Duchowy dobrostan i religijny system znaczeń a zdrowie psychiczne młodych dorosłych Michalina Sołtys Instytut Psychologii UKW X Ogólnopolska Konferencja Psychologii Zdrowia Gdańsk, 15-17 maja 2015
PODSTAWY TEORETYCZNE BADAŃ Duchowość i religijność człowieka coraz częściej rozpatrywane są w kategorii zasobów zdrowia (por. Aldwin i wsp., 2014; Ogińska-Bulik, 2014; Büssing, 2012; Jaworski, 2012; Woźniak, 2012; Borys, 2010; Park, 2007; Frey i wsp., 2005; Heszen-Niejodek, Gruszczyńska, 2004; Heszen-Niejodek, 2003; Miller, Thoresen, 2003; Seybold, Hill, 2001; Antonovsky, 1995). Równocześnie dyskutuje się zbieżność obu konstruktów, wskazując na ich potencjalnie odmienny udział w mechanizmie kształtowania zdrowia (Aldwin i wsp., 2014; Krok, 2009; Koening, 2008; Hill, Pargament, 2008; Maltby, Day, 2003; Miller, Thoresen, 2003; George i wsp., 2001). 2
PODSTAWY TEORETYCZNE BADAŃ Religijność/ duchowość ujmowane są m. in. w kategorii specyficznych systemów znaczeń, które umożliwiają jednostce ustosunkowanie się wobec siebie i świata oraz codziennych jak i nadzwyczajnych zdarzeń (Park, 2007; Frey i wsp., 2005; Spilka i wsp., 2003; MacIntosh, 1995). W tym sensie pełnią istotną regulacyjną rolę, oferując nowe sposoby radzenia sobie ze stresem, zwłaszcza oparte na tworzeniu znaczeń (Aldwin i wsp., 2014; Park, 2005; 2007; Daaleman, Frey, 2004; Pargament, 1997). 3
PODSTAWY TEORETYCZNE BADAŃ Wyniki zdecydowanej większości badań wskazują na pozytywne relacje między duchowością a zdrowiem psychicznym, niemniej charakter relacji między religijnością a zdrowiem psychicznym jest mniej jednoznaczny (Ogińska-Bulik, 2014; Krok, 2010; Hill, Pargament, 2008; Frey i wsp., 2005; Miller, Thoresen, 2003; George i wsp., 2001; Seybold, Hill, 2001; Socha, 2000; Spilka, Werme, 1971 za: Wulff, 1999; Allport, 1988). Większość badań dotyczy osób starszych, chorych przewlekle i doświadczających kryzysów w obliczu strat. Rzadziej natomiast próbuje się określić rolę duchowości i religijności w kształtowaniu zdrowia psychicznego wśród zdrowych młodych dorosłych (por. Aldwin i wsp., 2014; Ogińska- Bulik, 2014; Woźniak, 2012). 4
PODSTAWY TEORETYCZNE BADAŃ W okresie dojrzewania religijność nabiera bardziej autonomicznego charakteru. Równolegle jednak około połowa adolescentów odrzuca religię, zaś młoda dorosłość stanowi najbardziej niereligijny okres w życiu człowieka (Allport, 1988; Walesa, 1982; 2006). Postępująca sekularyzacja i indywidualizacja religii natomiast przyczynia się do pojawienia się tzw. religijności niewidzialnej oraz deklaratywnego odrzucenia tego co religijne na rzecz tego co duchowe (Grom, 2009; Wulff, 1999; Luckmann, 1967 za: Socha, 2000). 5
CEL BADAŃ Celem badań było: 1) sprawdzenie czy duchowy dobrostan wiąże się z religijnym system znaczeń u młodych dorosłych; 2) określenie czy duchowy dobrostan i religijny system znaczeń są związane ze zdrowiem psychicznym w niniejszej grupie. 6
MODEL BADAŃ DUCHOWY DOBROSTAN ZDROWIE PSYCHICZNE RELIGIJNY SYSTEM ZNACZEŃ 7
METODY BADAWCZE Zastosowano następujące metody badawcze: Skalę Religijnego Systemu Znaczeń D. Kroka, Duchowy Wskaźnik Dobrostanu T. P. Daalemana i B. B. Freya we własnej adaptacji, Kwestionariusz Ogólnego Stanu Zdrowia GHQ-28 D. Goldberga, ankietę osobową 8
CHARAKTERYSTYKA OSÓB BADANYCH W badaniach uczestniczyło łącznie 58 osób (19 mężczyzn, 39 kobiet) w wieku od 18 do 33 (M=21,75; SD=3,33). Mając na względzie homogeniczność grupy, za kryterium wykluczenia przyjęto brak wiary oraz chorobę przewlekłą. Subiektywne poczucie zdrowia mieściło się natomiast w przedziale 49-100% (M=79,90; SD=13,26). 30 osób było stanu wolnego, 26 pozostawało w związkach nieformalnych, zaś 2 osoby w związku formalnym. 9
CHARAKTERYSTYKA OSÓB BADANYCH 53 osoby zostały wychowane w religii katolickiej, jedna osoba zadeklarowała się jako świadek Jehowy natomiast 4 osoby nie określiły swojego wyznania. Stopień pewności wiary badanych oscylował w przedziale 30-100% (M=68,95; SD=17,75). 10
WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH ZWIĄZKI RELIGIJNEGO SYSTEMU ZNACZEŃ Z DUCHOWYM DOBROSTANEM Tabela 1. Wyniki korelacji r Pearsona (n=58) Zmienne Duchowy dobrostan Samoskuteczność Schemat życia Wynik ogólny Religijny system znaczeń Skala orientacji Skala sensu Wynik ogólny -0,19 0,12-0,02 0,09 0,13 0,13-0,06 0,13 0,05 11
WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH ZWIĄZEK DUCHOWEGO DOBROSTANU ZE ZDROWIEM PSYCHICZNYM Tabela 2. Wyniki korelacji r Pearsona/ R Spearmana (R) (n=58) Zmienne Duchowy dobrostan Samoskuteczność Schemat życia Wynik ogólny Zdrowie psychiczne Objawy somatyczne Niepokój, bezsenność -0,29* -0,34** -0,36** -0,35** -0,40** -0,44*** Zaburzenia funkcjonowania (R) -0,22-0,40*** -0,38** Symptomy depresji (R) -0,42*** -0,30** -0,41*** Wynik ogólny -0,45*** -0,46*** -0,53*** 12
WYNIKI BADAŃ WŁASNYCH ZWIĄZEK RELIGIJNEGO SYSTEMU ZNACZEŃ ZE ZDROWIEM PSYCHICZNYM Tabela 3. Wyniki korelacji r Pearsona/ R Spearmana (R) (n=58) Zmienne Religijny system znaczeń Skala orientacji Skala sensu Wynik ogólny Zdrowie psychiczne Objawy somatyczne Niepokój, bezsenność -0,01-0,08-0,04 0,01-0,07-0,04 Zaburzenia funkcjonowania (R) 0,06-0,14-0,05 Symptomy depresji (R) 0,16-0,02 0,07 Wynik ogólny 0,04-0,12-0,04 13
WNIOSKI I DYSKUSJA Uzyskane wyniki badań sugerują, że religijność i duchowość stanowią odrębne wymiary funkcjonowania w grupie młodych dorosłych (por. Krok, 2009; Hill, Pargament, 2008). Konsekwentnie duchowość rozumiana w sposób bardziej uniwersalny w przeciwieństwie do religijności może być w tej grupie osób traktowana jako zasób zdrowia (por. Aldwin i wsp., 2014; Ogińska-Bulik, 2014; Park, 2007; Frey i wsp., 2005; Daaleman, 2004). 14
WNIOSKI I DYSKUSJA Otrzymane rezultaty badań należy jednak odnieść do specyfiki badanej próby. Jak pokazują wyniki badań osoby młodsze cechują się niższym poziomem religijności, której znaczenie wzrasta wraz z wiekiem oraz pod wpływem trudnych doświadczeń życiowych na przykład choroby przewlekłej (Ogińska-Bulik, 2014; Park, 2007; Walesa, 2006; Daaleman, Frey, 2004). 15
WNIOSKI I DYSKUSJA Należy również uwzględnić specyfikę przemian społecznokulturowych: postępującą sekularyzację i indywidualizację religii, która przybiera formę religijności niewidzialnej oraz ukierunkowania na rozwój duchowości (Grom, 2009; Luckmann, 1967, za: Socha, 2000; Wulff, 1999). 16
BIBLIOGRAFIA Aldwin, C. M., Park, C. L., Jeong, Y., Nath, R. (2014). Differing pathways between religiousness, spirituality, and health: A self-regulation perspective. Psychology of Religion and Spirituality, 6(1), 9-21. Allport, G.W. (1988). Osobowość i religia. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax.Antonovsky, A. (1995). Rozwikłanie tajemnicy zdrowia. Jak radzić sobie ze stresem i nie zachorować. Warszawa: Fundacja IPN. Borys, B. (2010). Zasoby zdrowotne w psychice człowieka. Forum Medycyny Rodzinnej, 4(1), 44-52. Büssing, A., Surzykiewicz, J., Franczak, K., Krakowiak, P. (2012). Duchowość jako subiektywny predyktor radzenia sobie w chorobie. Referat wygłoszony na I Międzynarodowej Konferencji Psychologicznej Nauka wobec religijności i duchowości człowieka, Gdańsk. Daaleman, T. P., Frey, B. B. (2004). The Spirituality Index of Well-Being: A new instrument for healthrelated quality of life research. Annals of Family Medicine, 2, 499-503. Frey, B. B., Daaleman, T. P., Peyton, V. (2005). Measuring a dimension of spirituality for health research: Validity of the Spirituality Index of Well-Being. Research on Aging, 27, 556-577. George, L., K., Larsons, D., B., Koeing, H., G., McCullough, M., E. (2001). Spirituality and health: What we know, what we need to know. Journal of Social and Clinical Psychology,19(1), 102-116. Grom, B. (2009). Psychologia religii. Kraków: Wydawnictwo WAM. Heszen-Niejodek, I. (2003). Wymiar duchowy człowieka a zdrowie. W: Z. Juczyński, N. Ogińska-Bulik (red.), Zasoby osobiste i społeczne sprzyjające zdrowiu jednostki (s. 33-47). Łódź: UŁ. Heszen-Niejodek, I., Gruszczyńska, E. (2004). Wymiar duchowy człowieka, jego znaczenie w psychologii zdrowia i jego pomiar. Przegląd Psychologiczny, 47(1), 15-31. 17
BIBLIOGRAFIA Hill, P. C. Pargament, K., I. (2008). Advances in the Conceptualization and Measurement of Religion and Spirituality. Implications for Physical and Mental Health Research. Psychology of Religion and Spirituality, S(1), 3-17. Koenig, H. G. (2008). Concerns about measuring spirituality in research. Journal of Nervous and Mental Disease, 196, 349 355. Krok, D. (2009). Religijność a duchowość- różnice i podobieństwa z perspektywy psychologii religii. Polskie Forum Psychologiczne, 14(1), 126-141. Krok, D. (2011). Skala religijnego systemu znaczeń. W: M. Jarosz (red.), Psychologiczny pomiar religijności (s. 153-168). Lublin: TN KUL. Krok, D. (2010). Związki religijności i wsparcia społecznego ze zdrowiem psychicznym. Niepublikowany raport z badań. Katedra Psychologii i Pedagogiki Rodziny. Uniwersytet Opolski. MacIntosh, D., N. (1995). Religion as schema, with implications for the relation between religion and coping. The International Journal of Psychology of Religion, 5, 1-16. Maltby, J., Day, L. (2003) Religious orientation, religious coping and appraisals of stress: Assessing cognitive factors in the relationship between religiosity and psychological well-being. Personality and Individual Differences, 34, 1209-1224. Miller, W.,R., Thoresen, C., E. (2003). Spirituality, religion, and health: An emerging research field. American Psychologist, 58(1), 24-35. Ogińska-Bulik N. (2014). Rola duchowości w rozwoju po traumie u osób zmagających się z przewlekłymi chorobami somatycznymi. Psychiatria i Psychoterapia, 10(3), 3-16. 18
BIBLIOGRAFIA Pargament, K., I. (1997). The psychology of religion and coping. New York: Guilford Press. Park, C., L., (2005). Relogion as a meaning making framework in coping with life stress. Journal of Social Issues, 61(4), 707-729. Park, C., L. (2007). Religiousness/Spirituality and Health: A Meaning Systems Perspective. Journal of Behavioral Medicine, 30, 319-328. Seybold, K., S., Hill, P., C. (2001).The Role of Religion and Spirituality in Mental and Physical Health. Current Directions in Psychological Science,10, 121-124 Socha, P. (2000). Rozwój osobowości w kategoriach orientacji religijnych w koncepcji Richarda D. Kahoe i Mary Jo Meadow. W: P. Socha (red.), Duchowy rozwój człowieka: fazy życia, osobowość, wiara, religijność: stadialne koncepcje rozwoju w ciągu życia (s. 221-231). Kraków: UJ. Spilka, B., Hood, R. W., Hunsberger, B., Gorsuch, R. (2003). The psychology of religion. An empirical approach. New York: Guilford Press. Walesa, Cz. (1982). Psychologiczna analiza rozwoju religijności człowieka ze szczególnym uwzględnieniem pierwszych okresów jego ontogenezy. W: Z. Chlewiński (red.), Psychologia religii (s. 143-180). Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL. Walesa, Cz. (2006). Rozwój religijności człowieka. W: S. Głaz (red.), Podstawowe zagadnienia z psychologii religii (s. 111-146). Kraków: Wydawnictwo WAM. Woźniak, B. (2012). Religijność jako wyznacznik zdrowia i jakości życia osób starszych. Praca doktorska, Kraków: Uniwersytet Jagielloński. Wulff, D.M. (1999). Psychologia religii. Warszawa: WSiP. 19
Dziękuję za uwagę 20