SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ PIERWSZY GLUTATION

SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ PIERWSZY GLUTATION...1 Co to jest glutation?...1 Dlaczego glutation jest niezbędny dla zachowania zdrowia?...2 Lider wśród antyutleniaczy...2 Odżywka dla układu odpornościowego...2 Naturalna detoksykacja...2 Glutation w medycynie naturalnej...3 Glutation w medycynie konwencjonalnej...3 Leki podnoszące poziom glutationu...3 Produkty pochodzenia naturalnego podwyższające poziom glutationu...4 Glutation do stosowania doustnego...4 Cysteina (L-cysteina)...4 Metionina (L-metionina)...4 Melatonina...4 Glutamina...4 Kwas liponowy...5 Sylimaryn (ostropest plamisty)...5 Białka serwatkowe...5 Bioaktywne białka serwatkowe...5 Glutation w zdrowiu i w chorobie...6 Podsumowanie...6 ROZDZIAŁ DRUGI NOWOTWÓR...7 Co to jest nowotwór?...7 Jak rozwija się nowotwór?...7 Co wywołuje transformację nowotworową komórek?...8 Jakie są przyczyny nowotworu?...8 Jaki jest związek między glutationem a nowotworem?...9 Zapobieganie...9 Antyutleniacze obrona DNA przed mutacją...9 Wzmocnienie odporności...9 Detoksykacja kancerogenów...9 Czy niski poziom glutationu sprzyja rozwojowi nowotworu?...10 Skoro w niektórych komórkach nowotworowych występuje wysokie stężenie glutationu, to czy podwyższenie jego poziomu w organizmie nie wzmacnia tych komórek?...11 W jaki sposób podwyższenie poziomu glutationu może pomóc w leczeniu nowotworu?...11 Jak podwyższone stężenie glutationu wspomaga chemioterapię i radioterapię?...11 Glutation i układ odpornościowy w walce z nowotworem...11 Glutation w chirurgii i rekonwalescencji...12 ROZDZIAŁ TRZECI PODSUMOWANIE LEKARSKIE...13 Tradycyjne metody leczenia nowotworu...13 Glutation w komórkach nowotworowych i zdrowych...13 Badania kliniczne...14 Glutation, nowotwór i starzenie się...14 Zwiększona tolerancja na chemio- i radioterapię...15 Niedożywienie i wyniszczenie organizmu...15 Podsumowanie...15 ROZDZIAŁ CZWARTY WYBRANE MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE...17

ROZDZIAŁ PIERWSZY GLUTATION CO TO JEST GLUTATION? Glutation to niezbędna dla organizmu, powstająca w ciele niewielka proteina wykazująca trzy niezwykle ważne funkcje jako antyutleniacz, stymulator odporności oraz detoksykant. Bez glutationu komórki podlegałyby nieustającemu utlenianiu i niszczeniu, organizm wykazywałby słabą odporność na zakażenia bakteryjne, wirusowe i rozwój komórek nowotworowych, a wątroba ulegałaby uszkodzeniu pod wpływem gromadzących się w niej toksyn. Nazwa glutation nie jest powszechnie znana. Nawet lekarze, którzy słyszeli o glutationie, mają niepełną wiedzę na temat jego właściwości. Jednak wkrótce każdy pozna tę ważną dla zdrowia substancję. Był czas, kiedy jedynie naukowcom znane były cholesterol i witaminy, a dzisiaj wie o nich każdy. Teraz czas na glutation. W ciągu ostatnich pięciu lat opublikowano około dwudziestu pięciu tysięcy artykułów medycznych o glutationie, a zrozumienie mechanizmów jego działania staje się wśród naukowców coraz powszechniejsze. Każda komórka w organizmie jest sama odpowiedzialna za produkcję glutationu i musi posiadać niezbędne do tego substraty. Zapotrzebowanie na glutation jest zawsze wysokie, gdyż jest on szybko zużywany pod wpływem wielu bodźców choroby, stresu, zmęczenia, a nawet wysiłku fizycznego. Powszechnie znane przyczyny niedoboru glutationu przedstawiono na Rycinie 1. Stężenie glutationu w organizmie zmniejsza się także wraz z wiekiem, jak również w wyniku wielu chorób związanych z procesem starzenia. Rycina 1 przetrwanie we wrogim środowisku Schemat z książki Kidd & Hubber Natural antioxidants first line of defense [Naturalne antyutleniacze pierwsza linia obrony] 1991. zła dieta leki zanieczyszczenie promieniowanie nagromadzenie wolnych rodników stres stres oksydacyjny nagromadzenie toksyn WYCZERPANIE ZAPASÓW GLUTATIONU skaleczenia urazy poparzenia starzenie się zakażenie GLUTATION STARZENIE SIĘ KOMÓREK, CHOROBA, ŚMIERĆ

DLACZEGO GLUTATION JEST NIEZBĘDNY DLA ZACHOWANIA ZDROWIA? Glutation pełni trzy podstawowe funkcje w organizmie, które można przedstawić za pomocą skrótu A-I-D Antioxidant - antyutleniacz, Immune booster - stymulator odporności i Detoxifier - detoksykant. LIDER WŚRÓD ANTYULTENIACZY W ciągu ostatnich trzydziestu lat naukowcy zbadali wpływ antyutleniaczy na zdrowie, jak również sposoby leczenia i zapobiegania chorobom związanym z atakiem wolnych rodników i utlenianiem. W efekcie powstała nowa gałąź medycyny biologia wolnorodnikowa. Wolne rodniki biorą udział w rozwoju wielu chorób, takich jak: choroby serca, nowotwory, cukrzyca, a także w samym procesie starzenia. Powszechnie znane i stosowane antyutleniacze, takie jak witamina C, E i selen, unieszkodliwiają wolne rodniki. Chociaż występują one naturalnie w środowisku, to nie stanowią składnika komórkowego i dlatego też muszą być dostarczane organizmowi w zbilansowanej diecie. Biorąc pod uwagę podstawowe znaczenie antyutleniaczy w zachowaniu zdrowia, nie dziwi fakt, że organizm sam je wytwarza. Najważniejszym z nich jest glutation. To właśnie od niego zależy prawidłowe funkcjonowanie innych antyutleniaczy i dlatego naukowcy nazywają go liderem wśród antyutleniaczy. ODŻYWKA DLA UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO Zadanie układu odpornościowego polega na wykrywaniu i niszczeniu szkodliwych mikroorganizmów, obcych antygenów a także komórek nowotworowych. Organizm, w którym glutation obecny jest w wysokim stężeniu, z łatwością zwalcza takie zagrożenia, uniemożliwiając namnażanie się czynników zakaźnych w organizmie dzięki skutecznym mechanizmom immunologicznym. Wysoki poziom glutationu umożliwia organizmowi wytwarzanie większej liczby białych krwinek, które stanowią najważniejszy element obronny układu odpornościowego. Glutation odgrywa zasadniczą rolę w funkcjonowaniu komórek immunologicznych. Dr Gustavo Bounous, główny ekspert z zakresu wiedzy o glutatione, mówi: Podstawowym czynnikiem decydującym o aktywności limfocytów (białych krwinek) w organizmie jest obecność glutationu. Innymi słowy od obecności glutationu zależy prawidłowa proliferacja i aktywność komórek układu odpornościowego. A upraszczając jeszcze bardziej - glutation stanowi odżywkę dla układu immunologicznego. NATURALNA DETOKSYKACJA Nieustannie wdychamy i spożywamy toksyny pochodzenia naturalnego bądź syntetycznego bez względu na to, czy jesteśmy tego świadomi czy nie. We współczesnym świecie przy takim zanieczyszczeniu środowiska i obecności zmodyfikowanej genetycznie żywności jest to nieuniknione. Zdrowy i prawidłowo odżywiony organizm chroni się, nieustająco pozbywając się toksyn, ale rosnące zanieczyszczenie środowiska coraz bardziej zmniejsza zapasy glutationu w ciele. Głównym organem odtruwającym organizm jest wątroba największe źródło glutationu. Badania pokazują, że niskie stężenie glutationu upośledza funkcjonowanie wątroby, a w rezultacie sprzyja kumulacji toksyn w organizmie oraz uszkadzaniu pojedynczych komórek i całych organów. W codziennej praktyce do odtruwania niektórych pacjentów, którzy przedawkowali narkotyki, lekarze stosują właśnie leki pobudzające produkcję glutationu.

GLUTATION W MEDYCYNIE NATURALNEJ W medycynie niekonwencjonalnej do leczenia chorób wątroby od dawna zaleca się stosowanie ostropestu plamistego, który, jak się okazuje, łagodnie podwyższa stężenie glutationu. Podobne działanie wykazuje także selen wbudowywany w organizmie w enzym peroksydazy glutationu. GLUTATION W MEDYCYNIE KONWENCJONALNEJ Lekarze z pogotowia, toksykolodzy oraz specjaliści od chorób wątroby i płuc dobrze znają wskazania do stosowania glutationu. Amerykańscy interniści, którzy szukają sposobów na podwyższenie stężenia glutationu u pacjenta znajdą w Physicians Desk Reference (PDR - spisie leków i opisie ich działania) dwa preparaty farmaceutyczny lek NAC (n-acetylocysteina) sprzedawany pod nazwą Mucosil lub Mucomyst oraz naturalny suplement dietetyczny Immunocal (opatentowany izolat białka serwatkowego). LEKI PODNOSZĄCE POZIOM GLUTATIONU Leki farmaceutyczne, które przedstawiono na Rycinie 2, stosowane są w celu podwyższenia stężenia glutationu w organizmie. Wszystkie jednak mają działania uboczne i nie nadają się do długotrwałej terapii. NAC (n-acetylocysteina) jest ważnym prekursorem glutationu, który od lat jest dostępny na rynku, w tym także w sklepach z odżywkami. Ten związek chemiczny jest wykorzystywany w celu zmniejszenia lepkości śluzu w chorobach takich jak mukowiscydoza, przewlekłe zapalenie oskrzeli i astma. Jest on także stosowany w standardowym postępowaniu w przypadku przedawkowania acetaminofenu. Większość tradycyjnych badań dotyczących roli glutationu u ludzi prowadzi się właśnie z zastosowaniem NAC. NAC Leki Rycina 2 substancje podwyższające stężenie glutationu Produkty pochodzenia Kofaktory naturalnego Glutation do stosowania Selen doustnego SAM Cysteina Witamina B1 OTC Metionina Witamina B2 OTZ Melatonina Witamina B6 Procysteina Glutamina Witamina B12 Monoestry Kwas liponowy Sól kwasu foliowego, kwas glutationu foliowy Diestry glutationu Sylimaryn (ostropest plamisty) Witamina C Białka serwatkowe Witamina E Bioaktywne białka serwatkowe Inne środki odżywcze (Immunocal ) Terapia NAC ma dwie podstawowe wady: po pierwsze jest to środek farmaceutyczny, zatem toksyczny sam w sobie, a po drugie pod wpływem NAC stężenie glutationu szybko osiąga najwyższą wartość, po czym gwałtownie obniża się w ciągu kilku godzin. Dlatego uważa się, że NAC ma krótki okres połowicznego rozpadu. Po gwałtownym wzroście stężenie glutationu szybko spada, często nawet poniżej normy. W celu utrzymania wysokiego stężenia glutationu NAC musi być więc przyjmowane lub wstrzykiwane kilka razy dziennie, co z kolei bardzo obciąża organizm. 3

Wielu pacjentów, którzy przyjmują NAC uskarża się na efekty uboczne, takie jak: wysypka, świszczący oddech, nudności, wymioty, skurcze mięśni i biegunka. Dla innych sam smak i zapach środka jest nie do przyjęcia. Chociaż zdarza się to rzadko, to odnotowano przypadki zejść śmiertelnych wywołanych przez NAC. Mimo to NAC nadal pozostaje lekiem najczęściej wykorzystywanym do podniesienia stężenia glutationu u pacjentów. OTC (dekarboksylaza ornityny, procysteina), OTZ (kwas 2-okso-4-tiazolidynokarboksylowy), monoestry i diestry glutationu to syntetyczne związki o ograniczonej zdolności podwyższania stężenia glutationu i niskim bezpieczeństwie stosowania. PRODUKTY POCHODZENIA NATURALNEGO PODWYŻSZAJĄCE POZIOM GLUTATIONU GLUTATION DO STOSOWANIA DOUSTNEGO Wiele firm farmaceutycznych produkuje preparaty zawierające glutation w postaci tabletek lub proszku. Ich korzystny wpływ na organizm jest jednak ograniczony. Do krwiobiegu dostaje się tylko niewielka ilość glutationu, większość bowiem wydalana jest przez przewód pokarmowy, dlatego też nie podwyższa efektywnie stężenia glutationu w komórkach. Takie produkty mogą w rezultacie nawet obniżać jego poziom w organizmie. CYSTEINA (L-CYSTEINA) Cysteina, sprzedawana przez przedstawicieli farmaceutycznych i sklepy z odżywkami, może wprawdzie w nieznacznym stopniu podwyższać stężenie glutationu, ale ponieważ podlega ona utlenianiu w przewodzie pokarmowym, z trudnością jest wchłaniana do krwi. W wielu publikacjach medycznych opisano także jej toksyczne działanie. METIONINA (L-METIONINA) Metionina, niezbędny aminokwas występujący w wielu produktach spożywczych, stanowi prekursor glutationu. Jest to jednak także substrat do produkcji homocysteiny, która od niedawna uważana jest za czynnik ryzyka miażdżycy (stwardnienia tętnic). MELATONINA Ponieważ znany jest wpływ melatoniny na regulację cyklu snu i czuwania, dlatego jest ona powszechnie wykorzystywana do łagodzenia skutków zmiany strefy czasowej w podróży, leczenia bezsenności i innych zaburzeń snu. Ten korzystny efekt wiąże się z podwyższaniem przez melatoninę stężenia glutationu w mózgu, wątrobie, mięśniach, krwi i innych tkankach. Jednak reakcja organizmu na melatoninę jest w każdym przypadku inna, a bezpieczeństwo długotrwałej terapii nie zostało dotychczas określone. Można więc ją stosować tylko pod nadzorem lekarza. GLUTAMINA Produkty zawierające glutaminę przeznaczone do stosowanie doustnego lub dożylnego podnoszą stężenie glutationu. Nie powinny być jednak przyjmowane przez osobę całkowicie zdrową, gdyż mogą wywołać objawy uboczne w postaci rozstroju przewodu pokarmowego. Należy zachować ostrożność przy stosowaniu glutaminy u ludzi starszych oraz u pacjentów z chorobami nerek i wątroby. Zażywanie jej wymaga nadzoru lekarza. 4

KWAS LIPONOWY Kwas liponowy jest naturalnym składnikiem organizmu, ale można go również znaleźć na półkach w sklepach z odżywkami. Wiadomo, że w trakcie unieszkodliwiania wolnych rodników kwas liponowy podlega stopniowemu utlenianiu, a następnie przechodząc ponownie w formę zredukowaną, odzyskuje swoje właściwości antyoksydacyjne. Mechanizm ten jednak stanowi nadal przedmiot badań naukowych. SYLIMARYN (ostropest plamisty) Ostropest plamisty (Silybum marianum, sylimaryn) od dawna jest wykorzystywany w leczeniu chorób wątroby. Skutecznie zapobiega utlenianiu kwasów tłuszczowych i utrzymuje stałe stężenie glutationu. Może wywoływać jednak skutki uboczne, takie jak: produkcja gazów, skurcze mięśni i biegunka. Leczenie chorób wątroby zawsze należy więc przeprowadzać pod kontrolą lekarza. BIAŁKA SERWATKOWE Bogata w białko serwatka jest składnikiem mleka, pochodzącego od ludzi i innych ssaków, zawierającym w idealnych warunkach substancje budulcowe glutationu. Wiele produktów, w których znajduje się serwatka, jest produkowanych z myślą o osobach dbających o swoje zdrowie. Różnią się one pod względem zawartości białek, ich stężenia, formy i innych czynników, które kształtują bioaktywność (aktywność biologiczną) danego produktu. Najważniejszym kryterium oceny wydaje się jednak stopień denaturacji białek, czyli zmian w budowie, które ograniczają bioaktywność produktu w organizmie, nie zmieniając jednak jego wartości odżywczej. Wielu specjalistów żywienia dowodzi, że wysoka zawartość tłuszczu lub laktozy w produktach zawierających serwatkę może być szkodliwa. Inni z kolei wyrażają zaniepokojenie związane z nadużywaniem antybiotyków i steroidów w hodowli zwierząt i pośrednio z ich obecnością w produktach mlecznych. Nie można bagatelizować faktu, że wiele toksyn rozpuszczalnych w tłuszczach i w wodzie przedostaje się ze środowiska do mleka. Serwatka pochodząca ze świeżego mleka zawiera takie substraty glutationu, jak: laktoferynę, beta-laktoalbuminy i albuminy surowicy wszystkie one łatwo podlegają denaturacji pod wpływem wysokiej temperatury otoczenia lub mechanicznych wstrząsów. Pasteryzacja i inne procesy przemysłowe także sprzyjają denaturacji produktów mlecznych, które zanim dotrą do konsumenta, tracą całą swoją bioaktywność. Aby zachować bioaktywność prekursorów glutationu, białka należy izolować z mleka za pomocą specjalnych metod i przy ścisłej kontroli całego procesu. Stężenie białek w produktach serwatkowych waha się w granicach 20 90%. Same białka z kolei różnią się pod względem budowy i stopnia denaturacji. Dlatego, mimo że część białek serwatkowych zachowuje swoją bioaktywność, większość traci ją całkowicie. BIOAKTYWNE PROTEINY SERWATKOWE Bioaktywne proteiny serwatkowe zawierają wysokie stężenie niedenaturowanych białek, co gwarantuje ich korzystny wpływ na stężenie glutationu. Większość informacji na ten temat pochodzi z badań, które rozpoczęto na Uniwersytecie McGill w Kanadzie na początku lat 80. ubiegłego wieku. W trakcie ogólnych badań dotyczących suplementacji protein dr Gustavo Bounous odkrył bioaktywne właściwości białek serwatkowych i przeanalizował ich wpływ na układ odpornościowy. Publikacja przełomowych wyników jego pracy zachęciła innych naukowców badających mechanizmy wielu chorób do zwrócenia uwagi na działanie glutationu. Dr Bounous i jego 5

współpracownicy stworzyli Immunocal białko serwatkowe o maksymalnej bioaktywności. Niezdenaturowane białko serwatkowe stanowi naturalny ekstrakt z mleka bezpieczny, niezawodny i skuteczny środek utrzymujący podwyższony poziom glutationu. GLUTATION W ZDROWIU I W CHOROBIE Uważa się, że glutation może odgrywać zasadniczą rolę w leczeniu i zapobieganiu setkom chorób. W przyszłości może okazać się tak ważny dla zachowania zdrowia jak dobrze zbilansowana dieta, ćwiczenia i zdrowy tryb życia. Badania kliniczne pokazują, że wysoki poziom glutationu może pomóc w leczeniu wielu powszechnie występujących chorób choroby serca, udaru mózgu, cukrzycy, podwyższonego poziomu cholesterolu, astmy, uzależnienia od tytoniu, zapalenia wątroby, AIDS i wielu innych. Glutation stanowi dla organizmu narzędzie do walki z wieloma zagrożeniami. Wysoki poziom glutationu ma korzystny wpływ także u ludzi zdrowych przez zwiększanie zdolności unieszkodliwiania toksyn, zwalczania czynników zakaźnych, komórek przedrakowych i kontrolowanie procesów starzenia. Obniżenie poziomu glutationu jest skutkiem starzenia się, co uwidacznia się szczególnie mocno w takich przypadkach jak choroba Parkinsona i Alzheimera. Glutation wykazuje bardzo pozytywne działanie także u ludzi aktywnych fizycznie. Wielu światowej klasy atletów zauważa, że utrzymanie stężenia glutationu na wysokim poziomie zapewnia im przewagę nad rywalami, dając im większą siłę i wytrzymałość, skracając czas rekonwalescencji po urazie, ograniczając ból i zmęczenie mięśni, a także pobudzając ich aktywność. PODSUMOWANIE Naukowcy nadal badają zasadniczą rolę glutationu, jaką odgrywa w odporności na choroby i w zachowaniu dobrego stanu zdrowia. Wyniki badań klinicznych wskazują na związek niskiego stężenia glutationu z typowymi dla naszych czasów chorobami oraz nowymi zagrożeniami. Glutation zapewnia organizmowi pomoc (ang. AID), działając jako antyutleniacz, stymulator odporności i detoksykant wielu szkodliwych środków zanieczyszczających środowisko i kancerogenów. Stężenie glutationu nie zwiększa się pod wpływem preparatów doustnych, gdyż podlegają one niewielkiemu wchłanianiu z przewodu pokarmowego. Glutation musi więc być wyprodukowany przez organizm. Dlatego najlepszym sposobem podwyższenia poziomu glutationu jest dostarczanie komórkom substratów wykorzystywanych przez nie do jego produkcji. Przemysł farmaceutyczny stworzył leki, które charakteryzuje wysoka skuteczność w tym zakresie i które mogą być podawane w sytuacjach krytycznych. Jednak wykazują one także działania niepożądane i dlatego długotrwałe ich stosowanie jest niewskazane. W ostatnim czasie naukowcy badają naturalne sposoby podwyższania poziomu glutationu za pomocą bezpiecznych i skutecznych środków odżywczych. Pojawienie się bioaktywnego białka serwatkowego na rynku odżywek stanowi obiecujący krok naprzód. 6

ROZDZIAŁ DRUGI NOWOTWÓR CO TO JEST NOWOTWÓR? Nowotwór jest to nieprawidłowy rozrost w obrębie grupy komórek lub tkanek w organizmie. Jego skutkiem może być przemieszczenie narządów, upośledzenie ich funkcjonowania i zużywanie zapasów energii. Znanych jest ponad sto rodzajów nowotworów, niektóre z nich szybko rozprzestrzeniają się po organizmie, inne wolniej. W wielu przypadkach istnieje możliwość leczenia choroby nowotworowej, a nawet jej wyleczenia. Niemniej jednak nowotwór nadal pozostaje drugą najczęstszą przyczyną śmierci w Stanach Zjednoczonych, ustępując miejsca jedynie chorobom krążenia. Szacuje się, że jedna trzecia Amerykanów umrze na jedną z odmian nowotworu. Rozwojowi wielu nowotworów można zapobiec, stosując się do trzech zaleceń przestrzegania odpowiedniej diety, unikania kancerogenów i wzmacniania odporności organizmu. JAK ROZWIJA SIĘ NOWOTWÓR? W zdrowych komórkach istnieje zaprogramowany mechanizm, który umożliwia im namnażanie się w organizmie tylko w trzech przypadkach: fizjologicznego wzrostu, naprawiania uszkodzonej tkanki i zastępowania zużytych komórek. Jednak w pewnych okolicznościach, które nadal nie są do końca znane, ulega on zakłóceniu. Rozrost komórek staje się nieregularny, prowadząc do niekontrolowanej replikacji, skutkiem której jest powstanie masy tkanek, czyli guza. Guz, rozrastając się, może uwalniać do krwi i limfy pojedyncze komórki, które rozprzestrzeniają chorobę do innych części ciała, gdzie także rozwijają się zmiany nowotworowe. Dochodzi do powstania przerzutów. W zależności od wielkości i lokalizacji guza tkanka nowotworowa może w końcu dominować nad zdrowymi komórkami organu, zakłócając jego funkcjonowanie i zużywając energię. W efekcie pojawiają się objawy kliniczne, które zmuszają nas do wizyty w gabinecie lekarskim. Rycina 3 Najczęstsze typy nowotworów % UDZIAŁ W OGÓLNEJ LICZBIE WSZYSTKICH NOWOTWORÓW 30 20 10 0 Prostata Piersi Płuca Płuca Odcinek okrężniczo- Pęcherz moczowy -odbytniczy Odcinek Macica okrężniczo-odbytniczy OSOBNIKI MĘSKIE OSOBNIKI ŻEŃSKIE 31 31 16 12 11 12 6 6 4 4 Układ chłonny Jajnik 7

Rycina 4 Czynniki prowadzące do rozwoju nowotworu CZYNNIKI GENETYCZNE +/lub ZANIECZYSZCZENIE ŚRODOWISKA PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE DIETA NIEKTÓRE CHOROBY WIRUSOWE Dym tytoniowy Promieniowanie RTG Nadmiar alkoholu AIDS Spaliny Odpadki radioaktywne Nadmiar tłuszczów Zapalenie wątroby typu C Metale ciężkie Pestycydy Wiele innych Promieniowanie ultrafioletowe (UV) Dziura ozonowa Mała ilość włókna Niedobór antyutleniaczy Konserwowana żywność Epstein Barr Brodawczak POWSTAWANIE WOLNYCH RODNIKÓW OSŁABIONA ODPORNOŚĆ POWSTANIE I ROZWÓJ KOMÓREK NOWOTWOROWYCH CO WYWOŁUJE TRANSFORMACJĘ NOWOTWOROWĄ KOMÓREK? Dokładnie nie wiadomo, jak i dlaczego dochodzi do zaburzenia samoregulacji w komórkach i ich przekształcania się w komórki nowotworowe. Znanych jest jednak kilka możliwych przyczyn. Wiadomo, że w środowisku znajduje się wiele kancerogenów, a wśród nich przede wszystkim związki chemiczne oraz wysokie natężenia promieniowania, które mogą pobudzać rozrost nowotworowy. Wiele hipotez wskazuje także na rolę stresu oksydacyjnego i wolnych rodników. Znaczenie innych czynników jest mniej znane. Z pewnością różnice genetyczne bądź samo funkcjonowanie układu odpornościowego decydują o tym, że jedni chorują, a inni nie. Wiadomo również, że podatność na rozwój niektórych nowotworów jest czasami dziedziczna w rodzinie lub w obrębie puli genetycznej danej grupy etnicznej. Jednakże dokładne określenie bodźców wywołujących rozwój samej choroby wymaga dalszych badań. JAKIE SĄ PRZYCZYNY ROZWOJU NOWOTWORU? Określono wiele genetycznych i środowiskowych przyczyn rozwoju nowotworu od obecności genów recesywnych aż po narażenie na dobrze znane toksyny. Nawet sam proces starzenia się zwiększa ryzyko zachorowania. Rozwój nowotworu zapoczątkowuje mutacja w kodzie genetycznym komórki zmiana w programie mechanizmu namnażania, która prowadzi do niekontrolowanego rozrostu tkanki. Na powstanie tej aberracji może wpływać także kombinacja czynników genetycznych i środowiskowych, w tym dieta. Jedna z teorii głosi, że powstanie w jądrze komórkowym wolnych rodników może doprowadzić do zakłócenia w kodowaniu DNA. Inna hipoteza z kolei dowodzi, że takie czynniki, jak zła dieta i palenie papierosów osłabiają układ odpornościowy oraz naturalne mechanizmy obronne, które mogłyby hamować rozwój nowotworu od samego początku choroby. Niezależnie jednak od tego, 8

która teoria jest prawdziwa, jesteśmy to sobie winni, aby wykorzystać wszystkie możliwe sposoby ochrony przed nowotworem. Jednym z nich jest stosowanie glutationu. JAKI ZWIĄZEK ISTNIEJE MIĘDZY GLUTATIONEM A NOWOTWOREM? Glutation pomaga w walce z nowotworem co najmniej na trzy sposoby. Po pierwsze uniemożliwia rozwój choroby od samego jej początku - jest to najważniejsze działanie glutationu. Po drugie hamuje dalszy rozwój istniejącego już nowotworu. I wreszcie po trzecie ogranicza znaczną utratę masy ciała będącą konsekwencją choroby oraz efekty uboczne chemio- i radioterapii. ZAPOBIEGANIE 1) ANTYUTLENIACZE OBRONA DNA PRZED MUTACJĄ Wolne rodniki będące prooksydantami stanowią prawidłowy produkt uboczny procesu wytwarzania energii i aktywności komórek. Mogą jednak doprowadzić do mutacji genetycznej. Autor artykułu opublikowanego w 1996 r. w European Journal of Cancer wskazuje, że wolne rodniki należy traktować jako ważną grupę kancerogenów. Podobnie jak większość antyutleniaczy komórkowych, tak i glutation pozbawia wolne rodniki - zwłaszcza rodniki tlenowe - ich niszczycielskiego potencjału tuż po tym, jak powstaną w komórce. Wywiera on także dodatkowy korzystny efekt, wzmacniając działanie innych antyutleniaczy, takich jak witamina C i E oraz selen, z których każdy pełni szczególną rolę w nieustającej walce z wolnymi rodnikami. Glutation nie tylko zapobiega mutacji genetycznej, ale bierze także udział w naprawie uszkodzonego DNA i przyczynia się do tworzenia nowego. 2) WZMOCNIENIE ODPORNOŚCI Glutation odgrywa zasadniczą rolę w układzie odpornościowym. Jest bezpośrednio zaangażowany w namnażanie się limfocytów T białych krwinek, których działanie jest skierowane przeciwko konkretnym antygenom chorobotwórczym oraz koordynuje odpowiedź immunologiczną w całym organizmie. Niskie stężenie glutationu ogranicza prawidłową aktywność limfocytów T, co jest szczególnie wyraźne u pacjentów z AIDS, którzy są wyjątkowo narażeni na rozwój mięsaka Kaposiego nowotworu, na który prawidłowo funkcjonujący układ immunologiczny jest odporny. 3) DETOKSYKACJA KANCEROGENÓW Oprócz silnych właściwości antyutleniających glutation jest także skutecznym detoksykantem, który może unieszkodliwiać i/lub eliminować wiele rozpoznanych kancerogenów i mutagenów pochodzenia środowiskowego. Nie dziwi więc fakt, że glutation w najwyższym stężeniu występuje w wątrobie głównym narządzie odtruwającym organizm. Udowodniono, że podwyższony poziom glutationu zapewnia skuteczną ochronę przed nowotworem. Naukowcy z oddziału chemoprewencji w U.S. National Cancer Institute od dwóch lat pracują nad lekami, które mogą zmniejszyć zachorowalność na chorobę nowotworową. Podstawową broń w ich arsenale stanowi NAC silny środek farmakologiczny, który podwyższa stężenie glutationu w organizmie i selenometionina pochodna selenu wykazująca podobne właściwości. W ostatnim czasie zauważono, że zwykła suplementacja selenu w diecie zmniejsza ryzyko rozwoju nowotworu prostaty. Inne badania wskazują na rolę selenu w zapobieganiu rozwojowi raka okrężnicy, odbytu i płuc oraz polipów okrężnicy. Amerykańscy i europejscy badacze, w tym R.M. Balansky, C.C. Conaway i A.Witschi dowiedli, że NAC hamuje powstawanie nowotworów, których przyczyną są takie toksyny, jak uretany, nitrozaminy, doksorubicyna i etylonitrozomocznik. 9

Ważne jest, że NAC chroni także przed kancerogennym wpływem papierosów. N. Van Zandwijk z Cancer Institute w Holandii pisze: NAC jest najbardziej obiecującym środkiem chemicznym, który może zapobiegać chorobie nowotworowej. Właśnie te właściwości NAC stanowiły przedmiot rozległych badań sponsorowanych przez Project Euroscan w odniesieniu do nowotworów płuc, piersi, jelit i skóry. Uzyskane wyniki pozwoliły S. De Flora na sformułowanie bardzo optymistycznych wniosków, w których zwraca on uwagę na wiele korzystnych mechanizmów oraz efektów działania NAC i glutationu w zapobieganiu rozwojowi raka. Rycina 5 W jaki sposób glutation pomaga w zapobieganiu i leczeniu nowotworu ZAPOBIEGANIE ANTYUTLENIACZE Toksyny Wolne rodniki Promieniowanie Starzenie się Inne antyutleniacze Niedobór odpowiednich enzymów LECZENIE Immunoterapia Chemoprewencja Kancerogeny Mutageny ZMNIEJSZENIE NASILENIA EFEKTÓW UBOCZNYCH Immunoterapia Chemoprewencja DETOKSYKACJA WZMACNIANIE ODPORNOŚCI Aktywność komórek T CZY NISKIE STĘŻENIE GLUTATIONU POBUDZA ROZWÓJ NOWOTWORU? Glutation stanowi składnik wielu enzymów, z których każdy odgrywa określoną rolę w systemie obronnym organizmu. W trakcie badań, które opisano w Journal of the National Cancer, zwrócono uwagę na jeden z takich enzymów transferazę S-glutationu typu M1(GSTM1), którego synteza jest kodowana przez określony gen. Wydaje się, że co druga osoba dziedziczy dwie wadliwe kopie genu kodującego GSTM1, a 25% przypadków nowotworu pęcherza moczowego można przypisać właśnie nieprawidłowemu funkcjonowaniu tego genu. Enzym GSTM1 jest antyutleniaczem, który unieszkodliwia także tak powszechnie występujący kancerogen, jak dym tytoniowy, będący jedną z możliwych przyczyn rozwoju nowotworu pęcherza moczowego. Dalsze badania wykazały, że u mężczyzn z nowotworem prostaty lub stanem przedrakowym prostaty nieobecny jest prawie inny enzym zawierający glutation S-transferaza glutationu typu P1. Analogicznie zauważono związek pomiędzy brakiem innych enzymów zawierających glutation a rozwojem raka piersi i płuc, zwłaszcza wśród osób palących. Dlatego coraz większa liczba naukowców zajmujących się badaniami medycznymi wskazuje na konieczność badań mężczyzn i kobiet pod kątem braku enzymów lub nawet wywołujących go defektów genetycznych. Umożliwiłoby to oszacowanie ryzyka rozwoju nowotworu w każdym indywidualnym przypadku. 10

SKORO W NIEKTÓRYCH KOMÓRKACH NOWOTWOROWYCH WYSTĘPUJE WYSO- KIE STĘŻENIE GLUTATIONU, TO CZY PODWYŻSZENIE JEGO POZIOMU W ORGA- NIZMIE NIE WZMACNIA TYCH KOMÓREK? W wielu rodzajach nowotworów występuje wysokie stężenie glutationu czynnika, który decyduje o ich oporności na chemio- i radioterapię. Jednakże komórki nowotworowe utraciły zdolność regulacji namnażania się i kontroli innych mechanizmów fizjologicznych, w tym metabolizmu glutationu. Pod wpływem obecności dużej ilości prekursorów glutationu (substratów) komórki nowotworowe przestają go wytwarzać. Jest to zjawisko, które naukowcy określają jako hamowanie zwrotne i jest ono typowe tylko dla nowotworowo zmienionych komórek. W JAKI SPOSÓB PODWYŻSZONE STĘŻENIE GLUTATIONU MOŻE POMÓC W LE- CZENIU NOWOTWORU? Stosując odpowiednie prekursory glutationu, można w kontrolowany sposób podwyższyć stężenie glutationu w zdrowych tkankach i obniżyć w komórkach nowotworowych, jednocześnie zwiększając wrażliwość zmienionej tkanki na działanie układu odpornościowego, którego zadanie polega na niszczeniu i usuwaniu chorych komórek. JAK PODWYŻSZONE STĘŻENIE GLUTATIONU WSPOMAGA CHEMIOTERAPIĘ I RADIOTERAPIĘ? Analogicznie obniżenie stężenia glutationu w komórkach nowotworowych zwiększa ich wrażliwość na niszczące je czynniki, w tym na chemioterapię i radioterapię, a podwyższenie jego stężenia w zdrowych komórkach zwiększa ich wytrzymałość na skutki uboczne takiego leczenia. Zależności te przedstawia rysunek na tylnej stronie okładki. Dzięki temu działania uboczne leków antynowotworowych, takie jak nudności, wymioty, biegunka, wypadanie włosów, a nawet leukopenia (niedobór białych krwinek) są mniej nasilone. GLUTATION I UKŁAD ODPORNOŚCIOWY W WALCE Z NOWOTWOREM Glutation wspomaga układ odpornościowy na wiele sposobów. Ułatwia powstawanie i funkcjonowanie białych krwinek, które często ulegają niszczeniu podczas terapii choroby nowotworowej oraz zwiększa zdolność organizmu do bezpośredniej walki z nowotworem. Nowa strategia antynowotworowa opiera się na immunoterapii, której celem jest wzmocnienie naturalnych mechanizmów układu odpornościowego wykorzystywanych do walki z nowotworem. Zespół naukowców z Japan s Kyoto University wykazał, że aktywność komórek odpornościowych i wytwarzanych przez nie produktów wzrasta pod wpływem współdziałania NAC i cytokin środków immunoterapeutycznych. Sugerują oni także, że takie połączenie może stanowić skuteczne uzupełnienie terapii pierwotnych nowotworów wątroby. Do innych substancji o działaniu antynowotworowym, które powstają w organizmie, należą różne czynniki martwicy nowotworu (TNF) i IL-2 (interleukina 2). Naukowcy z ośrodka badań i rozwoju Glaxo Wellcome Research przypuszczają, że antynowotworowe działanie NAC polegające na podwyższaniu stężenie glutationu wiąże się z pobudzaniem aktywności TNF. Zespół opisał jak NAC zapobiegło rozwojowi nowotworu u jednej trzeciej myszy, którym wstrzyknięto komórki chłoniaka. Z kolei S. Yim i D. Hibbs z University of Utah zahamowali rozrost nowotworowy przez pobudzenie wytwarzania IL-2 i pośrednio aktywności limfocytów K. 11

GLUTATION W CHIRURGII I REKONWALESCENCJI W trakcie operacji chirurgicznej dochodzi do uwalniania bilionów wolnych rodników. Dodatkowe zagrożenie stwarzają leki znieczulające i inne środki farmakologiczne. Te skutki uboczne każdego zabiegu może ograniczyć glutation, który pełni funkcję zarówno antyutleniacza, jak i detoksykanta. Znany jest także wpływ glutationu na przyśpieszanie procesu gojenia i ograniczanie ryzyka rozwoju zakażenia pooperacyjnego. 12

ROZDZIAŁ TRZECI PODSUMOWANIE LEKARSKIE MOŻLIWOŚCI TERAPEUTYCZNE TRADYCYJNE METODY LECZENIA NOWOTWORU Największym wyzwaniem w terapii choroby nowotworowej jest znalezienie sposobu wybiórczego niszczenia komórek nowotworowych, który w jak najmniejszym stopniu uszkadzałby komórki zdrowe. Chirurgiczne usunięcie guza wykonuje się w przypadku braku przerzutów lub gdy wskazana jest procedura debulking. Chemioterapia polega na kontrolowanym wprowadzaniu do organizmu pacjenta trucizny w oparciu o założenie, że szybko dzielące się komórki nowotworowe są bardziej wrażliwe na toksyny niż komórki niezmienione. Niestety wiele wykorzystywanych do chemioterapii leków wywołuje niezwykle uciążliwe skutki uboczne. Działanie radioterapii jest podobne. Obszar zmieniony nowotworowo jest atakowany radioaktywnym ładunkiem. Teoretycznie komórki guza są bardziej wrażliwe na promieniowanie niż otaczająca je zdrowa tkanka. Jednakże ten rodzaj terapii także wywołuje u pacjenta wiele niepożądanych efektów. Korzystne jest więc wspomaganie takiej terapii środkami, które zwiększają wybiórcze działania chemio- i radioterapii na komórki nowotworowe i jednocześnie chronią zdrowe komórki przed uszkodzeniem. GLUTATION W KOMÓRKACH NOWOTWOROWYCH I ZDROWYCH Przeprowadzone w ostatnim czasie badania pokazują, że natężenie syntezy glutationu wpływa na podatność zarówno komórek zdrowych, jak i nowotworowych, na uszkodzenia wywołane przez leki. Wysokie stężenie glutationu chroni komórki przed szkodliwym wpływem chemioterapii. Idealnie więc byłoby, gdyby w niezmienionej tkance stężenie glutationu było wysokie, a w tkance nowotworowej niskie. Niestety u wielu pacjentów stężenie glutationu w komórkach nowotworowych przekracza normę. Jest to jedyny przypadek, w którym stężenie glutationu jest zbyt wysokie, gdyż w zdrowych tkankach podlega ono ścisłej regulacji. Przyczyną jest brak mechanizmów kontrolujących poziom glutationu w komórkach nowotworowych. Guzy, w komórkach których stężenie glutationu jest wysokie, są często oporne na chemioterapię. Grupa naukowców starała się więc w trakcie badań zmniejszyć zawartość glutationu w komórkach nowotworowych za pomocą takich środków obniżających jego stężenie, jak BSO (buthionine sulfoximine). Problem jednak polegał na tym, że BSO zmniejszał poziom glutationu także w komórkach zdrowych, co prowadziło do wystąpienia niezwykle uciążliwych efektów ubocznych chemioterapii i ograniczało jego zastosowanie. Co ciekawe, prekursory, które przeważnie podwyższają stężenie glutationu w komórkach zdrowych, często powodują jego obniżenie w komórkach nowotworowych. Przyczyną jest istnienie w tkankach guza silnego ujemnego sprzężenia zwrotnego oraz zakłócenie regulacji produkcji glutationu. Na zaawansowanych etapach synteza może ulegać zahamowaniu (np. pod wpływem glu- 13

tamylocysteiny). To ujemne sprzężenie zwrotne zwiększa więc wrażliwość nowotworu na terapię antynowotworową, podczas gdy zdrowe komórki, w których metabolizm glutationu jest prawidłowy, wykazują lepsze mechanizmy obronne. BADANIA KLINICZNE Zgodnie z informacjami przedstawionymi w magazynie Cancer Research, w trakcie badań prowadzonych przez zespół Russo, po wprowadzeniu do komórek raka płuc człowieka OTZ leku podwyższającego stężenie glutationu, nie stwierdzono w nich wzrostu poziomu glutationu, który odnotowano za to w sąsiednich zdrowych komórkach. Sylvain Baruchel i Gerry Batist, naukowcy z McGill University, zrobili o jeden krok dalej i wykazali, że za pomocą OTZ udało się obniżyć stężenie glutationu w komórkach nowotworu piersi, a podwyższyć w tkance prawidłowej. W magazynie Anti-cancer Research, McGill i Dr Gustavo Bounous opisali podobny efekt, który osiągnęli za pomocą izolatu białek serwatkowych zawierającego określone prekursory glutationu. Przeprowadzono więc dodatkowe badania na pacjentach z przerzutami nowotworowymi, którym przez sześć miesięcy podawano specjalnie przygotowany preparat z izolatu białek serwatkowych. I chociaż choroba nie została wyleczona, to u znacznej liczby badanych pacjentów doszło do jej regresji lub zahamowania, bądź normalizacji stężenia hemoglobiny i liczby białych krwinek. Ten sam zespół wykazał także, że podwyższone stężenie glutationu może wzmocnić działanie niektórych środków chemioterapeutycznych. Inna kanadyjska grupa naukowców z University of Saskatchewan w trakcie badań podawała pacjentom z zaawansowaną i postępującą chorobą nowotworową toksyczne dawki acetaminofenu jako środka chemioterapeutycznego i ochronnie NAC (n-acetylocysteiny), która wybiórczo podwyższa stężenie glutationu w zdrowych komórkach. U ponad połowy pacjentów stwierdzono poprawę lub stabilizację stanu. Onkolodzy jednak obawiają się, że w pewnych przypadkach niewybiórcze podwyższenie stężenia glutationu ograniczy skuteczność chemioterapii. Dlatego też przed rozpoczęciem leczenia należy omówić z pacjentem wszystkie aspekty związane z regulacją poziomu glutationu. Przedmiotem innych badań był wpływ odżywczych preparatów białkowych na wywołujące nowotwór związki chemiczne u zwierząt. Naukowcy w Kanadzie i Australii poddali gryzonie działaniu silnie kancerogennej dimetylohydrazyny, która wywołuje nowotwór okrężnicy. Jednocześnie podawano im jedzenie wzbogacone o różne białka. U zwierząt, które otrzymywały niezdenaturowane białka serwatkowe, które podwyższają stężenie glutationu, stwierdzono mniejszą zachorowalność na chorobę nowotworową i jej słabsze nasilenie. Naukowcy doszli więc do wniosku, że takie białka serwatkowe zapewniają organizmowi skuteczną ochronę nieporównywalną z działaniem innych protein. GLUTATION, NOWOTWÓR I STARZENIE SIĘ Dla większości wydaje się oczywiste, że zachorowalność i śmiertelność związana z nowotworem rośnie wraz z wiekiem. I faktycznie niektóre rodzaje nowotworów, jak np. nowotwór prostaty, można uznać za typowe dla wieku starszego. Określone zmiany zachodzące wraz ze starzeniem się w układzie immunologicznym i w biochemicznych mechanizmach obronnych, a zwłaszcza w reakcjach antyoksydacyjnych, zwiększają podatność osób starszych na rozwój guza. Wraz z wiekiem zmniejsza się także ochronne działanie glutationu. Po 65. roku życia stężenie glutationu w organizmie maleje o 20 40%. Wiele teorii wskazuje na znaczenie tego zjawiska w procesie kancerogenezy u osób w podeszłym wieku. 14

Ostatnie badanie udowodniło, że normalne stężenie androgenów u mężczyzn w starszym wieku powodowało spadek stężenia glutationu w prostacie. Wiadomo jest, że androgeny wywołują stres oksydacyjny i zakłócają równowagę pomiędzy prooksydantami i antyutleniaczami. Jest to jedna z teorii tłumaczących mechanizm rozwoju nowotworu prostaty. ZWIĘKSZONA TOLERANCJA NA CHEMIO- I RADIOTERAPIĘ Onkolodzy ginekolodzy z University of California (San Diego) w trakcie standardowej chemioterapii z cisplastyną dożylnie podawali pacjentom glutation, dzięki czemu możliwe było zastosowanie wyższych dawek leku przy mniejszym nasileniu efektów ubocznych. Bardziej obszerne badania przeprowadzono w Western General Hospital w Edynburgu, w Wielkiej Brytanii. Ponad stu pięćdziesięciu pacjentom z rakiem jajnika podawano jednocześnie cisplastynę i glutation, ściśle kontrolując skutki uboczne, jakość życia i reakcję na terapię. Wyniki porównywano z wynikami badań pacjentów, którzy nie otrzymywali glutationu. W pierwszej grupie zaobserwowano u znaczącej liczby pacjentów zmniejszenie nasilenia depresji, wymiotów, wypadania włosów, zaburzeń koncentracji, neurotoksyczności i ustąpienie objawów związanych ze spłyceniem oddechu. Ponadto poprawiły się laboratoryjne parametry charakteryzujące pracę nerek. Ogólnie wyniki leczenia były lepsze. Wyłysienie, będące skutkiem chemioterapii, wprawdzie nie zagraża życiu, ale jest dla pacjentów bardzo stresujące. Ponadto wskazuje na uszkodzenie także innych komórek o intensywnym tworzeniu i rozpadzie, takich jak nabłonek w jelitach. J.J Jimenez z University of Miami i inni naukowcy wykazali, że NAC może zapobiegać łysieniu pacjentów wywołanemu przez tak powszechnie stosowany chemioterapeutyk, jak cyklofosfamid. Istnieją także dowody sugerujące, że środki podwyższające stężenie glutationu zwiększają skuteczność niektórych chemioterapeutyków, w tym adriamycyny, cyklofosfamidu, cisplastyny i innych. Jednak przed rozpoczęciem przyjmowania leków podwyższających stężenie glutationu pacjent powinien skonsultować się ze swoim lekarzem prowadzącym. Teoretycznie w niektórych przypadkach niewybiórcze podniesienie stężenia glutationu może zakłócić terapię choroby nowotworowej. Ryzyko jest mniejsze po zakończeniu chemio- lub radioterapii. NIEDOŻYWIENIE I WYNISZCZENIE ORGANIZMU Spadek masy ciała, utrata apetytu, brak energii i siły są nieodłącznymi skutkami choroby nowotworowej i jej terapii. Ogromne znaczenie ma więc właściwa dieta i przyjmowanie odpowiednich suplementów dietetycznych. Zarówno rozwój nowotworu, leczenie, jak i wyniszczenie organizmu obniżają wewnątrzkomórkowe stężenie glutationu. To z kolei osłabia mechanizmy antyoksydacyjne i odpornościowe oraz zwiększa ryzyko zakażenia bakteriami oportunistycznymi. Znany niemiecki immunolog i naukowiec Wulf Dröge wskazuje na podobieństwo nasilenia utraty masy ciała i tkanki mięśniowej w przypadku rozwoju nowotworu, AIDS, posocznicy i innych chorób oraz sugeruje istnienie wspólnej przyczyny niedoboru glutationu. Dlatego Wulf Dröge oraz inni naukowcy badają wpływ produktów podwyższających stężenie glutationu na zwolnienie lub zahamowanie procesów wyniszczających organizm. PODSUMOWANIE Stosowanie środków wpływających na stężenie glutationu we krwi stanowi nowatorskie podejście do leczenia i zapobiegania nowotworom. Glutation w postaci preparatów do podawania doustnego ma niewielki wpływ na wewnątrzkomórkowe stężenie glutationu. Korzystne jest natomiast jego 15

dożylne stosowanie. Wykazano pozytywne działanie zarówno farmakologicznych, jak i naturalnych środków wpływających na poziom glutationu w organizmie. U pacjentów z wyższym wewnątrzkomórkowym stężeniem glutationu występuje mniej efektów ubocznych chemioterapii. W dodatku komórki o wysokiej zawartości glutationu są bardziej odporne na promieniowanie, dzięki czemu skutki uboczne radioterapii są mnie nasilone. Radioterapeuci, którzy badali ochronny wpływ glutationu na komórki, zauważyli związek pomiędzy jego wysokim stężeniem a mniejszym nasileniem oparzeń po naświetlaniu. W każdym przypadku wcześniejsze lub jednoczesne podawanie środków podwyższających stężenie glutationu wpływało na lepszą tolerancję terapii antynowotworowej. 16

ROZDZIAŁ CZWARTY WYBRANE MATERIAŁY ŹRÓDŁOWE Selektywna zmiana in vitro komórkowego stężenia glutationu pod wpływem izolatu białka z natywnego mleka humanizowanego w komórkach normalnych i komórkach nowotworu gruczołu mlekowego szczurów BARUCHEL S, VIAU G Anticancer Res 1996 May Jun; (3A): I095 9 W badaniach in vitro wykazaliśmy selektywny hamujący wpływ humanizowanego koncentratu białka serwatkowego Immunocal na rozwój nowotworu gruczołu mlekowego i komórek Jurkat w porównaniu z prawidłowymi komórkami jednojądrzastymi z krwi obwodowej. Zaobserwowany efekt ma prawdopodobnie związek z wybiórczym hamowaniem wewnątrzkomórkowej syntezy glutationu. Zastosowanie humanizowanego koncentratu białka serwatkowego w suplementach diety może bezpośrednio wpływać na rezultaty chemioterapii w badaniach klinicznych. Hamowanie blastogenezy limfocytów przez serwatkę BARTA O, BARTA VD, CRISMAN MV, AKERS RM Am J Vet Res 1991 Feb; 52 (2):247 53 Za pomocą testów transformacji limfocytów badano wpływ krowiej serwatki na blastogenezę limfocytów. Serwatka pochodząca z gruczołów mlekowych, w których rozwinęła się kliniczna postać zapalenia, silnie hamowała syntezę DNA i blastogenezę limfocytów pobudzonych przez mitogeny lub zakażenie wirusem białaczki bydła. Serwatka pochodząca z klinicznie zdrowych gruczołów mlekowych nie hamowała syntezy DNA w limfocytach lub hamowała ją w mniejszym stopniu niż próbki pochodzące z gruczołów z zapaleniem. Nasilenie działania hamującego zależało od dawki. Molekuły wywołujące hamujący efekt nie były cytotoksyczne i w minimalnym stopniu wiązały się z limfocytami. Były jednak podatne na działanie różnych enzymów proteolitycznych i glikolitycznych, co świadczy o ich strukturalnym podobieństwie do glikoprotein. Serwatka dodana do hodowli komórek na wczesnych etapach stymulacji hamowała wbudowywanie tymidyny. Inkubacja limfocytów w serwatce, która hamowała wbudowywanie tymidyny, nie wpływała na syntezę DNA w dalszych hodowlach tych samych komórek bez serwatki. Nasilenie efektu hamującego zależało od metody przygotowania serwatki. Stężenie glutationu w osoczu osób zdrowych i pacjentów z nowotworem złośliwym BEUTLER E, GELBART T. J Lab Clin Med 1985 May; I05(5):581-4 Przedmiotem badań było całkowite stężenie glutationu (utlenionego i zredukowanego) w osoczu człowieka. Okazało się, że po dodaniu glutationu do osocza tripeptyd znikał całkowicie, przy czym ta zmiana zachodziła znacznie szybciej w przypadku glutationu zredukowanego niż utlenionego. Stężenie glutationu w osoczu pochodzącym od zdrowych osób wynosiło 0,91 +/-0,24 mumol/l (średnio +/- 1 SD) w przypadku próbek, które otrzymywano dokładnie 10 minut po pobraniu krwi. Stężenie glutationu w osoczu szczura było około 15 razy wyższe niż w osoczu człowieka. U pacjentów z różnymi rodzajami nowotworów złośliwych stężenie glutationu w osoczu było wyraźnie niższe. Nie miało to raczej związku z chemioterapią lub rodzajem nowotworu. Acetaminofen, który podawano królikom i osobom, które dobrowolnie poddały się testom, nie wpływał na stężenie glutationu w surowicy. 17

Wpływ stężenia glutationu na nasilenie ostrego zapalenia błony śluzowej jamy ustnej wywołanego naświetlaniem BHATTATHIRI VN, SREELEKHA TT, SE- BASTIAN P, REMANI P, CHANDINI R, VI- JAYAKUMAR T, NAIR MK. Int J Radiat Oncol Biol Phys 1994 May 15;29(2):383 6 CEL Sprawdzenie, jak stężenie glutationu przed rozpoczęciem leczenia wpływa na nasilenie zapalenia błony śluzowej jamy ustnej wywołanego naświetlaniem u pacjentów z rakiem jamy ustnej. METODY I MATERIAŁY Badanie przeprowadzono na trzynastu pacjentach, u których występował rak płaskokomórkowy jamy ustnej. Zastosowano radioterapię radykalną (60 Gy w 25 frakcjach przez 5 tygodni) telekobaltem. Stężenie glutationu przed leczeniem zmierzono za pomocą metody Beutlera. W trakcie radioterapii mierzono i oceniano reakcję prawidłowych tkanek. WYNIKI Stężenie glutationu wahało się od 10,6 do 90,5 mikrom/l (średnio 30,6 mikrom/l). U pacjentów, u których ta wartość była wyższa, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej było mniej nasilone. Średnie stężenie glutationu w grupach pacjentów o różnym stopniu nasilenia zapalenia wynosiło: Stopień 2 (czterech pacjentów) = 50,7mikroM/L Stopień 3 (pięciu pacjentów) = 26,1 mikrom/l Stopień 4 (dwóch pacjentów) = 20,4 mikrom/l Stopień 5 (dwóch pacjentów) = 13,6 mikrom/l WNIOSEK Oznaczenie stężenia glutationu w osoczu daje możliwość określenia indywidualnej podatności na ostre popromienne zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, co może być szczególnie użyteczne w przypadku radioterapii o dużej liczbie frakcji. Badanie dowodzi także, że glutation chroni przed skutkami naświetlania i sugeruje, że ma to związek z zapobieganiem peroksydacji lipidów błony komórkowej (ponieważ glutation nie wnika swobodnie do komórek) lub uszkodzeniem DNA (radioterapia frakcjonowana prawdopodobnie umożliwia swobodne wnikanie glutationu do komórek). Omówienie wyników ostatnich badań potencjalnych interakcji antyutleniaczy z lekami stosowanymi w standardowej terapii antynowotworowej BLOCK JB, EVANS S. JANA 2001 4(I):11 20 CEL Analiza hipotez opartych na doświadczeniach klinicznych dotyczących skutków jednoczesnego stosowania antyutleniaczy i standardowej terapii antynowotworowej, wskazujących na korzystny, obojętny, a nawet szkodliwy efekt leczenia łączonego. Konieczna jest dokładana ocena wyników badań naukowych w celu określenia roli antyutleniaczy w terapii antynowotworowej. METODY W przypadku wielu hipotez o szkodliwym wpływie antyutleniaczy brakuje dowodów z oficjalnych badań klinicznych. Inne hipotezy są z kolei oparte na modelach redukcji wolnych rodników, które obecnie uważane są za niewłaściwe. Dostępne, choć ograniczone dane, nie dostarczają dowodów na szkodliwe skutki omawianej terapii, a część z nich wskazuje wręcz na pozytywne efekty. WNIOSKI Hipotezy, że hamowanie aktywności wolnych rodników przez antyutleniacze może osłabiać cytotoksyczne właściwości terapii antynowotworowej, były oparte na naiwnych i niesłusznych przypuszczeniach. Dostępne dane dają racjonalną podstawę do dalszego wspomaga- 18

nia terapii antynowotworowej za pomocą wybranych antyutleniaczy. Takie kombinowane leczenie pozwala zahamować kancerogenezę i powstawanie mutacji prowadzących do oporności na leki. Jednak uzyskanie przekonujących dowodów i powszechnej akceptacji takiego sposobu leczenia wymaga przeprowadzenia odpowiednich badań. Wpływ koncentratu białka serwatkowego (WPC, whey protein concentrate) na stężenie glutationu i na terapię antynowotworową BOUNOUS G. Anticancer Res 2000 Nov-Dec; 20(6C):4785-92 Antyutleniające działanie glutationu stanowi główny mechanizm obronny komórek. Niedobór tej małej molekuły jest często skutkiem zwiększonego powstawania aktywnych form tlenu podczas nasilonej aktywności komórkowej. Ma to często miejsce w limfocytach podczas rozwoju reakcji odpornościowej oraz w komórkach mięśniowych podczas nadmiernego wysiłku. Nie dziwi więc fakt, że ten tripeptyd był i nadal jest przedmiotem tak wielu badań. Udowodniono, że koncentrat białka serwatkowego stanowi skuteczne i bezpieczne źródło cysteiny wykorzystywanej do odbudowywania zapasów glutationu w stanach niedoboru immunologicznego. Cysteina jest aminokwasem, który jest niezbędny do wewnątrzkomórkowej syntezy glutationu. Eksperymenty na zwierzętach wykazały, że koncentrat białka serwatkowego wykazuje także antykancerogenne i antynowotworowe właściwości. Mają one związek z tym, że białka serwatkowe podwyższają stężenie glutationu w tkankach i w rezultacie pobudzają także odporność, która skutecznie hamuje rozwój niewielkich guzów. Uważa się także, że rodniki tlenowe są często najważniejszym czynnikiem wyzwalającym kancerogenezę. Dlatego glutation, przeciwdziałając oksydacji i detoksykując kancerogeny, może skutecznie hamować nowotworzenie wywoływane przez szereg czynników. Wyniki niektórych badań zdecydowanie wskazują na antynowotworowe działanie suplementu diety zawierającego białka serwatkowe w przypadku niektórych nowotworów układu moczowo płciowego. Te nietoksyczne środki odżywcze nie stanowią na razie elementu standardowej terapii antynowotworowej, ale mamy nadzieję, że ich korzystne działanie wzbudzi wkrótce należne im zainteresowanie wśród onkologów i pracowników laboratoriów farmakologicznych. Rola białek serwatkowych w profilaktyce nowotworowej BOUNOUS G, BATIST G, GOLD P. Cancer Lett 1991 May I;57(2):91-4 Badania epidemiologiczne i eksperymenty wskazują na to, że żywieniowe produkty mleczne mogą hamować rozwój wielu rodzajów guzów. Część ostatnich badań na szczurach wykazała, że antynowotworowa aktywność produktów mlecznych wiąże się z obecnością pewnych frakcji białkowych, a dokładniej z obecnością białek serwatkowych w mleku. My, podobnie jak inni naukowcy, wykazaliśmy, że dieta bogata w białka serwatkowe prowadzi do podwyższenia stężenia glutationu w wielu tkankach, a z kolei zahamowanie syntezy glutationu znosi wiele pozytywnych działań serwatki. Białka serwatkowe zawierają szczególnie dużo substratów do produkcji glutationu. Doszliśmy więc do wniosku, że ich korzystny wpływ na kancerogenezę wiąże się z podwyższaniem przez nie stężenia glutationu. Suplementy zawierające białka serwatkowe hamują rozwój nowotworu złośliwego, którego przyczyną jest dimetylohydrazyna BOUNOUS G, PAPENBURG R, KONSHAVN PA, GOLD O, FLEISZER D. Clin Invest Med 1998 Jun; II(3): 213 7 Przedmiotem tego badania był wpływ płynnych diet zawierających koncentrat białka serwatkowego lub kazeinę w stężeniu 20g/100g bądź karmy Purina dla zwierząt laboratoryj- 19