Specjalne potrzeby edukacyjne

Specjalne potrzeby edukacyjne

Deklaracja w Salamance 1978 r. Raport Mary Warnock: a) prześledzili koncepcje/modele niepełnosprawności (model moralny, model osobistej tragedii, model medyczny = system segregacyjny, model funkcjonalny i społeczny = system niesegregacyjny), b) prześledzili historię kształcenia specjalnego i propagowali niesegregacyjne formy kształcenia - piramida, c) ukazali korzyści i uzasadnili ideę niesegregacyjnego (integracyjnego i włączającego) kształcenia osób z niepełnosprawnością, d) sformułowali definicję specjalnych potrzeb edukacyjnych (SPE), e) zwrócili uwagę na dydaktyczny, techniczny i społeczno-emocjonalny wymiar (rodzaj) wsparcia uczniów z SPE, f) dużo uwagi poświęcili też rodzicom jako partnerom w kształceniu dzieci, g) współpracy między instytucjami, w tym z obszaru ochrony zdrowia i opieki społecznej, h) kształceniu nauczycieli i systemowi doradczemu. SLAJD 8 - POLSKA

Moralny Osobistej tragedii Medyczny Funkcjonalny Społeczny W świetle historycznie najstarszej koncepcji (opartej na religijnym fundamentalizmie) niepełnosprawność była traktowana jako kara za uczynki osoby nią dotkniętej, a osoba z niepełnosprawnością jako zasłużenie niepełnosprawna, której aktualny stan jest powodowany przekroczeniem bezpośrednio przez nią norm moralnych lub pośrednio przekroczeniem norm moralnych przez jej rodziców. Osobę dotkniętą niepełnosprawnością traktowano jako jednostkę, która nie jest winna swojej niepełnosprawności, ale która musi zmagać się z doznawanymi trudnościami, by jej życie stało się lepsze. Niepełnosprawność była ujmowana w kategoriach medycznych, koncentrując się wyłącznie na fizycznej, cielesnej stronie tego zjawiska. Medycyna, technologia medyczna oraz farmakologia odniosły wspólny sukces, dzięki któremu stało się możliwe ratowanie życia osób z niepełnosprawnością oraz polepszanie ich sytuacji. Niepełnosprawność definiuje się ją jako utrudnienie, a osobę z niepełnosprawnością postrzega jako wymagającą nie medykalizacji, ale wspomagania. Brak lub ograniczenie aktywności człowieka spowodowane współczesną organizacją społeczną, w której nie bierze się pod uwagę potrzeb osób z uszkodzeniami oraz trudnościami w uczeniu, tym samym wykluczając je z głównego nurtu życia społecznego. POWRÓT

Różnice między podejściem segregacyjnym, integracyjnym i włączającym

Definicja SPE wg Raportu Warnock Specjalne potrzeby edukacyjne to zatem potrzeby uczniów, którzy mają wyraźnie większe niż przeważająca część ich rówieśników trudności w uczeniu się, bez względu na to, czy źródłem tych problemów są uszkodzenia organiczne, czy też nie.

Wymiary (rodzaje) wsparcia uczniów z SPE: dydaktyczny, techniczny, społeczno-emocjonalny (psychospołeczny).

Polska 1995 r. - Marta Bogdanowicz, Uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych, Psychologia Wychowawcza 1995, s. 216-222. Specjalne potrzeby edukacyjne odnoszą się do tej grupy uczniów, która nie może podołać wymaganiom powszechnie obowiązującego programu edukacyjnego. Mają oni bowiem znacznie większe trudności w uczeniu się niż ich rówieśnicy. Są w stanie kontynuować naukę, ale potrzebują pomocy pedagogicznej w formie specjalnego programu nauczania i wychowania, specjalnych metod, dostosowanych do ich potrzeb, możliwości i ograniczeń. Powinni być nauczani przez specjalistyczną kadrę pedagogiczną w odpowiednich warunkach bazowych przy uwzględnieniu odmiennych rozwiązań organizacyjnych. 1998 r. pojęcie SPE użyte w pierwszym dokumencie urzędowym Reforma systemu kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. 2010 r. pojęcie SPE nalazło się w tytułach oraz treści kilku publikacji wydanych przez MEN i towarzyszących nowym aktom prawnym (ale już nie w samych tych aktach):

Podstawy prawne polskiego systemu opieki nad dziećmi Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. Nr 228 z 7 maja 2013 r. poz. 532) tu jest sformułowanie specjalne potrzeby edukacyjne ( 8. 1.). Rozporządzenie MEN z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (Dz.U. z dnia 7 sierpnia 2015 r. poz. 1113). Rozporządzenie MEN z dnia 10 czerwca 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (Dz. U. z dnia 18 czerwca 2015 r. poz. 843). Czyli nadal nie jest to termin urzędowy. 9

Rozporządzenie MEN z dnia 30 kwietnia 2013 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach ( 8. 1.): Klasy terapeutyczne organizuje się dla uczniów wykazujących jednorodne lub sprzężone zaburzenia, wymagających dostosowania organizacji i procesu nauczania do ich specjalnych potrzeb edukacyjnych oraz długotrwałej pomocy specjalistycznej. *** Rozporządzenie MEN z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym: Używa się tylko sformułowania: indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne

Kolejne akty prawne dotyczące uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej w sprawie: zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (z dnia 30 kwietnia 2013), szczegółowych zasad działania publicznych poradni psychologiczno-pedagogicznych, w tym publicznych poradni specjalistycznych (z dnia 1 lutego 2013 r.), warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (z dnia 24 lipca 2015 r.), szczegółowych warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy w szkołach publicznych (z dnia 10 czerwca 2015), orzeczeń i opinii wydawanych przez zespoły orzekające działające w publicznych poradniach psychologiczno-pedagogicznych (z dnia 18 września 2008), warunków i sposobu organizowania zajęć rewalidacyjno-wychowawczych dla dzieci i młodzieży z upośledzeniem umysłowym w stopniu głębokim (z dnia 23 kwietnia 2013 r.), ramowych planów nauczania w szkołach publicznych (z dnia 7 lutego 2012 r.), warunków i trybu przyjmowania do publicznych przedszkoli, innych form wychowania przedszkolnego, szkół i placówek osób niebędących obywatelami polskimi oraz obywateli polskich, którzy pobierali naukę w szkołach funkcjonujących w systemach oświaty innych państw, a także organizacji dodatkowej nauki języka polskiego, dodatkowych zajęć wyrównawczych oraz nauki języka i kultury kraju pochodzenia (z dnia 30 lipca 2015 r.), organizowania wczesnego wspomagania rozwoju dzieci (z dnia 11 października 2013 r.), indywidualnego obowiązkowego rocznego przygotowania przedszkolnego dzieci i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży (z dnia 28 sierpnia 2014 r.), warunków prowadzenia działalności innowacyjnej i eksperymentalnej przez publiczne szkoły i placówki (z dnia 9 kwietnia 2002 r.), podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół (z dnia 27 sierpnia 2012 r.), Ustawa o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (z dnia 27 sierpnia 1997 r. ).

Kontrowersje związane z jednoznacznym rozumieniem podstaw i procedury kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (1) Dziecko posiadające orzeczenie o niepełnosprawności = Uczeń posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego = Specjalne potrzeby edukacyjne Podwójne orzekanie o niepełnosprawności (orzeczenie medyczne i orzeczenie oświatowe/edukacyjne)

Dziecko/uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi zaburzenia psychiczne, zaburzenia zachowania, zagrożenie uzależnieniem. Dziecko niepełnosprawne (orzeczenie o niepełnosprawności) Dzieci i młodzież: niepełnosprawne, niedostosowane społecznie, zagrożone niedostosowaniem społecznym. Dziecko/uczeń sprawne, ale posiadające orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego SUBWENCJA OŚWIATOWA

Wada, schorzenie lub inna przyczyna nadmiernych trudności w uczeniu się terminologia medyczna (terminologia oświatowa) Podstawa wydania orzeczenia o niepełnosprawności (tzw. medyczna niepełnosprawność dziecko niepełnosprawne ) Podstawa wydania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego (tzw. oświatowa niepełnosprawność uczeń niepełnosprawny ) Podstawa do zaliczenia dziecka/ucznia do grupy osób ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Przysługiwanie kwoty uzupełniającej część oświatową subwencji ogólnej Rozporz. MEN z dnia 15 grudnia 2014 r. ws sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2015 i 2017. W przedszkolu*** W szkole Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim (niepełnosprawność intelektualna) NIE TAK TAK TAK TAK Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym i znacznym (niepełnosprawność intelektualna w TAK TAK TAK TAK TAK stopniu umiarkowanym i znacznym) Psychozy i zespoły psychotyczne (zaburzenia psychiczne) TAK NIE TAK* NIE TAK Padaczka z częstymi napadami lub wyraźnymi następstwami TAK NIE TAK* NIE NIE psychoneurologicznymi Nowotwory złośliwe i choroby rozrostowe układu krwiotwórczego do 5 lat od TAK NIE TAK* NIE NIE zakończenia leczenia Wady i schorzenia narządu ruchu (z niepełnosprawnością ruchową, w tym z TAK TAK TAK TAK TAK afazją) Choroby przewlekłe TAK NIE TAK NIE TAK Zespół autystyczny (z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera) TAK TAK TAK TAK TAK

Wada, schorzenie lub inna przyczyna nadmiernych trudności w uczeniu się terminologia medyczna (terminologia oświatowa) Podstawa wydania orzeczenia o niepełnosprawności (tzw. medyczna niepełnosprawność dziecko niepełnosprawne ) Podstawa wydania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego (tzw. oświatowa niepełnosprawność uczeń niepełnosprawny ) Podstawa do zaliczenia dziecka/ucznia do grupy osób ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Przysługiwanie kwoty uzupełniającej część oświatową subwencji ogólnej Rozporz. MEN z dnia 15 grudnia 2014 r. ws sposobu podziału części oświatowej subwencji ogólnej dla jednostek samorządu terytorialnego w roku 2015 i 2017. W przedszkolu*** Wady narządu wzroku (niewidomi, słabowidzący) TAK TAK TAK TAK TAK Wady narządu słuchu (niesłyszący, słabosłyszący) TAK TAK TAK TAK TAK Niedostosowanie społeczne NIE TAK TAK NIE TAK Zagrożenie niedostosowaniem społecznym NIE TAK TAK NIE TAK Szczególne uzdolnienia NIE NIE TAK NIE NIE Specyficzne trudności w uczeniu się NIE NIE TAK NIE NIE Zaburzenia komunikacji językowej NIE NIE TAK NIE NIE Sytuacje kryzysowe lub traumatyczne NIE NIE TAK NIE NIE Zaniedbania środowiskowe NIE NIE TAK NIE NIE Trudności adaptacyjne NIE NIE TAK NIE NIE Sprzężone niepełnosprawności*** NIE TAK TAK TAK TAK Zaburzenia zachowania NIE NIE NIE NIE TAK Zagrożenie uzależnieniem NIE NIE NIE NIE TAK W szkole

Formy, czas i zakres pomocy psychologiczno-pedagogicznej i dostosowania wymagań edukacyjnych dla uczniów z SPE uzależnione jest m. in. od: a) posiadania orzeczenia o niepełnosprawności, b) posiadania orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego, c) posiadania orzeczenia o potrzebie kształcenia indywidualnego, d) posiadania opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, o specyficznych trudnościach w uczeniu się lub innej opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, wskazującej na potrzebę takiego dostosowania, e) rozpoznania indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych oraz indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia dokonanego przez nauczycieli i specjalistów, f) posiadania opinii lekarza o ograniczonych możliwościach wykonywania przez ucznia określonych ćwiczeń fizycznych na zajęciach wychowania fizycznego lub opinii lekarza o braku możliwości uczestniczenia w tych zajęciach na czas określony w tej opinii, g) posiadania opinii lekarza o braku możliwości uczestniczenia ucznia w zajęciach komputerowych lub informatyki na czas określony w tej opinii, h) posiadania opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, o zwolnieniu do końca danego etapu edukacyjnego ucznia z wadą słuchu, z głęboką dysleksją rozwojową, z afazją, z niepełnosprawnościami sprzężonymi lub z autyzmem, w tym z zespołem Aspergera, z nauki drugiego języka obcego nowożytnego.

Kolejne kontrowersje związane z jednoznaczne rozumienie podstaw i procedury kształcenia uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (3) a) brak jednolitej definicji niepełnosprawności, b) brak ujętych w rodzajach niepełnosprawności nowych jednostek diagnostycznych, c) brak uniwersalnych narzędzi zbierania danych statystycznych, co uniemożliwia rzeczywiste monitorowanie przede wszystkim jakościowe, a nie tylko głównie ilościowe, trudności w rozwoju i uczeniu się dzieci, d) brak sieci komputerowej systemu orzecznictwa, e) brak stosowania jednoznacznej terminologii f) brak stosowania jednolitego nazewnictwa tych samych zaburzeń i schorzeń przez przedstawicieli różnych ministerstw, g) stosowanie nazewnictwa niektórych zaburzeń i schorzeń według własnego pomysłu, w sposób niezgodny z ogólnie przyjętym na świecie, h) brak jednoznacznego obowiązku przekazania do szkoły kwoty uzupełniającej część oświatowej subwencji ogólnej, i) problematyczne jest ponadto określenie rzeczywistej liczby uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w Polsce.

Zestawienie GUS Uczniowie wg rodzaju niepełnosprawności

W myśl Rozporządzenia MEN w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej z dn. 30 kwietnia 2013 r. nauczyciel jest przygotowany do pracy z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, gdy potrafi rozpoznać indywidualne potrzeby rozwojowe i edukacyjne ucznia oraz dokonać diagnozy indywidualnych możliwości psychofizycznych ucznia wynikających w szczególności ( 3. 1.): 1. z niepełnosprawności (Rozp. Ws. warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym (z dnia 24 lipca 2015 r.), 1. pkt.1, 2. z niedostosowania społecznego, 3. z zagrożenia niedostosowaniem społecznym, 4. ze szczególnych uzdolnień, 5. ze specyficznych trudności w uczeniu się, 6. z zaburzeń komunikacji językowej, 7. z choroby przewlekłej, 8. z sytuacji kryzysowych lub traumatycznych, 9. z niepowodzeń edukacyjnych; Według różnych szacunków uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi (nie tylko niepełnosprawnych) jest od ok. 10,00 do 20,00% ogólnej populacji. 10. z zaniedbań środowiskowych związanych z sytuacją bytową ucznia i jego rodziny, sposobem spędzania czasu wolnego i kontaktami środowiskowymi; 11.z trudności adaptacyjnych związanych z różnicami kulturowymi lub ze zmianą środowiska edukacyjnego, w tym związanych z wcześniejszym kształceniem za granicą.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolu, szkole i placówce jest udzielana z inicjatywy ( 6.): 1. ucznia, 2. rodziców ucznia, 3. dyrektora przedszkola, szkoły lub placówki, 4. nauczyciela, wychowawcy grupy wychowawczej lub specjalisty, prowadzących zajęcia z uczniem, 5. pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania lub higienistki szkolnej, 6. poradni, 7. asystenta edukacji romskiej, 8. pomocy nauczyciela, 9. pracownika socjalnego, 10. asystenta rodziny, 11. kuratora sądowego.

Pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest organizowana i udzielana we współpracy z ( 5.3): 1. rodzicami uczniów, 2. poradniami psychologiczno-pedagogicznymi, w tym poradniami specjalistycznymi, zwanymi dalej poradniami, 3. placówkami doskonalenia nauczycieli, 4. innymi przedszkolami, szkołami i placówkami, 5. organizacjami pozarządowymi oraz innymi instytucjami działającymi na rzecz rodziny, dzieci i młodzieży.

W szkole pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana w trakcie bieżącej pracy z uczniem oraz w formie ( 7. 1.): 1. klas terapeutycznych, 2. zajęć rozwijających uzdolnienia, 3. zajęć dydaktyczno-wyrównawczych, 4. zajęć specjalistycznych: korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapeutycznych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym, 5. zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia i zawodu oraz planowaniem kształcenia i kariery zawodowej w przypadku uczniów gimnazjum i szkół ponadgimnazjalnych, 6. warsztatów, 7. porad i konsultacji.

W przedszkolu i placówce pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana w trakcie bieżącej pracy z uczniem oraz w formie ( 7. 2.): 1. zajęć rozwijających uzdolnienia, 2. zajęć specjalistycznych: korekcyjno-kompensacyjnych, logopedycznych, socjoterapeutycznych oraz innych zajęć o charakterze terapeutycznym, 3. porad i konsultacji.

Bibliografia Buryn, U., Hulbój, T., Kowalska M., Podziemska T., Rychlicka B., Uczeń z wadą słuchu chce zrozumieć świat, poradnik dla nauczycieli szkół ogólnodostępnych, Warszawa 2005. Guzy A., Niesporek-Szamburska B. (red.), Praca z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych Tom II, Kielce 2012. Guzy A., Krzyżyk D. (red.), Praca z uczniem o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Tom I, Kielce 2012. Jak organizować edukację uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi?, Warszawa 2010. Jas M., Jarosińska M., Specjalne potrzeby edukacyjne dzieci i młodzieży. prawne abc dyrektora przedszkola, szkoły i placówki, Warszawa 2010. Kott, T. (red.), Uczeń z przewlekłą chorobą i uczeń z zaburzeniami psychicznymi w szkole ogólnodostępnej, poradnik dla nauczycieli szkół ogólnodostępnych, Warszawa 2005. Loska, M., Myślińska, D. (red.), Uczeń z niepełnosprawnością ruchową w szkole ogólnodostępnej, poradnik dla nauczycieli szkół ogólnodostępnych, Warszawa 2005. Minczakiewicz E., Jak krok po kroku wspierać dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych w świat zabawy i nauki, Kraków 2009. Olechowska A., Specjalne potrzeby edukacyjne, Warszawa 2016. Oszwa U., Dziecko z zaburzeniami rozwoju i zachowania w klasie szkolnej. Vademecum nauczycieli i rodziców, Kraków 2007. Serafin, T. (red.), Wczesne wspomaganie rozwoju dziecka od chwili wykrycia niepełnosprawności do podjęcia nauki w szkole, poradnik dla organizatorów działań, dla terapeutów oraz dla rodziców, Warszawa 2005. Śmiechowska - Petrovskij E., Bezpieczne funkcjonowanie ucznia z dysfunkcją wzroku w szkole, Trendy nr 1/2013. Tanajewska A., Naprawa R., Stawska J., Praca z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, Warszawa 2014. Thompson J., Specjalne potrzeby edukacyjne, Warszawa 2013. Tkaczyk, G., Serafin, T. (red.), Poradnik metodyczny dla nauczycieli kształcących uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim w szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych. Warszawa 2001. Zaremba L., Specjalne potrzeby rozwojowe i edukacyjne dzieci i młodzieży. Identyfikowanie SPR i SPE oraz sposoby ich zaspokajania, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Warszawa 2014.