FORMACJE ODWRÓCENIA TRENDU FORMACJA GŁOWY I RAMION Formacja głowy i ramion należy do klasyki analizy technicznej i jest jedną z podstawowych struktur cenowych odwracających trend wzrostowy. Ta struktura cenowa składa się z trzech maksimów ukształtowanych na szczycie trendu wzrostowego. Lewy szczyt (lewe ramię) i prawy szczyt (prawe ramię) są ukształtowane na nieco niższym poziomie niż środkowe maksimum ceny (głowa). Bardzo istotnym elementem w trakcie kształtowania tej struktury cenowej jest zachowanie wolumenu obrotów. W klasycznej postaci tej formacji wielkość obrotów w trakcie kształtowania głowy powinna być mniejsza niż w trakcie kształtowania lewego ramienia. Takie zachowanie obrotów to pierwszy sygnał słabnięcia trendu wzrostowego. W dalszej kolejności prawe ramię powinno być ukształtowane na jeszcze mniejszym wolumenie obrotów. Spadek ceny poniżej linii szyi (linia łącząca punkty D i G) powinno odbyć się na zwiększonym wolumenie obrotów, co świadczy o agresywnym podejściu strony podażowej, która szybko zaspokaja zgłaszany popyt na coraz niższych poziomach cenowych. Ewentualny powrót ceny do wysokości linii szyi (punkt G) powinien natomiast odbyć się przy zdecydowanie mniejszych obrotach. Potwierdzeniem ukształtowania formacji jest późniejszy spadek potwierdzony dużym wolumenem obrotu. Minimalny zasięg spadku obliczamy odmierzając wysokość formacji od linii szyi w dół. Wielkości te zostały na wykresie przedstawione w postaci linii przerywanych. ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 1
ODWRÓCONA FORMACJA GŁOWY I RAMION Odwrócona formacja głowy i ramion także należy do klasycznych struktur cenowych, które odwracają trend. Tym razem jednak ta struktura cenowa zapowiada zakończenie trendu spadkowego. Podobnie jak w przypadku formacji głowy i ramion mamy tutaj do czynienia z trzema punktami zwrotnymi. Lewe ramię odwróconej formacji głowy z ramionami, głowa ukształtowana na poziomie niższym niż lewe ramie oraz prawe ramię na poziomie wyższym niż głowa tworzą opisywaną strukturę cenową. W klasycznej postaci tej formacji obroty powinny kształtować się zgodnie z ukształtowanie ceny i kierunkiem nowego rodzącego się trendu wzrostowego. Lewe ramię jest ukształtowane na stosunkowo małym wolumenie obrotu. Głowa powinna być ukształtowana na jeszcze mniejszym wolumenie obrotów. Pierwszy wzrost na zwiększonym obrocie oraz późniejszy spadek na mniejszym obrocie to charakterystyczne cechy kształtowania prawego ramienia w klasycznej postaci tej formacji. Wzrost ceny notowań powyżej linii szyi powinno odbyć się przy zwiększonej aktywności strony popytowej, która absorbuje dużą podaż na coraz wyższych poziomach cenowych. Pokonanie linii szyi na dużym wolumenie obrotów jest potwierdzeniem formacji i sygnałem kupna dla danego rynku. Ewentualny późniejszy powrót notowań do linii szyi (ruch powrotny) powinien odbyć się na mniejszy obrocie, co potwierdzałoby jego korekcyjny charakter w stosunku do rodzącego się nowego trendu wzrostowego. ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 2
FORMACJA PODWÓJNEGO SZCZYTU Formacja podwójnego szczytu to struktura cenowa, która także należy do klasyki analizy technicznej. Występuje ze średnim natężeniem na wykresach indeksów i poszczególnych spółek. Jak sama nazwa wskazuje ta formacja to dwa szczyty ukształtowane mniej więcej na tym samym poziomie cenowym. Z praktyki rynkowej wynika że rzadko kiedy formacja podwójnego szczytu jest idealnie symetryczna, a obydwa maksima znajdują się na tym samym poziomie. Podobnie jak w przypadku wyżej omawianych formacji odwrócenia trendu i w tym przypadku ważną kwestią potwierdzającą formację jest ukształtowanie wolumenu obrotów. Ocena wiarygodności tej formacji jest oparta na analizie obrotów. Pierwszy szczyt (punkt A) ukształtowany jest na dużym wolumenie obrotów natomiast drugi szczyt (punkt B) powinien być, według założeń klasycznych, ukształtowany na mniejszym obrocie. Ważną strefą cenową jest linia szyi tej formacji. Jest to linia równoległa do prostej łączącej punkty A i C. Spadek ceny poniżej linii szyi potwierdzonym zwiększonym wolumenem obrotu jest sygnałem sprzedaży. Czasami po ukształtowaniu takiej struktury cenowej i spadku poniżej linii szyi następuje ruch powrotny, czemu według założeń klasycznych powinny towarzyszyć mniejsze obroty. Późniejszy spadek na zwiększonym wolumenie obrotów jest ostatecznym potwierdzeniem odwrócenia trendu wzrostowego i rozpoczęcia kreowania nowej tendencji spadkowej. Na podstawie tej struktury cenowej można wyznaczyć minimalny zasięg spadku jako wysokość formacji (odległość pomiędzy przerywanymi liniami) odmierzona od linii szyi w dół. ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 3
FORMACJA PODWÓJNEGO DNA Formacja podwójnego dna należy do klasyki analizy formacji i występuje ze średnim natężeniem na wykresach indeksów i spółek. Podobnie jak w przypadku pozostałych struktur cenowych rzadko kiedy na wykresach notowań kształtuje się idealnie symetryczna struktura podwójnego dna. Na ogół minima nie kształtują się na tym samym poziomie, a czasy kształtowania pierwszego i drugiego dna różnią się między sobą. Istotnym elementem analizy tej formacji i jej implikacji inwestycyjnych jest ukształtowanie wolumenu obrotu. W trakcie kształtowania pierwszego minimum obroty powinny być stosunkowo duże, co obrazuje nadal agresywne podejście strony podażowej, która zaspokaja stronę popytową. Późniejszy wzrost powinien odbyć się przy małej aktywności strony popytowej i małym obrocie. Ukształtowanie drugiego dna powinno przebiegać przy niskiej aktywności rynku natomiast późniejszy wzrost na zdecydowanym wzroście wolumenu obrotu. Ta faza kształtowania tej struktury cenowej jest decydująca. Tutaj najsilniej ścierają się ze sobą strona popytowa i podażowa. Dynamiczny wzrost notowań potwierdzony istotnym zwiększeniem obrotów potwierdza wiarygodność formacji podwójnego dna. Późniejszy ewentualny powrót notowań do linii szyi powinien odbyć się na małym obrocie. Podobnie jak w przypadku pozostałych struktur cenowych po całkowitym ukształtowaniu formacji można wyzanczyc minimalny prognozowany zasięg zwyżki. Wysokość formacji odmierzona w górę od linii szyi daje minimalny poziom zwyżki notowań. ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 4
PRZYKŁADY RYNKOWE FORMACJI ODWRÓCENIA TRENDU BRE (515.000, 516.500, 491.000, 510.000, -1.00000) 160 155 150 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100 95 90 85 80 75 70 65 30000 20000 x10 J A S O N D 2000 M A M J J A S O N D 2001 M A M J J A S O N D 2002 M A M J J A S O N D 2003 M A M J J A S DOW JONES INDUSTRIAL (13,888.46, 13,888.46, 13,511.94, 13,522.01, -366.950) O 11900 11800 11700 11600 11500 11400 11300 11200 11100 11000 10900 10800 10700 10600 10500 10400 10300 10200 10100 9900 9800 9700 9600 9500 9400 9300 9200 9100 9000 8900 8800 8700 8600 8500 8400 8300 8200 8100 8000 7900 7800 7700 7600 7500 7400 7300 7200 7100 50000 x M J J A S O N D 2001 A M J J A S N D 2002 A M J J A S O N D 2003 A M J J A S O N D 2004 A M J J A S O N D 2005 A M J J A S O N D 2006 A M ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 5
ASSECOPOL (77.6000, 78.0000, 76.6000, 77.4000, +0.40000) 180 175 170 165 160 155 150 P 145 140 135 130 125 120 115 110 105 100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 40000 30000 20000 x10 ay Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2000 Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2001 Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2002 Mar Apr May Jun J AGORA (52.0500, 53.8000, 51.9000, 53.8000, +0.85000) 64 63 62 61 60 59 58 57 56 55 54 53 52 51 50 49 48 47 46 45 O 44 43 42 41 40 39 38 37 40000 30000 20000 x10 Dec 2002 Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2003 Feb Mar Apr May Jun Jul Aug Sep Oct Nov Dec 2004 Feb Mar Apr May Jun W opracowaniu wykorzystano materiały z ksiązki : Analiza Techniczna - J. Murphy ZESPÓŁ REKOMENDACJI I ANALIZ GIEŁDOWYCH DEPARTAMENT KLIENTÓW DETALICZNYCH 6