Czy można uniknąć kryzysu w dostawach prądu na rynek krajowy?

Czy można uniknąć kryzysu w dostawach prądu na rynek krajowy? Bezpieczeństwo Energetyczne Państwa 16 czerwca 2008 roku Autorzy Mariusz Przybylik

A.T. Kearney to globalna firma doradztwa strategicznego A.T. Kearney Profil firmy Tradycja firma założona w Chicago w 1926 roku Globalna obecność ponad 50 biur w 35 krajach Wiedza i doświadczenie ponad 3,500 konsultantów Źródło: A.T. Kearney Amsterdam Brussels Düsseldorf Paris Oslo Toronto London Copenhagen Alexandria Milan Madrid Stamford Berlin Southfield New York Stockholm Chicago Cambridge Helsinki Minneapolis San Francisco Miami Santa Clara Los Angeles Costa Mesa Mexico City Fort Worth Plano Atlanta Santiago Caracas Lisbon Zurich Geneva Rom Dubai Johannesburg Sao Paulo Buenos Aires Moscow Frankfurt Prague Warszawa Munich Stuttgart Vienna Bucharest Mumbai New Delhi Beijing Bangkok Kuala Lumpur Seoul Tokyo Shanghai Hong Kong Singapore Jakarta Melbourne Sydney 2

Nasi konsultanci prowadzili projekty dla wiodących firm w Polsce, w kluczowych obszarach biznesowych Wybrane projekty doradcze A.T. Kearney w Polsce Wybór Klienci A.T. Kearney w Polsce Projekty przeprowadzone w Polsce Strategia rozwojowa Strategia wejścia na rynek Strategia marketingowa Strategia dystrybucji Optymalizacja kosztów Struktura organizacyjna Zarządzanie kategorią Optymalizacja rentowności aktywów Reinżynieria procesów biznesowych Restrukturyzacja Strategia korporacyjna Integracja po fuzji Tworzenie i wdrażanie strategii IT Źródło: A.T. Kearney 3

Agenda Luka mocy Jak uniknąć kryzysu? Możliwe działania Dalsze kroki 4

Bezpieczeństwo dostaw energii elektrycznej na rynek krajowy jest determinowane przez wiele czynników Czynniki Bezpieczeństwo dostaw paliw do wytwarzania Wystarczające moce wytwórcze Efektywność energetyczna Jakość sieci przesyłowych i dystrybucyjnych Źródło: Analiza A.T. Kearney 5

Dostęp do paliw będzie coraz trudniejszy z uwagi na ograniczone dostępne rezerwy co będzie powodować presję na wzrost cen energii elektrycznej Szacowany czas do wyczerpania się rezerw paliw Zasoby węgla (mld ton) Węgiel Gaz ziemny Ropa naftowa 254,4 19,9 71,2 216,0 50,3 0,4 212,5 84,4 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 Lata Zasoby gazu ziemnego (trylion m3) Zasoby ropy naftowej (mld baryłek) 7,5 6,6 57,4 14,4 72,1 5,9 59,5 16,2 124,4 114,3 742,7 25,6 7,0 8,9 103,5 14,6 Z uwagi na rosnący popyt i ograniczenia w dostępie do zasobów należy oczekiwać wzrostu cen paliw Źródło: Analiza A.T. Kearney, Bundesanstalt für Geowissenschaften und Rohstoffe, BP Statistical Review of World Energy June 2006 6

Do roku 2018 w Polsce powstanie zapotrzebowanie na około 12 GW nowych mocy wytwórczych Analiza luki na rynku energii elektrycznej (1) Szacunkowa luka pomiędzy popytem a podażą energii elektrycznej 220 200 180 160 140 120 100 0 14 12 10 8 6 4 2 0 TWh Ok. 8 TWh 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Poglądowe wypełnienie luki mocy energii elektrycznej GW Luka mocy energii elektrycznej Ogłoszone projekty: Moce oparte na węglu kamiennym Moce oparte na węglu brunatnym Moce oparte na gazie ziemnym Energetyka odnawialna (2) Ok. 7 GW 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 Szacowany możliwy termin uruchomienia nowych projektów Popyt na energię elektryczną Podaż energii elektrycznej (w przypadku braku inwestycji) Biopaliwa, gazowe, wiatrowe Biometanowe, węglowe (odbudowa mocy bez rozbudowy sieci) Węglowe (nowe moce przy rozbudowie sieci) Ok. 75 TWh Wnioski W przypadku braku inwestycji różnica między popytem a podażą na energię elektryczną w Polsce wyniesie w 2010 roku ok. 8 TWh, a następnie wzrośnie do ok. 75 TWh w 2018, co przekłada się na konieczność zainstalowania około 12 GW mocy Ogłoszone projekty nie pokrywają luki po roku 2014 Pokrywanie luki w horyzoncie 10 lat będzie opierało się głównie na technologiach węglowych, gazowych i wybranych źródłach odnawialnych Budowa nowych mocy i konieczność zapewnienia bezpieczeństwa energetycznego będzie wymagała inwestycji w sieci przesyłowe Energetyka jądrowa, czyste technologie węglowe czy węglowo-jądrowe nabiorą znaczenia po 2020 (przy założeniu szybkiego podjęcia decyzji w tym zakresie) Noty:(1) Na podstawie ogłoszonych i potwierdzonych projektów inwestycyjnych i dat włączenia mocy do operacji, wstępne prognozy (2) Wybrane komunikowane inwestycje w energię wiatrową (w oparciu o dane Polish Energy Partners) Źródło: Dane firm, WEC 2007, biuletyn URE, ARE, analiza A.T. Kearney Ok. 12 GW 7

Większość krajów ościennych stoi przed wyzwaniem rozwoju mocy wytwórczych Charakterystyka wykorzystania mocy wytwórczych Niemcy Zainstalowana moc wytwórcza to 123,5 GW (2005) Debata o energetyce nuklearnej Wiodący kraj tranzytowy w regionie ok. 53 TWh importu przy ok. 62 TWh eksportu (2005) Litwa Zainstalowana moc wytwórcza to 4,9 GW Ok. 4 TWh importu przy ok. 12 TWh eksportu Wyłączenia bloków w Ignalinie powodują ograniczenie podaży energii elektrycznej do czasu wybudowania nowych bloków Projekt budowy mostu energetycznego z Polską Białoruś Zainstalowana moc wytwórcza to ok. 8 GW (2005) Ok. 5 TWh importu przy ok. 1 TWh eksportu Planowana budowa elektrowni atomowej w Chauss o mocy 2000 MW Planowana budowa innych mocy wytwórczych oraz sieci przesyłowych Ukraina Zainstalowana moc wytwórcza to 54,6 GW 80% mocy przekroczyło 30 letni okres eksploatacji Ukraina aktywnie poszukuje alternatywnych dostawców energii, żeby zmniejszyć zależność od Rosji Czechy Zainstalowana moc wytwórcza to 17,4 GW Ok. 7 TWh importu przy ok. 20 TWh eksportu Tymczasowe zamknięcie elektrowni Tusimice i wzrost zapotrzebowania spowodują konieczność budowy nowych mocy wytwórczych i możliwość pojawienia się luki ok. roku 2020 Słowacja Zainstalowana moc wytwórcza to 8,3 GW Zamknięcie do 2008 zainstalowanej mocy wytwórczych (Novaky, Vojany, Jaslovske Bohunice) oraz wzrost zapotrzebowania na energię prowadzą do powstanie luki w wymiarze ok. 4,5 TWh Nota: Stan na rok 2006 Źródło: Analiza A.T. Kearney, Enerdata, IntelliNews - CIS Sector Updates, ISI Securities, Raporty roczne narodowych regulatorów za rok 2006, UCTE, CEZ equity story czerwiec 2007, VDN, Eurostat 8

Agenda Luka mocy Jak uniknąć kryzysu? Możliwe działania Dalsze kroki 9

Kryzysu w dostawach energii elektrycznej na rynek krajowy można jeszcze uniknąć Działania w kierunku uniknięcia kryzysu Zapewnienie dostępu do paliw Działania w kierunku zredukowania prawdopodobieństwa kryzysu w dostawach energii elektrycznej Rozwój nowych technologii Budowa nowych mocy z naciskiem na niskoemisyjne technologie Zwiększenie efektywności energetycznej Rozwój infrastruktury przesyłowej i dystrybucyjnej w KSE Rozbudowa połączeń międzysystemowych Źródło: A.T. Kearney 10

Agenda Luka mocy Jak uniknąć kryzysu? Możliwe działania Dalsze kroki 11

Dostęp do zasobów paliw jest coraz ważniejszy w sytuacji rosnących cen Rejonizacja złóż węgla brunatnego w Polsce Wydobycie w Mln Mg 16 000 12 000 21 złóż 14225,3 13 złóż 12428,9 8 000 62 złóż 6122,3 4 000 0 8 złóż 2440,4 58 złóż 5 złóż 6 złóż 1 050,40 941,3 773,9 5 złóż 12 złóż 95,4 40,7 Wielkopolski Legnicki Zachodni Bełchatowski Koniński Północno-Zachodni Łódzki Radomski Złoża poza regionami Źródłó: Kasiński, Piwocki 2004 12

Regulacje wraz z czynnikami politycznymi i ekonomicznymi skłaniają uczestników rynku do zaangażowania w technologie wytwórcze o niższym poziomie emisji Kluczowe aspekty debaty o nowych technologiach Regulacje Bezpieczeństwo energetyczne (dostaw) Zmiany cen rynkowych Protokół z Kioto Dyrektywa 2001/80/WE (LCP- Large Combustion Plants) Dyrektywa 2001/81/WE (NEC) Dyrektywa 2003/87/WE Dyrektywa 2004/101/WE Traktat Akcesyjny Polski do Unii Europejskiej Brak stabilności w wielu regionach wydobycia paliw Zademonstrowana chęć kluczowych producentów ropy i gazu do używania energii jako instrumentu presji politycznej Wzrastające obawy o zwiększającą się konsumpcję wschodzących gospodarek zwiększająca się konkurencja o zasoby Powiązane 450 400 350 300 250 200 150 100 50 Jan. 00 Jul. 00 Natural gas Rise of energy prices in Germany (Jan. 2000 = 100%; EEX Aug. 2000 =100%) Natural gas +15% p.a. Jan. 01 Jul. 01 Jan. 02 Hard coal Jul. 02 Jan. 03 Power EEX Spot-Baseload Jul. 03 Silny wzrostowy trend cen ropy i gazu Spodziewane wzrosty z uwagi na rosnący popyt i rzadkość surowca Jan. 04 Oil (Brent) +16% p.a. Hard coal +12% p.a. Oil Brent Jul. 04 Jan. 05 Jul. 05 +7% p.a. Jan. 06 Jul. 06 Jan. 07 Power (EEX Spot-Baseload) Energia elektryczna będzie produkowana na bazie coraz czystszych technologii, nawet jeśli wiązać się będzie to z wyższymi inwestycjami i kosztami operacyjnymi Źródło: Analiza A.T. Kearney 13

Rozwój technologii znajdujących się obecnie we wczesnych fazach cyklu życia przyczyni się do domknięcia luki mocy przy zachowaniu wymagańśrodowiskowych Cykl życia technologii wytwórczych Wolumen rynku/ zainstalowane możliwości Charakterystyka rynku Podziemne zgazowanie wegla CSP Pływy Wodór Geotermiczne I. Start II. Rozwój III. Dojrzałość IV. Spadki Słoneczne Niski wolumen rynku Wysokie koszty jednostek oraz wydatki badawcze Wysokie ryzyko technologiczne IGCC Śródlądowe wiatrowe Biogaz Morskie wiatrowe Rosnące wolumeny Malejące koszty jednostek Średnie ryzyko technologiczne Wodne Nuklearne Biomasa Tradycyjne gazowe Spadające stopy wzrostów Konkurencyjna cena jednostki Niskie ryzyko technologiczne Tradycyjne weglowe Malejąca dochodowość Nowe inwestycje w krajach rozwijających się Modernizacje proekologiczne t Struktura rynku Rozdrobniony Konsolidacja Działania M&A Wysoki stopień konsolidacji Stabilny oligopol Wysoki stopień konsolidacji Stabilny oligopol Czynniki sukcesu R&D Finansowanie Niezawodność Efekty skali Lokalizacje, niezawodność Łączne koszty właścicielskie Łączne koszty właścicielskie Redukcja emisji Poziom integracji Sieci specjalistów Rozwijające się modele biznesowe Stabilne, zintegrowane modele biznesowe Stabilne, zintegrowane modele biznesowe Źródło: Analiza A.T. Kearney 14

W horyzoncie 15 lat należy spodziewać się znaczącej redukcji kosztów wytwarzania energetyki niskoemisyjnej Wybrane czynniki wpływające na rozwój kosztów wytwarzania (US$/MWh) Regulacje propagujące źródła o niższej emisyjności CO2 t/gwh (poglądowe zestawienie wielkości emisji 1 ) 975 Przewidywana redukcja kosztów wytwarzania dla wybranych źródeł niskoemisyjnych Źródło energii Technologia Koszt w 2005 (EUR/MWh) Szacowany koszt w 2030(EUR/MWh) 469 Biomasa Spalanie biomasy 25-85 25-75 Węglowe Gazowe Słoneczne 53 29 22 15 11 Wiatrowe Nuklearne Geotermalne Rozwój technologii Efekty skali Niezawodność Zmniejszające się ryzyko technologiczne Pływy Wiatr Woda Słońce On shore (obszar lądowy) Off shore (obszar morski) Duża elektrownia Mała elektrownia (<10MW) Fotowoltaiczna 35-175 50-170 25-95 45-90 140-430 28-170 50-150 25-90 40-80 55-260 Profesjonalne działy badań i rozwoju są niezbędne do aktywnego uczestniczenia we wdrażaniu i zwiększaniu atrakcyjności przyszłych technologii Nota (1): Analiza cyklu życia obejmująca budowęźródła, eksploatację, utrzymanie jednostek, wydobycie i logistykę paliw, rekultywacje Źródło: A.T. Kearney, Przegląd statystyczny BP 2005r., Instytutu Ochrony Środowiska za 2003 rok, Greenhouse Gas Emissions from Nuclear and Renewable Energy Power Plants 15

Zwiększenie zdolności przesyłowych połączeń międzysystemowych wpłynie na wzrost bezpiecześńtwa Oczekiwane powiększenie międzysystemowych zdolności przesyłowych na regionalnych rynkach europejskich (1) Przyrost zdolności przesyłowych do: 49,3 63,6 B 2008 2010 2015 P Kraje iberyjskie Kraje brytyjskie 31,8 38,6 B 1 320 MW P 50,1 2 400-2 600 MW 2) n.a. Kraje wschodnioeuropejskie Kraje zachodnioeuropejskie Włochy 37,6 Ø Kraje nordyckie 2 400 MW 34,1 41,4 B P B P 34,1 41,9 B 9 500 MW 67,4 Ø P Rynki bałtyckie 1 300 MW Kraje południowoeuropejskie 3 000-3 100 MW Prognozy dla ważniejszych rynków regionalnych (1) 1 320 MW pomiędzy Europą Zachodnią i rynkiem brytyjskim do 2015 2 400 2600 MW pomiędzy Europą Zachodnią i Półwyspem Iberyjskim do 2010 2 400 MW pomiędzy Europą Zachodnią i rynkiem skandynawskim do 2008 1 300 MW pomiędzy Europą Wschodnią i Bułgarią/Rumunią do 2008 9 500 MW pomiędzy Europą Zachodnią i Włochami 3 000-3 100 MW pomiędzy krajami Europy Południowej Prognozowane inwestycje w rozbudowę połączeń międzysystemowych do 2013 szacuje się na około 670 m. Uwaga: (1) Regionale Märkte und Stromerzeugungsblöcke sind nicht deckungsgleich Źródło: UCTE, CESI, Ramboll, IIT, ME, A.T. Kearney 16

Agenda Luka mocy Jak uniknąć kryzysu? Możliwe działania Dalsze kroki 17

Konieczne inwestycje przekładające się na wzrost cen energii elektrycznej mogą być częściowo kompensowane poprzez redukcję kosztów działania firm energetycznych Czynniki cenotwórcze i działania prowadzące do zwiększenia efektywności Czynniki cenotwórcze (wybór) Zapotrzebowanie na energię elektryczną rośnie mimo promocji efektywności energetycznej czy redukcji strat własnych oraz przesyłowych Niekorzystna struktura wiekowa mocy wytwórczych oraz ograniczenia w podaży urządzeń wytwórczych prowadzą do ograniczenia mocy wytwórczych Rosnące ceny paliw Regulacje prośrodowiskowe prowadzą do stopniowego zwiększania w portfelu wytwórczym udziału droższych technologii zero- i niskoemisyjnych Konieczna rozbudowa i modernizacja infrastruktury przesyłowej/dystrybucyjnej Wybrane działania kompensujące wzrost cen Redukcja wydatków zewnętrznych poprzez profesjonalizację organizacji zakupowologistycznych i stosowanie optymalnych technik zakupowych Optymalizacja wykorzystania zasobów ludzkich wraz ze wzrostem kwalifikacji Modernizacje zwiększające efektywność procesów produkcyjnych Automatyzacja/rozwój wsparcia informatycznego Stworzenie warunków do rozwoju handlu międzynarodowego Regulacje bodźcowe dla działalności sieciowej motywujące firmy sieciowe do zwiększania efektywności Źródło: Analiza A.T. Kearney 18