Mowa jest podstawowym środkiem porozumiewania się ludzi między sobą. Ma ona wpływ na procesy myślenia i działania. Dzięki niej wyrażamy swoje myśli, opinie, dążenia, prośby. Dzięki niej zaspokajamy swoje potrzeby np. potrzebę kontaktu z drugim człowiekiem, potrzebę uznania, samorealizacji. Mowa ma również znaczący wpływ na rozwój społeczny i emocjonalny człowieka.
Współczesny język cechują ubóstwo, bylejakość, niedbała mowa. Styl życia, pośpiech, rozwój techniki spowodowały modę na porozumiewanie się szybkie i skrótowe. Wypowiedzi dzieci i młodzieży charakteryzuje ubogie słownictwo oraz niedbałość w zakresie składni i wymowy. Niewątpliwie mają na to wpływ środki masowego przekazu, które niestety nie dostarczają nam prawidłowych, pozytywnych wzorców porozumiewania się słowem.
W trosce o rozwój językowy naszych dzieci proponuję przykłady zabaw, które ułatwią im porozumiewanie się i wskazówki, które wzmocnią ten proces.
Zbyt ubogi zasób słów ogranicza zarówno rozumienie tego, co mówimy do dziecka, jak i formułowanie przez niego pełnej wypowiedzi. Ćwiczenia rozwijające słownictwo są ściśle połączone z zajęciami dotyczącymi rozumienia poleceń słownych. Ćwiczenia te mogą i powinny być prowadzone przy każdej okazji, wtedy gdy dziecko obserwuje to, o czym mówimy np. podczas ubierania się uczymy nazw ubrań i ich części ( rękaw, kołnierz, kieszeń itp. ), podczas jedzenia uczymy nazw produktów żywnościowych, ich cech ( słodki, kwaśny), nazw wykonywanych czynności (liżę, gryzę, połykam itd.). Spacer, jazda autobusem to także doskonały moment do ćwiczeń rozwijających słownictwo.
starajmy się nazywać to, co dziecko widzi i czym się interesuje, koncentrujmy uwagę dziecka na ustach osoby mówiącej, każde nowe słowo powtórzmy kilka (kilkanaście lub niekiedy kilkadziesiąt) razy, organizujmy nasze działania w taki sposób, abyśmy mogli powrócić do,,nowego'' wyrazu przy najbliższej okazji i ponownie kilka razy go wypowiedzieć a następnie sprawdzić, czy dziecko potrafi samodzielnie wskazać wymieniony desygnat i wymówić wyraz. Wprowadzane słowa to nie tylko nazwy przedmiotów, zwierząt, ubrań, produktów żywnościowych, ale także czynności, cech i właściwości przedmiotów (ich wielkości, kształtu, koloru) oraz stanów emocjonalnych( np. lęk, radość, zdziwienie, złość...)
Zabawa słuchowa,,kto cię woła? poznawanie wyłącznie przy pomocy analizatora słuchowego głosu kolegi,,co słychać dookoła? - wsłuchiwanie się i nazywanie dźwięków dochodzących z otoczenia np. tykanie zegara, szum wiatru, odgłosy pojazdów, bzykanie muchy, śpiew dzieci itp. Rozpoznawanie dźwięków (wyłącznie za pomocą słuchu) potrząsanie pękiem kluczy, uderzanie klockiem o klocek, darcie papieru, gra na cymbałkach, trąbce, uderzanie łyżeczką o szklankę, stukot wysypywanej fasoli; najpierw dzieci oglądają te przedmiot, przysłuchują się, jakie dźwięki one wydają i dopiero później zgadują Naśladowanie odgłosów zwierząt (małych i dużych cicho i głośno) Powiedz, jakie odgłosy wydaje przedmiot lub zwierzę oglądane na obrazku np. wąż, mucha, ptaszek, zegar, telefon, samochód itp.
Zabawy słuchowo dźwiękonaśladowcze powtarzanie przez dzieci tekstu wierszyka, śpiewanie piosenek. Łączenie w pary takich samych pod względem dźwiękowym puszek słuchowych (możemy tutaj użyć nasion grochu, kaszy, ryżu, kasztanów, szyszek) Dzieci oznaczone emblematami zwierząt (owca, krowa, kaczka, pies, kot), poruszają się w rytmie muzyki. Muzyka cichnie dzieci zatrzymują się. Nauczycielka mówi nazwę wybranego zwierzęcia a dzieci posiadające taki emblemat naśladują sposób jego poruszania się i dźwięk jaki wydają. Zabawę powtarza się kilka razy tak, aby każde dziecko miało możliwość powtórzenia poszczególnych dźwięków Naśladowanie za dorosłym odgłosów pojazdów.
Zabawa,, Z której strony słychać dźwięk - dziecko ma zasłonięte oczy i wskazuje źródło dźwięku Dzieci gromadzą różne przedmioty i sprawdzają, jakie wydają dźwięki, gdy się w nie stuka, drapie, toczy, gdy się je podrzuca, bądź uderza o podłogę Zabawa:,, Czym jestem? - dzieci w ukryciu naśladują głosy pojazdów, zwierząt, zjawisk itp. Pozostałe dzieci odgadują, co dziecko naśladuje (pociąg, robota, odkurzacz, osę...) Które z przedmiotów wydają taki dźwięk? Na podłodze zgromadzone są przedmioty, które: tykają, syczą, gwiżdżą, dzwonią. itp. Za parawanem demonstrujemy dźwięk wydawany przez jeden z przedmiotów, np. syczący balon, z którego spuszczamy powietrze. Po odgadnięciu dzieci tworzą zbiór przedmiotów, które syczą Jaki to instrument? Dzieci rozpoznają barwę dźwięków prostych instrumentów muzycznych np. trąbki, bębenka, trójkąta itp.
Jak najwięcej mówić do malca od pierwszych dni jego życia, w każdej sytuacji (na spacerze, podczas zabawy, zabiegów pielęgnacyjnych); mówić ciepłym, serdecznym tonem i jak najwięcej uśmiechać się. Nie należy martwić się, że dziecko nie rozumie ani słowa, ale wiele się od nas uczy, zapoznaje się z akcentem, rytmem języka. Nasze wypowiedzi powinny być poprawne pod względem językowym, unikajmy zdrobnień i spieszczeń. Nie powtarzajmy,,wytworów językowych dzieci, bo to nie rodzice mają się uczyć mowy od dziecka, lecz dziecko od rodziców. Mówmy wolno, krótkimi zdaniami. Zainteresujmy dziecko swoją mową odpowiednio modulując głos zadając np. pytanie: co to? Gdzie jest? Nie ma? O! Jest!
Bądźmy czujni i pytajmy lekarza specjalisty (pediatry, foniatry, ortodonty, laryngologa, audiologa), jeśli coś nas niepokoi w stanie zdrowia fizycznego, jak i psychicznego dziecka. Dbajmy o jego górne drogi oddechowe i uszy, zwracajmy uwagę jak oddycha. Jak najwcześniej uczmy dbałości o higienę jamy ustnej, aby w przyszłości uniknąć próchnicy zębów. Wymawiajmy słowa przesadnie dzieląc na sylaby: ma-ma, pie-sek. Nie połykajmy końcówek, nie spieszmy się. Zachęcajmy by dziecko patrzyło na nas, kiedy mówimy. Dzięki temu będzie widziało jak układają się usta, język wymawiając poszczególne głoski.
Dostarczajmy dziecku bodźców dźwiękowych: śpiewajmy, nućmy piosenki, recytujmy wierszyki, czytajmy bajki, słuchajmy z dzieckiem spokojnej muzyki. Są to najlepsze ćwiczenia w słuchaniu i skupianiu uwagi i uczeniu się mowy, stosujmy wierszyki rymowanki np.,,sroczka kaszkę warzyła...,,idzie raczek nieboraczek... dzieci bardzo je lubią, łatwiej wtedy zapamiętują słowa, którym towarzyszy klaskanie czy wędrowanie palcami po różnych częściach ciała; zwracajmy dziecku uwagę na odgłosy różnych przedmiotów i zwierząt i zachęcajmy do ich naśladowania np. jak robi piesek, jak syczy wąż? Nadzorujmy oglądanie telewizji przez dzieci. Oglądajmy z nimi telewizję i komentujmy wydarzenia pojawiające się na ekranie telewizora, wybierajmy programy właściwe dla wieku dziecka.
Jeśli dziecko źle wymawia jakąś głoskę to nie zachęcajmy go do powtarzania wyrazów zawierających tę głoskę po parę razy, ponieważ to tylko utrwala złą wymowę. Dziecko nie przygotowane pod względem artykulacyjnym niedostatecznie różnicuje słuchowo dźwięki mowy, a zmuszane do artykulacji zbyt trudnych dla niego głosek, często zaczyna je zniekształcać, wymawiając nieprawidłowo. Szczególnie dotyczy to głoski,,r Nie należy też karcić, ani zawstydzać dziecka złą wymową, gdyż to hamuje chęć do mówienia.
Wszystkie spółgłoski wymawiamy krótko bez y, np.; głoskę t wymawiamy krótko t, a nie t-y (bo to są 2 głoski). Jeśli dostarczymy dziecku złych wzorców, to nie dziwmy się, że przegłoskuje ono wyraz tata jako ty-a-ty-a. Jeżeli u naszego dziecka zauważymy opóźniony rozwój mowy, warto wybrać się do logopedy lub zapisać go do przedszkola. Kontakt z innymi dziećmi, wpływ grupy rówieśniczej mobilizuje do mówienia, stwarza wiele konkretnych sytuacji aktywizujących mowę dziecka.
Zachęcajmy dziecko do oglądania różnych książeczek dydaktycznych o różnej tematyce: warzywa, owoce, zwierzęta, kolory. Nazywajmy przedmioty w nich zawarte i opisujmy sytuacje operując prostymi zdaniami. Uczmy dzieci rozumienia mowy prosząc je o wskazanie wybranych przez siebie obrazków. Wokół nas tyle się dzieje, stwarzajmy dziecku okazję do wypowiedzenia tego, co przeżyło. Niech opowie nam bajkę, którą obejrzało, podzieli się wrażeniami z przedszkola, wymyśli zakończenie do czytanego przez nas opowiadania. opracowanie: mgr Beata Czapska