Depresja wieku młodzieńczego Małgorzata Warwas-Rupp
Smutek jest najbardziej niebezpieczną z namiętności; najbardziej szkodzi ciału, czyni duszę ociężałą i przeszkadza porywom woli. Św. Tomasz z Akwinu
Wiek młodzieńczy - wiek adolescencji Okres od 14 do 18 roku życia (Maria Orwid) Okres od 12 do ok. 22 roku życia (Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne) - wczesna adolescencja lata 12-14 - średnia adolescencja lata 14 17 - późna adolescencja - lata 17 do ok. 22
DEPRESJA Jedna z najstarszych znanych i opisanych chorób ludzkości; Choruje na nią ponad 100 milionów osób na świecie; Zajmuje trzecie miejsce po fobiach i nadużywaniu alkoholu; Traktowana jako choroba społeczna.
DEPRESJA Choroba o charakterze patologicznym, zaburzenie psychiczne charakteryzujące się głównie zmianą nastroju, cierpieniem i głębokim egzystencjalnym smutkiem, który obejmuje wszystkie aspekty osoby i relacje z innymi ludźmi; Zwana jest często smutną chorobą, chorobą duszy lub dołkiem.
DEPRESJA MŁODZIEŃCZA Jest swoistym zaburzeniem rozwojowym, związnym z przemianami rozwojowymi, które stanowią istotę dorastania, tj.: fizyczne (dojrzewanie biologiczne) psychologiczne (dojrzewanie emocjonalne i psychiczne), społeczne (znaczne poszerzenie kontaktów społecznych, podejmowanie nowych ról społecznych, usamodzielnienie się od rodziców).
DEPRESJA MŁODZIEŃCZA Gwałtowne przestrojenie biologiczne odbija się w obrazie subiektywnym w postaci niepokoju, wzmożonej agresji, nieokreślonych tęsknot, chęci wypróbowania swych sił, buntu przeciw środowisku rodzinnemu itp. Wytwarza się swoisty dla młodości chaos uczuciowy uczucia miłości przeplatają się z uczuciami nienawiści, agresji z lękiem, zachwytu ze wstrętem itp. ( ) Ten właśnie młodzieńczy okres niepokoju uczuciowego jest przyczyną powstawania skrajnych wahań nastroju. ( Antoni Kępiński )
DEPRESJA MŁODZIEŃCZA Cierpi na nią ok. 27 54,08% nastolatków w Polsce ( zależne od fazy dojrzewania i środowiska badanych); Dwukrotnie częściej występuje u dorastających dziewcząt niż u chłopców; Zazwyczaj nie osiąga poziomu klinicznego.
OBJAWY DEPRESJI MŁODZIEŃCZEJ melancholijny nastrój przejawy smutku, samotności, nieszczęścia i pesymizmu, zły humor, złość, płaczliwość; idee autodeprecjacyjne uczucie bezużyteczności, niewydolności, brzydoty, poczucie winy, pragnienie śmierci, pokusa samobójstwa; zaburzenia zachowania niechęć do wykonywania różnych czynności, np.: chodzenie do szkoły, podejmowanie obowiązków szkolnych, domowych, społecznych;
OBJAWY DEPRESJI MŁODZIEŃCZEJ zachowania ryzykowne/ autodestrukcyjne zaburzenia zachowania zachowania łamiące normy oraz zakazy i nakazy społeczne eksperymentowanie ze środkami psychoaktywnymi, chaotyczna, często przypadkowa i niepowściagliwa aktywność seksualna, zachowania samobójcze;
Objawy depresji młodzieńczej zachowania agresywne trudności w relacjach interpersonalnych, kłótliwość, wrogość, mały szacunek do autorytetu wzmożony poziom lęku lęk przed przyszłością, poczucie niezdolności osiągnięcia zadowalającego statusu w dojrzałości perspektywy zdobycia wykształcenia, pozycji społecznej, statusu materialnego, znalezienie partnera życiowego czy spełnienia się w roli rodzica;
Objawy depresji młodzieńczej zaburzenia snu niespokojny sen, chwile bezsenności, trudności z przebudzeniem i porannym wstawaniem; pogorszenie wyników szkolnych mniejsze przykładanie się do zajęć szkolnych, trudności w nauce, niepowodzenia szkolne, słaba koncentracja, słaba pamięć, poczucie małej wartości, przekonanie o nieskuteczności własnych działań i nieuchronności niepowodzeń;
Objawy depresji młodzieńczej dolegliwości somatyczne bóle głowy, bóle brzuszne, mięśniowe, inne dolegliwości i niepokoje o zdrowie, zaburzenia apetytu i/lub zmiany dotychczasowej wagi ciała; zmniejszona socjalizacja izolacja, mniejsze uczestnictwo w życiu grupy, wycofywanie się ze społeczności;
Zestawienie objawów depresji wg Elizy Pużyńskiej Na poziomie wewnętrznym: smutek, rozpacz, poczucie beznadziejności, pustka wewnętrzna, lęk, niepokój, niska samoocena, niewiara we własne siły, brak poczucia sensu życia, nuda, brak wiary w przyszłość, poczucie osamotnienia, zagubienia, poczucie winy, słaba tolerancja na frustrację, chwiejność emocji od euforii do rozpaczy, gniew, złość
Zestawienie objawów depresji wg Elizy Pużyńskiej Na poziomie zachowania się: bóle ciała, bóle głowy, zaburzenia łaknienia (brak apetytu, bulimia, anoreksja), zaburzenia snu (bezsenność, nadmierna senność), moczenie nocne, ciągłe zmęczenia, fobie szkolne, ociężałość, apatia, bezradność, izolacja od otoczenia, niechęć do aktywności, niewywiązywanie się z obowiązków, brak dbałości o wygląd, roztargnienie, rozproszenie, zahamowanie, mutyzm,
Zestawienie objawów depresji wg Elizy Pużyńskiej Na poziomie zachowania się: brak zainteresowania otoczeniem i życiem, ucieczka w świat fantazji, autoerotyzm, odurzanie się alkoholem i narkotykami, niepokój ruchowy, ucieczki, wagary, drażliwość, napady wściekłości, dewastacja, złośliwość wobec otoczenia, zachowania prowokacyjne, prowokujący ubiór (pozowanie na dziwaka i oryginała), samookaleczenia się, próby samobójcze, samobójstwa dokonane
RODZAJE DEPRESJI MŁODZIEŃCZEJ wg Antoniego Kępińskiego Cztery postacie depresji: apatyczno-abuliczna, buntownicza, rezygnacyjna, labilna
Postać APATYCZNO-ABULICZNA Młody człowiek ulega wewnętrznemu rozprzężeniu, Brak mu siły, aby zmobilizować się do wysiłku, do pracy, nawet do zabawy, Zaniedbuje naukę, Nic go nie interesuje, Odczuwa pustkę i nudę, Wykazuje skłonność do ubawów, takich jak: picie alkoholu, zbiorowe ekscesy seksualne, wyczyny chuligańskie
Postać BUNTOWNICZA z dużym ładunkiem gniewu i agresji, wyładowania agresji na zewnątrz w formie reakcji agresywnych lub w postaci cichej agresji (bierny opór, złośliwość), autoagresja - lekceważenie obowiązków społecznych, niszczenie własnej kariery życiowej, alkoholizm, narkomania, samookaleczenia, samobójstwa.
Postać BUNTOWNICZA Postać buntownicza przebiega burzliwie; zdarzają się: - wyczyny chuligańskie, - ucieczki z domu, - wejście na drogę przestępczą. Pod powierzchnią młodzieńczego buntu kryją się zwykle smutek, poczucie bezsensu życia, brak wiary we własne siły, różnego rodzaju kompleksy niższości.
Postać REZYGNACYJNA To jakby forma buntownicza, lecz pozbawiona zewnętrznej warstwy buntu. Dominują w niej: lęk przed przyszłościa (przyszłość szara, nudna, nic ciekawego przynieść nie może), przewidywanie klęsk i niepowodzeń, poczucie bezradności, brak wiary we własne siły ( rezygnacja ze swoich zainteresowań, z marzeń, z miłości). Rezultatem jest ograniczenie aktywności do minimum.
Postać LABILNA duża chwielność nastroju o wysokiej amplitudzie wahań ( od chandry po wesołkowatość), dominują w niej chęć wygłupiania się, przygód, ucieczek z domu, przyjmowanie postawy buntowniczej w stosunku do najbliższch, pod powierzchnią wzmożonej żywotności kryją się: poczucie bezsensu życia, swojej bezwartościowości itp., fazy obniżenia nastroju niebezpieczeństwo samobójstwa,
PRZYCZYNY DEPRESJI I. CZYNNIKI PSYCHOLOGICZNE 1.Typ osobowości : sposób reagowania na trudne sytuacje życiowe, obraz własnej osoby, wiara w swoje umiejętności, wymagania stawiane przed sobą, długość i intensywność przeżywania niepowodzeń, wrażliwość na bodźce,
PRZYCZYNY DEPRESJI odporność na stres, wydolność, aktywność, tendencja do reagowania lękiem i niepokojem. 2. Utrata kogoś lub czegoś ważnego: utrata bliskiej osoby ( śmierć, emigracja, oddalenie emocjonalne), strata materialna, zwatpienie w dotychczasowy system wartości.
PRZYCZYNY DEPRESJI 3. Niska samoocena/ niskie poczucie własnej wartości. 4. Wyczerpanie po długotrwałym stresie. 5. Przeciążenie trudną sytuacją.
PRZYCZYNY DEPRESJI II. CZYNNIKI SPOŁECZNE I ŚRODOWISKOWE relacje z bliskimi (brak akceptacji), brak umiejętności wyrażania własnych potrzeb, mała potrzeba zaspokajania potrzeb własnych ( koncentracja na zaspokajaniu potrzeb innych) niezaspokojenie wielu istotnych własnych pragnień i oczekiwań, utrata poczucia sensu swoich działań.
PRZYCZYNY DEPRESJI III. CZYNNIKI BIOLOGICZNE: wadliwa funkcja dwóch neuroprzekaźników w mózgu serotoniny i noradrenaliny, współwystępowanie depresji z innymi chorobami, np. neurologicznymi i somatycznymi, przyjmowanie niektórych leków
PRZYCZYNY DEPRESJI MŁODZIEŃCZEJ Przyczyn depresji młodzieńczej należy upatrywać również w doświadczeniach pochodzenia społecznego, którego kontekst stanowią: R o d z i n a - jako kontekst doświadczeń konfliktowych: rozbite rodziny, źle prowadzący się rodzice, autorytarni rodzice, kłótnie rodzinne, dzieci emigrantów, samotnych matek, sytuacja nadopiekuńczości, śmierć rodzica, separacja lub rozwód rodziców, bieda.
Przyczyny depresji młodzieńczej S z k o ł a jako inne doświadczenie o znaczeniu patogennym: stres szkolny, niepowodzenia szkolne, obniżenie aspiracji, złe relacje z kolegami, zmniejszenie zaangażowania społecznego; U l i c a z wielką różnorodnością bodźców psychospołecznych: naśladowanie, odrzucenie, zranienie itp.
Przyczyny depresji młodzieńczej Sam wiek młodzieńczy, zwany trudnym wiekiem z całym wachlarzem zmian związanych z dojrzewaniem biologicznym, emocjonalnym, psychicznym i społecznym, może stać się czynnikiem wywołującym depresję. Jest to okres poszukiwań własnej tożsamości, szukania odpowiedzi na pytanie Jaki/a jestem? Stąd właśnie gwałtowana chęć sprawdzenie siebie na różnych płaszczyznach i łatwe załamywanie się, gdy to sprawdzenie nie udaje się. ( A.Kępiński)
Leczenie depresji u nastolatków 1. Psychoterapia - leczenie duszy, czyli działalność terapeutyczna rozwinięta przez specjalistów; 2. Psychoedukacja rodziny; 3. Trening umiejętności społecznych; 4. Zabezpieczenie potrzeb rozwojowych młodych pacjentów, 5. Farmakoterapia stosowanie środków antydepresyjnych; wg Jolanty Rabe-Jabłońskiej
DZIAŁALNOŚĆ TERAPEUTYCZNA SZKOŁY Działania nauczycieli na ich własnym polu zawodowym: - wykorzystać swoje zdolności pedagogiczne, aby wyrwać nastolatka z niepowodzeń szkolnych, - zidentyfikować motywy domniemanych niepowodzeń szkolnych, - oddziaływać na motywację do pracy, - zastosować niektóre strategie zaczerpnięte z psychoterapii ( np. wsparcie emocjonalne, wzmacnianie, kształtowanie umiejetności społecznych trening asertywności, komunikacji, uczenie rozwiązywania problemów, kształtowanie samooceny, zajęcia relaksacyjne itp.)
Szkolne środki zapobiegawcze Nauczyciel powinien: wzmacniać techniki motywacyjne wobec uczniów, którzy mają trudności w nauce, osiągają gorsze wyniki i wzrasta u nich brak motywacji: - rozpoznawać i potwierdzać naturalne zdolności ucznia, - wzmacniać poczucie jego osobistej wartości, poczucie bezpieczeństwa itp.,
Szkolne środki zapobiegawcze Nauczyciel powinien: włączyć samego ucznia do procesu uczenia, zgodnie ze strategiami nauki uczenia się: - pomagać uczniowi, który ma trudności w nauce poszukać sposobów, aby uczył się łatwiej i lepiej, aby wypracował i zaczął realizować nowe wzorce i nawyki postępowania; zwiększy to aktywność i dynamiczność ucznia w pracy szkolnej.
Szkolne środki zapobiegawcze Nauczyciel powinien: Stosować w procesie nauki klasyczna maksymę uczyć i cieszyć się : - nauczyciel minimalizuje negatywne efekty, które towarzyszą wysiłkowi uczenia się, - pokazuje uczniowi radość szukania i znajdowania rozwiazań, dochodzenie do małych celów i przezwyciężania trudności eliminacja uczucia frustracji i przygnębienia, jakie często towarzyszą uczniom w procesie nabywania nowej wiedzy.
Dziękuję za uwagę