Analiza porównawcza podłoża protetycznego pacjentów bezzębnych na podstawie badania klinicznego i zdjęć pantomograficznych

2007, tom VIII, nr 3 (28) Implantoprotetyka MAGDALENA RUMIŃSKA, JOLANTA LOSTER Analiza porównawcza podłoża protetycznego pacjentów bezzębnych na podstawie badania klinicznego i zdjęć pantomograficznych Comparative analysis of prosthetic foundation of edentate patients on the basis of clinical treatment and pantomographic pictures STRESZCZENIE Przed przystąpieniem do leczenia protetycznego pacjentów bezzębnych, obok badania klinicznego rutynowo wykonywane są pantomograficzne zdjęcia rentgenowskie umożliwiające ocenę kostnego podłoża protetycznego. Cel pracy Celem pracy jest porównanie wyników badania klinicznego i radiologicznego podłoża protetycznego pacjentów bezzębnych. Materiał i metoda Badaniem objęto 15 pacjentów w wieku 51 do 82 lat. Dokonano oceny klinicznej podłoża protetycznego w oparciu o klasyfikację bezzębnej jamy ustnej wg. Supple'a oraz klasyfikację diagnostyczno-terapeutyczną wg. Majewskiego. Wykonano również badanie ankietowe wśród pacjentów. Oceny zdjęć pantomograficznych dokonano w oparciu o metodę Wical i Swoope w modyfikacji Ortmana i wsp.- dla kości żuchwy, oraz proponowaną metodą własną klasyfikacji stopnia zaniku wyrostka zębodołowego szczęk. Wyniki Nie stwierdzono istotnej statystycznie zależności pomiędzy stopniem zaniku wyrostków, a przynależnością do grupy diagnostyczno-terapeutycznej według klasyfikacji prof. Majewskiego. Nie stwierdzono zależności pomiędzy klasyfikacją bezzębnej jamy ustnej według Supple'a a stopniem zaniku kości szczęki. Stwierdzono zależność pomiędzy stopniem zaniku wyrostka zębodołowego w żuchwie a typem bezzębnej jamy ustnej. SUMMARY Prior to the prosthetic treatment of edentate patients, X-ray pantomographic pictures, apart from routine clinical examination, are performed in order to evaluate the osseous prosthetic foundation. The aim of the paper The aim of the paper is to compare the result of the clinical and radiological examination of prosthetic foundation of edentate patients. Material and method The examination covered 15 patients, aged between 51 to 82. The clinical evaluation of the prosthetic foundation has been performed on the basis of Supple's classification of www. implantoprotetyka. eu edentate oral cavity and Majewski's diagnostic and therapeutic classification. A survey has been carried out among the patients. The evaluation of pantomographic pictures was made on the basis of Wical and Swoope method in Ortman and others modification for the bones of mandible and by means of proposed own method of classification of the level of maxilla alveolar atrophy. Results A significant static relation between the level of alveolar atrophy and association with the diagnostic and therapeutic group according to Majewski's classification has not been stated. The relation between the classification of edentate oral cavity according to Supple and the level of maxillary bone atrophy has not been stated. However a relation between the level of mandibular alveolar atrophy and the type of oral cavity has been stated. Katedra Protetyki Stomatologicznej Instytutu Stomatologii UJ w Krakowie Kierownik: prof. zw. dr hab. n. med. Stanisław Majewski SŁOWA KLUCZOWE: zanik bezzębnego wyrostka zębodołowego, zdjęcie pantomograficzne WSTĘP KEYWORDS: alveolar atrophy, pantomographic picture Wnikliwe badanie pacjenta protetycznego stanowi pierwszy etap postępowania, mającego na celu uzyskanie prawidłowego efektu terapeutycznego tj. w przypadku pacjenta bezzębnego, jak najlepsze odtworzenie funkcji żucia i mowy, przez wykonanie estetycznych i funkcjonalnych protez całkowitych. W badaniu podmiotowym uzyskuje się od pacjenta informacje o przyczynie utraty zębów, okresie trwania bezzębia oraz wcześniejszych uzupełnieniach protetycznych, a także o ogólnym stanie zdrowia. W badaniu przedmiotowym ocenia się stan podłoża na podstawie klinicznego badania wewnątrzustnego (1,2). Niezbędnym dla oceny podłoża kostnego, jest rentgenowskie zdjęcie pantomograficzne. Leczenie pacjentów bezzębnych jest zawsze dużym wyzwaniem dla lekarza stomatologa, szczególnie, gdy podczas badania przedmiotowego stwierdza się znaczny zanik podłoża protetycznego, potwierdzony badaniem rentgenowskim pantomograficznym (5-16). Jednostka chorobowa dotycząca struktur podłoża jamy ustnej, określana w piśmiennictwie jako zanik szczątkowego wyrostka zębodołowego (RRR z ang. 21

Implantoprotetyka 2007, tom VIII, nr 3 (28) Residual Ridge Resorption) podlega ciągłym badaniom w wielu ośrodkach specjalistycznych na całym świecie. Znaczenie jej jest porównywane do wielkiego, wciąż nierozwiązanego problemu epidemiologicznego populacji ludzkiej, jaki stanowi próchnica zębów (4,6,7,8,9,11,15,16,17). Zanik wyrostka zębodołowego ma etiologię wieloprzyczynową, a wpływ poszczególnych czynników na szybkość procesu nie jest do końca wyjaśniony (6,12,17,18,19). Jedną z najczęściej podawanych przyczyn resorpcji tkanek kostnych wyrostka zębodołowego jest osteoporoza i zaburzenia gospodarki hormonalnej organizmu (6,11,14,17-23), a także długi okres trwania bezzębia. Wiele współdziałających ze sobą czynników ma wpływ na zanik kości i utratę składników mineralnych. Czynniki miejscowe dominują w pierwszej fazie resorpcji mającej miejsce zaraz po ekstrakcji zębów, wtedy zanika większość wyrostka zębodołowego. Największy zanik ma miejsce w ciągu pierwszych 6 miesięcy. Natychmiastowe zaopatrzenie protetyczne zmniejsza stopień zaniku (12,21), a jednocześnie według niektórych autorów kliniczna wysokość wyrostka zębodołowego w szczęce nie jest uzależniona od okresu trwania bezzębia (21). CEL PRACY Celem pracy jest porównanie wyników badania klinicznego i radiologicznego podłoża protetycznego pacjentów bezzębnych. MATERIAŁ I METODA Badania dotyczyły grupy 15 pacjentów bezzębnych, w tym 10 mężczyzn i 5 kobiet w wieku 51-82 lat. Średni wiek kobiet wynosił 69,6 lat, mężczyzn 78,7 lat. Ocenę stanu podłoża dokonano w oparciu o klasyfikację według Supple'a oddzielnie dla szczęki i dla żuchwy (1,3). Klasyfikacja ta wprowadza 4 typy bezzębnej jamy ustnej przyjmując za kryterium stan podłoża protetycznego stwierdzany badaniem fizykalnym. Według podanej klasyfikacji do pierwszego typu zalicza się osoby o bardzo dobrych warunkach podłoża (jama ustna o podłożu idealnym), z wysokimi, dobrze zachowanymi wyrostkami zębodołowymi, wysoko wysklepionym podniebieniem, nieuwypuklonym szwem podniebiennym. Błona śluzowa u pacjentów tej grupy jest gruba, zbita, sprężysta, nieprzesuwalna względem podłoża. Przyczepy mięśni i więzadeł umieszczone są wysoko od grzbietu wyrostka zębodołowego. W typie drugim (jama ustna o podłożu zanikłym twardym) - wyrostki zębodołowe są w znacznym stopniu zanikłe, płaskie, podniebienie nisko wysklepione, wyraźnie zaznaczony wał podniebienny. Błona śluzowa cienka, zbita, mało sprężysta. Przyczepy mięśni i więzadeł znajdują się na stoku wyrostka zębodołowego. W typie trzecim (jama ustna o podłożu zanikłym miękkim) wyrostki zębodołowe są zanikłe w stopniu średnim, podniebienie średnio wysklepione, wał podniebienny mniej lub bardziej zaznaczony. Błona śluzowa jest rozpulchniona, wiotka, z cechami przerostu przesuwalna względem podłoża. Poszczególne odcinki błony śluzowej wykazują różnicę spoistości i różną podatność na ucisk. W typie czwartym (jama ustna o podłożu zanikłym rozwięzłym) podłoże kostne jest silnie zanikłe, błona śluzowa wiotka, rozpulchniona, przesuwalna względem podłoża. W szczęce wyrostki zębodołowe pokryte są tzw. ruchomym dziąsłem, często z ruchomymi i miękkimi guzami zębodołowymi. W żuchwie 22 wyrostek zębodołowy jest płaski i zanikły. Błona śluzowa przechodzi niepostrzeżenie w błonę śluzową przedsionka i dna jamy ustnej. Grzbiet wyrostka zębodołowego jest ruchomy, przesuwalny, ma kształt grzebienia koguciego. Pacjentów oceniano także zgodnie z dwustopniową klasyfikacją diagnostyczno-terapeutyczną według Majewskiego, uwzględniającą zarówno miejscowy stan bezzębnej jamy ustnej jak też dane charakteryzujące pacjenta tj: wiek, stan zdrowia, cechy osobowości i nastawienie do leczenia protetycznego. O zakwalifikowaniu pacjenta do grupy pierwszej (przypadki niepowikłane) decydowały następujące dane: wyrostki zębodołowe szczęki i żuchwy o równoległych lub nieznacznie zbieżnych stokach, dobrze zachowane, guzy wyrostków zębodołowych szczęki wysokie i szerokie, podniebienie twarde wysokie, lub średnio wysokie, dno jamy ustnej głębokie. Błona śluzowa podłoża protetycznego gruba, sprężysta i nieprzesuwalna, przyczepy mięśni i wędzidełek umieszczone daleko od grzbietu wyrostków zębodołowych, oraz prawidłowo napięte mięśnie policzków, warg i języka. Wyrostki zębodołowe ułożone równolegle względem siebie i linii Campera, brak lub występowanie tylko nieznacznego stopnia dysproporcji wielkości wyrostka zębodołowego żuchwy i szczęki. Dobry ogólny stan zdrowia oraz pozytywne cechy osobowości pacjenta takie jak zrównoważenie, cierpliwość i zdolność tolerowania przejściowych niewygód. Do grupy drugiej (przypadki powikłane) zakwalifikowano pacjentów o następującym obrazie klinicznym: wyrostki zębodołowe szczęki i żuchwy o stokach zbieżnych, kolbowatych, znacznie lub całkowicie zanikłych, guzach wyrostków zębodołowych szczęki niskich, wąskich lub ich braku, podniebienie twarde płaskie z wydatnym wałem podniebiennym, dno jamy ustnej płytkie. Błona śluzowa podłoża protetycznego cienka, wiotka i nadmiernie przesuwalna (często o charakterze dziąsła ruchomego), przyczepy mięśni i wędzidełek zlokalizowane na grzbiecie lub blisko szczytu wyrostka zębodołowego, występuje słabe napięcie mięśni policzków, warg, języka oraz język przerosły. Dysproporcja ułożenia wyrostków szczęki i żuchwy względem siebie w płaszczyźnie poziomej, czołowej i strzałkowej. Wiek starczy, zły ogólny stan zdrowia i ujemne cechy osobowości pacjenta takie jak: niecierpliwość, niezrównoważenie, złe znoszenie wszelkich niewygód, niechęć do współpracy podczas leczenia (1,2). Badania radiologiczne wykonano aparatem do zdjęć pantomograficznych Planmeca Proscan o średnich warunkach ekspozycji 66-70 kv, 0,8-10 ma dla kobiet i mężczyzn. Stopień zaników wyrostka zębodołowego żuchwy oceniano w oparciu o metodę opisaną przez Wical i Swoope w modyfikacji Ortmana i wsp. Obliczano stosunek liczbowy dwóch odcinków żuchwy IC do IM. Odcinek IC mierzono od dolnej krawędzi żuchwy do grzbietu wyrostka w okolicy otworu bródkowego, odcinek IM od dolnej krawędzi żuchwy do dolnego brzegu otworu bródkowego (ryc. 1). Pomiarów dokonywano w mm. Stopień resorpcji określono w trzech klasach: klasa I zanik mały IC/IM 2.34, klasa II- zanik średni IC/IM 1.67-2.33, klasa III zanik duży IC/IM 1.66 (4,5). Oceny podłoża kostnego szczęki dokonano na podstawie własnej dwu stopniowej klasyfikacji opisowej opartej na obserwacji porównawczej zdjęć pantomograficznych badanej grupy pacjentów bezzębnych. W typie pierwszym (klasa A - dobrze zachowane podłoże kostne szczęki) kostne guzy szczęki są dobrze zachowane, zachyłek zębodołowy zatoki szczękowej umiejscowiony dość wysoko, gruba blaszka kostna

2007, tom VIII, nr 3 (28) Implantoprotetyka Ryc.1. Metoda pomiaru stopnia zaniku wyrostka zębodołowego w żuchwie wg. Wical i Swoope w modyfikacji Ortmana i wsp. Pomiar w mm. odległości pomiędzy punktami: I dolny brzeg żuchwy; C grzbiet wyrostka zębodołowego żuchwy, M-otwór bródkowy. Stosunek liczbowy dwóch odcinków żuchwy IC do IM. Odcinek IC mierzony od dolnej krawędzi żuchwy do grzbietu wyrostka w okolicy otworu bródkowego, odcinek IM od dolnej krawędzi żuchwy do dolnego brzegu otworu bródkowego. wyrostka zębodołowego. W typie drugim (klasa B - zanikłe podłoże kostne szczęki) kostne guzy szczęki są w dużym stopniu zanikłe, nisko schodzący zachyłek zębodołowy zatoki szczękowej, bardzo cienki wyrostek zębodołowy, brzeg wyrostka zębodołowego osiąga kolec nosowy przedni. Dodatkowo dokonywano pomiaru w mm, odległości w linii prostej, prostopadłej do linii łączącej szczyty guzków stawowych, od najniższego punktu na kostnym brzegu oczodołu (pkt. O) do krawędzi wyrostka zębodołowego szczęki (pkt. S) oraz do zachyłka zębodołowego zatoki szczękowej (pkt. Z). Następnie dokonywano pomiaru wzajemnego stosunku odcinka OS do OZ (ryc. 2). Dla klasy A OS/OZ wynosił 1,20-2,00 mm, dla klasy B OS/OZ wynosił 1,03-1,19 mm. Wśród pacjentów przeprowadzono także badanie ankietowe, pytając o sposób przechowywania protez podczas nocnego odpoczynku (1 - poza jama ustną, 2 - w jamie ustnej), oraz o okres bezzębia (1 - mniej niż 10 lat, 2-10-20 lat, 3 - powyżej 20 lat). Porównano zależności pomiędzy: stopniem zaniku kości szczęki do zaniku kości żuchwy według obrazu rentgenowskiego, stopniem zaniku kości szczęki i żuchwy w badaniu rentgenowskim a typem jamy ustnej według Supple'a, grupą diagnostyczno-terapeutyczną według prof. Majewskiego, płcią, okresem trwania bezzębia, wiekiem oraz przerwą nocną w użytkowaniu protez. Wyniki zostały opracowane statystycznie i przedstawione na wykresach. WYNIKI I ICH OMÓWIENIE Typ pierwszy podłoża protetycznego według Supple'a w szczęce stwierdzono u 3 pacjentów, w żuchwie u 1 pacjenta, typ drugi w szczęce u 4 pacjentów, w żuchwie u 8 pacjentów, typ trzeci w szczęce stwierdzono u 5 pacjentów, w żuchwie u 4 pacjentów, typ czwarty w szczęce u 3 pacjentów, w żuchwie u 2 pacjentów. Zdecydowaną większość stanowili pacjenci z podłożem zanikłym twardym w żuchwie. W badanej grupie większość -11 osób stanowili pacjenci z II grupy według klasyfikacji profesora Majewskiego. Do grupy I zaliczono 4 pacjentów. Mały zanik podłoża protetycznego w żuchwie według Wical i Swoope stwierdzono u 1 pacjenta, średni u 7 pacjentów, a zanik duży występował także u 7 badanych. www. implantoprotetyka. eu Ryc.2. Metoda pomiaru stopnia zaniku wyrostka zębodołowego w szczęce wg. autorek artykułu. Pomiar w mm. odległości w linii prostej, prostopadłej do linii łączącej szczyty guzków stawowych, od najniższego punktu na kostnym brzegu oczodołu (pkt.o) do krawędzi wyrostka zębodołowego szczęki (pkt.s) oraz do zachyłka zębodołowego zatoki szczękowej (pkt.z). Pomiar wzajemnego stosunku odcinka OS do OZ. Oceniając zanik podłoża kostnego w szczęce, do klasy A zakwalifikowano 7 pacjentów. Do klasy B zakwalifikowano 8 pacjentów. W badanej grupie pacjentów 5 osób podawało, iż utraciło ostatniego zęba 20 lat temu 6 osób określało czas trwania bezzębia w przedziale 10-20 lat, natomiast okres trwania bezzębia krótszy niż 10 lat podało 4 pacjentów. Przerwę nocną w użytkowaniu protez podawało 6 pacjentów, pozostałych 9 osób użytkowało protezy całodobowo. Na podstawie oceny statystycznej nie stwierdzono istotnych różnic w stopniu zaniku wyrostków zębodołowych pomiędzy pacjentami użytkującymi protezy całodobowo, a zachowującymi przerwę nocną, co pokrywa się z wynikami badań innych autorów (5). Nie wykryto w obrazie radiologicznym zależności pomiędzy stopniem zaniku w obrębie szczęki a żuchwy. Nie stwierdzono istotnej statystycznie zależności pomiędzy stopniem zaniku wyrostków, a przynależnością do grupy diagnostyczno-terapeutycznej według klasyfikacji prof. Majewskiego. Nie stwierdzono powiązania pomiędzy klasyfikacją bezzębnej jamy ustnej według Supple'a a stopniem zaniku kości szczęki. Natomiast stwierdzono zależność pomiędzy stopniem zaniku wyrostka w żuchwie a typem jamy ustnej - dla klasy 3 zaniku wyrostka w badaniu klinicznym określono typ II i IV jamy ustnej według Supple'a (40% badanych)(ryc. 3). Nie stwierdzono zależności pomiędzy płcią a stopniem zaniku wyrostka. Nieistotną statystycznie zależność stwierdzono pomiędzy czasem trwania bezzębia a stopniem zaniku kości żuchwy. DYSKUSJA Manifestacja zaniku podłoża protetycznego jest weryfikowana podczas badania klinicznego, kiedy ocenie poddawana jest głębokość przedsionka i dna jamy ustnej, lokalizacja przyczepów wędzidełek języka i fałdów policzkowych, kształt i wzajemne relacje wyrostków szczęki i żuchwy, stan pokrywającej je błony śluzowej. Tkanki miękkie przejmują i przenoszą na kość obciążenia wywierane przez płytę protezy całkowitej. Gruba warstwa tkanki łącznej lepiej amortyzuje i ma znaczny wpływ na zdolność podłoża do przeciwstawiania się obciążeniom czynnościowym (1,12). Badanie fizykalne nie jest wystarczające dla pełnej oceny podłoża bezzębnej jamy ustnej. Przed przystąpieniem do leczenia protetycznego, prawidłowe 23

Implantoprotetyka 2007, tom VIII, nr 3 (28) Ryc. 3. Zależność pomiędzy stopniem zaniku wyrostka w żuchwie a typem jamy ustnej - dla klasy 3 zaniku wyrostka w badaniu klinicznym określono typ II i IV jamy ustnej według Supple'a. postępowanie musi uwzględniać diagnostykę rentgenowską. Najbardziej polecanym, coraz szerzej stosowanym ze względu na swoją dostępność, dużą przydatność diagnostyczną i niewielkie koszty, jest zdjęcie pantomograficzne (6,11,13,14, 18,20,21,22,24,25). Pozwala ono na ocenę struktur kostnych podłoża protetycznego oraz okolicznych tkanek, w tym zatok szczękowych i stawów skroniowo-żuchwowych. Umożliwia wykrycie nieujawnionych podczas badania klinicznego patologii, takich jak: zatrzymane zęby, zmiany torbielowate kości szczęk, stany zapalne zatok, pozostawione korzenie zębów, czy patologiczny zanik wyrostka zębodołowego. Zanik wyrostka zębodołowego szczęki oceniany na pantomogramie, połączony z nisko schodzącym dnem zatoki szczękowej i znaczną pneumatyzacją kości szczęk przez zatokę jest postrzegany przez niektórych autorów jako zmiany patologiczne (11). Z kolei zanik wyrostka w żuchwie może być przyczyną złamań (16). Wyniki większości badań potwierdzają zależność, pomiędzy wysokością wyrostka zębodołowego w żuchwie, a nasileniem osteoporozy. Także badania BMD (gęstości materiału kostnego ) pozwalają na określenie żuchwy jako kości najbardziej narażonej na ubytek składu mineralnego (17, 21, 25, 26). Gruba warstwa beleczkowa i cienka korowa kości w szczęce, przejmuje bodźce zgryzowe dużo bardziej efektywnie niż struktury kostne w żuchwie. Przeciętny nacisk protezy na jednostkę powierzchni podłoża protetycznego w żuchwie jest około 2 razy większy niż w szczęce. Jest to prawdopodobnie spowodowane mniejszym obszarem kontaktu z tkankami pozostającymi pod płytą protezy całkowitej (21). Z tego powodu przeciętna wielkość resorpcji wyrostka zębodołowego jest 3 do 4 razy większa w żuchwie niż w szczęce (9, 12, 21). Niezależnie od tego, czy proces zaniku w większym stopniu dotyczy górnego, czy dolnego wyrostka, zawsze stanowi znaczne utrudnienie dla leczenia protetycznego. Badania stanu kości szczęki i żuchwy są także niezmiernie istotne dla planowania i samego toku postępowania podczas leczenia implantologicznego (10, 14, 20). Z powyższych powodów podejmowane są rozmaite próby klasyfikacji stopnia zaniku wyrostka zębodołowego w oparciu o zdjęcia pantomograficzne ( 5, 6, 10, 11, 13, 14, 17, 18, 20, 24, 25, 26 ). Jedną z metod, wykorzystaną w niniejszej pracy, jest pomiar odległości pomiędzy górnym i dolnym brzegiem wyrostka zębodołowego, a otworem bródkowym, który w warunkach prawidłowych powinien być zlokalizowany w 1/3 odległości od dolnego brzegu żuchwy ( 4, 5, 6, 24, 26 ). Ocena stopnia zaniku 24 wyrostka zębodołowego szczęki jest utrudniona ze względu na zatarcie obrazu radiologicznego jej struktury na pantomogramie. Istnieje możliwość monitorowania szybkości zaniku wyrostka szczęki u danego pacjenta na podstawie pantomogramów wykonywanych w regularnych odstępach czasu (6, 10). Jednakże metoda ta nie mogła zostać wykorzystana do naszych badań. Korzystając z niektórych jej założeń opracowano własny sposób pomiaru, który wymaga przeprowadzenia dalszych obserwacji na większym materiale klinicznym. WNIOSKI Wynik badania klinicznego bezzębnej jamy ustnej nie daje pełnego obrazu stanu podłoża protetycznego, ponieważ nie ma jednoznacznej zależności pomiędzy stanem tkanek miękkich a stopniem zaniku kostnego podłoża protetycznego. Przedstawiono próbę zastosowania metody oceny i klasyfikacji stopnia zaniku wyrostka zębodołowego w szczęce na podstawie badania pantomograficznego, jako najbardziej dostępnej metody monitorowania elementów kostnych układu stomatognatycznego. PIŚMIENNICTWO 1. Majewski S. Podstawy protetyki w praktyce lekarskiej i technice dentystycznej. Wyd. Stomatologiczne SZS-W, Kraków, wyd.i.2000. 2. Hupfauf L.i wsp.: Protezy całkowite, Urban&Partner, Wrocław, wyd.i.1994, 3. Pasenkiewicz W. i wsp.: Stomatologiczne protezy ruchome. Kraków, wyd.iv., 1990. 4. Wical K., Swoope C.: Studies of residual ridge resorption. Part I. Use of panoramic radiographs for evaluation and classification of mandibular resorption. J. Prosthet. Dent.,32,1,1974 5. Gołębiewska M.: Ocena zaników wyrostków zębodołowych żuchwy u bezzębnych pacjentów. Prot. Stom.,1997,XLVII,2,71-75. 6. Kreisler M., Schulze R., Schalldach F. et al: A new method for the radiological investigation of residual ridge resorption in the maxilla. Dentomaxillofac Radiol., 2000, 29,368-375. 7. Atwood D.A.: Some clinical factors related to rate of resorption of residual ridges. J. Prosthet. Dent., 2001,86,2,119-125. 8. Atwood D.A. :Reduction of residua ridges: A major oral disease entity. J. Prosthet. Dent. 1971,26,3,266-279. 9.Atwood D.A.,W.A.Coy: Clinical, cephalometric, and densitometric study of reduction of residual ridges: J. Prosthet. Dent. 1971,26,280-295. 10.Kreisler M., Behneke N., Behneke A. et al.: Residual ridge resorption in the edentulous maxilla in patients with implant-supported mandibular overdentures:an 8-year retrospective study. Int. J. Prosthodont., 2003,16,3,295-300. 11.Rusiniak-Kubik K., Mierzwińska-Nastalska E., Spiechowicz E. i wsp.: Wartość badań radiologicznych narządu żucia w grupie bezzębnych pacjentów geriatrycznych. Prot. Stom.,2000,L,5,243-251. 12. Karawani A.: Leczenie pacjentów z zanikiem wyrostków zębodołowych za pomocą protez całkowitych-na podstawie piśmiennictwa. Stom.Współ.,2001,8,3,21-25. 13. Rusiniak-Kubik K., Markiewicz H., Spiechowicz E. i wsp.: Badania kliniczne i radiologiczne manifestacji objawów osteoporozy w obrębie układu stomatognatycznego. Prot. Stom., 1998, XLVIII, 2, 63-69. 14.Gołębiewska M.: Wpływ osteoporozy na utratę kości bezzębnej żuchwy u kobiet po menopauzie.,ter.,2002,6,39-42.

2007, tom VIII, nr 3 (28) Implantoprotetyka 15. Frączak B., Sobolewska E., Szoplińska M., i wsp.: Trudności w leczeniu protetycznym bezzębia przy zanikłych wyrostkach zębodołowych wywołanych osteoporozą. Opis przypadków. Prot. Stom.,2002,LII,6,353-356. 16. Rusiniak-Kubik K., Spiechowicz E., Kucharski Z. i wsp.: Leczenie protetyczne bezzębnych pacjentów z manifestacją osteoporozy w obrębie podłoża protetycznego. Prot. Stom., 1999, XLIX, 6,321-325. 17. Gołębiewska M., Boczoń S., Sierakowski S., Badania zależności między ogólnym stanem kośćca a żuchwą u kobiet w wieku pomenopauzalnym. Prot.Stom.,1999,XLVIX,5,239-245. 18. Soikkonen K., Ainamo A., Xie Q., Height of the residual ridge and radiographic appearance of bone structure in the jaw of clinically edentulous elderly people. J.Oral Rehabil., 1996,23,470-475. 19. Hirai T., Ishijima T., Hashikawa Y. et al.: Osteoporosis and reduction of residual ridge in edentulous patients. J. Prosth. Dent., 69, 1,1993, 49-56. 20. Kowalczyk R., Bohatyrewicz A., Kowalik P.: Radiologiczne objawy osteoporozy w żuchwie. Czas. Stom.,1997,L,6,424-428. 21. Klemetti E., Vainio P.: Effect of maxillary edentulousness on mandibular residual ridges. Scand. J. Dent. Res.,1994,102,309-312. 22. Jones J.D., Seals R.R., Schelb E.: Panoramic radiographic examination of edentulous patients. J Prosth. Dent., 1985,53,4,535-539. 23. Markiewicz H., Rusiniak-Kubik K., Nawrocka-Furmanek J. i wsp.: Analiza wyników badań radiologicznych narządu żucia bezzębnych pacjentów., N. Stom.,1999, 4,11, 40-43. 24. Soikkonen K., Wolf J., Ainamo A. et al.: Changes of the mental foramen as a result of alveolar atrophy, J. Oral Rehabil., 22,1995,831-833. 25. Klemetti E, Vainio P.: Effect of bone mineral density in skeleton and mandible on extraction of teeth and clinical alveolar height., J. Prosthet. Dent.,1993,70,1,21-25. 26. Mlosek K. Radiologia stomatologiczna i szczękowo-twarzowa., Meddentpress,Warszawa,wyd.I.,1995. Artykuł nadesłano: 8.05.2007 Przyjęto do druku: 15.06.2007 Adres do korespondecji: Katedra Protetyki Stomatologicznej Instytutu Stomatologii UJ ul. Montelupich 4, 31-155 Kraków www. implantoprotetyka. eu 25

ORTHOSALVIADENTAL ZINTEGROWANYSYSTEMPIELĘGNACYJNYDOHIGIENYJAMYUSTNEJDLAOSÓB NOSZĄ CYCHAPARATYORTODONTYCZNE ORTHOSALVIADENTALjestpierwszymnaświeciekompleksowymsystemempielęgnacyjnym, któryobejmujeswoimdziałaniemkażdą osobę leczoną aparatemortodontycznymodpierwszegodostatniegodnia,anastępnieokresretencyjny. Elementamisystemusą pastydozębównadzień,nanoc,orazpastawszechstrona EXCLUSIVE,znajdującasweszczególnezastosowanienp.wpodróży.PastaRETAINERTIME towarzyszypacjentowiprzezcałyczasleczeniaretencyjnego,któreprzeciwdziałapowrotowi zębównapoprzedniepozycje. WszystkiepastyzsystemuORTHOSALVIADENTALzawierają wswoimskładziewyciąg zszałwi(salviaoficinalis),któraodczasówstarożytnościznanajestjakoroślinalecznicza ouniwersalnymzastosowaniu.poszczególnerodzajesą wzbogaconeowyciągizrumianku, dębu,rozmarynuitymianku.ichspecjalniedobranakonsystencjapozwalananajlepszą penetrację powierzchnistycznychzębów,okolicpodziąsłowychorazprzestrzenipomiędzy zębami,aposzczególnymielementamiaparatuortodontycznego. Pastywchodzą wskład APTECZNEJ serikosmetykówiparafarmaceutyków.są oneze względunanajwyższą jakość icenewłaściwościstanowiąceniezbędneuzupełnieniecałego procesuleczniczego,sprzedawanegłówniewaptekachorazwyspecjalizowanychpunktach opiekimedycznejistomatologicznej. ORHOSALVIADENTALCLASIC(DZIEŃ ) Aktywnapastadozębówdlaosóbnoszącychaparatyortodontyczne.Zawartewpaście składnikiłagodnieczyszczą zębynienaruszającstrukturynoszonegoaparatuortodontycznego. Zapobiegają powstawaniuogniskpróchnicyidziałają skutecznieprzeciwkokamieniowi nazębnemu.przeciwdziałają również nieprzyjemnemuzapachowizust.pastazalecanado myciazębówranorazpoposiłkachwciągudnia. ORTHOSALVIADENTALFLUOR(NOC) Superaktywnapastadozębówdlaosóbnoszącychaparatyortodontyczne.Gwarantuje łagodneczyszczeniezębówbeznaruszaniastrukturynoszonegoaparatuortodontycznego. Najwłaściwiejestumyć zębybezpośrednioprzedudaniemsię naspoczynek.zawartewpaście zioławykazują działanieprzeciwzapalne,ściągające,przeciwbakteryjne,przeciwgrzybicze iprzeciwbólowe.znoszą częściowodyskomfortnoszeniaparatu,coumożliwiałatwiejsze zasypianie.skutecznieprzeciwdziałają też nieprzyjemnemuzapachowizust. ORTHOSALVIADENTALEXCLUSIVE(TRAVEL) Ekskluzywnapastadozębówdlaosóbnoszącychaparatyortodontyczne.Pastazawiera najbogatszyskładsubstancjiułatwiającychzachowaniewłaściwejhigienyjamyustnejosobie noszącejaparatortodontyczny.bardzowygodna,szczególniewpodróży.zawartewniej zioładziałają przezwielegodzinpoużyciu.zapewniają świeżyodechiznoszą częściowo dyskomfortnoszonegoaparatu.pastazalecanadomyciazębówranoiwieczorem,orazpo każdymposiłku. ORTHOSALVIADENTAL-RETAINERTIME Najpowszechniejszymniebezpieczeństwempoleczeniuortodontycznymzębówaparatem stałymjestpróchnica.dlategozostałaopracowanaspecjalnapastadozębów,któraradykalnie rozwiązujetenproblem.odpowiedniodobraneskładnikiskuteczniezapobiegają powstawaniuogniskpróchnicyibezpieczniepozwalają cieszyć się pięknymwyglądemuzębieniapo zdjęciuaparatuortodontycznego.sprzyjają też remineralizacjiszkliwa.pastę należystosować ranoiwieczorem,orazpokażdymposiłku.

Implantoprotetyka 2007, tom VIII, nr 3 (28) CR Media reklama 28