Komisja Europejska. Unia Europejska i Rosja: bliscy sąsiedzi, ważni gracze na arenie międzynarodowej, partnerzy strategiczni

Komisja Europejska Unia Europejska i Rosja: bliscy sąsiedzi, ważni gracze na arenie międzynarodowej, partnerzy strategiczni PL

Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Stosunków Zewnętrznych B-1049 Bruksela Tel. (+32) 2 299 11 11 Faks (+32) 2 299 39 41 Strona internetowa: http://ec.europa.eu/external_relations/russia/intro/index.htm Europe Direct to serwis, który pomoże Państwu znaleźć odpowiedzi na pytania dotyczące Unii Europejskiej. Oto numer bezpłatny (*): 00 800 6 7 8 9 10 11 (*) Niektórzy operatorzy telefonii komórkowej nie udostępniają połączeń z numerami 00 800 lub pobierają za nie opłaty. Bardzo wiele informacji na temat Unii Europejskiej znajduje się w Internecie. Dostęp można uzyskać przez serwer Europa(http://europa.eu). Dane katalogowe znajdują się na końcu niniejszej publikacji. Luksemburg: Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, 2007 ISBN: 978-92-79-06392-3 Wspólnoty Europejskie, 2007 Powielanie materiałów jest dozwolone, pod warunkiem że zostanie podane ich źródło. Printed in Belgium DRUK NA PAPIERZE BIAŁYM BEZCHLOROWYM

Unia Europejska i Rosja: Bliscy sąsiedzi, ważni gracze na arenie międzynarodowej, partnerzy strategiczni KOMISJA EUROPEJSKA Stosunki Zewnętrzne

Spis treści I. Europa i Rosja: budowa strategicznego partnerstwa 3 II. Współpraca gospodarcza i handlowa 7 III. Energia, zmiany klimatu i ochrona środowiska 10 VI. Wolność, bezpieczeństwo, sprawiedliwość i prawa człowieka 14 V. Współpraca w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa międzynarodowego 16 VI. Badania naukowe, edukacja i kultura 18 VII. Wspólnotowe programy i projekty współpracy 21 VIII. Współpraca z regionami w Rosji 23 Załącznik Fakty i liczby 26 2

I. Europa i Rosja: budowa strategicznego partnerstwa Flaga europejska przed Katedrą św. Bazylego na Placu Czerwonym Federacja Rosyjska to jeden z najważniejszych partnerów Unii Europejskiej, która wśród swoich głównych priorytetów wymienia właśnie silne, oparte na solidnej podstawie wzajemnego zaufania partnerstwo strategiczne z Rosją. Rosja to także największy sąsiad UE, a sąsiedztwo to stało się jeszcze bliższe po rozszerzeniu UE w 2004 i 2007 r. W europejskiej strategii bezpieczeństwa z 2003 r. podkreślono strategiczną rolę, jaką Rosja odgrywa pod względem geopolitycznym i bezpieczeństwa zarówno na poziomie globalnym, jak i regionalnym. Kraj ten jest także jednym z najważniejszych członków Rady Bezpieczeństwa ONZ, a także, z uwagi na więź historyczną i kulturową oraz położenie geograficzne, odgrywa istotnę rolę w regionie objętym europejską polityką sąsiedztwa. Wkład Rosji w dziedzictwo kulturowe Europy stanowi kolejny istotny element wzmacniający łączące nas więzi. Rosja jest również głównym dostawcą surowców energetycznych do UE. To duży, dynamiczny rynek dla unijnych produktów i usług o dość znacznym wzroście gospodarczym. Przedsiębiorstwa unijne są głównymi inwestorami w Rosji 1, jednocześnie zdecydowana większość rosyjskiego eksportu trafia na rynek UE. Wszystkie państwa członkowskie UE i Rosja należą do ONZ, Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) oraz Rady Europy. Wspólnie zobowiązały się do poszanowania podstawowych wartości i zasad demokracji, praw człowieka, praworządności oraz demokracji rynkowej. Wartości te mają stanowić fundament dwustronnych stosunków UE-Rosja. To na nich opiera się podstawa prawna wzajemnych stosunków umowa o partnerstwie i współpracy. W interesie Unii leży ścisła współpraca z Rosją na rzecz stabilności politycznej, społecznej i ekonomicznej w regionie i na świecie. Współpraca jest natomiast niezbędna w walce z nowymi zagrożeniami dla bezpieczeństwa, takimi jak terroryzm, nielegalna migracja, handel ludźmi czy narkotyki. Federacja Rosyjska jest również głównym partnerem UE w przeciwdziałaniu zmianom klimatu. Współpraca UE i Rosji przebiega obecnie na wielu płaszczyznach i obejmuje m.in. modernizację rosyjskiej gospodarki, jej integrację z gospodarką światową, kwestie bezpieczeństwa, sprawy międzynarodowe oraz współpracę w zakresie wspólnego sąsiedztwa w Europie Wschodniej. W ramach obszernego dialogu politycznego UE i Rosja omawiają problemy różnych części świata. Wśród poruszanych zagadnień pojawiają się m.in. takie kwestie, jak rozwiązywanie konfliktów na Bliskim Wschodzie, w Afganistanie, na Bałkanach Zachodnich czy w Sudanie, a także zapobieganie rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia i związanych z nimi technologii (Iran, Korea Północna). Jestem przekonany, że pełne zjednoczenie Europy zależy od włączenia Rosji, jej największego partnera, do procesu europejskiego. ( ) Budując nasze niepodległe, demokratyczne państwo, kierujemy się wartościami i zasadami wspólnymi dla zdecydowanej większości Europejczyków. ( ) Wszystkim nam zależy na stabilnej, dostatniej i zjednoczonej Europie. ( ) Rozwój różnorodnych więzi z UE to zasadniczy wybór, jakiego dokonała Rosja. Prezydent Rosji Władimir Putin w liście z okazji 50. rocznicy podpisania traktatów rzymskich, 25 marca 2007 r. 1 Zob. załącznik Fakty i liczby na końcu niniejszego dokumentu. 3

Ramy polityczne Umowa o partnerstwie i współpracy Podstawą prawną stosunków UE z Rosją jest umowa o partnerstwie i współpracy, która weszła w życie 1 grudnia 1997 r. Po upływie 10 lat, na które początkowo została zawarta, umowa będzie automatycznie przedłużana co roku, o ile żadna ze stron jej nie wypowie. Dokument ten określa podstawowe wspólne cele stron i ramy instytucjonalne dla kontaktów dwustronnych, a także stwarza przestrzeń do wspólnych inicjatyw i dialogu w wielu dziedzinach. Umowa o partnerstwie i współpracy opiera się na następujących celach i zasadach: wspieranie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, norm demokratycznych oraz wolności politycznych i ekonomicznych. Leżąca u jej podstaw idea partnerstwa ma wzmocnić więzi polityczne, handlowe, gospodarcze i kulturowe. Postanowienia umowy obejmują różnorodne obszary, takie jak: dialog polityczny, handel towarami i usługami, działalność gospodarczą i inwestycje, współpraca finansowa i legislacyjna, nauka i technologia, edukacja i szkolenia, energia, współpraca w zakresie technologii nuklearnej i kosmicznej, ochrona środowiska, transport, kultura oraz przeciwdziałanie przestępczości. Umowa ustanawia następujące ramy instytucjonalne dla regularnych konsultacji pomiędzy Unią Europejską a Federacją Rosyjską: dwa razy do roku odbywają się spotkania na szczycie szefów państw/rządów, na których określany jest strategiczny kierunek rozwoju stosunków UE-Rosja; ministrowie odpowiedzialni za dany obszar polityki spotykają się zależnie od potrzeb w ramach Stałej Rady Partnerstwa, aby omówić konkretne zagadnienia. Dotychczas odbyły się spotkania z udziałem ministrów spraw zagranicznych, sprawiedliwości, spraw wewnętrznych oraz ministrów odpowiedzialnych za kwestie energetyczne, transport i ochronę środowiska; odbywają się spotkania na szczeblu wyższych urzędników oraz ekspertów; w czasie regularnych spotkań ministrów spraw zagranicznych, spotkań wyższych urzędników unijnych z ich rosyjskimi odpowiednikami, comiesięcznych spotkań ambasadora Rosji przy UE z Trojką Komitetu Politycznego i Bezpieczeństwa, a także w ramach grup eksperckich 2 prowadzony jest dialog polityczny na temat aktualnych spraw międzynarodowych; Uścisk dłoni przewodniczącego Barroso z prezydentem Putinem 2 W skład Trojki UE wchodzą przedstawiciele państwa członkowskiego UE, które w danym półroczu przewodniczy Unii, przedstawiciele państwa członkowskiego, które będzie Unii przewodniczyć UE w następnej kadencji, Komisja Europejska oraz Sekretariat Generalny Rady UE. Ponadto eksperci z ok. 10 grup roboczych Rady (http://ue.eu.int) dwa razy do roku spotykają się ze swymi rosyjskimi odpowiednikami. Zagadnienia omawiane na forach eksperckich grup roboczych obejmują kwestie regionalne (dotyczące Europy Wschodniej i Azji Centralnej, Bałkanów Zachodnich, Azji, Afryki Północnej/Bliskiego Wschodu/obszaru śródziemnomorskiego, Ameryki Łacińskiej oraz państw kandydujących do UE) oraz sektorowe (dotyczące OBWE i Rady Europy, ONZ, terroryzmu, rozbrojenia i nierozprzestrzeniania broni jądrowej). 4

od 2005 r. odbywają się regularne konsultacje w kwestii praw człowieka (zob. rozdział o prawach człowieka); Parlament Europejski i Parlament Rosyjski (Duma Państwowa i Rada Federacji) współpracują w ramach Parlamentarnego Komitetu Współpracy. Podczas regularnych spotkań deputowani obydwu parlamentów wymieniają poglądy na temat spraw bieżących. Umowa o partnerstwie i współpracy została następnie uzupełniona o szereg umów sektorowych i międzynarodowych, a także o inne mechanizmy współpracy (zob. rozdział poniżej). Dwustronne umowy handlowe obejmują przede wszystkim sektor stalowy i włókienniczy. Ostatnio podpisana umowa dotycząca sektora stali obejmuje lata 2007 i 2008 i wygaśnie w dniu exportu Rosji do WTO. Doceniając wysiłki reformatorskie podjęte przez Rosję w celu przekształcenia jej gospodarki w prawdziwą gospodarkę rynkową, w listopadzie 2002 r. Unia przyznała rosyjskim eksporterom status gospodarki rynkowej. Należy jednocześnie zaznaczyć, że kwestie antydumpingowe nie są obecnie ważnym aspektem stosunków handlowych Unii z Rosją. Łączna wartość 10 obowiązujących obecnie środków antydumpingowych wynosi mniej niż 0,5% exportu z Rosji do UE. Dwustronne negocjacje UE-Rosja dotyczące wstąpienia Rosji do WTO zostały zakończone w 2004 r., natomiast wciąż jeszcze trwają negocjacje wielostronne. Obecnie UE i Rosja przygotowują nową umowę, która po 2007 r. zastąpi obecnie obowiązującą umowę o partnerstwie i współpracy. Nowa umowa powinna uwzględnić zmiany o charakterze politycznym, gospodarczym i społecznym, które nastąpiły w UE i Rosji od chwili wejścia w życie umowy w 1997 r. Dokument ma za zadanie stworzyć trwałe i kompleksowe ramy dla stosunków Unii z Rosją w oparciu o zasadę poszanowania wspólnych wartości. Ma także wytyczyć kierunek współpracy w nadchodzących latach. Komisarz Ferrero-Waldner i rosyjski minister spraw zagranicznych Siergiej Ławrow podczas otwarcia Instytutu Studiów Europejskich w Moskwie, wrzesień 2006 r. 5

Wspólne przestrzenie Podczas szczytu w Sankt Petersburgu w maju 2003 r. Unia i Rosja uzgodniły, że zacieśnią dotychczasową współpracę. W tym celu stworzą w ramach umowy o partnerstwie i współpracy cztery długoterminowe wspólne przestrzenie, oparte na wspólnych wartościach i interesach. Owe wspólne przestrzenie to: 1. wspólna przestrzeń gospodarcza, obejmująca sprawy gospodarcze i ochronę środowiska; 2. wspólna przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości; 3. wspólna przestrzeń współpracy w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego, w tym zarządzanie kryzysowe oraz nierozprzestrzenianie broni jądrowej; 4. wspólna przestrzeń badań i edukacji, obejmująca aspekty kulturowe. Na szczycie w Moskwie w maju 2005 r. przyjęto mapy drogowe, które stanowią krótkoi średnioterminowe narzędzia wdrażania wspólnych przestrzeni. Poszerzają one zakres wyżej opisanej współpracy, wyznaczając dalsze szczególne cele i działania konieczne dla urzeczywistnienia wspólnych przestrzeni, i tym samym określają harmonogram średnioterminowej współpracy Unii i Rosji. Wymiar północny i współpraca w regionie Morza Bałtyckiego Wymiar północny obejmuje szeroki obszar geograficzny od europejskiego regionu Arktyki i Subarktyki do południowych wybrzeży Morza Bałtyckiego, w tym kraje w bezpośrednim sąsiedzwie z morzem oraz tereny od północno-zachodniej Rosji na wschodzie po Islandię i Grenlandię na zachodzie. Priorytetowym i jednocześnie największym obszarem współpracy w ramach wymiaru północnego jest region północno-zachodniej Rosji. Morze Bałtyckie, Obwód Kaliningradzki i jego potencjał rozwojowy, jaki wynika ze szczególnego położenia geograficznego, a także obszerne tereny Arktyki i Subarktyki wraz z regionem Morza Barentsa stanowią obszary priorytetowe dla polityki wymiaru północnego, która ma zapobiegać powstawaniu linii podziału w północnej części Europy. Partnerami współpracy w ramach wymiaru północnego są Unia Europejska, Norwegia i Federacja Rosyjska. Uczestniczą w niej także organizacje regionalne 3. Więcej informacji na temat wymiaru północnego znajduje się na stronie http://ec.europa.eu/comm/external_relations_dim/index.htm. Współpraca w regionie Morza Czarnego 1 stycznia 2007 r. do Unii Europejskiej przystąpiły dwa państwa leżące nad Morzem Czarnym: Bułgaria i Rumunia. Uświadomiło nam to jak ważne jest zapewnienie dobrobytu, stabilności i bezpieczeństwa naszych sąsiadów w tym regionie. Dlatego też Komisja Europejska proponuje uzupełnić realizowane obecnie kierunki polityki na szczeblu regionalnym, takie jak europejska polityka sąsiedztwa, współpraca z Turcją w ramach procesu przedakcesyjnego, a także partnerstwo strategiczne z Rosją, o współpracę w regionie Morza Czarnego. Tam gdzie to możliwe, wspólne działania będą prowadzone w ramach istniejących już mechanizmów współpracy (m.in. Komisji ds. Ochrony Morza Czarnego, która zajmuje się ochroną środowiska). Ponadto zacieśniona zostanie współpraca w ramach Organizacji Współpracy Gospodarczej Państw Morza Czarnego. 3 Do organizacji regionalnych należą: Rada Państw Morza Bałtyckiego (www.cbss.st), Euroarktyczna Rada Morza Barentsa (www.beac.st), Rada Arktyczna (www.arctic-council.org) oraz Nordycka Rada Ministrów (www.norden.org). 6

II. Współpraca gospodarcza i handlowa W latach 2000 2006, wartość eksportu towarów z UE do Rosji wzrosła ponad trzykrotnie, z 22,7 mld EUR do 72,4 mld EUR, podczas gdy import do UE z Rosji wzrósł ponad dwukrotnie, z 63,8 mld do 140,6 mld EUR. Udział Rosji w ogólnej wartości handlu zagranicznego towarami UE wzrósł prawie dwukrotnie w okresie od 2000 r. do 2006 r. W 2006 r. na Rosję przypadało nieco ponad 6% eksportu z EU i 10% importu z UE, co czyniło ją trzecim najważniejszym partnerem handlowym dla Unii po USA i Chinach. W 2006 r. państwa UE-25 wyeksportowały do Rosji usługi o wartości 13,1 mld EUR, natomiast wartość importu usług z Rosji wyniosła 9,9 mld EUR, co odpowiadało po stronie UE-25 nadwyżce w handlu usługami z Rosją w wysokości 3,2 mld EUR. Podczas szczytu w Sankt Petersburgu w maju 2003 r. Unia i Rosja wyraziły gotowość stworzenia długotrwałej wspólnej przestrzeni gospodarczej. Przyjęta w 2005 r. mapa drogowa określa cele i obszary współpracy krótko- i średnioterminowej. Dotychczas ustanowiono czternaście obszarów dialogu Unii i Rosji, obejmujących większość sektorów gospodarki. Podjęto m.in. szereg rozmów poświęconych kwestiom regulacji prawnych, które mają doprowadzić do stopniowego zbliżania prawodawstwa. Na szczeblu ministerialnym odbyły się w 2006 r. trzy posiedzenia Stałej Rady Partnerstwa UE-Rosja, podczas których omówiono kwestie ochrony środowiska, transportu i energii. Powyższe zasady ramowe uzupełniają umowy Port w Kaliningradzie sektorowe zawarte pomiędzy stronami. Cele polityki UE Ostatecznym celem wspólnej przestrzeni gospodarczej jest stworzenie otwartego, zintegrowanego rynku obejmującego Unię i Rosję. Chodzi zatem o stworzenie warunków, które: zwiększą możliwości dla podmiotów gospodarczych, będą wspierać handel oraz inwestycje, wprowadzą wzajemne ułatwienia w zakładaniu spółek i prowadzeniu przez nie działalności gospodarczej, wzmocnią współpracę w wielu sektorach, takich jak energia, transport, technologie informacyjno-komunikacyjne, rolnictwo, przestrzeń kosmiczna, aeronautyka, badania i rozwój, polityka makroekonomiczna, usługi finansowe, prawa własności intelektualnej, zamówienia, inwestycje, normy czy ochrona środowiska, wzmocnią ogólną współpracę gospodarczą oraz wesprą reformy, zwiększą konkurencyjność UE i Federacji Rosyjskiej. 7

Ponadto wspólna przestrzeń gospodarcza, oparta na zasadach zakazu dyskryminacji, jawności i dobrego zarządzania, ma wzmocnić gospodarkę UE i Rosji, uwzględniając przy tym dialog biznesowy prowadzony w ramach Okrągłego Stołu Przemysłowców Unii Europejskiej i Rosji. Więcej informacji dotyczących Okrągłego Stołu znaleźć można na stronie internetowej: http://ec.europa.eu/enterprise/enterprise_policy/business_dialogues/russia/russiaoverview.htm. UE zdecydowanym zwolennikiem wstąpienia Rosji do WTO Współpraca w tym zakresie zmierza do dalszej integracji Rosji z gospodarką światową. Przygotowuje także wstąpienie Rosji do Światowej Organizacji Handlu (WTO). UE uznaje fundamentalne znaczenie członkostwa Rosji w WTO dla jej integracji z gospodarką światową oraz umocnienia i ugruntowania rosyjskich reform gospodarczych. Przystąpienie Rosji do WTO przyniesie obopólne korzyści. Dla unijnych inwestorów w Rosji oznaczać będzie większą stabilność i przewidywalność rynku, lepsze warunki dostępu do rosyjskiego rynku oraz większe bezpieczeństwo prawne. Z kolei rosyjscy eksporterzy uzyskają możliwość wywozu towarów na wszystkie rynki unijne oraz rynki państw należących do WTO. W maju 2004 r. Komisarz UE ds. Handlu Pascal Lamy oraz rosyjski Minister Rozwoju Gospodarczego i Handlu German Gref podpisali porozumienie, które zakończyło poprzedzające przystąpienie Federacji Rosyjskiej do WTO dwustronne negocjacje w sprawie dostępu do rynku. UE jest największym partnerem handlowym Rosji, dlatego też dwustronne porozumienie Unia-Rosja zostało przyjęte jako ważny krok w procesie przystąpienia Rosji do WTO. Zgodnie z deklaracją rządu rosyjskiego, Rosja będzie dążyć do uzyskania członkostwa w 2007 r. Współpraca na rzecz rozwoju gospodarczego Rosji W 2003 r. prezydent Putin ogłosił, że w ciągu dziesięciu lat Rosja zamierza podwoić swój PKB, przyciągnąć nowe technologie, zróżnicować swą bazę gospodarczą oraz rozwinąć opartą na wiedzy produkcję wysokiej jakości towarów i usług. Wszystkie te elementy stanowią podstawę konkurencyjności rosyjskiej gospodarki na rynkach międzynarodowych. Jednocześnie stabilny rozwój gospodarczy jest warunkiem niezbędnym dla osiągnięcia tego celu. W żywotnym interesie Unii leży wspieranie rozwoju największego sąsiada. Rynki europejski i rosyjski wzajemnie się uzupełniają każdy z nich posiada potencjał, który można wykorzystać dla wspólnych korzyści. Unia może zaoferować gospodarkę opartą na wiedzy, natomiast potrzebuje poprawy perspektyw długoterminowego wzrostu gospodarczego. Tymczasem wschodząca gospodarka rosyjska, mimo szybkiego rozwoju, wymaga stosownej wiedzy, która pomoże jej wykorzystać tradycyjny potencjał w dziedzinie zaawansowanej nauki i technologii. Wymiana handlowa i inwestycje wzajemne Unii i Rosji utrzymują się na wysokim poziomie, jednakże ich zdecydowana większość koncentruje się w sektorach, które charakteryzuje niski stopień barier handlowych oraz zgodność systemów regulacyjnych. Rosyjskie przedsiębiorstwa mogą jednak stanąć wobec trudności ze spełnieniem unijnych norm i standardów. Trudnością dla dostawców usług może też być sprostanie wymogom związanym z ograniczaniem ryzyka lub przepisom prawnym. Z kolei utrudnieniem dla przedsiębiorstw unijnych inwestujących w Rosji są często przeszkody natury prawnej, biurokracja oraz wysokie cła (nakładane np. na importowane składniki). Tego rodzaju utrudnienia obniżają naszą wspólną konkurencyjność. 8

W Rosji nastąpiło odwrócenie tradycyjnych przepływów kapitałowych. W latach 2005 2006 wysokość bezpośrednich inwestycji zagranicznych (BIZ) wzrosła ponad dwukrotnie, z 14,6 mld USD do ok. 30 mld USD. Roczne wpływy kapitałowe wynoszą obecnie ponad 3% PKB. Udział inwestycji w PKB utrzymuje się na poziomie zbliżonym do średniej OECD, która wynosi 22%, co jest poziomem raczej niskim w porównaniu z innymi wschodzącymi gospodarkami, np. chińską. Większość inwestycji przeznacza się na produkcję i usługi, a nie jak to było dotychczas sektor energetyczny. W dziedzinie transportu Rada przyjęła wytyczne negocjacyjne dotyczące porozumienia w sprawie systemów nawigacji satelitarnej (Galileo/Glonass) z 1999 r. W 2001 r. negocjacje przerwano. Obecnie trwają prace przygotowawcze do ponownego podjęcia rozmów, tym razem w oparciu o nowe priorytety programowe i wspólne wykorzystanie unijnych i rosyjskich systemów nawigacji satelitarnej. W 2006 r. podpisano porozumienie w sprawie połowów, które ma pogłębić współpracę w zakresie połowów oraz ochronę żywych zasobów morskich Morza Bałtyckiego. Służby Komisji prowadzą intensywne działania celem wyeliminowania długich kolejek ciężarówek na granicach lądowych Unii z Rosją. Pozostają też w stałym kontakcie z rosyjskimi władzami w celu znalezienia i wdrożenia odpowiednich środków zaradczych. Komunikacja pomiędzy UE a Rosją uległa ogólnej poprawie. Obydwie strony lepiej rozumieją przepisy drugiej strony regulujące wiele sektorów. Pozytywnych wyników należy się spodziewać w perspektywie średnio- albo długoterminowej. Dzięki kompleksowej i głębokiej integracji gospodarczej Unia i Rosja będą mogły w pełni wykorzystać potencjał wynikający z naszego partnerstwa. Przewodniczący Komisji Europejskiej José Manuel Barroso podczas szczytu UE-Rosja w Helsinkach, 24 listopada 2006 r 9

III. Energia, zmiany klimatu i ochrona środowiska Komisarz UE ds. Energii Andris Piebalgs Bardzo ważnym elementem stosunków Unii z Rosją jest energia. Stosunki te charakteryzują się współzależnością dotyczącą podaży, popytu, inwestycji i wiedzy specjalistycznej. Rosja jest największym producentem i eksporterem gazu ziemnego oraz jednym z największych obok Arabii Saudyjskiej producentów i eksporterów ropy naftowej. Posiada ponad 20% znanych światowych rezerw gazu oraz 5% wszystkich odkrytych złóż ropy. Sektor energetyczny i metalurgiczny stanowi ok. 20% rosyjskiej gospodarki, jednak zatrudnia zaledwie 2% całej siły roboczej. Zarówno Unii, jak i Rosji zależy na ściślejszym partnerstwie w sektorze energetycznym, zapewniającym obopólne bezpieczeństwo i przewidywalność zachowań obydwu stron. Obecny wzrost gospodarczy Rosji oraz poprawa warunków życia społeczeństwa rosyjskiego zależą w dużym stopniu od możliwości sprzedaży energii do Unii Europejskiej. Z kolei ciągłość dostaw energii za rozsądną cenę jest istotnym czynnikiem pobudzającym wzrost gospodarczy w Europie. Ostatecznie nasi obywatele i przedsiębiorcy potrzebują bezpiecznej energii za rozsądna cenę. Rozwój dynamicznych stosunków w dziedzinie energii Rosja na wiele lat pozostanie ważnym dostawcą energii do UE. Posiada także dodatkowe zasoby energii, które są w stanie pokryć zapotrzebowanie UE w perspektywie średnioterminowej. Zwiększenie potencjału wydobywczego oraz możliwości dostaw gazu i ropy wymaga stosownych nakładów inwestycyjnych. Przedsiębiorstwom rosyjskim i unijnym należy umożliwić równy, przejrzysty i wzajemny dostęp do źródeł energii, rynków oraz infrastruktury służącej do transportu ropy i gazu. 10

Wkrótce po upadku Związku Radzieckiego przedsiębiorstwa europejskie dokonały znacznych inwestycji w rosyjskim sektorze energetycznym. Obecnie to rosyjskie przedsiębiorstwa energetyczne inwestują coraz więcej na terenie Unii Europejskiej. W celu ochrony inwestycji i handlu UE, Rosja oraz inni najbardziej liczący się producenci energii podjęli prace nad przygotowaniem kompleksowego traktatu karty energetycznej. Współpracy na szczeblu rządowym towarzyszą wspólne działania i kontakty pomiędzy unijnymi i rosyjskimi przedsiębiorstwami. Rosja nie ratyfikowała traktatu karty energetycznej, jednak nadal wyraża zamiar przestrzegania jego podstawowych zasad. W związku z tym Unia zamierza włączyć zawarte w traktacie zasady do planowanej umowy z Rosją. Racjonalne gospodarowanie energią: dialog energetyczny UE-Rosja Rozpoczęty w 2000 r. dialog energetyczny pomiędzy Unią a Rosją umożliwia na szczeblu politycznym i eksperckim propagowanie współpracy i rozwiązywanie kluczowych problemów. Poruszane podczas rozmów kwestie dotyczą barier inwestycyjnych związanych z kwestią przejrzystości, wzajemności i ochrony inwestorów w sektorze energetycznym; tematem rozmów są również nowe technologie i projekty związane z infrastrukturą. Szczególną uwagę poświęca się kwestiom efektywnego wykorzystania i oszczędzania energii, dzięki którym można będzie znacznie ograniczyć zużycie energii w Rosji. W związku z globalnym ociepleniem oraz wysokimi cenami energii, zarówno Rosji, jak i UE w dużym stopniu zależy na na bardziej racjonalnym wykorzystywaniu energii w Rosji. Zgodnie z danymi Międzynarodowej Agencji Energii Atomowej (MAEA) efektywność energetyczna w Rosji w stosunku do jej PKB jest 2,5 razy mniejsza niż w krajach OECD. Dlatego też kwestia ta pozostanie jednym z priorytetów dwustronnej współpracy. Przykładem praktycznego wymiaru współpracy Unii i Rosji jest wspólne Centrum Technologii Energetycznych, które często służy jako podstawowe miejsce praktycznej współpracy w sektorze energetycznym. Ponadto prowadzone są dwa projekty: pierwszy z nich ma na celu ujednolicenie działań w dziedzinie energetyki, natomiast drugi dotyczy promowania efektywnego wykorzystania energii w trzech regionach pilotażowych, tj. w Kaliningradzie, Astrachaniu i Archangielsku. Pomimo pozytywnych tendencji w rozwoju stosunków energetycznych Unii i Rosji niektóre istotne kwestie pozostają nierozwiązane i wymagają dalszego dialogu. Taką nierozwiązaną kwestią jest m.in. problem dostępu niezależnych producentów energii do rosyjskich rurociągów, jak również kwestia tras tranzytowych z Azji Centralnej. Problem przerw w dostawach ropy i gazu z Rosji do UE, powodowany sporami pomiędzy Rosją a krajami tranzytowymi to kolejna kwestia do rozwiązania w drodze wzajemnego dialogu. Obydwie strony rozumieją powagę takich sytuacji oraz przywiązują dużą wagę do owocnej współpracy. Dlatego też uznają potrzebę ulepszenia mechanizmów wzajemnych W kwestiach energetycznych Rosja potrzebuje Europy dokładnie w takim samym stopniu, jak Europa Rosji. Ożywienie gospodarcze Rosji wiąże się przede wszystkim ze sprzedażą energii do Europy, natomiast stałe dostawy energii za rozsądną cenę są istotnym czynnikiem pobudzającym wzrost gospodarczy w Europie. Innymi słowy, w sektorze energetycznym udzielamy sobie wzajemnego wsparcia. Komisarz ds. Energii Andris Piebalgs podczas Międzynarodowego Tygodnia Energetycznego w Moskwie, październik 2006 UE sfinansowała projekt dotyczący energii wiatrowej w obwodzie kaliningradzkim 11

konsultacji oraz stworzenia systemu wczesnego ostrzegania z myślą o zapewnieniu ciągłości dostaw ropy i gazu do wszystkich konsumentów europejskich. Rozmowy dotyczące energii jądrowej odbywają się na kilku płaszczyznach. Rozpoczęto negocjacje dotyczące umowy w sprawie handlu materiałami jądrowymi. Oprócz tego, Unia dąży do ponownego podjęcia na forum grupy roboczej rozmów na temat bezpieczeństwa reaktorów jądrowych pierwszej generacji. Na szczycie w Rzymie w listopadzie 2003 r. zapadła decyzja o odnowieniu umowy o współpracy naukowej i technologicznej, która obejmuje m.in. kwestie bezpieczeństwa jądrowego oraz syntezy jądrowej. Sprawą szczególnej wagi jest współpraca w dziedzinie zmian klimatu i ochrony środowiska Ochrona środowiska stanowi przedmiot współpracy Unii z wieloma krajami, jednakże Rosja jest dla UE szczególnie ważnym partnerem w działaniach związanych ze środowiskiem i zmianami klimatu. Współpraca ta będzie miała istotny wpływ na stan środowiska na świecie, w Europie, a także w skali lokalnej, na styku naszych lądowych i morskich granic. Jedynie dzięki wspólnym staraniom Unia i Rosja mogą skutecznie przeciwdziałać zmianom klimatu w wymiarze globalnym, wspierać zrównoważone gospodarowanie zasobami leśnymi, powstrzymać spadek różnorodności biologicznej oraz zmniejszyć nadmierną eksploatację zasobów energetycznych. Ratyfikacja przez Rosję protokołu z Kioto do Konwencji ramowej ONZ w sprawie zmian klimatu z 2005 r. była kluczowa dla wprowadzenia w życie tego porozumienia. Wprowadzenie przez Rosję ustanowionych w protokole z Kioto elastycznych mechanizmów pomoże osiągnąć cel, jakim jest przeciwdziałanie globalnemu ociepleniu poprzez redukcję emisji gazów cieplarnianych. W ramach partnerstwa Unia i Rosja wspólnie poszukują rozwiązań dla pojawiających się w Europie problemów związanych ze środowiskiem naturalnym. Współpraca obejmuje redukcję transgranicznego zanieczyszczenia powietrza, zmniejszanie ryzyka awarii przemysłowych, oczyszczanie mórz regionalnych, takich jak Bałtyk, Morze Barentsa czy Morze Czarne, a także ochronę zagrożonych elementów środowiska w Europie Północnej, obszarów przyrodniczych oraz różnorodności biologicznej. Unia i Rosja jako bezpośredni sąsiedzi mogą ściśle współpracować na rzecz ochrony transgranicznych zasobów naturalnych oraz utrzymywania w czystości dorzecza wspólnych rzek i jezior. W niektórych z tych dziedzin nastąpił wyraźny postęp. Do licznych przykładów udanej współpracy należą dofinansowanie projektów w ramach partnerstwa na rzecz środowiska wymiaru północnego (NDEP), starania na rzecz lepszego egzekwowania prawa i zarządzania w dziedzinie leśnictwa, dwustronna współpraca w zakresie wdrażania postanowień protokołu z Kioto, a także działania podejmowane przez finansowane ze środków unijnych rosyjskie Regionalne Centrum Środowiska w celu podniesienia świadomości ekologicznej społeczeństwa. W ramach parnterstwa na rzecz środowiska wymiaru północnego w 2005 r. w Sankt Petersburgu otwarto oczyszczalnię ścieków Południe Zachód. Jest to przykład możliwości, jakie daje skoordynowane działanie unijnych i rosyjskich partnerów na poziomie lokalnym. 12

Współpracę w tym zakresie usprawnił uruchomiony w październiku 2006 r. dialog na temat środowiska naturalnego między Unią a Rosją. Obecnie trwają prace grup eksperckich nad kolejnymi wspólnymi działaniami w następujących dziedzinach: zmiany klimatu, zanieczyszczenie przemysłowe, ochrona środowiska naturalnego, zagadnienia związane z zasobami leśnymi, wodnymi i morskimi, ujednolicenie działań dotyczących środowiska oraz ocena wpływu projektów na środowisko. Czy wiesz, że przemysł energetyczny i metalowy stanowi ok. 20% PKB Rosji? Unia jest największym odbiorcą rosyjskich surowców energetycznych do Unii trafia 63% eksportu ropy oraz 65% eksportu gazu ziemnego z Rosji. Rosja jest największym zewnętrznym dostawcą ropy, a dostawy do Unii stanowią 30% łącznego importu UE oraz 27% całkowitego zużycia ropy w UE. Ponadto Rosja dostarcza UE ok. 44% łącznej ilości importowanego gazu ziemnego, co odpowiada 24% całkowitego zużycia gazu ziemnego. W związku z tak silnymi związkami w dziedzinie eksportu energii nietrudno zrozumieć, dlaczego energia stanowi ważny element stosunków Unii i Rosji. 13

IV. Wolność, bezpieczeństwo, sprawiedliwość i prawa człowieka Podczas szczytu w Sankt Petersburgu w maju 2003 r. Unia i Rosja wyraziły gotowość stworzenia długotrwałej wspólnej przestrzeni wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości. Przyjęta w 2005 r. mapa drogowa określa cele i obszary współpracy krótkoi średnioterminowej pogłębianej w ramach umowy o partnerstwie i współpracy. Podczas organizowanych dwa razy do roku spotkań Trojki UE (przedstawiciele państwa sprawującego przewodnictwo w UE oraz przedstawiciele państwa przewodniczącego w następnej kadencji, Rady i Komisji) z ich rosyjskimi odpowiednikami na szczeblu ministerialnym prowadzona jest kontrola ogólnego sposobu wprowadzania zasad obowiązujących we wspólnej przestrzeni. Cele polityki UE Współpraca w zakresie wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości stała się zasadniczym elementem rozwoju partnerstwa strategicznego z Rosją. Wraz z przyjęciem nowych członków granice Unii uległy poszerzeniu; tym samym zakres współpracy UE z Rosją znacznie zyskał na znaczeniu. Wspólne działania mają na celu stworzenie nowej Europy bez podziałów, a także ułatwienie podróży wszystkim Europejczykom przy jednoczesnej skutecznej walce z nielegalną migracją. Ponadto UE jest szczególnie zainteresowana wzmocnieniem współpracy z Rosją poprzez podejmowanie wspólnych działań na rzecz zwalczania przestępczości zorganizowanej, terroryzmu oraz innych przestępstw transgranicznych. Współpracując w oparciu o wspólne wartości, takie jak demokracja oraz poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności, musimy dbać o to, by działania na rzecz bezpieczeństwa nie były prowadzone kosztem sprawiedliwości i wolności. Strategia UE W zakresie wolności namacalne korzyści obywatelom przynosi rozwój polityki wizowej, przyczynia się on także do polepszenia kontaktów międzyludzkich. Na początku 2007 r. Unia i Rosja zawarły umowę w sprawie ułatwień wizowych oraz umowę o readmisji, które weszły w życie 1 lipca 2007 r. Umowa w sprawie ułatwień wizowych przewiduje uproszczenie procedur wydawania wiz (m.in. zmniejszono liczbę wymaganych dokumentów, skrócono czas rozpatrywania wniosków wizowych, zniesiono także opłaty za wizę dla pewnych kategorii osób oraz obowiązek wizowy dla posiadaczy paszportów dyplomatycznych). Obowiązek readmisji własnych obywateli lub obywateli krajów trzecich, którzy przebywają nielegalnie na terytorium jednego z państw członkowskich UE lub na terytorium Rosji, stanowi istotny instrument w walce z nielegalną imigracją. W odniesieniu do wspólnych granic Europejska Agencja Zarządzania Współpracą Operacyjną na Zewnętrznych Granicach Państw Członkowskich (Agencja FRONTEX) z siedzibą w Warszawie podpisała z rosyjskimi służbami granicznymi umowę o współpracy operacyjnej, która ma usprawnić zarządzanie granicami i kontrolę obszarów przygranicznych. Priorytetem współpracy w zakresie bezpieczeństwa jest walka z terroryzmem i przestępczością zorganizowaną. Prowadząc dialog polityczny oraz oferując pomoc techniczną, Komisja wspiera przestrzeganie prawa międzynarodowego. Spotkania koordynatora UE ds. zwalczania terroryzmu i specjalnego wysłannika rosyjskiego prezydenta oraz rozmowy na szczeblu eksperckim służą wymianie informacji oraz najlepszych 14

praktyk. Bezpieczeństwo w ramach wspólnej przestrzeni obejmuje również współpracę w zakresie bezpieczeństwa dokumentów, zwalczania zjawiska prania pieniędzy, handlu narkotykami, handlu ludźmi i korupcji. W kwestii egzekwowania prawa w 2003 r. Europol i Rosja podpisały umowę o współpracy, która stanowi podstawę wymiany informacji o znaczeniu strategicznym między stronami. Dokument na duże znaczenie w walce ze zorganizowaną przestępczością. Ponadto w Moskwie odbywają się regularne spotkania oficerów łącznikowych UE i Rosji. Rosja uchwaliła niedawno ustawę o ochronie danych osobowych. Warunkiem wstępnym przyjęcia kolejnej, poszerzonej umowy o współpracy między Rosją a Europolem jest ratyfikacja przez Rosję stosownej konwencji Rady Europy. W obszarze sprawiedliwości UE wyraża poparcie dla reform sądownictwa w Rosji, w szczególności w odniesieniu do szkoleń dla sędziów oraz modernizacji systemu sądowego. Obecnie Unia i Rosja prowadzą nieformalne rozmowy dotyczące możliwości współpracy sądowej w sprawach cywilnych. Ponadto Eurojust i Rosja podjęły negocjacje w sprawie podpisania umowy o współpracy w sprawach karnych, która usprawni działania obydwu stron służące zwalczaniu przestępczości transgranicznej. Dziennikarka Nowej Gazety Anna Politowskaja, zamordowana w październiku 2006 r. Prawa człowieka Demokracja, poszanowanie praw człowieka i podstawowych wolności oraz praworządność leżą u podstaw stosunków UE-Rosja. Dlatego też kwestie z nimi związane są stałym przedmiotem rozmów na wszystkich szczeblach. Od 2005 r. Unia i Rosja co 6 miesięcy odbywają regularne konsultacje poświęcone kwestii praw człowieka. Dzięki tym spotkaniom nawiązał się rzeczowy dialog poświęcony prawom człowieka w Rosji i UE oraz współpracy obydwu stron na forach międzynarodowych w tej dziedzinie. Prawa człowieka są ponadto przedmiotem stałego dialogu z rosyjskimi i międzynarodowymi organizacjami pozarządowymi. Do tematów poruszanych w rozmowach Unii z Rosją o prawach człowieka należą: prawa człowieka w Czeczenii i na północnym Kaukazie (w tym stosowanie tortur i złe traktowanie), wolność słowa i zgromadzeń (w tym wolność mediów), rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Rosji (ze szczególnym uwzględnieniem ustaw dotyczących organizacji pozarządowych i działań ekstremistycznych), funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości (w tym kwestia niezawisłości sędziów), przestrzeganie standardów ochrony praw człowieka przez organy wymiaru sprawiedliwości, rasizm i ksenofobia, przepisy prawa wyborczego. Natomiast strona rosyjska podnosi ważne dla niej kwestie związane z ochroną praw człowieka w UE. UE wspiera rozwój demokracji, standardów ochrony praw człowieka i sprawnie funkcjonującego społeczeństwa obywatelskiego w Rosji, promując w szczególności działania w ramach inicjatywy europejskiej na rzecz demokracji i praw człowieka (EIDHR) (http://www.delrus.cec.eu.int/en/p_321.htm). EIDHR umożliwia Unii współpracę z organizacjami pozarządowymi oraz innymi partnerami, np. Radą Europy w następujących obszarach: zmiany w prawie karnym, zwiększenie znajomości postanowień Europejskiej konwencji praw człowieka wśród prawników oraz organy wymiaru sprawiedliwości tak, aby mogli oni je częściej stosować, prawa człowieka osób powołanych do służby wojskowej, promowanie praw dziecka oraz praw ludności rdzennej. 15

V. Współpraca w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa międzynarodowego Zarówno na UE, jak i Rosji spoczywa szczególna odpowiedzialność za bezpieczeństwo i stabilność w Europie i poza nią, dlatego też obydwie strony postanowiły wzmocnić współpracę w zakresie bezpieczeństwa międzynarodowego. Cele polityki UE W celu zacieśnienia współpracy Unii z Rosją będą prowadzone działania w 5 obszarach priorytetowych: pogłębianie dialogu i współpracy na arenie międzynarodowej; walka z terroryzmem; nierozprzestrzenianie broni masowego rażenia i środków przenoszenia broni, wzmacnianie systemu kontroli eksportu oraz rozbrojenie; współpraca w zakresie zarządzania kryzysowego; współpraca w dziedzinie ochrony ludności. Strategia UE Wysoki Przedstawiciel ds. Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Unii Europejskiej Javier Solana w rozmowie z rosyjskim prezydentem Władimirem Putinem Unia i Rosja podejmują wspólne starania na rzecz wzmocnienia roli ONZ, OBWE i Rady Europy w tworzeniu porządku międzynarodowego, opartego na zasadzie skutecznego multilateralizmu. Stosunki UE-Rosja są w coraz większym stopniu oparte na szerokim i coraz lepiej funkcjonującym dialogu politycznym (patrz powyżej). Zaangażowanie Rosji w zapewnienie stabilności na kontynencie europejskim w szczególności w regionach położonych blisko granic Unii i Rosji, tj. w naszym wspólnym sąsiedztwie leży w żywotnym interesie Unii. Konflikty regionalne w Mołdawii (Naddniestrze) oraz na południowym Kaukazie (w Abchazji, Osetii Południowej oraz Górskim Karabachu) są przedmiotem regularnych rozmów. Unia przywiązuje ponadto znaczenie do wspierania demokracji na Białorusi. Dyskusje na powyższe tematy stanowią jednocześnie okazję do wymiany poglądów w kwestiach związanych ze wspólnym sąsiedztwem oraz służą jako forum poszukiwania wspólnych rozwiązań. Unia i Rosja dążą do wzmocnienia współpracy na międzynarodowych i regionalnych forach, opracowujących metody zwalczania terroryzmu, w szczególności poprzez promowanie i opracowywanie konwencji i innych mechanizmów działania w ramach ONZ, OBWE czy w Radzie Europy. Unia przywiązuje szczególną wagę do szybkiego przyjęcia konwencji generalnej ONZ przeciwko międzynarodowemu terroryzmowi. 16

Głównym celem Unii i Rosji w zakresie nierozprzestrzeniania broni jądrowej, systemu kontroli eksportu i rozbrojenia jest zachęcanie do powszechnego przystępowania do stosownych aktów międzynarodowych, co przyczyni się do większej ich efektywności. Obecnie Unia pragnie uzyskać poparcie Rosji dla przystąpienia wszystkich państw członkowskich UE do Systemu Kontroli Technologii Rakietowych (MTCR). Rosja natomiast dąży do członkostwa w Grupie Australijskiej kontrolującej rozprzestrzenianie broni biologicznej i chemicznej. Unia przeznaczyła sporą część funduszy na Międzynarodowe Centrum Nauki i Techniki w Moskwie, które angażuje byłych specjalistów przemysłu zbrojeniowego w projekty pokojowe. Od 1994 r. ok. 60 000 specjalistów wzięło udział w ok. 2 100 projektach wartych łącznie 635 mln USD. 150 mln EUR przekazanych przez Unię w ramach tej kwoty przeznaczono na zatrudnianie tych specjalistów. Unia ma również swój wkład w Globalne Partnerstwo G8 przeciwko rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia. W trakcie szczytu G8 w grudniu 2003 r. ówczesny przewodniczący Komisji Romano Prodi przeznaczył na rzecz partnerstwa łączną kwotę 1 mld EUR, która ma być przekazana na przestrzeni dziesięciu lat. Unia ma szansę wkrótce wywiązać się z tej obietnicy: przeznaczyła już na ten cel 400 mln EUR i zobowiązała się przekazać kolejne 800 mln EUR. Zobowiązanie UE obejmuje cztery dziedziny współpracy: nierozprzestrzenianie broni masowego rażenia, rozbrojenie, walka z terroryzmem oraz bezpieczeństwo jądrowe. Podczas szczytu Rady w Sewilli w 2002 r. UE określiła warunki uczestnictwa Rosji w unijnych operacjach zarządzania kryzysowego, których Rosja jednak nie przyjęła. Nie wpłynęło to jednak na rozwój dialogu politycznego w dziedzinie zarządzania kryzysowego oraz Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Ochrony, któremu sprzyjają w szczególności regularne spotkania rosyjskiego ambasadora w Brukseli oraz Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa Trojki. Ponadto regularnie odbywają się spotkania szefa sztabu generalnego sił zbrojnych Rosji oraz przewodniczącego Komitetu Wojskowego UE; utrzymywane są również regularne kontakty na szczeblu eksperckim. Pogłębienie dialogu i współpracy w zakresie ochrony ludności ma służyć bardziej skutecznemu reagowaniu na klęski i katastrofy. We współpracę zaangażowane są przede wszystkim Centrum Monitoringu i Informacji w zakresie Ochrony Ludności będące częścią Dyrekcji Generalnej ds. Środowiska oraz rosyjskie Ministerstwo ds. Sytuacji Nadzwyczajnych. W 2004 r. strony przyjęły zasady praktycznej współpracy, która polega na wymianie informacji, danych kontaktowych w celu zachowania stałej łączności oraz na wymianie pracowników centrów operacyjnych. 17

VI. Badania naukowe, edukacja, kultura UE i Rosja wyrażają chęć i potrzebę współpracy na rzecz umacniania stabilności politycznej, społecznej i gospodarczej Rosji, w regionie i na całym świecie. Współpraca w zakresie badań naukowych i rozwoju, edukacji i kultury może istotnie przyczynić się do osiągnięcia tego celu. Cele polityki UE Ściślejsza współpraca w zakresie badań naukowych i rozwoju, edukacji i kultury przyczyni się do wzmożonej współpracy instytucji i ludzi pracujących nad wspólnymi wyzwaniami, lepszego poznania różniącej nas historii i kultury oraz zacieśnienia kontaktów zwłaszcza między młodymi ludźmi. Strategia UE Podczas szczytu w Sankt Petersburgu w maju 2003 r. Unia i Rosja postanowiły utworzyć wspólną przestrzeń w zakresie badań i edukacji, włączając aspekty kulturalne. Celem współpracy w zakresie badań i rozwoju jest pogłębienie współpracy Unii i Rosji we wspólnie uzgodnionych obszarach priorytetowych, a także stworzenie zgodnych z interesami stron warunków sprzyjających: kształtowaniu w Unii i w Rosji społeczeństwa opartego na wiedzy; wysokiemu poziomowi konkurencyjności oraz wzrostu gospodarczego poprzez unowocześnienie gospodarki oraz stosowanie zaawansowanych osiągnięć naukowych; lepszemu powiązaniu działalności badawczej i innowacyjnej; działalności małych i średnich przedsiębiorstw w zakresie badań i innowacji. Młodzi Rosjanie uczestniczący w obchodach Dnia Europy (2007) na Placu Czerwonym w Moskwie 18

W zakresie edukacji celem jest dalsza integracja i ściślejsza współpraca w ramach Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyższego zgodnie z głównymi założeniami procesu bolońskiego. Ma to w szczególności sprzyjać: przyjęciu systemu porównywalnych dyplomów uczelni wyższych; wprowadzeniu systemu studiów dwustopniowych (licencjat magister) oraz jak najszybsze rozszerzenie ich o trzeci stopień (doktor); wprowadzeniu systemu punktów zgodnego z europejskim systemem transferu punktów, który odzwierciedla nakład pracy wymagany do zaliczenia danego przedmiotu; promowaniu mobilności studentów i pracowników uczelni wyższych; rozwojowi współpracy na rzecz lepszej jakości kształcenia; wprowadzeniu zintegrowanych programów nauczania na uczelniach wyższych; promowaniu idei uczenia się przez całe życie; zmianie zarządzania uczelniami wyższymi, tak aby przygotować studentów do zmieniających się wymogów rynku pracy; zwiększeniu atrakcyjności systemów studiów wyższych w Rosji i w UE. W dziedzinie kultury określono trzy cele: promowanie metodycznego działania na rzecz współpracy kulturowej pomiędzy rozszerzoną UE a Rosją; wspieranie kreatywności i mobilności artystów; publiczny dostęp do dóbr kultury; rozpowszechnianie sztuki i kultury; dialog międzykulturowy oraz poznawanie wzajemnej historii i dziedzictwa kulturowego narodów Europy; umacnianie europejskiej tożsamości w oparciu o wspólne zasady, do których zalicza się wolność słowa, demokratyczne media, poszanowanie praw człowieka, w tym praw osób należących do mniejszości; a także promowanie różnorodności kulturowej i językowej jako podstawy żywotności społeczeństwa obywatelskiego w Europie bez podziałów; rozwój współpracy pomiędzy sektorami przemysłu kulturowego UE i Rosji w celu wzmocnienia ich kulturowego i gospodarczego oddziaływania. Szerszy kontekst Rozwinięcie współpracy w zakresie badań i rozwoju, edukacji i kultury wymaga czasu. Jednocześnie obecna współpraca naukowa pomiędzy UE a Rosją przebiega dobrze i przynosi pozytywne efekty. Spośród krajów trzecich uczestniczących w unijnym programie ramowym na rzecz badań i rozwoju Rosja jest wyraźnym liderem (http:// ec.europa.eu/research/fp7/). W wyniku intensywnego dialogu politycznego określono wspólne priorytety, a także przyjęto i rozpoczęto wdrażanie planów działania (w takich dziedzinach jak energia, materiały i nanotechnologie, przestrzeń kosmiczna i aeronautyka, zmiany klimatu i ekosystemy, ochrona zdrowia). Współpraca w zakresie edukacji odbywa się w ramach programu Tempus (http:// www.etf.europa.eu/web.nsf/pages/tempus_en?opendocument). Wspiera ona reformę rosyjskiego systemu szkolnictwa wyższego i jednocześnie przybliża go do standardów i praktyk obowiązujących w UE. Komisja planuje kontynuację programu Tempus w latach 2007 2013, ponadto zachęca do udziału w programie Erasmus Mundus (http://ec.europa.eu/education/programmes/mundus/index_en.html). W 2006 r. 36 rosyjskich studentów otrzymało stypendium umożliwiające im studia magister- 19

skie w Europie, oczywisty jest olbrzymi potencjał dla wzrostu tej liczby. Program Młodzież (http://ec.europa.eu/youth/program) jest ważnym narzędziem umożliwiającym skuteczne nawiązywanie kontaktów, promującym mobilność i współpracę w zakresie nieformalnego kształcenia młodych ludzi. W 2006 r. utworzono w ramach Moskiewskiego Państwowego Instytutu Stosunków Międzynarodowych (MGIMO) Instytut Studiów Europejskich, który tworzy kluczowy ośrodek studiów poświęconych tematyce unijnej oraz szerzeniu wiedzy o Unii Europejskiej pośród rosyjskich studentów i przyszłych liderów. Prowadzone są też działania zmierzające do wypracowania zgodnej opinii i wspólnego stanowiska wobec ratyfikacji i wdrożenia Konwencji UNESCO w sprawie ochrony i promowania różnorodności form ekspresji kulturalnej. Czy wiesz, że w maju 2007 r. w słynnej Galerii Trietiakowskiej zorganizowano wystawę sztuki Europa Rosja Europa, upamiętniającą 10. rocznicę zawarcia umowy o partnerstwie i współpracy oraz 150. rocznicę założenia galerii? Na wystawie poświęconej europejskiej historii i kulturze zgromadzono wybitne dzieła sztuki z kolekcji państw członkowskich UE oraz Rosji. Wystawa prezentowała tożsamość narodową, wartości oraz tradycje kulturowe każdego z uczestniczących w niej państw, czym przyczynia się do lepszego wzajemnego zrozumienia i współpracy pomiędzy UE a Rosją. 20

VII. Wspólnotowe programy i projekty współpracy Obecnie wdrażany jest system współpracy finansowej, który dzięki dotacjom z obu stron ma przyczynić się do rozwoju i wzmocnienia strategicznego partnerstwa pomiędzy UE a Rosją. Warunkiem finansowania projektów jest ich zgodność ze wspólnymi strategicznymi priorytetami politycznymi lub celami polityk sektorowych. Pomysły dotyczące projektów, które będą sprzyjać realizacji celów określonych w mapach drogowych, mają powstawać w rezultacie dialogu we wspólnej przestrzeni. Finansowaniem w ramach programu współpracy finansowej UE i Rosji objęte będą projekty zmierzające do osiągnięcia konkretnych wyników danego obszaru polityki niezależnie od tego, czy dotyczyć one będą ochrony środowiska, zmian klimatu, transportu czy energii. Projekty mogą ponadto wspierać walkę z przestępczością zorganizowaną, terroryzmem czy korupcją, a także wzmacniać współpracę naukową i współpracę w zakresie technologii, wymiany akademickiej i kulturowej. Warunkiem przyznania środków finansowych na dany projekt jest zgoda obu stron. Historia współpracy Współpraca finansowa UE z Rosją rozpoczęła się wraz z ustanowieniem programu TACIS na początku lat dziewięćdziesiątych XX wieku. Miał on ułatwić Rosji przejście do demokracji i gospodarki rynkowej, wspierając szereg różnych sektorów. Od 1991 r. Komisja Europejska przekazała w ramach pomocy ok. 2,7 mld EUR. Obecnie, w związku ze znaczną poprawą sytuacji budżetowej Federacji Rosyjskiej, zapotrzebowanie na pomoc na tak szeroką skalę uległo wyraźnemu zmniejszeniu. Dlatego też współpraca finansowa będzie skupiała się na osiąganiu celów określonych w mapach drogowych opracowanych w związku ze wspólnymi przestrzeniami. W przyszłości należy się więc spodziewać, że programy współpracy będą w znacznym stopniu współfinansowane przez Rosję. W rezultacie Komisja zmniejszyła wysokość przyznawanych środków. Liczby a terminologia W latach 2007 2010/2011 do 60 mln EUR rocznie zostanie przezaczone na rozwój wzajemnej współpracy. Pieniądze zostaną przekazane głównie na działalność w ramach czterech wspólnych przestrzeni, wymianę akademicką i edukacyjną oraz wsparcie rosyjskich regionów. W zależności od zaangażowania Rosji w programy regionalne, transgraniczne i inne kwota ta może wzrosnąć do 100 mln EUR. Większość funduszy pochodzi z europejskiego instrumentu sąsiedztwa i partnerstwa (ENPI). Przedstawione powyżej priorytety współpracy zostały określone w krajowych, regionalnych i transgranicznych programach indykatywnych na lata 2007 2010, zatwierdzonych przez państwa członkowskie UE oraz zaakceptowanych przez rząd rosyjski. Programy te obejmują przydział funduszy przeznaczonych na współpracę z władzami federalnymi Rosji, z wybranymi krajami w regionie, a także na współpracę władz lokalnych po obu stronach granicy między Rosją i UE. Program regionalny obejmujący Europę Wschodnią i Rosję, południowy Kaukaz i Azję Centralną ma wspierać współpracę regionalną w zakresie transportu, energii, wymiany handlowej i inwestycji, ochrony środowiska, zarządzania terenami przygranicznymi i kontroli migracji, a także w walce ze zorganizowaną przestępczością i handlem narkotykami. Finansowaniem można także objąć wymiar północny (patrz rozdział poświęcony wymiarowi północnemu). Rosyjskie republiki i okręgi mogą uczestniczyć w ustanowionych przez Komisję Europejską programach transgranicznych i sąsiedzkich (program Morza Barentsa i Morza Bałtyckiego, program obejmujący region Karelii i południowo- 21