąpiły zmiany w wartościach analizowanych wskaźników na lata 2012-2015. Związane jest to przede wszystkim ze zmianami w zakresie poziomu dokonanych i prognozowanych płatności w ramach RPO WO 2007-2013 oraz, w nieznacznym stopniu, aktualizacją bazy danych modelu i dokonaniem nowej kalibracji modelu HERMIN dla województwa opolskiego, co spowodowało wprowadzenie do modelu nowych wartości parametrów zależnych wpływających na określenie wartości wskaźników w symulacji alternatywnej (zakładającej brak udziału środków unijnych). Ponadto otrzymane wyniki przeprowadzonych symulacji wskazują, że następuje relatywnie nieco silniejszy wpływ RPO WO 2007-2013, na wzrost gospodarczy niż na wskaźniki rynku pracy. Spowodowane jest to specyfiką realizacji projektów w ramach funduszy strukturalnych, które 9
wpływają na zwiększenie wydajności pracy, co w konsekwencji prowadzi do relatywnie niższego zapotrzebowania na siłę roboczą. Warto jednakże podkreślić, iż w przeprowadzonej symulacji wpływu nie uwzględniono efektywności zarządzania środkami w ramach RPO WO 2007-2013 na poziomie dofinansowywanych projektów oraz ich jakości. Tego typu ocena wymagałaby przeprowadzenia złożonych i kosztownych badań mikroekonomicznych. Jest to jednakże niezwykle ważny kierunek przyszłych analiz na poziomie regionalnym, gdyż uzyskane wyniki z całą pewnością zwiększyłyby precyzje prowadzonych symulacji makroekonomicznych stanowiących istotny element procesu ewaluacji i jednocześnie możliwe byłoby zaplanowanie skuteczniejszych działań w ramach kolejnej perspektywy finansowej. Opracowanie: Michał Mehlich Referat Ewaluacji Departament Polityki Regionalnej i Przestrzennej Opole, 24.06.2013 r. 10