Metodyka pracy sędziego

Metodyka pracy sędziego w sprawach cywilnych Henryk Pietrzkowski Wydanie 6

Redaktor prowadzący: Katarzyna Bojarska Opracowanie redakcyjne: Zespół Opracowanie techniczne: Agnieszka Dymkowska-Szeszko Projekt okładki i stron tytułowych: Michał Piotrowski Copyright by LexisNexis Polska Sp. z o.o. 2012 Wszelkie prawa zastrzeżone. Żadna część tej książki nie może być powielana ani rozpowszechniana za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody Autora i wydawcy. ISBN 978-83-7806-418-3 LexisNexis Polska Sp. z o.o. Ochota Office Park 1, Al. Jerozolimskie 181, 02 222 Warszawa tel. 22 572 95 00, faks 22 572 95 68 Infolinia: 22 572 99 99 Redakcja: tel. 22 572 83 26, 22 572 83 28, 22 572 83 11, faks 22 572 83 92 www.lexisnexis.pl, e-mail: biuro@lexisnexis.pl Księgarnia Internetowa: dostępna ze strony www.lexisnexis.pl

Spis treści Wykaz skrótów....................................................... 17 Przedmowa.......................................................... 19 Wprowadzenie....................................................... 21 Zbiór zasad etyki zawodowej sędziów..................................... 25 ROZDZIAŁ I. Zagadnienia ogólne........................................ 29 1. Prawo do sądu...................................................... 29 2. Prawo do rzetelnego procesu a zasada prawdy materialnej w kontradyktoryjnym postępowaniu....................................................... 34 3. Prawo do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Skarga na przewlekłość postępowania..................................................... 41 4. Prawo do informacji i pouczeń co do czynności procesowych................ 51 A. Uwagi wstępne................................................... 51 B. Obligatoryjne pouczenia........................................... 53 C. Fakultatywne pouczenia............................................ 54 D. Skutki zaniedbań sądu w zakresie obowiązku udzielenia pouczeń........... 55 5. System gromadzenia materiału procesowego.............................. 57 A. Obowiązki sądu i stron w zakresie koncentracji materiału procesowego i zapewnienia szybkości postępowania................................ 57 B. System dyskrecjonalnej władzy sędziego. System prekluzji................. 58 C. Dyskrecjonalna władza sędziego w postępowaniu nieprocesowym........... 66 D. Utrata prawa powoływania się na uchybienia procesowe sądu.............. 67 ROZDZIAŁ II. Przedmiot procesu cywilnego. Droga sądowa.................. 74 1. Przedmiot procesu cywilnego.......................................... 74 2. Dopuszczalność i niedopuszczalność drogi sądowej......................... 75 A. Dopuszczalność drogi sądowej. Pojęcie sprawa cywilna.................. 75 B. Niedopuszczalność drogi sądowej..................................... 79 5

Spis treści ROZDZIAŁ III. Rodzaje postępowania cywilnego. Właściwość trybu postępowania rozpoznawczego............ 83 1. Rodzaje postępowania cywilnego....................................... 83 2. Właściwość trybu postępowania rozpoznawczego........................... 86 A. Rozpoznanie sprawy według przepisów o postępowaniu zwykłym i odrębnym.. 86 B. Czynności przewodniczącego związane z oceną charakteru sprawy cywilnej oraz trybu postępowania........................................... 88 C. Czynności sądu związane z oceną charakteru sprawy cywilnej oraz trybu postępowania.................................................... 89 D. Sprawa przeciwko syndykowi masy upadłości........................... 91 ROZDZIAŁ IV. Wpływ postępowania i wyroku karnego na postępowanie i orzeczenie cywilne...................................... 94 1. Moc wiążąca prawomocnych skazujących wyroków karnych.................. 94 A. Uwagi wstępne................................................... 94 B. Zakończenie postępowania karnego przed wszczęciem postępowania cywilnego.. 94 C. Prowadzenie postępowania karnego równolegle z postępowaniem cywilnym.. 99 D. Wszczęcie postępowania karnego po zakończeniu postępowania cywilnego... 101 2. Okoliczności wyłączające prejudycjalność prawomocnych skazujących wyroków karnych................................................... 101 ROZDZIAŁ V. Właściwość sądu.......................................... 103 1. Uwagi ogólne o właściwości sądu....................................... 103 2. Właściwość rzeczowa................................................. 106 3. Właściwość miejscowa.............................................. 114 ROZDZIAŁ VI. Skład sądu. Wyłączenie sędziego............................ 118 1. Skład sądu......................................................... 118 2. Wyłączenie sędziego................................................. 121 A. Uwagi wstępne................................................... 121 B. Czynności sędziego................................................ 124 C. Czynności sądu................................................... 124 D. Wyłączenie referendarza sądowego, ławnika, prokuratora oraz innych organów sądowych....................................................... 127 ROZDZIAŁ VII. Strony................................................. 129 1. Zdolność sądowa.................................................... 129 A. Podmioty, którym przysługuje zdolność sądowa......................... 129 AA. Uwagi ogólne................................................ 129 AB. Osoby fizyczne i osoby prawne................................... 130 AC. Podmioty samodzielne niebędące osobami prawnymi mające zdolność prawną. Pojęcie organizacje pozarządowe................. 130 AD. Podmioty działające na podstawie przepisów w sprawach dotyczących określonych praw i obowiązków związanych z pewną wydzieloną masą majątkową................................................... 133 AE. Podmioty niesamodzielne, którym przepisy szczególne przyznają samodzielną pozycję w postępowaniu sądowym..................... 134 B. Czynności sądu w razie stwierdzenia braku zdolności sądowej.............. 141 6

Spis treści 2. Zdolność procesowa................................................ 145 A. Uwagi wstępne................................................... 145 B. Brak zdolności procesowej osób fizycznych............................. 146 C. Zdolność procesowa podmiotów niebędących osobami fizycznymi. Podmiot nieistniejący..................................................... 148 3. Dokonywanie czynności procesowych przez osoby prawne i inne organizacje.... 149 4. Sytuacja prawna Skarbu Państwa w postępowaniu sądowym................ 150 A. Uwagi ogólne.................................................... 150 B. Materialnoprawna konstrukcja reprezentacji Skarbu Państwa.............. 151 C. Procesowa konstrukcja reprezentacji Skarbu Państwa..................... 156 D. Reprezentacja Skarbu Państwa przez kilka jednostek organizacyjnych........ 158 E. Oznaczenie Skarbu Państwa jako strony w postępowaniu sądowym.......... 159 F. Zastępstwo procesowe Skarbu Państwa wykonywane przez Prokuratorię Generalną........................................ 162 5. Legitymacja procesowa............................................... 171 6. Współuczestnictwo w sporze........................................... 172 A. Współuczestnictwo formalne i materialne.............................. 172 B. Współuczestnictwo konieczne....................................... 177 C. Współuczestnictwo jednolite........................................ 179 D. Współuczestnictwo procesowe w osobowych spółkach handlowych.......... 180 7. Interwencja główna i uboczna, przypozwanie.............................. 182 A. Interwencja główna............................................... 182 B. Interwencja uboczna............................................... 183 C. Przypozwanie.................................................... 188 D. Zawiadomienie gminy w sprawie o opróżnienie lokalu.................... 190 ROZDZIAŁ VIII. Podmiotowe przekształcenia w procesie.................... 192 1. Zmiana strony a sprostowanie oznaczenia strony........................... 192 A. Uwagi wstępne................................................... 192 B. Całkowity brak legitymacji procesowej biernej oraz dopozwanie............ 195 C. Całkowity brak legitymacji procesowej czynnej.......................... 197 D. Częściowy brak legitymacji procesowej czynnej i biernej................. 198 E. Czynności sądu związane z żądaniem wezwania osób trzecich do sprawy..... 200 2. Usuwanie błędów popełnionych przy przekształceniach podmiotowych......... 201 3. Skutki prawne przekształceń podmiotowych.............................. 204 ROZDZIAŁ IX. Pełnomocnicy procesowi................................... 206 1. Zdolność postulacyjna, rodzaje pełnomocnictwa............................ 206 2. Należyte umocowanie pełnomocnika, forma pełnomocnictwa, podpis na pełnomocnictwie, uwierzytelnianie odpisów pełnomocnictwa i dokumentów..... 211 3. Pełnomocnictwo radcy prawnego....................................... 218 4. Prostowanie, odwoływanie oraz zatwierdzanie oświadczeń i czynności pełnomocnika............................................. 218 5. Ustanowienie przez sąd adwokata lub radcy prawnego dla strony. Koszty nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.......................... 219 6. Wygaśnięcie i wypowiedzenie pełnomocnictwa............................ 228 7

Spis treści ROZDZIAŁ X. Koszty postępowania...................................... 230 1. Uwagi wstępne...................................................... 230 2. Pojęcie kosztów procesu i kosztów sądowych.............................. 231 3. Zasady uiszczania kosztów sądowych.................................... 235 A. Zasady ogólne.................................................... 235 B. Zasady uiszczania opłat sądowych przez profesjonalnych pełnomocników..... 237 4. Zwolnienie od kosztów sądowych....................................... 239 5. Rozliczanie kosztów tymczasowo poniesionych przez Skarb Państwa........... 248 6. Zasady zwrotu kosztów postępowania.................................... 250 A. Uwagi wstępne................................................... 250 B. Zwrot kosztów w procesie........................................... 252 C. Zwrot kosztów w postępowaniu nieprocesowym......................... 258 7. Czynności referendarza sądowego w zakresie orzekania o kosztach............ 260 ROZDZIAŁ XI. Czynności procesowe..................................... 264 1. Pisma procesowe.................................................... 264 2. Usuwanie braków formalnych pism procesowych........................... 267 ROZDZIAŁ XII. Doręczenia i terminy..................................... 275 1. Doręczenia......................................................... 275 A. Zasada oficjalności doręczeń........................................ 275 B. Doręczenie właściwe............................................... 278 C. Doręczenie zastępcze.............................................. 280 D. Doręczenie awizowane............................................. 281 E. Doręczenie elektroniczne........................................... 284 F. Doręczenie w razie odmowy przyjęcia korespondencji oraz w razie zaniedbania obowiązku zawiadomienia o zmianie miejsca zamieszkania..... 284 G. Domniemanie doręczenia........................................... 284 H. Doręczenie na adres podany w rejestrze sądowym (KRS), rejestrze albo ewidencji na podstawie odrębnych przepisów oraz na adres oznaczonej skrytki pocztowej.. 286 I. Doręczanie osobom mającym pełnomocnika procesowego lub osobę upoważnioną do odbioru pism....................................... 286 J. Ocena sądu w zakresie skuteczności doręczenia pism sądowych............. 288 K. Doręczenie kuratorowi............................................. 290 2. Terminy........................................................... 292 A. Pojęcie i rodzaje terminów.......................................... 292 B. Rozpoczęcie biegu terminu oraz zasady obliczania terminów............... 295 C. Uchybienie terminowi.............................................. 298 D. Przywrócenie terminu............................................. 300 E. Brak winy w uchybieniu terminowi jako przesłanka zasadności wniosku o przywrócenie terminu............................................ 304 F. Zaskarżalność zarządzenia i postanowienia wydanego w przedmiocie wniosku o przywrócenie terminu............................................ 307 ROZDZIAŁ XIII. Zawieszenie i umorzenie postępowania..................... 310 1. Uwagi wstępne...................................................... 310 2. Zawieszenie postępowania............................................. 312 A. Zawieszenie postępowania z mocy prawa.............................. 312 8

Spis treści B. Obligatoryjne zawieszenie postępowania z urzędu....................... 312 C. Śmierć pełnomocnika.............................................. 319 D. Obligatoryjne zawieszenie postępowania na wniosek..................... 320 E. Fakultatywne zawieszenie postępowania z urzędu....................... 321 F. Fakultatywne zawieszenie postępowania na wniosek..................... 327 G. Skutki zawieszenia postępowania.................................... 328 H. Podjęcie zawieszonego postępowania.................................. 330 3. Umorzenie postępowania.............................................. 332 A. Umorzenie postępowania uprzednio zawieszonego....................... 332 B. Umorzenie postępowania z mocy prawa oraz postanowienia sądu........... 333 ROZDZIAŁ XIV. Mediacja. Postępowanie pojednawcze. Ugoda sądowa......... 336 1. Mediacja............................................................ 336 2. Postępowanie pojednawcze............................................ 341 3. Ugoda sądowa...................................................... 343 A. Rola sędziego (sądu) w dążeniu do zawarcia ugody sądowej................ 343 B. Istota ugody sądowej............................................... 345 C. Skutki prawne zawarcia ugody sądowej i możliwość uchylenia się od nich.... 348 ROZDZIAŁ XV. Pozew. Powództwo....................................... 353 1. Relacje między pozwem i powództwem. Rodzaje powództw. Składniki pozwu.... 353 A. Uwagi wstępne................................................... 353 B. Określenie żądania w pozwie o zasądzenie świadczenia................... 354 C. Określenie żądania w pozwie wniesionym na podstawie art. 189 i 189 1 k.p.c. oraz art. 10 u.k.w.h................................................ 356 CA. Powództwo o ustalenie istnienia albo nieistnienia stosunku prawnego lub prawa................................................... 356 CB. Powództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa wytoczone w celu oceny skutków podatkowych............. 359 CC. Powództwo o ustalenie stanu prawnego księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym............................................. 360 D. Określenie żądania w pozwie o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa.. 366 E. Przytoczenie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie oraz właściwość sądu.............................................. 366 F. Fakultatywne składniki pozwu....................................... 368 2. Dekretacja pozwu................................................... 369 3. Skutki doręczenia pozwu.............................................. 370 4. Skutki wytoczenia powództwa. Częściowe dochodzenie świadczenia........... 372 5. Odrzucenie pozwu................................................... 374 A. Uwagi wstępne................................................... 374 B. Stan sprawy w toku............................................... 375 C. Powaga rzeczy osądzonej........................................... 375 D. Postanowienie o odrzuceniu pozwu................................... 378 E. Zakaz odrzucenia pozwu........................................... 379 6. Cofnięcie pozwu i zrzeczenie się roszczenia............................... 380 7. Kumulacja roszczeń. Zmiana powództwa................................. 385 A. Kumulacja roszczeń............................................... 385 B. Zmiana powództwa............................................... 387 9

Spis treści 8. Zarzuty pozwanego.................................................. 392 9. Uznanie powództwa.................................................. 395 10. Powództwo wzajemne............................................... 397 ROZDZIAŁ XVI. Posiedzenia sądowe. Rozprawa............................ 403 1. Posiedzenia sądowe.................................................. 403 2. Rozprawa.......................................................... 405 A. Przygotowanie rozprawy, odpowiedź na pozew.......................... 405 B. Przebieg posiedzenia, jego otwarcie, wywołanie sprawy................... 412 C. Etapy rozprawy................................................... 416 D. Odroczenie rozprawy.............................................. 420 E. Protokół rozprawy................................................. 423 F. Postanowienie zarządzające oddzielną rozprawę oraz postanowienie zarządzające połączenie kilku spraw.................................. 427 G. Otwarcie zamkniętej rozprawy na nowo............................... 429 ROZDZIAŁ XVII. Postępowanie dowodowe................................ 432 1. Przedmiot dowodu................................................... 432 2. Dowód prima facie................................................... 435 3. Ciężar udowodnienia. Dopuszczenie przez sąd dowodu niewskazanego przez stronę........................................................ 436 4. Wniosek dowodowy. Postanowienie dowodowe............................ 440 5. Odmowa dopuszczenia dowodu......................................... 444 6. Zabezpieczenie dowodów i środki dowodowe.............................. 449 A. Zabezpieczenie dowodów........................................... 449 B. Środki dowodowe................................................. 449 BA. Podział środków dowodowych................................... 449 BB. Dowód z dokumentów......................................... 450 BC. Dowód z zeznań świadków...................................... 455 BD. Dowód z opinii biegłych........................................ 459 BE. Dowód z oględzin............................................. 464 BF. Dowód z przesłuchania stron.................................... 465 BG. Dowód z grupowego badania krwi................................ 468 BH. Dowód z przyrządów utrwalających albo przenoszących obrazy lub dźwięki 470 BI. Dowód z innych środków....................................... 471 C. Środki niebędące dowodem......................................... 471 CA. Prywatne ekspertyzy.......................................... 471 CB. Dowód z akt................................................. 472 7. Ocena dowodów..................................................... 472 8. Postępowanie dowodowe przed sądem drugiej instancji...................... 476 9. Pomoc sądowa...................................................... 480 ROZDZIAŁ XVIII. Wyroki i postanowienia................................. 483 1. Uwagi wstępne...................................................... 483 2. Wyroki............................................................ 484 A. Wydanie wyroku.................................................. 484 AA. Narada nad wyrokiem......................................... 484 AB. Zdanie odrębne............................................... 486 10

Spis treści AC. Ogłoszenie wyroku............................................ 487 B. Podstawowe zasady wyrokowania.................................... 491 BA. Stan rzeczy istniejący w chwili wyrokowania. Reguły intertemporalne... 491 BB. Przedmiot orzekania........................................... 494 BC. Podstawa faktyczna i prawna wyroku. Zbieg podstaw prawnych odpowiedzialności............................................ 497 BD. Rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty........................ 499 BE. Zasądzenie odpowiedniej sumy według oceny sądu................... 501 BF. Zastrzeżenie na rzecz pozwanego prawa do powołania się w toku egzekucji na ograniczenie odpowiedzialności................. 502 C. Wyrok częściowy i wstępny......................................... 503 D. Wyrok zaoczny................................................... 507 DA. Przesłanki wydania wyroku zaocznego............................ 507 DB. Uchylenie wyroku zaocznego z urzędu............................. 511 DC. Sprzeciw od wyroku zaocznego.................................. 512 DD. Zawieszenie rygoru natychmiastowej wykonalności.................. 513 DE. Przykłady tenorów wyroków wydanych na podstawie art. 347 k.p.c...... 514 DF. Koszty rozprawy zaocznej....................................... 516 E. Natychmiastowa wykonalność wyroków............................... 517 F. Sprostowanie, uzupełnienie i wykładnia wyroku......................... 520 FA. Sprostowanie wyroku.......................................... 520 FB. Uzupełnienie wyroku.......................................... 524 FC. Wykładnia wyroku............................................ 528 G. Komparycja wyroku oraz wybrane wzory tenorów wyroków................ 529 GA. Uwagi ogólne................................................ 529 GB. Wzory wyroków rozstrzygających o różnych żądaniach................ 529 GC. Tenory wyroków w sprawach z powództw o zasądzenie świadczenia..... 530 GD. Tenory wyroków w sprawach z powództw o ustalenie istnienia (nieistnienia) stosunku prawnego lub prawa oraz o ukształtowanie stosunku prawnego lub prawa................................... 534 GE. Wybrane tenory wyroków....................................... 534 GF. Wybrane tenory postanowień w postępowaniu nieprocesowym......... 538 GG. Tenory wyroków sądu drugiej instancji............................ 539 GH. Tenory wyroków Sądu Najwyższego............................... 540 H. Pisemne uzasadnienie orzeczeń sądowych.............................. 541 HA. Uwagi ogólne................................................ 541 HB. Uzasadnienie orzeczenia sądu pierwszej instancji.................... 543 HC. Uzasadnienie orzeczenia sądu drugiej instancji i Sądu Najwyższego...... 545 HD. Charakter terminu do sporządzenia uzasadnienia orzeczenia sądowego... 546 HE. Konstrukcja i technika sporządzania uzasadnień orzeczeń sądowych..... 547 HF. Skutki procesowe wadliwie sporządzonego uzasadnienia wyroku........ 553 3. Postanowienia...................................................... 554 A. Uwagi wstępne................................................... 554 B. Postanowienia kończące postępowanie w sprawie i postanowienia niekończące postępowania w sprawie............................................ 555 C. Postanowienia zaskarżalne zażaleniem i niezaskarżalne................. 558 CA. Uwagi ogólne................................................ 558 CB. Zaskarżalność postanowień w postępowaniu nieprocesowym........... 560 D. Postanowienia wydawane na posiedzeniu jawnym oraz niejawnym.......... 561 11

Spis treści ROZDZIAŁ XIX. Środki zaskarżenia...................................... 563 1. Uwagi wstępne...................................................... 563 2. Apelacja........................................................... 565 A. Apelacja oraz postępowanie apelacyjne................................ 565 B. Granice apelacji i podstawy rozstrzygnięcia............................ 576 C. Nowe fakty i dowody w postępowaniu apelacyjnym...................... 580 D. Zakres zaskarżenia oraz zakaz reformationis in peius..................... 581 E. Niedopuszczalność zmiany żądania w postępowaniu apelacyjnym........... 586 F. Orzeczenia sądu drugiej instancji.................................... 587 G. Nieważność postępowania.......................................... 589 3. Skarga kasacyjna.................................................... 591 A. Istota postępowania kasacyjnego. Dopuszczalność skargi kasacyjnej......... 591 AA. Uwagi ogólne................................................ 591 AB. Przymus adwokacko-radcowski. Pełnomocnictwo w postępowaniu kasacyjnym.................................... 594 AC. Termin do wniesienia skargi..................................... 596 B. Wymagania formalne i dotyczące treści skargi kasacyjnej................ 596 BA. Uwagi ogólne................................................ 596 BB. Badanie dopuszczalności skargi kasacyjnej w Sądzie Najwyższym....... 605 BC. Rozpoznanie merytoryczne skargi kasacyjnej....................... 606 4. Zażalenie.......................................................... 607 A. Zażalenie jako środek odwoławczy na postanowienie sądu pierwszej instancji.... 607 B. Zażalenie na postanowienie sądu drugiej instancji....................... 611 BA. Zażalenie do Sądu Najwyższego.................................. 611 BB. Zażalenie do innego równorzędnego składu sądu drugiej instancji (tzw. zażalenie poziome)....................................... 612 5. Skarga o wznowienie postępowania..................................... 615 A. Charakter skargi.................................................. 615 B. Pełnomocnictwo procesowe w postępowaniu wznowieniowym.............. 617 C. Dopuszczalność skargi. Orzeczenia podlegające zaskarżeniu................ 617 D. Właściwość sądu. Termin do wniesienia skargi.......................... 619 E. Wymagania formalne zwykłe oraz konstrukcyjne skargi................. 620 F. Podstawy wznowienia............................................. 621 G. Fakultatywne składniki skargi....................................... 626 H. Przebieg postępowania wznowieniowego.............................. 627 I. Zaskarżalność orzeczeń wydanych w następstwie rozpoznania skargi........ 630 6. Odpowiedzialność państwa za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia....... 631 A. Odpowiedzialność państwa za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy wykonywaniu władzy publicznej............. 631 AA. Uwagi wstępne............................................... 631 AB. Ogólne przesłanki odpowiedzialności............................. 634 AC. Szczególne przesłanki odpowiedzialności.......................... 635 AD. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną działalnością władczą w sferze legislacyjnej.......................................... 636 AE. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną niewydaniem orzeczenia lub decyzji administracyjnej..................................... 637 12

Spis treści AF. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wydaniem orzeczenia lub decyzji administracyjnej..................................... 638 B. Skarga o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia..... 639 BA. Uwagi wstępne............................................... 639 BB. Orzeczenia podlegające zaskarżeniu skargą......................... 642 BC. Podmioty uprawnione do wniesienia skargi......................... 643 BD. Termin do wniesienia skargi. Przymus adwokacko-radcowski........... 644 BE. Wymagania formalne zwykłe oraz konstrukcyjne skargi............... 645 BF. Przyjęcie i odmowa przyjęcia skargi do rozpoznania.................. 652 BG. Uwzględnienie oraz oddalenie skargi.............................. 653 7. Skarga na orzeczenie referendarza sądowego.............................. 654 ROZDZIAŁ XX. Postępowania odrębne.................................... 666 1. Uwagi wstępne...................................................... 666 2. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych..... 667 A. Pojęcie sprawy z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych............ 667 B. Najistotniejsze odrębności postępowania w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.......................................... 669 BA. Postępowanie w sprawach z zakresu prawa pracy.................... 669 BB. Postępowanie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.......... 673 3. Postępowanie w sprawach gospodarczych............................... 676 A. Uwagi ogólne.................................................... 676 B. Rozpoznawanie spraw gospodarczych, w których postępowanie wszczęto przed 3 maja 2012 r................................................ 677 C. Rozpoznawanie spraw gospodarczych, w których postępowanie wszczęto najwcześniej 3 maja 2012 r.......................................... 690 4. Postępowanie nakazowe.............................................. 692 A. Charakter postępowania, właściwość sądu, pozew nakazowy............... 692 B. Nakaz zapłaty.................................................... 694 C. Nakaz zapłaty jako tytuł zabezpieczenia............................... 697 D. Nakaz zapłaty jako tytuł egzekucyjny................................. 697 E. Zarzuty od nakazu zapłaty.......................................... 698 F. Postępowanie po wniesieniu zarzutów od nakazu zapłaty.................. 700 5. Postępowanie upominawcze........................................... 704 A. Charakter postępowania. Przesłanki wydania nakazu zapłaty.............. 704 B. Sprzeciw od nakazu zapłaty......................................... 707 6. Postępowanie uproszczone............................................. 709 A. Właściwość sądu. Rodzaje spraw..................................... 709 B. Wzajemne relacje postępowania uproszczonego i innych postępowań odrębnych....................................................... 710 C. Najistotniejsze odrębności postępowania uproszczonego................... 712 7. Postępowanie w sprawach o naruszenie posiadania......................... 716 8. Europejskie postępowanie w sprawach transgranicznych..................... 718 A. Uwagi ogólne.................................................... 718 B. Europejskie postępowanie nakazowe.................................. 720 BA. Uwagi wstępne............................................... 720 BB. Warunki rozpoznania sprawy w europejskim postępowaniu nakazowym.. 721 BC. Wyłączenie stosowania przepisów o innych postępowaniach odrębnych... 721 BD. Właściwość rzeczowa i miejscowa sądu............................ 722 13

Spis treści BE. Kompetencje referendarza sądowego.............................. 722 BF. Posiedzenie sądowe........................................... 722 BG. Pozew...................................................... 723 BH. Europejski nakaz zapłaty co do części roszczenia.................... 723 BI. Sprzeciw od europejskiego nakazu zapłaty......................... 724 BJ. Umorzenie postępowania....................................... 724 BK. Ponowne badanie europejskiego nakazu zapłaty w państwie pochodzenia... 724 BL. Stwierdzenie wykonalności europejskiego nakazu zapłaty............. 725 BŁ. Wykonalność europejskiego nakazu zapłaty........................ 726 BM. Postępowanie o nadanie klauzuli wykonalności europejskiemu nakazowi zapłaty..................................................... 728 BN. Tekst Rozporządzenia (WE) Nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady...................................................... 729 C. Europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń.................. 742 CA. Postępowanie................................................ 742 CB. Zakończenie postępowania..................................... 746 CC. Tekst Rozporządzenia (WE) Nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady...................................................... 750 9. Elektroniczne postępowanie upominawcze................................ 762 A. Uwagi wstępne................................................... 762 B. Wnoszenie i doręczanie pism........................................ 763 C. Pozew.......................................................... 763 D. Sprzeciw od nakazu zapłaty......................................... 764 E. Postępowanie po wniesieniu sprzeciwu................................ 764 F. Pełnomocnictwo.................................................. 765 G. Podpis elektroniczny............................................... 766 H. Droga elektroniczna w postępowaniu egzekucyjnym.................... 766 ROZDZIAŁ XXI. Sąd polubowny......................................... 768 1. Uwagi wstępne...................................................... 768 2. Zapis na sąd polubowny............................................... 770 3. Kompetencje sądu państwowego........................................ 772 4. Skarga o uchylenie wyroku sądu polubownego............................. 773 5. Uznanie i stwierdzenie wykonalności wyroku sądu polubownego lub ugody przed nim zawartej.......................................... 775 ROZDZIAŁ XXII. Czynności sądu w postępowaniu klauzulowym i egzekucyjnym (wybrane zagadnienia).................................. 776 1. Nadzór sądowy (judykacyjny) nad czynnościami komornika.................. 776 2. Skarga na czynności komornika........................................ 783 3. Zażalenie w postępowaniu egzekucyjnym................................. 790 4. Postępowanie klauzulowe............................................. 793 A. Nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu.................. 793 B. Egzekucja z określonych przedmiotów majątku wspólnego małżonków mimo braku klauzuli przeciwko małżonkowi dłużnika.................... 805 C. Postępowanie klauzulowe przeciwko małżonkowi dłużnika................ 806 CA. Ograniczenie odpowiedzialności małżonka dłużnika do majątku objętego wspólnością ustawową......................................... 806 14

Spis treści CB. Ograniczenie odpowiedzialności małżonka dłużnika do przedsiębiorstwa wchodzącego w skład majątku wspólnego.......................... 810 CC. Umowa majątkowa małżeńska a nadanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika.......................................... 811 D. Klauzula wykonalności w wypadku przejścia uprawnienia lub obowiązku po powstaniu tytułu egzekucyjnego..................................... 812 E. Klauzula wykonalności przeciwko nabywcy przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego......................................................... 815 EA. Uwagi ogólne................................................ 815 EB. Niemożność uzyskania lub trudności z uzyskaniem dokumentu stwierdzającego zbycie przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego...... 817 EC. Zakres podmiotowy tytułu wykonawczego wystawionego przeciwko zbywcy przedsiębiorstwa....................................... 818 ED. Zbycie przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego po wszczęciu postępowania egzekucyjnego.................................... 820 5. Powództwa przeciwegzekucyjne........................................ 821 A. Uwagi wstępne. Właściwość sądu..................................... 821 B. Powództwo opozycyjne............................................. 823 BA. Uwagi ogólne................................................ 823 BB. Powództwo opozycyjne na podstawie art. 840 1 pkt 1 k.p.c........... 824 BC. Powództwo opozycyjne na podstawie art. 840 1 pkt 2 k.p.c........... 827 BD. Powództwo opozycyjne na podstawie art. 840 1 pkt 3 k.p.c........... 832 BE. Powództwo opozycyjne na podstawie art. 840 2 k.p.c.................. 833 BF. Odmowa wykonania tytułu wykonawczego opatrzonego zaświadczeniem europejskiego tytułu egzekucyjnego............................... 834 C. Powództwo ekscydencyjne.......................................... 835 D. Powództwo ekscydencyjne w razie egzekucji administracyjnej.............. 838 6. Wyjawienie majątku.................................................. 840 A. Uwagi wstępne................................................... 840 B. Wniosek o wyjawienie majątku...................................... 842 C. Posiedzenie sądu. Środki przymusu................................... 842 D. Postanowienie w przedmiocie wyjawienia majątku....................... 846 E. Nowy wykaz i przyrzeczenie........................................ 846 7. Czynności sądu w egzekucji z nieruchomości.............................. 847 A. Uwagi wstępne................................................... 847 B. Stadium zajęcia nieruchomości....................................... 848 C. Stadium opisu i oszacowania........................................ 852 D. Stadium licytacji.................................................. 854 E. Stadium przybicia................................................. 856 F. Stadium przysądzenia własności..................................... 863 G. Plan podziału sumy uzyskanej z egzekucji z nieruchomości................ 867 8. Egzekucja świadczeń niepieniężnych, w której organem egzekucyjnym jest sąd... 875 A. Uwagi wstępne................................................... 875 B. Egzekucja oświadczenia woli........................................ 876 C. Egzekucja czynności zastępowalnej................................... 880 D. Egzekucja wykonania czynności, której za dłużnika nie może wykonać inna osoba (czynności niezastępowanej), oraz egzekucja zaniechania pewnej czynności lub nieprzeszkadzania czynności wierzyciela................... 885 DA. Środki przymusu............................................. 885 15

Spis treści DB. Stosunek między grzywną a zapłatą określonej sumy pieniężnej na rzecz wierzyciela.................................................. 887 DC. Podstawa egzekucji wykonania czynności niezastępowalnej oraz egzekucji obowiązku zaniechania pewnej czynności lub nieprzeszkadzania czynności wierzyciela........................ 888 DD. Właściwość sądu.............................................. 891 DE. Wniosek o wszczęcie egzekucji.................................. 891 DF. Fazy egzekucji wykonania czynności niezastępowalnej................ 893 DG. Przebieg egzekucji obowiązku zaniechania pewnej czynności lub nieprzeszkadzania czynności wierzyciela........................ 896 DH. Zamiana grzywny na areszt. Zarządzenie wykonania aresztu........... 898 9. Odebranie osoby podlegającej władzy rodzicielskiej lub pozostającej pod opieką oraz wykonywanie kontaktów z dzieckiem................................ 900 Skorowidz........................................................... 902

Wykaz skrótów Biul. SN Biuletyn Sądu Najwyższego d.k.p.c. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 29 listopada 1930 r. Kodeks postępowania cywilnego (tekst jedn. Dz.U. z 1950 r. Nr 43, poz. 394 ze zm.) nie obowiązuje d.u.k.s.c. ustawa z 13 czerwca 1967 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 9, poz. 88 ze zm.) nie obowiązuje instr. sąd. zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej (Dz.Urz. MS Nr 5, poz. 22 ze zm.) k.c. ustawa z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.) k.k. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) k.k.w. ustawa z 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) k.p. ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz.U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 ze zm.) k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 ze zm.) k.r.o. ustawa z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 59 ze zm.) k.s.h. ustawa z 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 ze zm.) k.z. rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 27 października 1933 r. Kodeks zobowiązań (Dz.U. Nr 82, poz. 598 ze zm.) nie obowiązuje Konstytucja RP Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze sprost. i zm.) Lex system informacji prawnej Wydawnictwa Wolters Kluwer LexPolonica Serwis Prawniczy LexisNexis Polska sp. z o.o. M.P. Monitor Polski M. Prawn. Monitor Prawniczy NP Nowe Prawo NSA Naczelny Sąd Administracyjny ONSA Orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego OSA Orzecznictwo Sądów Apelacyjnych OSAB Orzecznictwo Sądów Apelacji Białostockiej OSN Orzecznictwo Sądu Najwyższego (do 1962 r.) OSNAPiUS Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNC Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna (od 1995 r.) OSNC-ZD Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna Zbiór Dodatkowy OSNCP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna oraz Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (od 1963 r. do 1994 r.) OSNP Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych (od 2003 r.) OSP Orzecznictwo Sądów Polskich 17

Wykaz skrótów OSPiKA Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych OTK Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego OTK-A Orzecznictwo Trybunału Konstytucyjnego, seria A p.w.k.p.c. ustawa z 17 listopada 1964 r. Przepisy wprowadzające Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 297 ze zm.) PiP Państwo i Prawo PPC Polski Proces Cywilny PPH Przegląd Prawa Handlowego pr. bank. ustawa z 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jedn. Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.) pr. pras. ustawa z 26 stycznia 1984 r. Prawo prasowe (Dz.U. Nr 5, poz. 24 ze zm.) pr. up. napr. ustawa z 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe i naprawcze (tekst jedn. Dz.U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 ze zm.) Prok. i Pr. Prokuratura i Prawo PS Przegląd Sądowy PUG Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego r. wpis sąd. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 17 grudnia 1996 r. w sprawie określenia wysokości wpisów w sprawach cywilnych (Dz.U. Nr 154, poz. 753 ze zm. obowiązywało do 1 marca 2006 r.) reg. sąd. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 23 lutego 2007 r. Re gu lamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 249 ze zm.) rozp. o doręcz. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 12 października 2010 r. w sprawie szczegółowego trybu i sposobu doręczania pism sądowych w postępowaniu cywilnym (Dz.U. Nr 190, poz. 1277) rozp. w spr. CIKW rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 14 sierpnia 2003 r. w sprawie Centralnej Informacji Ksiąg Wieczystych (Dz.U. Nr 162, poz. 1571 ze zm.) rozporządzenie rozporządzenie (WE) nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady nr 1896/2006 z 12 grudnia 2006 r. ustanawiającego postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłaty (Dz.Urz. UE 2006 L 399/1 ze sprost.) rozporządzenie rozporządzenie nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z 21 kwietnr 805/2004 nia 2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych (Dz.Urz. UE 2004 L 143/15 ze zm.) rozporządzenie rozporządzenie (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady nr 861/2007 z 11 lipca 2007 r. ustanawiającego europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń (Dz.Urz. UE 2007 L 199/1) RPO Rzecznik Praw Obywatelskich SA Sąd Apelacyjny SN Sąd Najwyższy TK Trybunał Konstytucyjny u.g.n. ustawa z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 102, poz. 651 ze zm.) u. kom. sąd. ustawa z 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (tekst jedn. Dz.U. z 2011 r. Nr 231, poz. 1376) u.k.s.c. ustawa z 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jedn. Dz.U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594 ze zm.) u.k.w.h. ustawa z 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz. 1361 ze zm.) u.pg ustawa z 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 169, poz. 1417 ze zm.) u.s.p. ustawa z 27 lipca 2001 r. Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. Nr 98, poz. 1070 ze zm.) ustawa nowelizująca ustawa z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania z 16 września 2011 r. cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 233, poz. 1381) ust. o wł. lok. ustawa z 24 czerwca 1994 r. o własności lokali (tekst jedn. Dz.U. z 2000 r. Nr 80, poz. 903 ze zm.) ustawa o SN ustawa z 23 listopada 2002 r. o Sądzie Najwyższym (Dz.U. Nr 240, poz. 2052 ze zm.) Zb. Orz. Zbiór Orzeczeń 18

Przedmowa Książka przedstawia podobnie jak w poprzednich pięciu wydaniach przebieg postępowania cywilnego w ujęciu praktycznym, według kolejności przyjętej w Kodeksie postępowania cywilnego, co umożliwia szybkie dotarcie do rozwiązań sytuacji procesowych powstających w toku rozpoznawania spraw cywilnych. Zakres tematyczny publikacji został poszerzony przez omówienie stanu prawnego wynikającego z kilkunastu nowel do Kodeksu postępowania cywilnego, uchwalonych po ostatnim wydaniu książki. Jej treść została znacznie zmieniona w związku z likwidacją prekluzji dowodowej oraz odrębnego postępowania w sprawach gospodarczych, wprowadzeniem nowego modelu pozyskiwania przez sąd materiału procesowego i jego gromadzenia w ramach systemu dyskrecjonalnej władzy sędziego oraz nałożonego na strony ciężaru wspierania postępowania sądowego. Nową treścią zostały objęte obszerne fragmenty dotyczące funkcji informacyjnej sądu (pouczenia), zdolności sądowej i procesowej, pełnomocnictwa procesowego, zawieszenia postępowania, przygotowania rozprawy i jej przebiegu, postępowań wywołanych wniesieniem sprzeciwu od wyroku zaocznego, sprzeciwu od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym oraz zarzutów w postępowaniu nakazowym, a także skargi na referendarza sądowego. Omówione zostały nowe regulacje dotyczące postępowania apelacyjnego i zażaleniowego. Liczne zmiany wprowadzone do postępowania egzekucyjnego zostały uwzględnione w rozdziale poświęconym postępowaniu klauzulowemu i egzekucyjnemu. Regulacje wprowadzone przez ustawę z 16 września 2011 r. o zmianie ustawy Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 233, poz. 1381), która weszła w życie 3 maja 2012 r., mają zważywszy na ich zakres i znaczenie dla sposobu rozpoznawania spraw znaczenie szczególne. Rozwiązania intertemporalne przyjęte w tej ustawie powodują, że sprawy, w których postępowanie wszczęte zostało przed 3 maja 2012 r. będą prowadzone co do zasady według dotychczasowych reguł, natomiast sprawy, w których postępowanie wszczęte zostało w dniu 3 maja 2012 r. i później, rozpoznawane będą co do zasady zgodnie z nowymi regułami. Nowe regulacje prawne omówione zostały zważywszy na treść art. 9 ust. 1 tej ustawy, z którego wynika, że przepisy ustawy stosuje 19

Przedmowa się do postępowań wszczętych po dniu jej wejścia w życie, z zastrzeżeniem ust. 2 7 ze wskazaniem, w jakich sprawach, ze względu na chwilę wszczęcia postępowania, mają zastosowanie. Do powoływanego w poprzednich wydaniach orzecznictwa Sądu Najwyższego zostały dodane nowe judykaty mające istotne znaczenie dla kształtowania praktyki sądowej. Środki zaskarżenia zostały omówione podobnie jak w poprzednich wydaniach publikacji w zakresie niezbędnym w pracy sędziego oraz osób uczestniczących w postępowaniu sądowym w sprawach cywilnych. Ich szerokie i praktyczne omówienie Czytelnik odnajdzie w książce mojego autorstwa Czynności procesowe zawodowego pełnomocnika w sprawach cywilnych, Warszawa 2011, mającej dla niniejszej publikacji charakter komplementarny. Treść publikacji została wzbogacona nowym skorowidzem przedmiotowym, co ułatwi korzystanie z książki. Henryk Pietrzkowski

Wprowadzenie Metodyka oznacza zbiór zasad dotyczących postępowania, efektywnych ze względu na wyznaczony cel, określających sposób wykonania zadań trudnych, zwykle wymagających rozwiązania konkretnych problemów. Praca sędziego cywilisty, której istotą jest stosowanie prawa, wypełniona jest właśnie takimi zadaniami. Ich rozwiązywanie wymaga doskonałej znajomości nie tylko prawa materialnego, ale także prawa procesowego, a więc zasad i reguł, według których sprawy są rozpoznawane. W pracy sędziego sama znajomość obu dziedzin prawa z reguły okazuje się niewystarczająca. Cel pracy sędziego, którym jest nie tylko trafne rozstrzyganie spraw, ale również rozpoznawanie ich w rozsądnym terminie, z poszanowaniem gwarancji procesowych stron postępowania sądowego, zostanie osiągnięty, jeśli czynności sędziego będą podejmowane w sposób metodyczny, a więc planowy, racjonalny i zgodny z regułami działania pragmatycznego. W realizacji tego celu ma pomóc przedstawione opracowanie. Zasady postępowania sędziego cywilisty w sprawach poddanych jego osądowi są zawarte przede wszystkim w Kodeksie postępowania cywilnego. Z tego względu reguły postępowania zapisane w tym akcie prawnym, opatrzone komentarzem i orzecznictwem sądowym, w zasadzie wyznaczają treść książki. Ze względu na konieczność zachowania określonych jej ram zostały omówione czynności sędziowskie podejmowane w zasadniczym postępowaniu, jakim jest proces, z zaznaczeniem istnienia odmiennych regulacji w postępowaniu nieprocesowym, do którego przepisy o procesie stosuje się odpowiednio (art. 13 2 k.p.c.), a ponadto czynności sądu w postępowaniu klauzulowym i egzekucyjnym. Zostały pominięte pozostałe rodzaje postępowań (w razie zaginięcia lub zniszczenia akt, o uznanie orzeczeń sądów zagranicznych), których przepisy nie znajdują szerokiego zastosowania w pracy sędziego. Instytucje postępowania cywilnego poza omówieniem ich istoty z uwzględnieniem najnowszych regulacji wprowadzonych do Kodeksu postępowania cywilnego zostały przedstawione w sposób praktyczny ze wskazaniem przykładów czynności podejmowanych w określonych sytuacjach procesowych. W opracowaniu w szerokim zakresie cytowane są orzeczenia Sądu Najwyższego, które ukształtowały 21

Wprowadzenie praktykę sądową, a także orzeczenia najnowsze, jeszcze niepublikowane, mające duże znaczenie dla praktyki sądowej. Ze względu na charakter i przeznaczenie książki, której tematyka jest ujęta w sposób praktyczny, z pominięciem rozważań teoretycznych, zrezygnowano z cytowania źródeł poglądów nauki, z nielicznymi wyjątkami, gdy zachodziła konieczność powołania szczegółowych opracowań. W pracy zostały omówione pozostające w ścisłym związku z czynnościami podejmowanymi przez sąd (sędziego) przepisy rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 23 lutego 2007 r. Regulamin urzędowania sądów powszechnych (Dz.U. Nr 38, poz. 249 ze zm.) oraz przepisy zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z 12 grudnia 2003 r. w sprawie organizacji i zakresu działania sekretariatów sądowych oraz innych działów administracji sądowej (Dz.Urz. MS Nr 5, poz. 22 ze zm.) tzw. instrukcja sądowa, zawierające szczegółowe unormowania mające na celu zapewnienie rzetelnego wykonywania zadań powierzonych sądom, sprawności, racjonalności oraz możliwości ekonomicznego i sprawnego ich działania. Pierwsze wydanie książki zostało opracowane z myślą o aplikantach i referendarzach sądowych, asystentach sędziów oraz o sędziach z krótkim doświadczeniem zawodowym. Z tych względów instytucje prawa postępowania cywilnego zostały przedstawione ze wskazaniem przykładów ich zastosowania, a niektóre jej części przybrały formę wręcz instruktażową. Kolejne wydania książki zostały przystosowane do potrzeb szerszego grona odbiorców, okazało się bowiem, że publikacja ta jest przydatna także w codziennej pracy sędziów orzekających na wszystkich szczeblach sądownictwa. Korzystają z niej także studenci, adwokaci i radcowie prawni; stanowi ponadto cenną pomoc w szkoleniu aplikantów sądowych, adwokackich i radcowskich. Wszystkie rozdziały zawierają tytuły i podtytuły; zostały one opracowane w zasadzie według kolejności przyjętej w Kodeksie postępowania cywilnego. Taki układ książki umożliwia szybkie odnalezienie komentarza do poszczególnych przepisów oraz dotarcie do poszukiwanego rozwiązania sytuacji procesowych powstających w praktyce sądowej. Ograniczenia wynikające z objętości książki spowodowały, że zagadnienia dotyczące organizacji sądów, samorządu sędziowskiego, statusu sędziego, jego praw i obowiązków oraz nadzoru nad działalnością administracyjną sądów zostały przedstawione tylko w takim zakresie, w jakim było to konieczne przy omawianiu poszczególnych instytucji procesowych i z wykorzystaniem wspomnianych przepisów wydanych przez Ministra Sprawiedliwości. Wobec tego, że ustrój sądów powszechnych pozostaje w ścisłym związku z przepisami dotyczącymi postępowania przed sądami powszechnymi i Sądem Najwyższym, znajomość regulacji zawartych w tych ustawach staje się nieodzowna w pracy każdego sędziego. Poznanie tych zagadnień w najszerszym zakresie zapewnia, mimo częściowo zmienionego 22