Rozdział 3 WEWNĄTRZSZKOLNY SYSTEM OCENIANIA W WERSJI ELEKTRONICZNEJ Jednym z podstawowych atutów punktowego systemu oceniania powinna być jawność oceny. Należy ją więc systematycznie obliczać, a to z kolei wymaga od nauczycieli i uczniów żmudnych obliczeń. Często może to stanowić podstawę do rezygnacji ze stosowania dobrego systemu. Szerokie możliwości arkusza kalkulacyjnego, jakie zostały opisane w poprzednim rozdziale, można wykorzystać do stworzenia elektronicznej wersji WSO. W mojej pracy prezentuję przykład takiego systemu. Jest to kilka wzajemnie powiązanych ze sobą plików, które tworzą doskonałe narzędzie ułatwiające posługiwanie się systemem oceniania, jakie warto zastosować w każdej szkole. 3.1 Plik BAZA UCZNIÓW Plik BAZA UCZNIÓW (Rys. 1) jest zapisany w folderze WSO i zawiera spis uczniów danej klasy, zgodny z dziennikami lekcyjnymi. Rys. 1 plik BAZA UCZNIÓW
Jest to prosty plik, w którym w każdej klasie, w jednej kolumnie są numery uczniów zgodne z nr w dzienniku lekcyjnym, a w drugiej ich nazwiska i imiona. Można go połączyć z istniejącą bazą danych w szkole, ale nie jest to konieczne i czasami niewygodne. 3.2 Plik NAUCZYCIEL Plik NAUCZYCIEL (Rys. 2) jest zapisany w folderze WSO/NAUCZYCIELE, to osobisty plik każdego nauczyciela ze wszystkimi jego klasami, w których uczy. Plik ten stanowić będzie taki osobisty dziennik nauczyciela. Komentarz Ocena punktowa - łączna suma Formatowanie warunkowe Średnia ocen A średnia Oceny C Komunikat sprawdzania poprawności wpisu Ocena ministerialna formuła warunkowa Lista uczniów - łącza do pliku BAZA UCZNIÓW Ilość poszczególnych ocen funkcja statystyczna Blokowanie okienek Opis oceny Poszczególne klasy Rys. 2 plik NAUCZYCIEL 19
Jak widać powyżej sporo kolumn jest chwilowo zakrytych, więc miejsca na oceny na pewno nie zabraknie. Lista uczniów (A3:B32) stanowi łącze do pliku BAZA UCZNIÓW. Komórki z wiersza 1 i 2 są scalone od kolumny C do CY i stanowią nagłówki do komórek z wierszy poniżej. Odpowiednio w kolumnach: (C:Y) oceny A, (AA:AY) oceny B, (BA:BY) oceny C, (Z; AZ; BZ) odpowiednie średnie powyższych ocen, (CA) ocena D, (CB:CK) oceny E, (CM:CU) oceny F (CL i CV) odpowiednio sumy ocen E i F. W komórkach, które liczą średnie i sumują należy wpisać odpowiednie formuły. Dla przykładu w komórce o adresie BZ3 będzie to formuła postaci: =ŚREDNIA(BA3:BY3), a dla CL3 =SUMA(CC3:CK3). W komórce CX3 znajduje się formuła sumująca, podająca ocenę punktową ucznia w chwili obecnej postaci: =SUMA(Z3;AZ3;BZ3;CA3;CL3;CV3). Natomiast w komórce CY3 wynik ten jest zamieniony na ocenę ministerialną. Umożliwia to zagnieżdżona kilkakrotnie formuła logiczna JEŻELI, uwzględniająca zasadę zaokrąglania do liczby całkowitej oraz ewentualne zwolnienie ucznia z oceny z danego przedmiotu: =JEŻELI(CX3="zw";"zw";JEŻELI(CX3<30,5;"ndst";JEŻELI(CX3<45,5;"dop";JEŻELI (CX3<60,5;"dst";JEŻELI(CX3<75,5;"db";JEŻELI(CX3<90,5;"bdb";"cel")))))) Teraz wystarczy przekopiować formuły do wiersza 33. W wierszu tym, w pozostałych komórkach można opisać za co uczniowie daną ocenę otrzymali. Nie jest to jednak konieczne, podobnie, jak wykorzystanie jeszcze kilku innych możliwości programu Excel, które mimo wszystko ułatwią sprawne i czytelne działanie naszego elektronicznego systemu. Na przykład blok komórek O adresie CY35:CY40 zlicza ilość danych ocen w danej klasie dzięki zastosowaniu formuły statystycznej LICZ.JEŻELI. Aby policzyć ilość ocen celujących formuła ma ona postać: =LICZ.JEŻELI(CY$4:CY$32;"cel"). Warto także dokonać formatowania komórek oraz pól, aby zwiększyć czytelność arkusza czyli zmienić czcionkę, obramowanie, wprowadzić cieniowanie. Zastosowane blokowanie okienek w komórce C3, czy wykorzystanie komentarzy do opisania kategorii ocen, jest bardzo przydatne. Wykorzystując formatowanie warunkowe w kolumnie CY (Rys. 3) możemy wydzielić kolorami ocenę niedostateczną, dopuszczającą oraz bardzo dobrą i celującą. 20
Rys. 3 formatowanie warunkowe Ostatnim zastosowanym udogodnieniem jest ochrona komórek przeznaczonych dla ocen przed wpisaniem wartości nieprawidłowej, w czym pomoże nam zastosowanie sprawdzanie poprawności danych. (Rys. 4). Można także każdą przestrzeń dla ocen obwarować komunikatem na temat sposobu ich wpisywania, tak jak pokazano to dla ocen kategorii E. Rys. 4 sprawdzanie poprawności danych Tak przygotowany arkusz trzeba teraz skopiować i wkleić do tylu arkuszy, ile mamy klas w szkole. Powyższy projekt jest przystosowany do pracy z trzema klasami na każdym poziomie. Każdą klasę należy połączyć z odpowiednią listą w pliku BAZA UCZNIÓW. 21
Na przykład po otwarciu pliku BAZA UCZNIÓW skopiować listę (np. dla IA blok o adresie: A3:B32), należy otworzyć plik NAUCZYCIEL, zaznaczyć komórkę A3 i użyć polecenia wklej specjalnie/wklej łącze. Tak trzeba połączyć każdą klasę. Kolejnym krokiem jest zapisanie pliku pod nazwą np. konkretnych nauczycieli (w tym przykładzie są to nazwy przedmiotowców ). Następnym zabiegiem jest korekta arkuszy u każdego z nich. Może się zdarzyć, że jeden nauczyciel uczy dwóch przedmiotów w tej samej klasie (należy skopiować taką klasę do kolejnego arkusza), a w kilku innych nie uczy w ogóle (można je wtedy usunąć, jednak nie warto). Teraz należy zapisać te zmiany, najlepiej chroniąc plik hasłem, i przesłać go danemu nauczycielowi wraz z hasłem. I tak zapewne nie obejdziemy się bez małego praktycznego kursu korzystania z pliku. Należy pamiętać, by po otwarciu nie aktualizować danych, a jedynie zająć się wpisywaniem nowych ocen. Ważnym warunkiem jest także to, by nie usuwać, ani nie dodawać żadnych wierszy i kolumn, gdyż może to spowodować zerwanie łączy z innymi plikami. 3.3 Plik KLASA Plik KLASA (Rys. 5) jest zapisany w folderze WSO/KLASY i jest on skierowany do wychowawcy i Dyrektora. Zawiera wszystkie oceny uczniów danej klasy, ale także arkusz gotowy do wydruku dla rodziców. Formatowanie warunkowe Ocena ministerialna formuła warunkowa Lista uczniów - łącze do pliku BAZA Łącze do pliku informatyk Poszczególne arkusze Rys. 5 arkusz ZBIORÓWKA pliku KLASY IA 22
Plik ten zawiera trzy arkusze: ZBIORÓWKA, ZESTAWIENIE i RODZICE. Arkusz ZBIORÓWKA (Rys. 5) formatujemy tak, by umożliwić zebranie wszystkich ocen punktowych i ministerialnych, wszystkich uczniów. W wierszach 1 i 2 umieszczamy nagłówki przedmiotów, a dwie kolumny przeznaczamy na ocenę punktową i ministerialną (skróty S i O) dla każdego z nich. Formuła dla oceny ministerialnej jest prawie identyczna, jak ta użyta w pliku NAUCZYCIEL. Różnica polega na tym, że w komórce pojawia się w postaci cyfrowej, a nie skrótu literowego. Ocena punktowa stanowi łącze z odpowiednim plikiem nauczyciela danego przedmiotu w tej klasie. Tak samo, jak w pliku NAUCZYCIEL, tworzymy listę uczniów, łącząc ją z plikiem BAZA UCZNIÓW. Łącza ocen wykonujemy w analogiczny sposób, jak w pliku NAUCZYCIEL. Także w tym arkuszu dobrze jest skorzystać z blokowania okienek, czy formatowania warunkowego. Arkusz ZESTAWIENIE (Rys. 6) formatowany jest na wzór podobnego zestawienia ocen w dziennikach lekcyjnych (Rys. 6). Tym razem lista uczniów, podobnie jak wszystkie oceny, połączona jest z arkuszem ZBIORÓWKA tego samego pliku. Jest on jednak rozszerzony o rubryki przedstawiające średnią ocen zarówno Lista uczniów - łącze do pliku BAZA UCZNIÓW Średnia ocena ucznia średnia Wyszukiwanie średnich do nagród i wyróżnień formuła warunkowa Oceny uczniów łącza do arkusza ZBIORÓWKA Łączna ilość ocen suma Ilość poszczególnych ocen funkcja statystyczna Rys. 6 arkusz ZESTAWIENIE pliku KLASY IA ucznia, jak i przedmiotu. Znajduje się tutaj także rubryka, która dzięki formule warunkowej podaje, który uczeń ma średnią ocen kwalifikującą się do otrzymania świadectwa z wyróżnieniem oraz do nagrody za wyniki w nauce (tutaj 4,5). Jest to kolumna V, licząca średnią z przedmiotów obowiązkowych. 23
Łącza można wykonać analogicznie, jak w pliku NAUCZYCIEL. Warto jednak w tym arkuszu zastosować adresowanie. Przykładowo takie zastosowanie umożliwia ciągłe aktualizowanie oceny z religii ucznia z nr 1 w klasie: =ZBIORÓWKA!D3. Jest to zawartość komórki C3 w arkuszu ZESTAWIENIE. Wystarczy kliknąć tę komórkę, następnie znak =, a później komórkę D3 w arkuszu ZBIORÓWKA i zatwierdzić klawiszem ENTER. Arkusz ten ma zestawiać ilość poszczególnych ocen dla każdego ucznia (kolumny W do AB) i przedmiotu (wiersze 34 do 40). Zliczanie to umożliwia zastosowanie funkcji statystycznej, dla zliczenia ilości ocen celujących z religii postaci: =LICZ.JEŻELI(C3:C32;6). Kilka odpowiednich komórek w bloku W34:AB40 sumuje te wyniki. Arkusz RODZICE (Rys. 7) ma także wszystkie połączenia ma do arkusza ZBIORÓWKA. Jest skonstruowany tak, by rodzic otrzymał wydruk w postaci paska ze wszystkimi ocenami, zarówno punktowymi, jak i ministerialnymi, swojego dziecka. A na koniec semestru także ocenę zachowania, uzupełnioną przez wychowawcę. (Ry Oceny uczniów łącza do arkusza ZBIORÓWKA Lista uczniów łącza do arkusza ZBIORÓWKA Miejsce na wpisanie oceny zachowania Rys. 7 arkusz RODZICE pliku KLASY IA Na każdego ucznia przeznaczone są trzy kolejne wiersze. Połączenia wykonane są w analogiczny sposób jak w arkuszu ZESTAWIENIE. 24
3.4 Plik UCZEŃ Plik UCZEŃ (Rys. 8) to osobny plik, przeznaczony dla ucznia. Jest to elektroniczny dzienniczek zawierający jego wszystkie oceny ze wszystkich przedmiotów. Rys. 8 plik UCZEŃ Konstrukcja pliku jest podobna jak w przypadku pliku NAUCZYCIEL, lecz zamiast listy klas jest lista poszczególnych przedmiotów. Dołożona jest też rubryka zamieniająca zapis skrótów na zapis cyfrowy, wykorzystany poprzednio w arkuszu ZBIORÓWKA oraz komórki liczące średnią ocen. Kształt tego arkusza zależy od inwencji samego ucznia, który może sam dla siebie taki arkusz wykonać. Można zaproponować, by uczniowie (w Gimnazjum i szkole Ponadgimnazjalnej) wykonali taki arkusz na lekcjach informatyki w tematach poświęconych arkuszom kalkulacyjnym. Scenariusz ciągu takich lekcji przedstawiam w Rozdziale 5. Natomiast w Szkole Podstawowej wystarczy omówienie niektórych komórek i instruktaż wykorzystania pliku. Teraz już każdy w szkole ma swoje miejsce do wpisywania i analizy otrzymywanych przez uczniów ocen. Tryb postępowania, korzystania z tych udogodnień zostanie omówiony w kolejnym rozdziale. 25