Ocena samowystarczalności produkcji drobiarskiej w Polsce Ocena samowystarczalności produkcji drobiarskiej w Polsce Historia przemysłu drobiarskiego w Polsce sięga drugiej połowy lat 40. XX wieku. Był to okres, gdy surowiec rzeźny skupowały spółdzielnie gminne, a następnie odkupywały ubojnie. Zdecydowana większość wyprodukowanego mięsa stanowiła zaopatrzenie krajowe. Na eksport przeznaczano głównie pierze i puch pochodzące od gęsi i kaczek. Przełomowe dla rozwoju drobiarstwa w Polsce okazało się ostatnie dwudziestolecie. Nastąpił wówczas dynamiczny rozwój produkcji żywca drobiowego, a mięso drobiowe stało się cenionym produktem na rynku żywnościowym. Jest to przede wszystkim efekt konkurencyjności cenowej w odniesieniu do mięsa uzyskiwanego od innych gatunków zwierząt gospodarskich, ale wynika także z wysokiej wartości żywieniowej oraz prozdrowotnej mięsa (zwłaszcza pochodzącego od kurcząt brojlerów). W Polsce, w głównej mierze produkowane i spożywane jest mięso kurze oraz indycze. Natomiast gęsina i mięso pochodzące od kaczek przeznaczane są przede wszystkim na eksport. Rosnący wśród konsumentów popyt na białe mięso (kosztem czerwonego) widoczny jest także w innych krajach europejskich i na świecie. Mięso i wyroby drobiowe skutecznie konkurują z wieprzowiną oraz wołowiną. Wzrost ich konsumpcji wiązać można z wysokimi walorami smakowo-zapachowymi. Produkcja mięsa drobiowego stanowi najbardziej opłacalny sposób pozyskiwania zwierzęcego białka. W Polsce, oprócz chowu i hodowli podstawowych, a można nawet powiedzieć klasycznych gatunków ptaków, znacznie wzrosło zainteresowanie mięsem i produktami pochodzącymi od strusia afrykańskiego. Szacuje się, że w kraju utrzymywanych jest około 7000 ptaków tego gatunku. Mięso tych ptaków cenione jest przede wszystkim za niepowtarzalny smak (przypomina dziczyznę lub wołowinę) oraz kruchość. Ponadto jest niskokaloryczne, zawiera korzystny profil kwasów tłuszczowych oraz niewielką ilość cholesterolu. Mankament stanowi jednak cena, która jest dość wysoka, jak na możliwości finansowe przeciętnego konsumenta w naszym kraju. Przełomem w produkcji drobiarskiej było przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, co otworzyło naszym producentom duży rynek zbytu. Nastąpił szybki wzrost eksportu przy jednocześnie niskim imporcie mięsa drobiowego. Kolejnym korzystnym aspektem, było zniesienie bariery handlowej wobec państw Trzeciego Świata, co usprawniło rzeczywiste relacje ekonomiczne w handlu. W chwili obecnej drób pochodzący z Polski najczęściej trafia do krajów Unii Europejskiej (Niemcy, Czechy, Holandia), ale także do Rosji czy Chin. Produkcja mięsa drobiowego w ciągu ostatnich lat rozwijała się na tyle prężnie, że wyprzedzała tempo przyrostu krajowej konsumpcji. Rozpatrując import drobiu, to nie wpływa on znacząco na polski rynek. Stanowi jedynie niewielki odsetek mięsa drobiowego dostępnego w obrocie handlowym w Polsce. Najczęstszymi dostawcami zagranicznymi (głównie mrożonych elementów tuszek) są takie kraje jak: Niemcy, Wielka Brytania czy Węgry. Wartość importowanego mięsa jest zdecydowanie niższa niż wartość jego eksportu. Mówi się, że co 32
drugi kurczak czy indyk, który został wyprodukowany w Polsce trafia na rynek zagraniczny. Jest to przede wszystkim spowodowane wysoką jakością mięsa, które spełnia najwyższe standardy jakościowe oraz charakteryzuje się właściwymi walorami sensorycznymi. Od ponad 25 lat, a zwłaszcza od momentu wejścia Polski do Unii Europejskiej, odnotowuje się znaczne przyspieszenie rozwoju sektora drobiarskiego. W 2004 roku Polska plasowała się na średniej pozycji w Europie w produkcji i eksporcie mięsa drobiowego. Obecnie jest liderem branży drobiarskiej. Od początku XXI wieku, kiedy to produkcja mięsa drobiowego nie przekraczała 840 tys. ton, odnotowano trzykrotny przyrost tejże produkcji. Dynamika rozwoju tego rodzaju mięsa w Polsce przewyższa nawet dynamikę jego produkcji w Brazylii - kraju uważanego za czołowego producenta drobiu. Jest to wynikiem rosnącego popytu i zapotrzebowania na mięso i produkty drobiowe w Polsce. Konsumenci podążając za trendami poszukują mięsa, które szybko i wygodnie można przygotować, a przy tym mając gwarancję wysokich walorów dietetycznych. Jak wynika z danych Instytutu Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej - Państwowego Instytutu Badawczego, począwszy od 2009 roku produkcja mięsa drobiowego zaczęła rosnąć w szybkim tempie (Rys. 1). Największy wzrost odnotowano w 2012 roku (blisko 11%) oraz 2014 (ponad 10%) i w 2015 (10%). Eksperci podają, iż oszacowane dane za 2016 rok również przyniosły wzrost produkcji o ponad 10% w odniesieniu do roku poprzedzającego. Tylko rok 2013 był okresem wolniejszego tempa wzrostu produkcji mięsa drobiowego. Głównym czynnikiem takiej sytuacji była relatywnie niska opłacalność chowu żywca drobiowego, szczególnie zauważalna w pierwszej połowie wspomnianego roku. Niższa produkcja mięsa była także efektem znacznej niestabilności cen skupu oraz dużych wahań cen żywca drobiowego i produktów jego przerobu. W drugim półroczu omawianego roku, wzrost cen skupu żywca oraz spadek cen paszy spowodował znaczną poprawę opłacalności produkcji. Począwszy od 2010 roku odnotowuje się rów- Rys 1. Bilans produkcji mięsa drobiowego w Polsce podczas ostatniej dekady (2006-2016) *- szacowania NIERiGŻ-PIB 34
nież systematyczny spadek importu mięsa drobiowego. Tuż po wstąpieniu Polski do Unii Europejskiej skupowano ponad 90 mln kg mięsa. Obecnie wartość ta nie przekracza 40 mln kg. Natomiast coraz więcej polscy producenci eksportują mięso za granicę. Rok 2015 przyniósł rekordowy wynik i zamknął się z wynikiem 909 mln kg mięsa drobiowego przeznaczonego na sprzedaż. Za najbezpieczniejszy uważa się eksport mięsa do krajów Unii Europejskiej. Wynika to przede wszystkim z funkcjonowania na wspólnym rynku gospodarczym. Ponadto nie przewiduje się żadnych zagrożeń politycznych ani barier pozataryfowych. Określone są również klarowne warunki dla sprzedawców i kupców. Planowany też jest wzrost eksportu mięsa drobiowego i jego przetworów na rynek Chin, RPA oraz Arabii Saudyjskiej. Potencjał rynku chińskiego umożliwia Polsce pozostanie w czołówce europejskich eksporterów drobiu. Polska jako jeden z nielicznych krajów Unii Europejskiej posiada uprawnienia do handlu mięsem drobiowym z krajami spoza Europy. Opisane tendencje wzrostowe nie są jednak jednoznaczne z opłacalnością produkcji mięsa drobiowego, a przede wszystkim tuszek kurcząt brojlerów i indyczych. Co prawda, ten sektor produkcji drobiarskiej osiąga wartości powyżej granicy rentowności, jednak wciąż nie są one zadowalające. W najbliższych latach NIERiGŻ-PIB szacuje jednak poprawę opłacalności chowu kurcząt brojlerów. Dla rynku drobiarskiego w Polsce znaczenie ma nie tylko eksport, ale także spożycie wewnętrzne. Tuż po przystąpieniu do Unii Europejskiej spożycie drobiu dynamicznie wzrosło. Po pierwszym gwałtownym wzroście konsumpcji mięsa drobiowego, lata 2006-2009 były okresem pewnej stabilizacji. Spożycie mięsa w tym okresie oscylowało na zbliżonym poziomie w granicach 24 kg/osobę. W 2010 roku ponownie zanotowano dynamiczny wzrost konsumpcji o blisko 1,5 kg rocznie na osobę. Przyczyniło się do tego niewątpliwie większe wykorzystanie mięsa i przetworów drobiowych w gastronomii oraz jednostkach sektora publicznego. W 2012 roku nastąpiło pogorszenie sytuacji ekonomicznej Polaków, co spowodowało, że konsumenci ograniczyli spożycie drogiej wołowiny oraz wieprzowiny na rzecz tańszego mięsa drobiowego. W 2015 roku zauważono zmniejszone spożycie mięsa drobiowego (o 3,9% w porównaniu z rokiem wcześniejszym). Rys 2. Spożycie mięsa drobiowego w Polsce w latach 2006-2016 (kg/osobę) *- szacowania NIERiGŻ-PIB 36
Odnotowany spadek uznano za tymczasowy, gdyż w roku 2016 stwierdzono ponowny wzrost spożycia o ponad 1,1 kg mięsa drobiowego na osobę. Wartość ta, jak wynika z oszacowań, osiągnęła prawie 29 kg. Eksperci przewidują jednak, że dalszy wzrost konsumpcji mięsa drobiowego nie będzie już tak dynamiczny jak do tej pory, ale wciąż będzie wykazywał tendencję wzrostową (średnio o 1% rocznie). Wynika to z faktu, że konsumenci stale zastępują wieprzowinę i wołowinę mięsem drobiowym. Konsumpcja wieprzowiny spada, a drobiu rośnie. Jak wykazują badania preferencji konsumenckich, wzrost spożycia drobiu jest przede wszystkim wynikiem zmian nawyków żywieniowych Polaków oraz popularyzacji zdrowego trybu życia. Drób jest mięsem białym, lekkostrawnym, o niskiej kaloryczności i korzystnym profilu kwasów tłuszczowych. Ponadto jest bardzo dobrze przyswajalne i cechuje się dużą zawartością witamin oraz składników mineralnych. Produkcja żywca drobiowego w Polsce wykazuje tendencję wzrostową już od kilku lat. Tylko w pierwszej połowie 2016 roku GUS odnotował 1,1 mln ton mpc. produkcji. Jest to wartość o 18% większa w porównaniu z rokiem 2015. Sukcesywny wzrost jest efektem korzystnych dla producentów relacji cen żywca w stosunku do pasz. Zatem utrzymuje się opłacalność chowu i inwestowanie w nowe fermy drobiu. Rozwój możliwy jest także dzięki sprzedaży zagranicznej na szeroką skalę. Z kolei prognozy dotyczące 2017 roku są wciąż bardzo optymistyczne. Szacuje się dalszy wzrost produkcji, ale w nieco wolniejszym tempie niż w 2016 roku. Inne przewidywania związane są z poprawą rentowności chowu kurcząt i przeznaczenia większej ilości mięsa drobiowego na rynek unijny. Prognozuje się także wzrost opłacalności produkcji żywca indyczego. Od kilku miesięcy zauważalny jest spadek cen żywca drobiowego, który można wiązać z obserwowaną od kilku lat tzw. sezonowością polskiego rynku. Chodzi tu mianowicie o wytworzenie się pewnego schematu. Zazwyczaj od początku stycznia do marca ceny wykazują tendencję wzrostową. Następnie mówi się o miesięcznej stabilizacji (marzec-kwiecień), by w kolejnych miesiącach ceny ponownie wzrastały i osiągały maksimum roczne w okresie letnim (lipiec i sierpień). Jednak początek bieżącego roku daje nieco inny obraz. Eksperci wyjaśniają, że niski poziom cen drobiu jaki przywitał 2017 rok, jest konsekwencją występowania ogniska ptasiej grypy w Polsce, ale także rosnącej produkcji drobiu także na rynku europejskim i światowym. Niedawne wybory w Stanach Zjednoczonych także miały wpływ na rynek drobiarski w Polsce. Zakłada się dużą zmienność cen. Wynika to z prawdopodobieństwa zamknięcia rynku Ameryki Północnej dla krajów Ameryki Południowej. Konsekwencją takiej polityki zagranicznej prezydenta D. Trampa może być wzrost cen drobiu w USA, a tym samym wywarcie presji cenowej na rynkach afrykańskich i azjatyckich. Mogą to odczuć polscy producenci, którzy na coraz większą skalę eksportują mięso do Chin i RPA. Od prawie 20 lat widoczne jest zwiększanie produkcji mięsa drobiowego. Jeżeli utrzyma się dalsza tendencja wzrostowa, to Polska obejmie pierwsze miejsce pod względem wielkości produkcji mięsa drobiowego wśród krajów członkowskich Unii Europejskiej. Podaje się, że po 2016 roku dalszy wzrost będzie wynosił średnio od 3 do 6% rocznie. Z kolei prognozy długoterminowe - do 2020 roku - szacują o 40% zwiększenie mocy produkcyjnej związanej ze stosowaniem coraz nowocześniejszych rozwiązań technologicznych. Polscy producenci drobiu konsekwentnie będą dążyć do zapewnienia zbytu na rynku krajowym, ale także zagranicznym. Szansą dla przemysłu drobiarskiego przede wszystkim będzie wzrost dochodów 38
ludności oraz przewidywany wzrost demograficzny w Polsce. Ponadto coraz większa ilość dietetyków i żywieniowców poleca mięso drobiowe, jako produkt o walorach prozdrowotnych. Przewidywane są także skuteczniejsze działania marketingowe i ekspansja na nowych rynkach zbytu. Podsumowując, stwierdzić należy, że Polska jest krajem samowystarczalnym w produkcji drobiarskiej. Produkcja krajowa corocznie, systematycznie i dynamicznie wzrasta, proporcjonalnie do spożycia w kraju. Zauważalny jest stały, konsekwentny spadek importu mięsa drobiowego. Polscy producenci są doceniani zarówno w Europie, jak i na świecie. Eksport produktów drobiarskich wykazuje tendencję wzrostową i dotyczy zarówno krajów Unii Europejskiej, ale także Chin i coraz częściej tzw. krajów Trzeciego Świata. Wzrost salda eksportu nad importem jest najlepszym przykładem świadczącym o znaczeniu produkcji drobiarskiej w Polsce. mgr inż. Sara Dzik, dr hab. inż. Tomasz Mituniewicz Katedra Higieny Zwierząt i Środowiska Wydział Bioinżynierii Zwierząt UWM w Olsztynie 40