Kraków, 17.11.2016 Prof. AGH dr hab. inż. Wiesław Waszkielewicz Akademia Górniczo-Hutnicza Wydział Zarządzania Wydział Zarządzania P.Cz. Sekretariat Recenzja rozprawy doktorskiej mgra Dariusza Liszewskiego pt.: Zarządzanie zmianą w przedsiębiorstwach kolejowych przewozów pasażerskich w Polsce" napisanej pod kierunkiem prof. PCz dr hab. Stanisława Brzezińskiego na Wydziale Zarządzania Politechniki Częstochowskiej 1. Ocena zasadności podjętego tematu Przedłożona mi do recenzji praca doktorska mgra Dariusza Liszewskiego wpisuje się w zakres nauk o zarządzaniu. Autor podjął w niej tematykę zarządzania zmianami w przedsiębiorstwach kolejowych przewozów pasażerskich. Biorąc pod uwagę dynamikę procesów biznesowych oraz nasilające się sprzeczności stojące przed menadżerami, dążenie do nowego modelu zarządzania przybiera charakter naturalnego procesu. Zmiany zasad organizacji i jej struktury, zmiany całego otoczenia przedsiębiorstwa, coraz bardziej kosztowne, nowatorskie i trudne do przewidzenia powodują, że zarządzanie przedsiębiorstwem staje się złożoną i wymagającą sztuką. Czynniki te wymuszają stwarzanie warunków niezbędnych dla przystosowania przedsiębiorstwa do coraz bardziej burzliwego otoczenia i dorównania globalnej konkurencji. Jednocześnie poważne zmiany zachodzące na rynku przewozów kolejowych stanowią doskonały przykład istoty zarządzania zmianą w skutecznym i efektywnym wdrażaniu nowych rozwiązań. Rynek usług kolejowych od ponad dziesięciu lat podlega intensywnym przemianom o charakterze prywatyzacyjnym i restrukturyzacyjnym. Jednocześnie ciągłość procesu oraz obserwowane dotychczasowe skutki transformacji wskazują że podjęta strategia zarządzania w tych przedsiębiorstwach jest niewystarczająca. Identyfikacja i ocena oddziaływania podejmowanych działań na wypracowane efekty działalności badanych podmiotów, stanowi więc szczególnie istotne znaczenie w kategorii rozważanej tematyki. Właściwe rozpoznanie i określenie wpływu determinant skutecznego zarządzania zmianą, może przyspieszyć 1
zachodzące procesy rozwojowe nie tylko w przypadku przedsiębiorstw kolejowych, ale w każdym przypadku, w którym podmiot chce utrzymać się na rynku. Podjęta problematyka jest więc bardzo ważna z perspektywy skutecznej przemiany i warta podjęcia rozważań o charakterze naukowo- badawczym. 2. Przedmiot i zawartość rozprawy Rozprawa doktorska mgra Dariusza Liszewskiego liczy 259 stron i zasadniczo składa się z dwóch części: analizy źródeł literaturowych oraz analizy danych ilościowych i jakościowych o charakterze pierwotnym i wtórnym. Układ pracy jest logiczny i przejrzysty. Treść główną pracy poprzedza wprowadzenie do tematu. Zakończenie pracy zawiera spis literatury, streszczenie pracy w języku angielskim, spis rysunków i tabel oraz kwestionariusz badawczy w formie załącznika. W bibliografii zamieszczono aż 216 pozycji literaturowych, na które składają się przede wszystkim książki monograficzne i artykuły pochodzące z czasopism naukowych odpowiadających tematyce pracy. Spis tabel liczy 68 pozycji. Rozważania ilustrowane są 53 rysunkami. Praca rozpoczyna się krótkim wstępem, w którym Autor uzasadnił istotę i znaczenie podjętych badań oraz zaprezentował ogólne założenia pracy, które obejmowały hipotezę główną i cztery hipotezy pomocnicze. Hipoteza główna brzmi następująco: Niewielki poziom wypracowanych efektów zmian i restrukturyzacji w przedsiębiorstwach kolejowych przewozów pasażerskich w Polsce wynika z niedostatecznego przygotowania organizacji w zakresie zarządzania procesem zmian i restrukturyzacji tych podmiotów". Z kolei hipotezy pomocnicze zostały sformułowane następująco: 1. Ponadpołowa badanych pracowników wykazuje, że ich przedsiębiorstwo poddane zostało procesom restrukturyzacyjnym o charakterze operacyjnym. 2. Przedsiębiorstwa kolejowe ograniczały podejmowanie działań koniecznych dla skutecznego wdrażania zmian. 3. Dotychczasowe działania modyfikacji w przedsiębiorstwach kolejowych przyczyniły się do niewielkiej poprawy sposobu ich funkcjonowania. 4. Właściwe przygotowanie organizacji do zmian zapewnia poprawę sposobu jej funkcjonowania i generuje pozytywne skojarzenia związane z jej wdrożeniem wśród pracowników" 2
Uzupełnieniem postawionych hipotez było wyznaczenie przez Doktoranta następujących celów rozprawy: Cel główny: identyfikacja i ocena wpływu procesów zmian i restrukturyzacji na zarządzanie przedsiębiorstwami kolejowymi przewozów pasażerskich w Polsce". Cele szczegółowe: 1. Identyfikacja obszarów i zakresu zmian w przedsiębiorstwach kolejowych. 2. Analiza procesu przygotowania przedsiębiorstw kolejowych do wdrażanych zmian. 3. Ocena rezultatów implementacji zmiany bądź działań restrukturyzacyjnych w działalności kolejowych przewozów pasażerskich. 4. Zdefiniowanie wpływu przygotowania organizacji do zmian i restrukturyzacji na wyniki działalności przedsiębiorstw kolejowych i sposób postrzegania zmiany przez pracowników". W pracy Doktorant dokonał szerokiej analizy teoretycznej w zakresie zarządzania zmianą i procesem restrukturyzacji w działalności biznesowej. W rozdziale pierwszym dokonano szerokiego przeglądu literatury dotyczącej problematyki zarządzania zmianą w organizacji, obejmującej przesłanki oraz uwarunkowania wdrażania zmian wraz ze wskazaniem ich znaczenia dla wzrostu konkurencyjności i przedsiębiorczości organizacji. Treść wzbogacono o wybrane modele i strategie zarządzania procesem zmian, przedstawiając podstawowe składowe i sposoby realizacji poszczególnych podejść i strategii. Nawiązano także do roli komunikacji w zmianie zachowań organizacyjnych, ze szczególnym uwzględnieniem zadań menadżerów i liderów projektu, inicjujących potrzebę zmiany w organizacji. Następnie Doktorant dokonał szczegółowej charakterystyki procesu restrukturyzacyjnego w zarządzaniu działalnością gospodarczą. Wstępnie zdefiniował pojęcia i procedury restrukturyzacji w ujęciu zmian strukturalnych, z nakreśleniem wybranych koncepcji wdrażania modyfikacji o złożonym strategicznym charakterze. Zaprezentowana została również klasyfikacja i zakres działań restrukturyzacyjnych. Na szczególne podkreślenie zasługuje zakończenie rozdziału, w którym Doktorant podejmuje wyzwanie rozpoznania różnic i podobieństw między zarządzaniem procesem restrukturyzacji i zmiany. W drugiej części rozprawy Doktorant dokonał złożonej charakterystyki dokonanych obserwacji danych statystycznych dotyczących działalności przedsiębiorstw kolejowych w Polsce i Europie oraz danych pierwotnych zgromadzonych w wyniku przeprowadzenia wywiadu kwestionariuszowego. 3
Rozdział trzeci stanowi wprowadzenie do części empirycznej pracy. Doktorant podjął tu wnikliwą analizę działalności sektora transportu kolejowego zarówno w Polsce, jak i wybranych krajach europejskich. W tym rozdziale Autor dokonuje interesującej i dogłębnej analizy procesu prywatyzacyjnego branży kolejowej, nie ograniczając się jedynie do sytuacji w Polsce, ale szeroko odwołując się także do licznych przykładów funkcjonowania branży kolejowej zagranicą. Przedstawiając wyniki badań własnych, Doktorant wykazał się logiką w przeprowadzaniu analiz. Na szczególne podkreślenie zasługuje proces weryfikacji czwartej szczegółowej hipotezy badawczej, który bazuje na licznych statystycznych. Doktorant udowadniał w ten sposób, że właściwe przygotowanie do wdrażania zmian stanowi kluczowy element skutecznej zmiany, nadając tym samym pracy uniwersalnego tonu i potwierdzając dotychczasowe przypuszczenia o istocie etapu planowania przedsięwzięć. Podjęte rozważania ukazują zarówno tło historyczne procesów liberalizacyjnych i prywatyzacyjnych branży jak i obecny sposób jej funkcjonowania. Podstawą szerokiej charakterystyki zagadnienia stały się dane statystyczne zarówno pochodzenia krajowego i zagranicznego. Dokonane analizy stały się jednocześnie podstawą do podjęcia trafnych wniosków, które potwierdziły konieczność podjęcia tematu zarządzania zmianami w przedsiębiorstwach kolejowych. Rozdział czwarty prezentuje wyniki badań własnych oparte o analizę kwestionariusza badawczego. Doktorant w oparciu o zebrane dane dokonał wielowymiarowej analizy procesów zmian i restrukturyzacji w przedsiębiorstwach kolejowych przewozów pasażerskich w Polsce. Treść rozważań skoncentrowano na identyfikacji obszarów i zakresu procesów restrukturyzacyjnych oraz skutków związanych z zarządzaniem zmianą w badanych podmiotach. Interesującym aspektem pracy na tym etapie jest ocena zarządzania zmianą z perspektywy pracowników badanych podmiotów, którzy stanowią fundament funkcjonowania organizacji. Na skutek wniosków szczegółowych Doktorant poprawnie zweryfikował trzy hipotezy szczegółowe. Ostatni, piąty rozdział pracy prezentuje istotę zarządzania zmianami z perspektywy przyszłych działań. Doktorant dokonał statystycznej analizy korelacji w oparciu o test chikwadrat i test rang Spearmana, które pozwoliły na wstępną identyfikację determinantów oraz przeszkód w skutecznej implementacji zmian. Dokonane obliczenia pozwoliły określić wpływ wybranych zmiennych na zakres, sposób postrzegania oraz wypracowane efekty zmian. Przedstawione w treści analizy pozwoliły na wyszczególnienie zachowań niezbędnych dla skutecznego zarządzania zmianą, umożliwiając jednocześnie pozytywną weryfikację czwartej hipotezy szczegółowej. Wyniki badań zostały opisane w sposób staranny i przejrzysty. 4
3. Ocena merytoryczna pracy Zakres i układ treści teoretycznej pracy nie budzą zastrzeżeń, a zawarte w niej zagadnienia opisane są jasno i rzeczowo. Na szczególne podkreślenie zasługuje szczegółowość dokonanych rozważań. Jednocześnie odnośnie tej części Doktorant, z uwagi na problemy zarządzania zmianą ujęte w części badawczej, powinien był także zdecydowanie mocniej podkreślić teoretyczny aspekt problemów i przyczyn niepowodzeń wdrażania zmiany. W tym aspekcie Autor nawiązuje do postaw i zachowań pracowników, które stanowią główny lecz nie jedyny powód nieskutecznej modyfikacji działalności organizacji. W związku z czym proszę o odpowiedź na pytanie, jakie inne przyczyny poza oporem pracowników wpływają na niepowodzenie zmiany? W pracy Doktorant wyczerpująco i trafnie przedstawił najważniejsze wnioski przeprowadzonych badań. Przedstawiona mi rozprawa doktorska doskonale wpisuje się w aktualny problem zrównoważonego rozwoju i konieczności zwiększenia znaczenia transportu kolejowego w systemie transportowym kraju. Jednocześnie praca nie jest pozbawiona różnego rodzaju błędów: 1. Na str. 33. Autor prezentuje tabelę 1.4., której tytuł jest moim zdaniem nie pełny Charakterystyka typów sieci komunikacji zależnie od budowy". Od jakiej budowy typy sieci są zależne? 2. Zdanie na str. 38 Niewłaściwie realizowany proces komunikacji, wynikający głównie z różnicy w postrzeganiu wiadomości przez pracowników, różnicy językowej, zakłóceń przepływu, niepotrzebnej komunikacji werbalnej i niewerbalnej oraz emocjonalnym podejściu do informacji, powodują występowanie tzw. błędów komunikacyjnych", jest niepoprawne stylistycznie. 3. Tytuł tabeli 2.2. na str. 66 brzmi Etap przygotowania programu restrukturyzacyjnego", tymczasem w tabeli zawarto raczej kluczowe elementy tego planu niż następujące po sobie etapy. 4. Na str. 115 Autor wymienia i krótko opisuje trzy modele zarządzania koleją, szkoda że Autor nie podjął próby graficznego zaprezentowania tych modeli. 5. Na str.121 tytuł tabeli 3.2. posiada tytuł: Liczba pasażerokilometrów w transporcie kolejowym w latach 1990-2011", jednak dane w tabeli obejmują jedynie dane od 1990 do 2001 roku. 5
6. Z uwagi na trwające procesy restrukturyzacyjne w branży kolejowej oraz obserwowane zmiany podmiotowe, pytanie metryczkowe zawarte w kwestionariuszu badawczym dotyczące czasu funkcjonowania podmiotu na rynku, uważam za zbędne. 7. Dla lepszej przejrzystości analizowanych badań, Autor powinien był odrębnie potraktować w strukturze pracy badawczej wyniki uzyskane odnośnie zarządzania procesem restrukturyzacji i zmiany (str. 169). 8. Autor wypełniając tabele w rozdz. 5, w przypadku wartości nieistotnych jednym razem przedstawia tę wartość jako liczbę, a innym wstawia znak zaniedbując spójność oznaczeń. 9. Rysunki na str. 140 i 142 posiadają ten sam numer. Ponadto zauważa się: 1. Błędy typu literówki w tekście i elementach graficznych. 2. Nie przy wszystkich źródłach internetowych zostały podane daty dostępu do nich. 3. Nie wszystkie źródła literaturowe posiadają numer strony. 4. Uwagi dyskusyjne Pytanie 1. Na stronie 181 i wcześniej, doktorant wskazuje na niski poziom wiedzy pracowników z zakresu zmian zachodzących w ich podmiocie. Czy w takim razie przeprowadzone badania można uznać za wiarygodne? Pytanie 2. Na stronie 184 doktorant pisze: Struktura łych odpowiedzi wskazuje jednocześnie, że w opinii pracowników zauważono pozytywne skutki wdrożenia zmian, ale nie wiążą się one z diametralnymi korzyściami dla działalności ich przedsiębiorstw czy ich samych". Moje pytanie brzmi następująco: Jakie korzyści z wdrażania zmiany w badanych podmiotach zaobserwowano? Pytanie 3. Wyniki badań prezentują obraz zarządzania zmianą i procesem restrukturyzacji z perspektywy pracownika, często szeregowego. Czy doktorant odniósł je do rzeczywistych wyrażonych liczbowo wyników działalności przedsiębiorstw? Pytanie 4. Na str. 191 doktorant napisał Uzyskane wyniki istotności relacji można więc odnieść zarówno do zarządzania procesem restrukturyzacji, jak i zmiany. Jednocześnie ogranicza to możliwość badania w zakresie identyfikacji różnic i podobieństw między 6
rozważanymi procesami". Dlaczego możliwość ta została ograniczona a może niemożliwa do wykonania? 5. Konkluzja Reasumując stwierdzam, że recenzowana rozprawa doktorska spełnia wymogi Ustawy z dnia 14 marca 2003 o stopniach naukowych i tytule naukowym oraz o stopniach i tytule w zakresie sztuki (Dz.U. Nr 65, poz. 595 z 2003 r. oraz Dz.U. Nr 164, poz. 1365 z 2005 r.) i może być, moim zdaniem, podstawą do ubiegania się o nadanie stopnia doktora z dziedziny nauk o zarządzaniu. Wnoszę zatem o dopuszczenie jej do publicznej obrony przed Radą Wydziału Zarządzania Politechniki Częstochowskiej. 7