J ZYK POLSKI - PODSTAWA PROGRAMOWA (NOWA) Liceum i technikum - IV etap edukacyjny - poziom podstawowy I. Odbiór wypowiedzi i wykorzystanie zawartych w nich informacji. 1. Czytanie i s uchanie. Ucze : 1) odczytuje sens ca ego tekstu (a w nim znaczenia wyrazów,zwi zków frazeologicznych, zda, grup zda uporz dkowanych w akapicie, odró nia znaczenie realne i etymologiczne) oraz wydzielonych przez siebie fragmentów; potrafi obja ni ich sens oraz funkcj na tle ca o ci; 2) rozpoznaje specyfik tekstów publicystycznych (artyku, felieton, reporta ), politycznych (przemówienie) i popularnonaukowych; w ród tekstów prasowych rozró nia wiadomo i komentarz; odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte; (przemówienie) i popularnonaukowych; w ród tekstów prasowych rozró nia wiadomo i komentarz; odczytuje zawarte w odbieranych tekstach informacje zarówno jawne, jak i ukryte; 3) rozpoznaje typ nadawcy i adresata tekstu; 4) wskazuje charakterystyczne cechy stylu danego tekstu, rozpoznaje zastosowane w nim rodki j zykowe i ich funkcje w tek cie; 5) wyró nia argumenty, kluczowe poj cia i twierdzenia w tek cie argumentacyjnym, dokonuje jego logicznego streszczenia; 6) rozró nia w dialogu odpowiedzi w a ciwe i unikowe; 7) rozpoznaje w wypowiedzi ironi, obja nia jej mechanizm i funkcj ; 8) rozpoznaje pytania podchwytliwe i sugeruj ce odpowied ; 9) rozpoznaje manipulacj j zykow w tekstach reklamowych, w j zyku polityków i dziennikarzy. 2. Samokszta cenie i docieranie do informacji. Ucze : 1) szuka literatury przydatnej do opracowania ró nych zagadnie ; selekcjonuje j wed ug wskazanych kryteriów (w zasobach bibliotecznych korzysta zarówno z tradycyjnego ksi gozbioru, jak i z zapisów multimedialnych i elektronicznych, w tym Internetu); 2) korzysta ze s owników i leksykonów, w tym s owników etymologicznych i symboli; 3) tworzy przedmiotowe bazy danych zawieraj ce informacje zdobywane w to ku nauki;
4) sporz dza opis bibliograficzny ksi ki i artyku u, zapisów elektronicznych, bibliografi wybranego tematu 3. wiadomo j zykowa. Ucze : 1) analizuje i de niuje (w razie potrzeby z pomoc s owników) znaczenia s ów; 2) zna poj cia znaku i systemu znaków; uzasadnia, e j zyk jest systemem znaków; rozró nia znaki werbalne i niewerbalne, ma wiadomo ich ró nych funkcji i sposobów interpretacji; 3) zna poj cie aktu komunikacji j zykowej i wskazuje jego sk adowe (nadaw ca, odbiorca, kod, komunikat, kontekst), dostrzega i omawia wspó czesne zmiany modelu komunikacji j zykowej (np. ró nice mi dzy tradycyjn komunikacj ustn lub pisan a komunikacj przez Internet); 4) rozpoznaje i nazywa funkcje tekstu (informatywn, poetyck, ekspresywn, impresywn w tym perswazyjn ); 5) wskazuje w czytanych tekstach i analizuje przyk ady od mian terytorialnych, rodowiskowych i zawodowych polszczyzny; 6) rozpoznaje w czytanych tekstach oraz wypowiedziach mówionych stylizacj, rozró nia jej typy 7) rozró nia poj cia b du j zykowego i zamierzonej innowacji j zykowej, poprawno ci i stosowno ci wypowiedzi; rozpoznaje i poprawia ró ne typy b dów j zykowych; 8) odró nia s ownictwo neutralne od emocjonalnego i warto ciuj cego, o cjalne od swobodnego. II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Ucze zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela. 1. Wst pne rozpoznanie. Ucze : 1) prezentuje w asne prze ycia wynikaj ce z kontaktu z dzie em sztuki; 2) okre la problematyk utworu; 3) rozpoznaje konwencj literack (sta e pojawianie si danego literackiego rozwi zania w obr bie pewnego historycznie okre lonego zbioru utworów) 2. Analiza. Ucze : 1) wskazuje zastosowane w utworze rodki wyrazu artystycznego i ich funkcje (poznane wcze niej, a ponadto: oksymorony, synekdochy, hiperbole, elipsy, paralelizmy) oraz inne wyznaczniki poetyki danego utworu (z zakresu podstaw wersy kacji, kompozycji, genologii) i okre la ich funkcje;
2) dostrzega w czytanych utworach cechy charakterystyczne okre lonej epoki ( redniowiecze, renesans, barok, o wiecenie, romantyzm, pozytywizm, M oda Polska, dwudziestolecie mi dzywojenne, wspó czesno ); 3) analizuj c teksty dawne, dostrzega ró nice j zykowe (fonetyczne, leksykalne) wynikaj ce ze zmian historycznych; 4) rozpoznaje w utworze sposoby kreowania wiata przedstawionego i bohatera (narracja, fabu a, sytuacja liryczna, akcja); 5) porównuje utwory literackie lub ich fragmenty (dostrzega cechy wspólne i ró ne). 3. Interpretacja. Ucze : 1) wykorzystuje w interpretacji elementy znacz ce dla odczytania sensu utworu (np. S owa-klucze, wyznaczniki kompozycji); 2) wykorzystuje w interpretacji utworu konteksty (np. Literackie, kulturowe, lozo czne, religijne); 3) porównuje funkcjonowanie tych samych motywów w ró nych utworach literackich; 4) odczytuje tre ci alegoryczne i symboliczne utworu. 4. Warto ci i warto ciowanie. Ucze : 1) dostrzega zwi zek j zyka z warto ciami, rozumie, e j zyk podlega warto ciowaniu, (np. j zyk jasny, prosty, zrozumia y, obrazowy, pi kny), jest narz dziem warto ciowania, a tak e ród em poznania warto ci (utrwalonych w znaczeniach nazw warto ci, takich jak: dobro, prawda, pi kno; wiara, nadzieja, mi o ; wolno, równo, braterstwo; Bóg, honor, ojczyzna; solidarno, niepodleg o, tolerancja); 2) dostrzega obecne w utworach literackich oraz innych tekstach kultury warto ci narodowe i uniwersalne; 3) dostrzega w wiecie konflikty warto ci (np. równo ci i wolno ci, sprawiedliwo ci i mi osierdzia) oraz rozumie ród a tych konfliktów. III. Tworzenie wypowiedzi. 1. Mówienie i pisanie. Ucze : 1) tworzy d u szy tekst pisany lub mówiony (rozprawka, recenzja, referat, interpretacja utworu literackiego lub fragmentu) zgodnie z podstawowymi regu ami jego organizacji, przestrzegaj c zasad spójno ci znaczeniowej i logicznej; 2) przygotowuje wypowied (wybiera form gatunkow i odpowiedni uk ad kompozycyjny, analizuje temat, wybiera form kompozycyjn, sporz dza plan wypowiedzi, dobiera w a ciwe s ownictwo); 3) tworzy samodzieln wypowied argumentacyjn wed ug podstawowych zasad logiki i retoryki (stawia tez lub hipotez, dobiera argumenty, porz dkuje je, hierarchizuje, dokonuje ich selekcji pod wzgl dem u yteczno ci w wypowiedzi,
podsumowuje, dobiera przyk ady ilustruj ce wywód my lowy, prze prowadza prawid owe wnioskowanie); 4) publicznie wyg asza przygotowan przez siebie wypowied, dbaj c o d wi kow wyrazisto przekazu (w tym tak e tempo mowy i dono no g osu); 5) stosuje uczciwe zabiegi perswazyjne, zdaj c sobie spraw z ich warto ci i funkcji; wystrzega si nieuczciwych zabiegów erystycznych; 6) opracowuje redakcyjnie w asny tekst (dokonuje uzupe nie, przekszta ce, skrótów, eliminuje przypadkow niejednoznaczno wypowiedzi, sporz dza przypisy); 7) wykonuje ró ne dzia ania na tek cie cudzym (np. Streszcza, parafrazuje, sporz dza konspekt, cytuje) 2. wiadomo j zykowa. Ucze : 1) operuje s ownictwem z okre lonych kr gów tematycznych (na tym etapie rozwijanym i koncentruj cym si przede wszystkim wokó tematów: Polska, Europa, wiat wspó czesno i przesz o ; kultura, cywilizacja, polityka). TEKSTY KULTURY 1. Teksty poznawane w ca o ci nie mniej ni 13 pozycji ksi kowych odpowiednio w trzyletnim b d czteroletnim okresie nauczania oraz wybrane przez nauczyciela teksty o mniejszej obj to ci, przy czym nie mo na pomin autorów i utworów oznaczonych gwiazdk : Sofokles Antygona lub Król Edyp(wersja literacka lub spektakl teatralny); *Bogurodzica; Lament wi tokrzyski; *Jan Kochanowski wybrane pie ni, treny (inne ni w gimnazjum) i psalm; Miko aj S p Szarzy ski wybrane sonety; William Szekspir Makbet lub Hamlet; Adam Mickiewicz wybrane sonety i inne wiersze (w tym Romantyczno ), *Dziadów cz III, *Pan Tadeusz; Juliusz S owacki wybrane wiersze; Cyprian Norwid wybrane wiersze; Boles aw Prus *Lalka; Fiodor Dostojewski wybrany utwór,np. Zbrodnia i kara, agodna; Joseph Conrad J dro ciemno ci; Jan Kasprowicz, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Leopold Staff wybrane wiersze; Stanis aw Wyspia ski *Wesele; W adys aw Stanis aw Reymont Ch opi (tom I Jesie );
Stefan eromski wybrany utwór (Ludzie bezdomni, Wierna rzeka, Echa le ne lub Przedwio nie); Boles aw Le mian, Julian Tuwim, Jan Lecho, Julian Przybo, Józef Czechowicz, Konstanty Ildefons Ga czy ski wybrane wiersze; Jaros aw Iwaszkiewicz wybrane opowiadanie; *Bruno Schulz wybrane opowiadanie; Tadeusz Borowski wybrane opowiadanie; Krzysztof Kamil Baczy ski, Tadeusz Ró ewicz, Czes aw Mi osz, Wis awa Szymborska, Zbigniew Herbert, Ewa Lipska, Adam Zagajewski, Stanis aw Bara czak wybrane wiersze; Miron Bia oszewski wybrane utwory; wybrany dramat dwudziestowieczny z literatury polskiej (np. Stanis awa Ignacego Witkiewicza, S awomira Mro ka lub Tadeusza Ró ewicza); wybrana powie polska z XX lub XXI w. (np. Marii Kuncewiczowej Cudzoziemka, Zo i Na kowskiej Granica, Józefa Mackiewicza Droga do nik d, Stanis awa Lema Solaris, Juliana Stryjkowskiego Austeria, Tadeusza Konwickiego Kronika wypadków mi osnych); wybrana powie wiatowa z XX lub XXI w. (np. Franza Kafki Proces, Alberta Camusa D uma, George'a Orwella Rok 1984, Isaaca Bashevisa Singera Sztukmistrz z Lublina, Gabriela Garcii Marqueza Sto lat samotno ci, Umberto Eco Imi ró y). 2. Teksty poznawane w ca o ci lub w cz ci (decyzja nale y do nauczyciela), przy czym nie mo na pomin utworu oznaczonego gwiazdk : wybór mitów; Dzieje Tristana i Izoldy; Miguel Cervantes Don Kichote; Jan Chryzostom Pasek Pami tniki; Ignacy Krasicki wybrana satyra lub Monachomachia; Adam Mickiewicz Dziady cz IV; Juliusz S owacki Kordian; Witold Gombrowicz *Ferdydurke; Irit Amiel wybrane opowiadanie z tomu Osmaleni lub Hanna Krall Zd y przed Panem Bogiem; Gustaw Herling-Grudzi ski Inny wiat; Ryszard Kapu ci ski Podró e z Herodotem; Biblia (wybrane psalmy, fragmenty: Pie ni nad Pie niami, Ksi gi Hioba, Apokalipsy w. Jana, fragmenty Starego i Nowego Testamentu jako konteksty interpretacyjne dla lektury dzie z innych epok);
dziennik (np. Marii D browskiej, Zofii Na kowskiej, Jaros awa Iwaszkiewicza, Witolda Gombrowicza); Jan Pawe II Tryptyk Rzymski; 3. Inne: wybrane lmy z twórczo ci polskich re yserów (np. Krzysztofa Kie lowskiego, Andrzeja Munka, Andrzeja Wajdy, Krzysztofa Zanussiego); homilia Jana Paw a II wyg oszona 2 czerwca 1979 roku w Warszawie na Placu Zwyci stwa (Pi sudskiego) nagranie telewizyjne.