BEZPOŚREDNIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE W POLSCE WEDŁUG STANU NA KONIEC 2004 ROKU

MINISTERSTWO GOSPODARKI i PRACY BEZPOŚREDNIE INWESTYCJE ZAGRANICZNE W POLSCE WEDŁUG STANU NA KONIEC 2004 ROKU DEPARTAMENT ANALIZ I PROGNOZ EKONOMICZNYCH Warszawa, czerwiec 2005 r. 1

SPIS TREŚCI SYNTEZA... 3 1. Znaczenie inwestycji zagranicznych w polskiej gospodarce.... 5 2. BIZ na świecie i w Polsce... 8 2.1. Wartość BIZ na świecie... 8 2.2. Wartość BIZ w Polsce... 13 3. BIZ według krajów pochodzenia kapitału... 18 4. Struktura sektorowa inwestycji zagranicznych... 22 4.1. BIZ w 2004 roku... 22 4.2. Pod względem skumulowanej wartości... 23 5. Najwięksi indywidualni inwestorzy... 28 5.1. W 2004 roku... 28 5.2. Najwięksi inwestorzy pod względem skumulowanej wartości BIZ... 30 6. Podsumowanie... 35 7. Spis tabel... 36 8. Spis wykresów... 37 9. Spis załączników... 38

Opracował: Wiesław Stempkowicz Wydział Analiz Makroekonomicznych Departament Analiz i Prognoz Ekonomicznych 2

SYNTEZA Według danych Państwowej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych (PAIiIZ) w 2004 roku napłynęło do Polski 7,86 mld USD w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ). W porównaniu z rokiem poprzednim wartość BIZ wzrosła o 23%. Jednocześnie jest to najwyższy poziom inwestycji zagranicznych od czterech lat. Skumulowana wartość inwestycji zagranicznych na koniec 2004 roku wynosiła 84,48 mld USD, w tym inwestycji dużych tj. powyżej 1 mln USD 80,65 mld USD. Wartość inwestycji poniżej 1 mln USD PAIiIZ oszacowała na kwotę 3,83 mld USD. W napływie BIZ do Polski zachodzą korzystne zmiany. Z każdym kolejnym rokiem zwiększa się zainteresowanie zagranicznych firm inwestycjami od podstaw. W 2004 roku inwestycje typu greenfield stanowiły 58%, podczas gdy w roku poprzednim ich udział wynosił 51%, a w 2002 roku - 37,0%. Zagraniczni inwestorzy coraz więcej środków lokują w przetwórstwie przemysłowym. W 2004 roku ich wartość wyniosła 3,2 mld USD, co stanowiło 39,9% ogólnej kwoty BIZ. W tym obszarze najwięcej inwestycji odnotowano w branży motoryzacyjnej. Kolejne miejsca zajmują inwestycje w branży chemicznej i farmaceutycznej. Łącznie w tych trzech branżach napływ BIZ w 2004 roku wyniósł 1,6 mld USD, co stanowiło 51% ogólnej wartości zagranicznych inwestycji w przetwórstwie przemysłowym. Łącznie w przetwórstwie przemysłowym ulokowanych zostało 32,2 mld USD, co stanowi 40,0% skumulowanej wartości BIZ w Polsce powyżej 1,0 mln USD. Do branż, gdzie zagraniczny kapitał zainwestował dotychczas najwięcej środków, n ależą produkcja sprzętu transportowego oraz produkcja artykułów spożywczych. Inwestycje typu greenfield oraz w sektorze produkcyjnym są szczególnie istotne dla gospodarki, przyczyniają się bowiem do napływu nowych technologii i unowocześnienia przemysłu oraz tworzą nowe miejsca pracy, zarówno w nowo uruchomionych przedsiębiorstwach, jak i w ich otoczeniu. W Polsce najwięcej kapitału lokują firmy z UE-15. Dotychczasowa wartość ich inwestycji wynosi 59,7 mld USD, co stanowi 74% ogólnej wartości BIZ w Polsce. Od kilku lat największym inwestorem w Polsce jest Francja. Wartość francuskich inwestycji na koniec 2004 roku zamknęła się kwotą 16,0 mld USD, co stanowiło około 3

20,0% ogólnej kwoty BIZ w Polsce. Na kolejnych miejscach są inwestorzy z Niderlandów oraz z Niemiec. Na liście inwestorów, którzy zainwestowali w Polsce kwotę ponad 1,0 mln USD jest 1101 firm z 36 krajów świata. Biorąc pod uwagę inwestorów indywidualnych w 2004 roku najwięcej tj. 800 mln USD zainwestowała w Polsce w nieruchomości amerykańska firma Apollo-Rida. Pod względem skumulowanej wartości największym zagranicznym inwestorem jest francuska firma France Telecom, główny udziałowiec Telekomunikacji Polskiej S.A. Dotychczasowa wartość zainwestowanego przez nią kapitału wynosi 4,5 mld USD. Drugim najważniejszym inwestorem jest Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju 4,0 mld USD, a trzecim Fiat 1,8 mld USD.. 4

1 Znaczenie inwestycji zagranicznych w polskiej gospodarce. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne 1 są ważnym czynnikiem wpływającym na unowocześnienie polskiej gospodarki. Zagraniczni inwestorzy wprowadzając do polskich firm nowe technologie, nowe formy zarządzania i organizacji produkcji przyczyniają się do unowocześnienia i poprawy ich funkcjonowania. Nowo powstające firmy wyposażane są w najnowsze maszyny i urządzenia. Rola i znaczenie spółek z udziałem kapitału zagranicznego w polskiej gospodarce systematycznie rośnie. W 2003 roku, wg danych GUS, powstało 1047 nowych podmiotów z kapitałem zagranicznym, podczas gdy w roku poprzednim 857. W grupie nowo powstałych spółek były 962 jednostki typu greenfield. Łącznie na koniec 2003 roku funkcjonowało w Polsce 15.371 podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego 2. W omawianej zbiorowości dominowały pomioty małe o liczbie pracujących poniżej 49 osób. Podmiotów takich było 12.515, co stanowiło 81,4% ogólnej liczby spółek z udziałem kapitału zagranicznego. Natomiast podmiotów o liczbie pracujących powyżej 10 osób było 6368 (5.910 w 2002 r.) W 2003 roku przychody spółek z udziałem kapitału zagranicznego 3 wyniosły 539,6 mld zł, co stanowiło 38,8% przychodów przedsiębiorstw, które złożyły sprawozdanie bilansowe i wzrosły o 16,5%, podczas gdy przychody wszystkich podmiotów składających bilans o 14,2%. Największy udział w przychodach przypadał na spółki prowadzące działalność w zakresie przetwórstwa przemysłowego 48,2% przychodów wszystkich spółek krajowych i zagranicznych. Spółki z kapitałem zagranicznym odgrywają istotną rolę w procesach przebudowy i modernizacji polskiej gospodarki. W 2003 roku wydatki inwestycyjne wszystkich spółek z udziałem kapitału zagranicznego wyniosły 45,8 mld zł, w tym na nowe środki trwałe - 30,9 mld zł. Najwięcej środków na inwestycje wydatkowanych zostało w przemyśle 21,0 mld zł, w tym na nowe środki trwałe 16,2 mld zł. 1. Wg definicji OECD zagranicznym inwestorem bezpośrednim jest osoba fizyczna, prawna lub grupa posiadająca przynajmniej 10,0% wartości danego przedsiębiorstwa wyraźnej w akcjach lub udziałach. Muszą być przy tym spełnione następujące wymogi: - Środki kapitałowe powinny być inwestowane bezpośrednio w walory przedsiębiorstwa a nie innych podmiotów ( rządów samorządów), - Inwestycja bezpośrednia ma udziałowy charakter zapewniający uczestnictwo w zarządzaniu, - Inwestycje zagraniczne traktuje się jako lokaty trwałe. 2. Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2003 roku, GUS 2004 r. 3. O liczbie pracujących 10 osób i więcej 5

Tabela 1 Nakłady inwestycyjne w Polsce, w tym dokonywane przez spółki z udziałem kapitału zagranicznego w mln zł Wyszczególnienie 1999 2000 2001 2002 2003 1.Nakłady inwestycyjne ogółem, w tym: 125.954,4 133.160,2 121.362,9 109.265,9 110.859,8 1.1. w tym przemysł 41.433,7 37.707,5 35.888,5 34.621,6 37.387,3 1.2. przetwórstwo przemysłowe 28.402,3 26.522,8 23.235,2 23.068,0 26.041,5 2. Spółki z kapitałem zagr. 55.060,2 52.662,8 47.660,6 43.696,4 45.806,7 2.1. w tym: na nowe śr. trwałe 41.805,4 40.264,9 35.681,9 30.428,8 30.909,2 2.2. Inwestycje w przemyśle. 20.043,9 18.524,3 16.950,8 18.723,8 21.016,8 2.3. przetwórstwo przemysłowe 19.271,9 17.804,2 15.751,5 16.997,6 19.573,5 2.4. Liczba inwestujących spółek 8.218 8.475 8.230 8.251 9.164 Udział 2 : 1 w % 43,7 39,6 39,3 40,0 41,3 Udział 2.2 : 1.1 w % 48,4 49,1 47,2 54,1 56,2 Udział 2.3 : 1.2 w % 67,9 67,1 67,8 73,7 75,2 Źródło: 1. Roczniki GUS 2. Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego, GUS 2003, 2004 Z każdym kolejnym rokiem począwszy od 2001 roku wzrastają nakłady inwestycyjne ogółem spółek z udziałem kapitału zagranicznego. Szczególnie istotne jest to, że wzrastają nakłady inwestycyjne w przemyśle, w tym w przetwórstwie przemysłowym. Świadczy to o tym, iż funkcjonujące w Polsce zagraniczne firmy systematycznie inwestują i poszerzają zakres swojej działalności. W 2003 roku 75% inwestycji w przetwórstwie przemysłowym sfinansowały spółki z udziałem kapitału zagranicznego. Firmy zagraniczne odgrywają coraz większą rolę w obrotach polskiego handlu zagranicznego. W 2003 roku działalność eksportową prowadziło 5.287 spółek, podczas gdy w roku poprzednim 5.121. Ich udział w całości polskiego eksportu stanowił 54,5%. Jednocześnie w stosunku do roku poprzedniego eksport zwiększył się o 29,6%, (w 2002 roku o 15,6%). Najważniejszą pozycję towarową w eksporcie stanowią maszyny i urządzenia. Głównym kierunkiem eksportu pozostają kraje Unii Europejskiej. 6

Tabela 2 Podstawowe kategorie finansowe spółek z udziałem kapitału zagranicznego o liczbie pracujących 10 osób i więcej na tle podmiotów składających bilans w 2002 i 2003 r. (stan na koniec roku) w mln zł. Wyszczególnienie Podmioty składające a/ bilans w tym: b/ Liczba firm Przychody ogółem w tym z eksportu Wynik finansowy (saldo) Liczba jedn. wykazujących zysk brutto netto brutto netto Liczba prac. w tys. 41.731 1.216.346 132.175 6.973-3.074 28.741 28.202 4.311,7 43.432 1.389.083 168.079 41.207 27.108 32.164 31.567 4.358,0 - spółki z udziałem a/ 5.910 462.996 85.228 8.299 3.299 3.271 3.231 968,2 kapit. zagr. w tym: b/ 6.368 539.577 111.324 17.152 10.077 3.764 3.674 997,7 - przemysł a/ 2.940 234.048 74.487 6.999 4.426 1.745 1.723 563,4 b/ 3.081 275.255 98.092 11.454 7.542 1.932 1.884 582,9 - handel i naprawy a/ 1.454 144.939 2.485-297 -1.130 702 699 198,7 b/ 1.584 172.391 3.031 1..637 223 844 827 205,0 Źródło: Działalność gospodarcza spółek z udziałem kapitału zagranicznego w 2003 roku, GUS 2004 a/ dane za 2002 r., b/ dane za 2003 r. Spółki z udziałem kapitału zagranicznego mają także znaczący udział w polskim imporcie, co wynika m.in. z dużego importu inwestycyjnego i zaopatrzeniowego. Wartość importu tych firm w 2003 roku wyniosła 162,0 mld zł, co stanowiło 61,1% całego polskiego importu. Na import ogółem złożyły się głównie: import surowców, materiałów i półfabrykatów na cele produkcyjne - 46,1% oraz import towarów do dalszej odsprzedaży - 46,1%. Jednakże z każdym rokiem dynamika eksportu jest większa niż dynamika importu. W 2003 roku import wzrósł o 18,1% a w 2002 r. o 10,9%. Także w coraz większym zakresie firmy handlowe wprowadzają do swoich sieci zagranicą produkowane w Polsce towary. W 2003 roku przychody tych firm ze sprzedaży wyrobów i usług na eksport wyniosły 3,0 mld zł, co oznacza wzrost o 24,3% w porównaniu z rokiem poprzednim. Inwestycje zagraniczne wpływają także pozytywnie na rynek pracy, szczególnie wtedy, kiedy dokonywane są w formie inwestycji od podstaw (greenfield). Liczba pracujących w spółkach z udziałem kapitału zagranicznego na koniec 2003 roku wynosiła 1.023,4 tys. osób (993,6 tys. w 2002 i 957,9 tys. w 2001 r.), z tego najwięcej tj. 569,9 tys. osób pracowało w spółkach zajmujących się przetwórstwem przemysłowym. W porównaniu z rokiem poprzednim ich liczba zwiększyła się o 22,3 tys. osób. 7

Z tych m.in. powodów wynika, iż stale wzrastający poziom inwestycji zagranicznych w Polsce należy uznać za element pozytywny i ważny dla naszej gospodarki. 2 BIZ na świecie i w Polsce 2.1 Wartość BIZ na świecie Według wstępnych danych Konferencji Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju (UNCTAD) wartość napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych w 2004 roku ogółem w świecie była wyższa o 52 mld USD w porównaniu z rokiem poprzednim i wyniosła 612 mld USD. Wykres 1 Napływ BIZ w świecie w latach 1997-2004 w mld USD 1600 1387 1400 1200 1068 1000 817 800 690 678 612 560 600 400 310 200 0 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Źródło: PAIiIZ, UNCTAD W 2004 roku, wg danych UNCTAD, nastąpił wzrost zainteresowania inwestowaniem w krajach Europy Środkowowschodniej (EŚW). Po spadku napływu BIZ w 2003 roku, kiedy to wartość zainwestowanego kapitału zagranicznego w krajach EŚW wyniosła 27,0 mld USD, w 2004 roku wzrosła i ukształtowała się na poziomie 36,5 mld USD. Zwiększone zainteresowanie zagranicznych inwestorów tym obszarem wynika głównie z faktu rozszerzenia Unii Europejskiej. Jednocześnie warto zauważyć, że spośród krajów Europy Środkowowschodniej największym zainteresowaniem zagranicznych inwestorów cieszyła się Rosja, kraj pozostający poza UE, do której w 2004 roku napłynęło około 10,0 mld USD w formie BIZ. Jeszcze kilka lat temu brak było większego zainteresowania zagranicznych firm inwestowaniem w Ro- 8

sji. Dla porównania w 2002 roku napływ BIZ do Rosji wyniósł około 4,0 mld USD, a skumulowana ich wartość zamknęła się kwotą 19,8 mld USD. Wykres 2 Wartość BIZ w krajach Europy Środkowowschodniej w latach 1998-2004 40 36,5 35 31,2 30 26,5 27,5 26,4 27,0 24,3 25 20 15 10 5 0 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Źródło: PAIiIZ, UNCTAD Spośród krajów tego regionu na kolejnych miejscach pod względem wielkości BIZ w 2004 roku znalazły się Polska, Czechy i Słowacja. Wykres 3 Struktura napływu BIZ do krajów Europy Środkowowschodniej w 2004r. Pozostałe 28% Rosja 27% Rumunia 8% Słowacja 4% Źródło: UNCTAD Węgry 6% Czechy 13% Polska 14% Nowi członkowie Unii Europejskiej w coraz większym zakresie konkurują o pozyskanie zagranicznych inwestorów. Brak wyczerpujących informacji na temat inwestycji w innych krajach regionu uniemożliwia szczegółową prezentację i porównanie trendów w tym zakresie. Warto 9

jednak przytoczyć kilka danych na temat uwarunkowań BIZ na Węgrzech, Słowacji i Czechach. Według wstępnych szacunków wartość inwestycji zagranicznych na Węgrzech w roku 2004 wyniosła około 3-4 mld euro. Ich wartość była niższa od prognozy rządu jak i Banku Centralnego. Aktualnie trwają prace łącznie nad 175 projektami, z których 80 ma duże znaczenie. Jeżeli wszystkie projekty inwestycyjne zostaną zrealizowane, to powstanie 15 tysięcy nowych miejsc pracy. W pierwszej połowie 2004 roku odnotowano 24 inwestycje zagraniczne o łącznej wartości 422 mln euro. Dzięki nim powstało 3230 nowych miejsc pracy. W ciągu lipca i sierpnia 2004 roku zagraniczni inwestorzy zdecydowali o kolejnych inwestycjach o wartości około 160 milionów euro. Najwięcej inwestycji pochodzi z Niemiec (23%), USA (20%), Japonii (14%) i Tajwanu (11%). Do końca 2004 roku zagraniczni inwestorzy zadeklarowali projekty 62 dalszych nowych inwestycji o łącznej wartości ponad 890 mln euro 4. Skumulowana wartość BIZ na koniec 2004 roku wyniosla 44.226 mln euro. 5 Na Słowacji łączna wartość projektów inwestycyjnych realizowanych w 2004 roku wyniosła 1,8 mld. EUR. Głównym kierunkiem inwestowania był przemysł maszynowy i chemiczny, co się wiąże przede wszystkim z wielkim rozwojem przemysłu motoryzacyjnego. Największe fabryki budowane są obecnie w regionie Żyliny, Nitry i Koszyc. W wyniku dokonanych na Słowacji zagranicznych inwestycji, coraz większą rolę w gospodarce odgrywa przemysł motoryzacyjny. Wg danych Stowarzyszenia Przemysłu Motoryzacyjnego (SPM) Republiki Słowackiej (za rok 2004) eksport samochodów i części zamiennych stanowił około 31% całkowitego eksportu. Jego udział w łącznych obrotach słowackiego przemysłu kształtuje się na poziomie 26,5% i jest prawie dwukrotnie wyższy od analogicznego wskaźnika w 1998 r. Wyższe jest też zatrudnienie w tej gałęzi przemysłu. Obecnie w fabrykach motoryzacyjnych pracuje 55 tys. osób (w 1998 r. - 22 tys.). Po zrealizowaniu nowych inwestycji motoryzacyjnych zatrudnienie zwiększy się o dalsze 4500-5000 osób. Z analiz SARIO (odpowiednik PAIiIZ-u) wynika, że większość firm, które inwestowały na Słowacji z reguły nie poprzestaje na pierwotnie planowanych rozmiarach produkcji. Ze względu na dobre rezultaty sprzedaży samochodów Kia w Europie, koncern Hyundai/Kia zdecydował się na rozszerzenie planowanej produkcji na Słowacji. Prawdopodobnie 4 WEH Ambasady RP, Budapeszt, Informacja Okresowa nr 1/2005, 07.02.2005 r. 5 HUNGARIAN INVESTMENT AND TRADE DEVELOPMENT AGENCY 10

liczba produkowanych samochodów zwiększy się o 100.000 sztuk. Będzie to wymagało 135 mln euro dodatkowych nakładów inwestycyjnych. Dzięki temu powstanie 700 miejsc pracy, ponad pierwotnie planowane zatrudnienie 2400 pracowników. Wg danych agencji SARIO rozszerzenie zakresu swoich inwestycji planuje także szereg innych firm zagranicznych 6. Tabela 3 Wartość projektów inwestycyjnych pilotowanych przez Słowacką Agencję ds. Rozwoju Inwestycji i Handlu SARIO w latach 2002 2004 Wyszczególnienie Liczba inwestycji w mln euro w mln SKK Nowe miejsca pracy 2002 25 310,6 12.424 5.356 2003 22 1.163,7 46.548 6.831 2004 47 1.756,8 70.096 11.778 Ogółem 94 3.231,1 129.068 23.965 Źródło: Sytuacja gospodarcza Republiki Słowackiej w 2004 r. WEH, Bratysława Szacuje się, że 2004 roku napływ BIZ przyniósł, bezpośrednio lub pośrednio, wzrost słowackiego PKB o 1,1%. Rezultatem inwestycji był też przyrost nowych miejsc pracy. Wg SARIO tylko dzięki inwestycjom realizowanym przy jej pomocy w ub. roku 12.000 osób znalazło zatrudnienie. Było to dwa razy więcej niż w 2003 r. Zdaniem szefa agencji taki trend powinien utrzymać się co najmniej przez najbliższe 3-4 lata 7. Zwiększeniu napływu BIZ na Słowację sprzyjają m.in. różne formy wspierania zagranicznych inwestorów. W 2002 roku weszła w życie Ustawa o zachętach inwestycyjnych, która reguluje warunki udzielania pomocy państwowej, określa rodzaje zachęt oraz kompetencje organów państwowych w zakresie ich udzielania i kontroli 8. Tabela 4 Stan bezpośrednich inwestycji zagranicznych na Słowacji wg kraju pochodzenia kapitału na 30.09.2004 r. Wyszczególnienie Sektor przedsiębiorstw Sektor finansów Razem w mln SKK w mln USD w % w mln SKK w mln USD w % w mln SKK w mln USD w % 6 Słowacja Wybrane Informacje Gospodarcze, WEH Bratysława, 30.05.2005 r. 7 Sytuacja gospodarcza Republiki Słowackiej w 2004 r. WEH, Bratysława 8 Zachęta inwestycyjna w świetle ww. ustawy, definiowana jest jako pomoc państwowa na realizację inwestycji niezbędnych do rozpoczęcia produkcji lub świadczenia usług, na poszerzenie produkcji i usług, na nabycie przedsiębiorstwa oraz na tworzenie nowych miejsc pracy w związku z realizowaną inwestycją. 11

Inwestycje zagr. łącznie, w tym: 305.942 9.415,9 100,0 66.562 2.048,6 100,0 372.504 11.464,5 100,0 Niemcy 83.460 2.568,6 27,3 1.103 33,9 1,7 84.563 2.602,6 22,7 Niderlandy 60.750 1.869,7 19,9 595 18,3 0,9 61.345 1.888,0 16,5 Austria 20.483 630,4 6,7 37.766 1.008,4 49,2 53.249 1.638,8 14,3 Włochy 5.052 155,5 1,7 24.143 743,0 36,3 29.195 898,5 7,8 Francja 26.497 815,5 8,7 515 15,9 0,8 27.012 831,3 7,3 Wielka Brytania 25.188 775,2 8,2 349 10,7 0,5 25.537 785,9 6,9 Węgry 22.624 696,3 7,4 1.946 59,9 2,9 24.570 756,2 6,6 Czechy 16.701 514,0 5,5 3.495 107,6 5,3 20.196 621,6 5,4 USA 15.001 461,7 4,9 1.650 50,8 2,5 16.651 512,5 4,5 Szwajcaria 4.379 134,8 1,4 0 0,0 0,0 4.379 134,8 1,2 Pozostałe kraje 25.807 794,3 8,4 0 0,0 0,0 25.807 794,3 6,9 Źródło: Slovak Investment and Trade Development Agency W okresie ostatnich kilku lat znacznie zwiększył się również napływ BIZ w Czechach, co zaprezentowano na wykresie 4. Wg danych Czeskiego Banku Narodowego w 2004 roku zagraniczne firmy zainwestowały kwotę 3,6 mld euro. Wykres 4 Napływ BIZ do Czech w mln euro w latach 1993-2004 10000 9000 8000 9012 7000 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 6296 5933 5404 3317 3596 1982 1863 1140 1152 559 734 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Źródło: Czeski Bank Narodowy, marzec 2005 r. Czechinvest Zarówno w 2003 jak i w 2004 roku w Czechach nie miała miejsca żadna większa prywatyzacja z udziałem inwestora zagranicznego. Sytuacja ta podobnie jak w latach ubiegłych miała wpływ na niższą wartość napływu zagranicznych inwestycji zagranicznych. 12

Skumulowana wartość BIZ na koniec 2004 roku, wg danych czeskiej agencji Czechinvest, wyniosła 41 mld euro. Największymi inwestorami są firmy z Niemiec z kwotą zainwestowanego kapitału w wysokości 12,2 mld euro. Na kolejnych miejscach są z firmy z Niderlandów - 6,1 mld euro oraz Austrii - 4,3 mld euro. W działalności produkcyjnej ulokowanych zostało 14,4 mld euro, co stanowi 41% ogólnej wartości BIZ w Czechach. Najważniejszym inwestorem w nowych krajach członkowskich UE są kraje UE-15. Jednak ich inwestycje stanowią zaledwie kilka procent ogólnej wartości zagranicznych inwestycji państw UE-15. Wg danych UNCTAD w 2003 roku stanowiły one zaledwie 3,5%, a w 2002 roku 5,7% ogólnej wartości BIZ krajów UE-15. Nowe kraje członkowskie dzięki wejściu do UE stały się terenem bardziej atrakcyjnym dla zagranicznych inwestycji. Coraz częściej także małe i średnie firmy z zachodniej Europy decydują się na przenoszenie w ten obszar produkcji. Jednym z istotnych czynników powodujących przenoszenia produkcji są zdecydowanie niższe koszty pracy. Wg ocen niemieckiego Stowarzyszenia Izb Handlowych (DIHK) tendencja przenoszenia produkcji przez małe i średnie firmy do nowych członków UE w następnych latach będzie wzrastać. 2.2 Wartość BIZ w Polsce Na podstawie wstępnych danych Narodowego Banku Polskiego 9 wartość bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Polsce w 2004 roku wzrosła w porównaniu z rokiem poprzednim o ponad 2,0 mld USD. Jest to najwyższa wartość BIZ od 2000 r. Napływ BIZ wg NBP w poszczególnych kwartałach w latach 2000-2004 przedstawiono w tabeli 5. Tabela 5 Napływ BIZ wg NBP w mln USD ROK I kw. II. kw. I półr. III kw. I III kw IV. kw. Ogółem 2000 1.895 1.221 3.116 1.056 4.172 5.171 9.343 2001 1.151 889 2.040 749 2.789 2.925 5.714 2002 1.099 819 1.918 847 2.765 1.366 4.131 9. Dane z Bilansu Płatniczego NBP na bazie transakcji. 13

2003 1.429 718 2.147 736 2.883 1.240 4.123 2004 1.675 1.500 3.175 22 3.197 2.926 6.159 Źródło: NBP, Bilans Płatniczy na bazie transakcji. Według danych Państwowej Agencji Informacji i Inwestycji Zagranicznych 10 w 2004 roku do Polski napłynęło w formie bezpośrednich inwestycji zagranicznych 7,86 mld USD, co oznacza wzrost o 23% w porównaniu z rokiem poprzednim. Jest to najwyższy poziom zagranicznych inwestycji od czterech lat. Jednakże w 2000 roku w napływie BIZ znaczący był udział prywatyzacji. Tylko z tytułu prywatyzacji Telekomunikacji Polskiej S.A. wpłynęło 3,0 mld USD. Wykres 5 Wartość zagranicznych inwestycji w Polsce w latach 1993-2004 (w mln USD). 12000 10000 9574 10601 8000 6000 5197 5678 7891 7148 6064 6420 7859 4000 2000 2830 1491 2510 0 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 Źródło: PAIiIZ Skumulowana wartość BIZ w Polsce na koniec 2004 roku wyniosła 84,48 mld USD, w tym inwestycji dużych tj. powyżej 1 mln USD - 80,65 mld USD. Inwestycje poniżej 1,0 mln USD oszacowane są przez PAIiIZ na kwotę 3,83 mld USD. W ostatnich latach następują korzystne zmiany w strukturze napływu BIZ do Polski. Z każdym kolejnym rokiem zwiększa się wartość inwestycji typu greenfield w 10 Między danymi NBP i PAIiIZ występują różnice metodologiczne. NBP podaje stan zobowiązań zagranicznych z tytułu inwestycji bezpośrednich w bilansie pasywów zagranicznych na podstawie sprawozdań podmiotów gospodarczych. Natomiast PAIiIZ zbiera dane metodą ankietową: rozsyła zapytania na temat BIZ do poszczególnych inwestorów zagranicznych, koncentrując swoją uwagę na inwestycjach dużych (powyżej 1 mln USD). Uzyskane odpowiedzi służą do określenia wielkości BIZ. Bywa, że nie wszystkie rejestrowane przez PAIiIZ w danym roku inwestycje są realizowane w tym roku i w deklarowanej wysokości. W rezultacie oceny PAIiIZ mają charakter szacunkowy i są wyższe od danych NBP oraz GUS. 14

ogólnej kwocie BIZ. Są one szczególnie istotne dla gospodarki, bowiem przyczyniają się do napływu nowych technologii i unowocześnienia przemysłu oraz tworzą nowe miejsca pracy zarówno w nowo uruchamianych firmach jak i w ich otoczeniu. Wykres 6 Struktura BIZ w Polsce według form inwestowania w latach 2002-2004 w %. 70 58 60 51 50 40 30 20 10 0 37 36 27 27 25 22 17 greenfield przejęcia prywatyzacja 2002 2003 2004 Źródło: Na podstawie danych PAIiIZ. Polska pozostaje nadal atrakcyjnym partnerem dla zagranicznych inwestorów. Jednakże w ostatnich latach o pozyskanie zagranicznych inwestorów coraz skuteczniej konkurują z Polską: Czechy, Słowacja, Węgry. W ostatnim roku do konkurentów Polski dołączyła także Rosja. Szereg zagranicznych firm zdecydowało się zainwestować właśnie w tych krajach, a nie w Polsce. Niemniej jednak Polska pod względem skumulowanej wartości BIZ jest liderem w tym regionie Europy. Wg danych PAIiIZ, także początek 2005 roku okazał się korzystny dla Polski w zakresie napływu BIZ. Uzgodnione zostały ostatecznie warunki inwestowania kilku znaczących zagranicznych firm, co zaprezentowano w tabeli 6. 15

Tabela 6 Zakończone projekty PAIiIZ w pierwszym kwartale 2005 r. Zagraniczny inwestor Branża Kwota w mln Zatrudnienie Michelin fabryka opon 253 520 osób LG Elrktornics fabryka telewizorów 90 2.150 osób Elektrolux 2 fabryki sprzętu AGD 60 800 osób Hewlett Packard centrum księgowe 40 1000 osób Viva Magnetic fabryka opakowań 20 200 osób Bridgestone Fabryka wyrobów z gumy 20 50 osób Atos Orgin BPO centrum IT 0,5 90 osób Pozostałe 70 500 osób RAZEM 553,5 5.310 osób Źródło: PAIiIZ Szczególnie duże możliwości wzrostu inwestycji zagranicznych jak i zatrudnienia upatruje się w zwiększeniu usług. Według raportu opracowanego przez firmę A.T.Kearney, która jest jedną z największych firm konsultingowych specjalizujących się w doradztwie w zakresie zarządzania strategicznego, operacyjnego i informatycznego, Polska znalazła się na czwartym miejscu pod względem atrakcyjności do lokowania kapitału 11. Tak wysokiej pozycji w poprzednich wydaniach raportu tej firmy Polska jeszcze nie zajmowała. Za najbardziej atrakcyjne miejsce do inwestowania uznano Chiny, a następnie USA i Meksyk. Polska jest atrakcyjna dla zagranicznych inwestorów m.in. dlatego, że ma duży, stale rosnący rynek, jak i dobrze przygotowaną, wykształconą kadrę oraz niskie koszty produkcji. Obecnie mamy w świecie do czynienia z faktem globalnej restrukturyzacji firm: Business Proces Offshoring, który polega na przenoszeniu działalności usługowej do krajów, w których są niskie koszty pracy, a jakość świadczonych usług jest wysoka. Te zalety dostrzegło już kilkanaście zagranicznych firm, które rozpoczęły działalności BPO w Polsce. Firmy świadczące te usługi pracują głównie na rzecz dużych koncernów, których są częścią. Świadczą one usługi finansowe, księgowe, informatyczne. Swoje centra usługowe utworzyły w Polsce m.in. takie międzynarodowe koncerny jak: Philips, General Electric, IBM. W ostatnich latach powstały także centra przetwarzania danych IBM oraz Hawlett-Packard. 11 Polska centrum usług dla Europy, Mckinsey & Company, X. 2003 r. 16

Wg rankingu przeprowadzonego przez angielską firmę Economist Intelligence Unit, Polska jest na 5 miejscu pod względem atrakcyjności dla lokalizacji offshoringowych. Tabela 7 Ranking lokalizacji offshoringowych Miejsce Kraj Wynik Miejsce Kraj Wynik 1. Indie 7,76 8. Węgry 7,17 2. Chiny 7,34 9. Filipiny 7,17 3. Czechy 7,26 10. Tajlandia 7,16 4. Singapur 7,25 11. Malezja 7,13 5. Polska 7,24 12. Słowacja 7,12 6. Kanada 7,23 13. Bułgaria 7,09 7. Hong Kong 7,19 14. Rumunia 7,08 Źródło: Economist Intelligence Unit, 2005 Ranking lokalizacji offshoringowych W raporcie przeanalizowano dziewięć wskaźników atrakcyjności - bliskość rynku, ryzyko polityczne oraz kwestie bezpieczeństwa, stabilność makroekonomiczną, otoczenie prawne, politykę podatkową, regulacje związane z zatrudnieniem, koszty pracy, umiejętności pracowników oraz infrastrukturę. W Polsce zagraniczne firmy tworzą także centra badawczo-rozwojowe. Pomysły polskich inżynierów z tych ośrodków są wykorzystywane w informatycznych i telekomunikacyjnych rozwiązaniach Intela, Nokii, Oracle, w silnikach lotniczych General Electric, w produktach potentata w dziedzinie podzespołów samochodowych Delphi. Korzystają z nich również koncerny Alstom i Philips. Ośrodki założone w Polsce przez zagraniczne koncerny osiągają dobre rezultaty. Dlatego zapadają decyzje o ich powiększaniu. Centrum rozwojowe Siemensa w naszym kraju zwiększa zatrudnienie do ponad 700 osób. Przed czterema laty miało zaledwie 10-osobową kadrę. Pracowników przyjmują Motorola i Samsung. Nasze atuty to nadal niskie koszty pracy, wykwalifikowana kadra i 19% podatek dochodowy od firm. Poza tym wstąpienie Polski do UE sprzyja pozyskiwaniu projektów zagranicznych firm. Przenoszenie produkcji usług zagranicę ("offshoring") otwiera nowe możliwości eksportowe przed krajami rozwijającymi się i Europy Środkowowschodniej oraz może przynieść korzyści krajom, które stają się importerami tych usług. Wg danych 17

UNCTAD w Indiach eksport usług programistycznych i usług powstałych na bazie technologii informacyjnej wzrósł z prawie 0,5 miliarda dolarów przed dziesięciu laty do około 12 miliardów w okresie 2003-2004 12. Przenoszenie usług ma także istotny wpływ na poziom zatrudnienia. Z szacunków dotyczących miejsc pracy opracowanych przez Bank Światowy wynika natomiast, że "offshoring" obejmował w połowie lat 90 od 1% do 5% ogółu zatrudnionych w krajach grupy G7. Jeśli chodzi o Stany Zjednoczone, firma Forrester Research ocenia, że do 2015 roku firmy amerykańskie mogą przenieść do biedniejszych krajów 3,4 mln usługowych miejsc pracy. Z kolei firma Deloitte Research szacuje, że w samym sektorze usług finansowych firmy amerykańskie utworzą zagranicą 2 mln miejsc pracy, a w skali całej gospodarki w wyniku "offshoringu" około 4 milionów Amerykanów może stracić pracę. Do powyższych szacunków należy jednak podchodzić z dystansem. Skala nowego zjawiska jest trudna do ustalenia. Szacunki dotyczące eksportu wskazują, że "offshoring" usług był w 2001 roku wart 32 mld USD, natomiast prognozy dotyczące "offshoringu" samych tylko usług powstałych na bazie technologii informacyjnej mówią o tym, że wartość ich eksportu wzrośnie z 1 mld USD w 2002 roku do 24 miliardów 2007 roku. W rzeczywistości wszystkie te liczby mogą być jednak znacznie większe. 13 3 BIZ według krajów pochodzenia kapitału W 2004 roku inwestycje zagraniczne lokowane w Polsce pochodziły głównie z Europy i Stanów Zjednoczonych AP. Najwięcej bezpośrednich inwestycji zagranicznych napłynęło z krajów UE-15. Stanowiły one 74% ogólnej wartości BIZ w 2004 roku w Polsce. Na kolejnym miejscu znaleźli się inwestorzy ze Stanów Zjednoczonych. Ich udział stanowił 13% wartości BIZ w 2004 roku. Na liście krajów, pod względem skumulowanej wartości napływu BIZ do Polski, nie zaszły, w porównaniu ze stanem na koniec 2003 roku, żadne istotne zmiany. Na pierwszym miejscu są nadal inwestorzy francuscy, którzy zainwestowali łącznie ponad 16,0 mld USD, co stanowi około 20,0% ogółu BIZ w Polsce. Największe kwo- 12. UNCTAD, "Światowy Raport Inwestycyjny 2004: Zwrot w stronę usług". 13. UNCTAD, "OFFSHORING" O krok od wysypu inwestycji 18

ty ulokowali oni m.in. w telekomunikacji (France Telecom i Vivendii) - łącznie 5,7 mld USD, co stanowi 36,0% ogólnej wartości francuskich inwestycji w Polsce oraz w handel i naprawy (firmy Casino, Carrefour, Auchan) łącznie 2,5 mld USD tj. 15,3% ogólnej kwoty inwestycji francuskich w Polsce. Znaczące również inwestycje dokonane zostały w produkcję materiałów budowlanych (firmy Saint Gobain i Lafarge) 1,5 mld USD. Łączna wartość BIZ w tych trzech ww. obszarach działalności wyniosła 9,7 mld USD, co stanowi 60,6% skumulowanej wartości inwestycji francuskich w Polsce. Niezależnie od ww. kierunków inwestowania, francuskie firmy zaangażowały się w rożne sfery działalności gospodarczej w Polsce w tym m.in.: w bankowość - francuski bank Credit Agricole jest głównym udziałowcem Lucas Banku, w elektrociepłownie - Electricite de France Internationale (EDF) posiada udziały w polskich elektrociepłowniach, w media - TV Canal Plus oraz w produkcję sprzętu elektronicznego - firma Thompson w Piasecznie. Wykres 7 BIZ w 2004 roku wg krajów pochodzenia kapitału. 2500 2065 2000 1500 1000 986 807 617 536 487 500 359 312 288 206 0 Niderlandy Niemcy Francja USA Belgia Luksemburg Austria Szwecja Dania Źródło: PAIiIZ Drugie miejsce pod względem wartości inwestycji zajmują firmy z Niderlandów z kwotą zainwestowanego kapitału w wysokości 11,2 mld USD. Największym inwestorem jest koncern multimedialny United Pan-Europe Communications N.V., który zainwestował w Polsce 1,2 mld USD oraz ING Group N.V. z kwotą zainwestowanego kapitału w wysokości 990,0 mln USD, który posiada m.in. 54% udziałów w Banku Śląskim S.A. Na kolejnych miejscach uplasowały się firmy: BP International B.V, posiadająca m.in. sieć stacji benzynowych, Heineken, główny udziałowiec Grupy Żywiec S.A. oraz CBR Baltic posiadająca udziały w polskich cementowniach. 19