ANALITYKA GOSPODARCZA dr Adam Nosowski PODSTAWY, DEFINICJE, KONTEKSTY z wykorzystaniem materiałów autorstwa: prof. dr hab. Krzysztofa Jajugi, dr Dominika Bracha, dr Agnieszki Wojtasiak DLACZEGO Zjawiska, które miały znaczący wpływ na sferę finansową: upadek mitu o zbyt dużych aby upaść finansowo-gospodarcze kryzysy państwowe materializacja ryzyka walutowego piramidy finansowe zachwianie wizerunku banków jako instytucji zaufania publicznego wprowadzanie nowych produktów finansowych rozwój usług parabankowych ZAKRES MERYTORYCZNY FINANSE PODSTAWY SYSTEM FINANSOWY publiczny, rynkowy PODSTAWOWE KATEGORIE FINANSOWE pieniądz, czas, wartość, dochód, stopa procentowa, kurs walutowy, ryzyko TROCHĘ WIĘCEJ O 1
LITERATURA 1. Jajuga K., Elementy nauki o finansach, PWE 2007 * 2. Korenik D., Korenik S., Podstawy finansów, PWN 2008 3. Marecki K., Podstawy finansów, PWE 2008 4. Podstawka M., Finanse, PWN 2010 5. Pietrzak B., Polański Z., Woźniak B, System finansowy w Polsce, PWN 2008 * podręcznik główny, rama zakresu merytorycznego ORGANIZACJA ZAJĘĆ Wymiar godzinowy: wykłady: 22 godziny ćwiczenia: 22 godziny Zaliczenie: ćwiczenia (szczegóły u prowadzącego ćwiczenia) wykład (egzamin szczegóły na końcu cyklu wykładowego) Konsultacje/kontakt: piątek 13:30-15:30 pokój 8B e-m@il: adam.nosowski@ue.wroc.pl ORGANIZACJA ĆWICZEŃ RODZINA ZYSKOWNYCH Materiały dydaktyczne do ćwiczeń: wymagania/formularze listy zadań www.nosowski.ue.wroc.pkl/repo/ag 2
fundusze emerytalne kryzys kredyt banki rozrachunki FINANSE skojarzenia inwestowanie giełda dochody bilans wycena transakcje podatki budżet FINANSE pieniądze wydatki płatności waluta bogactwo towarzystwa ubezpieczeniowe instrumenty finansowe ryzyko FINANSE definicja FINANSE to ogół zjawisk związanych z działalnością człowieka, w której to działalności występuje przepływ pieniądza. W zakres finansów wchodzi zarówno samo zjawisko przepływu pieniądza jak i wszystko to, co się z tym wiąże, a szczególnie analiza wartości tego przepływu oraz podejmowanie decyzji przez podmiot z którym przepływ pieniężny jest związany. FINANSE pojęcia przepływ pieniądza analiza wartości podejmowanie decyzji 3
karta płatnicza konto rozrachunki PIENIĄDZE skojarzenia wydawanie waluta dochody banknoty monety PIENIĄDZE dolary złotówka transakcje wydatki płatności przelew bogactwo szczęścia nie dają oszczędzanie bilon wartość PIENIĄDZ pieniądz powszechnie akceptowany w gospodarce i mający wartość środek/instrument (w postaci materialnej, jak i niematerialnej), spełniające funkcje: gromadzenia bogactwa pomiaru wartości wymiany dóbr i usług środka płatniczego PIENIĄDZ funkcje jednostka gromadzenia bogactwa (funkcja tezauryzacji) środki pieniężne nie są przeznaczane na zakup towarów lub pokrycie zobowiązań, lecz są przechowywane (oszczędzane). jednostka pomiaru wartości uniwersalny miernik wartości, co oznacza, że wartość dowolnego dobra, usługi itd., wyrażona jest właśnie w pieniądzu; z czego nie wynika, iż pieniądz musi sam w sobie posiadać wartość. 4
PIENIĄDZ funkcje środek wymiany dóbr i usług w dowolnym momencie może być dokonana wymiana dobra lub usługi na materialny pieniądz (i odwrotnie). Wymiana ta jest ekwiwalentna właśnie dzięki temu, że wartości dóbr i usług są wyrażone w pieniądzu. środek płatniczy dzięki temu, że pieniądz ma wartość, wobec tego może służyć do zapłaty przy zakupie określonego dobra i usługi oraz regulowania zobowiązań. Pieniądz stał się środkiem płatniczym poprzez oddzielenie się ruchu towarów i świadczonych usług w czasie od ruchu pieniądza. PIENIĄDZ rodzaje Pieniądz gotówkowy: kruszcowy metalowy papierowy Pieniądz rozrachunkowy (bezgotówkowy): czeki weksle obligacje bony karty płatnicze i kredytowe pieniądz bankowy pieniądz elektroniczny PRZEPŁYW PIENIĄDZA przepływ pieniądza jest to pieniądz transferowany między dwoma podmiotami, który odzwierciedla bieżącą działalność tych podmiotów oraz zawarte między nimi kontrakty, określające prawa lub zobowiązania. POŻYCZKA - 2000 PLN ZWROT POŻYCZKI - 2050 PLN ujemny dodatni dodatni ujemny 5
PRZEPŁYW PIENIĄDZA - rodzaje Przepływy pieniężne towarzyszące zakupowi dóbr, usług i siły roboczej. Przepływy pieniężne, będące zapłatą za dobra, usługi, bądź wykonaną pracę. Element działalności operacyjnej przedsiębiorstw. Cele tych transakcji: cel produkcyjny, cel konsumpcyjny. Przepływy pieniężne w działalności inwestycyjnej i finansowej. Przepływy pieniężne będące transferem kapitału finansowego. Przepływy pieniężne związane z transferem ryzyka. Przepływy pieniężne odzwierciedlające transfer ryzyka między różnymi stronami. Przepływy pieniężne związane z redystrybucją dochodów. Przepływy pieniężne, z którymi nie wiąże się zakup dóbr i usług, transfer kapitału, bądź transfer ryzyka. Zaliczamy tu w szczególności różnego rodzaju podatki, dotacje itp. WARTOŚĆ wartość można ją potraktować w zróżnicowany sposób, np.: cecha jakiejś rzeczy dająca się wyrazić równoważnikiem Co decyduje pieniężnym, o tym, że określona cecha lub rzecz zespół jest cech wartościowa? właściwych danej rzeczy, stanowiących o jej walorach uznawanych przez kogoś za cenne. PODEJMOWANIE DECYZJI podejmowanie decyzji, czyli wybór działania z dwóch lub większej liczby dostępnych ścieżek działania. Przy podejmowaniu decyzji zwykle występuje jedna z okoliczności: ryzyko, gdy decydent zna wszystkie możliwe warianty i zna prawdopodobieństwa ich zaistnienia; niepewność, Z gdy czym decydent trzeba zna wszystkie się liczyć możliwe warianty, lecz nie podejmując zna prawdopodobieństwa decyzje ich finansowe? wystąpienia; ignorancja, gdy decydent nie zna wszystkich możliwych wariantów oraz nie zna możliwości i rezultatów własnych działań; konflikt, gdy sytuacja decyzyjna jest skutkiem podjęcia decyzji przez inny podmiot, który realizuje swoje cele. 6
AKTYWA składnik aktywów jest to rzecz (dobro), której posiadaczem jest dany podmiot i która ma określoną wartość. Warunkiem formalnym do spełnienia powyższego określenia aktywa jest to, iż musi mieć ono wartość i być w posiadaniu pewnego podmiotu. Aktywa mogą mieć różne formy, w szczególności mogą to być tzw. aktywa finansowe. KAPITAŁ kapitał stanowią aktywa, które mogą być wykorzystane do osiągnięcia przyszłych korzyści, w tym do produkcji innych aktywów. Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje kapitału: rzeczowy (real capital) stanowią aktywa, mające postać fizyczną, Jakie możemy wyróżnić rodzaje kapitału? bezpośrednio wykorzystywane w procesie produkcji. finansowy (financial capital) stanowią aktywa mające postać instrumentów finansowych, które mogą być zastosowane do pozyskania kapitału rzeczowego, wykorzystanego później w procesie produkcji. ludzki (human capital) ma postać zgromadzonej wiedzy, umiejętności i doświadczenia, posiadanych przez osoby. KAPITAŁ FINANSOWY Dwa podstawowe rodzaje działalności związane z kapitałem finansowym to: DAWCA KAPITAŁU INWESTOWANIE KAPITAŁ BIORCA KAPITAŁU FINANSOWANIE inwestowanie, czyli wyrzeczenie się bieżącej konsumpcji na rzecz przyszłych i niepewnych korzyści. finansowanie proces pozyskania i wykorzystania kapitału finansowego. 7
USŁUGA FINANSOWA usługa finansowa usługa świadczona przez podmiot działający w sektorze finansowym (pośrednika finansowego), która wiąże się z inwestowaniem bądź pozyskiwaniem, a także zapewnieniem przepływu środków pieniężnych pomiędzy uczestnikami rynku. Usługa finansowa ma charakter niematerialny, bazuje na zaufaniu, powoduje zmianę wartości aktywów lub zobowiązań podmiotu z niej korzystającego. Jakie cechy ma usługa finansowa? CZEGO POTRZEBUJĄ W ZAKRESIE FINANSÓW FIRMY FINANSE SEKTOR PUBLICZNY GOSPODAR- STWA DOMOWE INSTYTUCJE FINANSOWE FINANSE dyscypliny Ze względu na kryterium podmiotowe należy wyróżnić: finanse publiczne; finanse przedsiębiorstw; bankowość; ubezpieczenia; finanse osobiste. Podział ten odzwierciedla podstawowe podmioty występujące w gospodarce, którymi to podmiotami są: sektor publiczny, przedsiębiorstwa, instytucje finansowe oraz gospodarstwa domowe. 8
FINANSE publiczne finanse publiczne (public finance) zajmują się zjawiskami pieniężnymi związanymi z działalnością państwa, w szczególności rządu i samorządów terytorialnych. W tym ujęciu w zakres finansów publicznych wchodzą tzw. finanse samorządowe (zwane czasem też finansami lokalnymi), przez niektórych wyodrębniane jako osobny dział. Finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem, podziałem i wydatkowaniem finansowych środków publicznych, w oparciu o regulacje prawne oraz finansowaniem deficytu budżetowego i obsługą długu publicznego. FINANSE przedsiębiorstw finanse przedsiębiorstw zwane również w uproszczeniu finansami spółek lub finansami firm, zajmują się zjawiskami pieniężnymi związanymi z działalnością przedsiębiorstw, w tym decyzjami finansowymi podejmowanymi przez przedsiębiorstwo oraz narzędziami i analizami pomagającymi podjąć te decyzje. Głównym celem zarządzania finansami przedsiębiorstwa jest maksymalizacja dochodów właścicieli. Ważne jest także rozróżnianie podmiotów ze względu na ich wielkość. BANKOWOŚĆ bankowość dotyczy zjawisk pieniężnych związanych z działalnością banku. Zajmuje się m.in. zagadnieniami związanymi z funkcjonowaniem systemu bankowego, produktów i operacji bankowych, zarządzania ryzykiem. Typową działalnością banków jest przyjmowanie depozytów i udzielanie kredytów. Szczególną rolę w systemie bankowym (i nie tylko) odgrywają banki centralne. 9
UBEZPIECZENIA ubezpieczenia zajmują się zjawiskami pieniężnymi, związanymi z działalnością instytucji ubezpieczeniowych (inaczej: towarzystw ubezpieczeniowych, zakładów ubezpieczeń). Te zjawiska pieniężne odzwierciedlają transfer ryzyka od podmiotu ubezpieczającego do instytucji ubezpieczeniowej. Istnieją podmioty, które lokują się w obu dyscyplinach (bankowości i ubezpieczeniach, a także rynkach kapitałowych), są to tzw. konglomeraty finansowe. FINANSE OSOBISTE finanse osobiste zajmują się zjawiskami pieniężnymi związanymi z działalnością pojedynczego człowieka lub gospodarstwa domowego można również spotkać termin finanse gospodarstw domowych. Podstawowym zagadnieniem finansów osobistych (finansów gospodarstw domowych ) jest planowanie finansowe, będące procesem planowania wydatków konsumpcyjnych, inwestycji i pozyskania środków (finansowania) w celu optymalizacji sytuacji finansowej gospodarstwa domowego. FINANSE dyscypliny Ze względu na kryterium metodyczne należy wyróżnić: ekonomię finansową; matematykę finansową; ekonometrię finansową; finanse behawioralne. 10
EKONOMIA FINANSOWA ekonomia finansowa (nazywana też teorią finansów,) wychodzi z założenia, iż teoria finansów wywodzi się przede wszystkim z teorii ekonomii. Ekonomia finansowa zawiera metody i modele wywodzące się z teorii ekonomii, ale odnoszące się do zjawisk finansowych, np. zjawisk, które zachodzą na rynku finansowym. Te modele korzystają z podstawowych pojęć ekonomii, takich jak np. równowaga, racjonalność, dochód, koszt, zysk, itp. MATEMATYKA FINANSOWA matematyka finansowa zawiera modele mające u podstaw abstrakcyjne pojęcia rozpatrywane w matematyce, jednak te pojęcia mają interpretacje na gruncie finansów. Modele matematyki finansowej są rozwijane przy zastosowaniu tych abstrakcyjnych pojęć, zaś część spośród wyprowadzonych na gruncie matematyki modeli może znaleźć użyteczne finansowe interpretacje i zastosowania. EKONOMETRIA FINANSOWA ekonometria finansowa zawiera modele wykorzystujące metody ilościowe do analizy zjawisk finansowych. Wykorzystuje narzędzia matematyczne i statystyczne do analizy ilościowych związków zachodzących między zmiennymi finansowymi badania szeregów finansowych (np. cen rynku finansowego), badania relacji cen instrumentów finansowych i danych finansowych przedsiębiorstw. 11
FINANSE BEHAWIORALNE finanse behavioralne zawierają modele zachowań podmiotów działających w sferze zjawisk finansowych. W pewnym sensie ta dyscyplina może być potraktowana jako uzupełnienie ekonomii finansowej, wychodzącej od założenia o racjonalnym postępowaniu podmiotu. W rzeczywistości zachowania podmiotów mogą odbiegać od racjonalności i tym właśnie zajmują się finanse behawioralne. INNE DYSCYPLINY FINANSÓW Ze względu na kryterium przedmiotowo-zakresowe należy wyróżnić: rynek finansowy; finanse międzynarodowe; rynek nieruchomości a to co tutaj robi?. Rynek finansowy miejsce przeprowadzania transakcji związanych z przemieszczaniem kapitałów pieniężnych od podmiotów dysponujących wolnymi środkami finansowymi do podmiotów, które zgłaszają popyt na takie środki finansowe. Odgrywa zasadniczą rolę w gospodarce każdego kraju ponieważ jest miejscem, w którym przedmiotem obrotu jest ogromna ilość środków pieniężnych. ŚWIADOMOŚĆ FINANSOWA świadomość finansowa odnosi się do zestawu umiejętności i wiedzy, która pozwala dokonywać świadomych, samodzielnych i skutecznych decyzji dotyczących zasobów finansowych (decyzji finansowych). Czy Państwo są świadomi finansowo? mają Państwo ubezpieczone mieszkanie? jakie środki zabezpiecza Bankowy Fundusz Gwarancyjny? czym jest dyspozycja wkładem na wypadek śmierci? 12
FINANSE pytania/odpowiedzi Nauka finansów stara się odpowiedzieć m.in. na takie pytania: jaki rodzaj pieniądza występuje w gospodarce jaka jest istota, różnice i funkcje określonych strumieni pieniężnych na czym polega istota gospodarowania publicznymi środkami pieniężnymi jakie wskaźniki są miarą oceny sytuacji finansowej przedsiębiorstwa czy banku jak powinien być zorganizowany rynek finansowy czy aparat skarbowy, aby był skuteczny jakie są skutki inflacji, zmian stopy procentowej, zmian kursów walut, polityki podatkowej NAUKA O FINANSACH w skrócie Rozwój nauki o finansach w ostatnich czasach: uzależniony od stosowania narzędzi matematycznych; wiele metod proponowanych w teorii jest efektem wyzwań praktyki i nowo powstające metody są szybko weryfikowane przez praktyków; ma u podstaw kilka głównych kategorii, takich jak: stopa procentowa, wartość, ryzyko; jest ściśle powiązany z rozwojem rynków finansowych. ANALITYKA GOSPODARCZA PODSTAWY, DEFINICJE, KONTEKSTY DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ projekt: z wykorzystaniem materiałów autorstwa: prof. dr hab. Krzysztofa Jajugi, dr Dominika Bracha, dr Agnieszki Wojtasiak 13