Katedra Ochrony Lasu i Ekologii Skala, częstość i konsekwencje wielkopowierzchniowych klęsk w lasach Sękocin Stary, 15-17.03.2016 Piotr Gawęda Tomasz Mokrzycki
- zjawisko naturalne, KLĘSKA - szkoda na dużej powierzchni, - zmiana krajobrazu, - straty w przyrodzie oraz gospodarce. 2
CZYNNIKI ODPOWIEDZIALNE ZA POWSTAWANIE SZKÓD - ich podział, - przewidywanie, - analiza możliwości naszego wpływania oraz zapobiegania pogłębianiu się szkód, - podsumowanie ich znaczenia. 3
PODZIAŁ CZYNNIKÓW - abiotyczne - silne wiatry (trąby powietrzne) - okiść - powodzie - pożary - biotyczne: - patogeny - owady 4
SILNE WIATRY - jesień 1981 r. Bory Tucholskie - 1 mln m 3. Trąby powietrzne - 1999 r. Nadleśnictwo Jamy RDLP Toruń, - 2001 r. Nadleśnictwo Lutówko RDLP Toruń. 5
WIATRY (TRĄBY POWIETRZNE) - 2002 r. szkody w 16 nadleśnictwach w puszczy: Piskiej, Kurpiowskiej, Boreckiej - 45 tysięcy ha, - 14.07.2012 r. Nadleśnictwo Trzebciny RDLP Toruń: pas 50-800 m x 14 km, szkody 470 ha - 131 tysięcy m 3, - do 2015 r. powierzchnia została odnowiona. 6
OKIŚĆ I OBLODZENIE - 2010 r. w 26 nadleśnictwach RDLP Katowice, - gołoledź, okiść i szadź - masa drzew do uprzątnięcia - 1,6 mln m 3. 7
POWÓDŹ - 1997 r. Dolny Śląsk, nadleśnictwa RDLP Wrocław: Miękinia, Oława, Wołów, - zalane 19 tysięcy ha drzewostanów, - usunięto 50 tysięcy m 3, ponadto: drogi, budynki, urządzenia melioracyjne i małej retencji. 8
POŻARY - 1992 r. 4 wielkie, 20 tysięcy ha, największy w nadleśnictwach RDLP Katowice: Rudy Raciborskie, Kędzierzyn, Rudziniec (9 tysięcy ha), - 1992 r. Puszcza Bydgoska, nadleśnictwo Gniewkowo, potem Solec Kujawski, obecnie Cierpiszewo (3 tysiące ha). 9
POKARM + WARUNKI = SZKODNIKI WTÓRNE - pokarm: wywroty, złomy, drzewa osłabione, - warunki: susza, temperatura, opady (SKUTKI JEDNOWIEKOWOŚCI FAZ DRZEWOSTANU) - SOSNA - przypłaszczek granatek (w 1993 r. w posuszu 60%) zadania: - usuwanie przez cały rok, w V-VIII priorytet, likwidacja kory 10
POKARM + WARUNKI = SZKODNIKI WTÓRNE - ŚWIERK - kornik drukarz, zadania: - usuwanie w sezonie drzew trocinkowych (po 15.V.) - pułapki klasyczne w trzech seriach (wcześniejsze korowanie I serii, gdy zasiedlenie silne (pokolenie rodzicielskie wówczas w żerowiskach) 11
POKARM + WARUNKI = SZKODNIKI WTÓRNE - wykorzystywanie pułapek feromonowych - odpowiednio ustawionych i często czyszczonych 12
PATOGENY - Zamieranie pędów sosny: - 1983 r. Ascocalyx abietina - bezwzgędny, 200 tysięcy ha, zręby sanitarne na 13 tysięcy ha - w nadleśnictwach RDLP Gdańsk na 25 tysiącach ha, usuwano głównie młodniki - 1995-1996 r. Cenangium ferruginosum - względny, pryszczarkowate, susza fizjologiczna, na 1 mln ha w Polsce północno-zachodniej - w nadleśnictwach RDLP Toruń: 107 tysięcy ha (1/4 powierzchni) - Z CZASEM NASTĄPIŁA PEŁNA REGENERACJA IGLIWIA 13
PRYSZCZARKOWATE: Igłówka sosnówka Thecodiplosis brachyntera (Schwägr.) składanie jaj skrócone zasiedlone igły Pryszczarek Baera Contarinia baeri (Prell) 14
15 Obraz przebarwienia koron sosny (Nadl. Woziwoda, 1996 r.) pryszczarkowate, Cenangium ferruginosum, susza fizjologiczna
1996 r. Miseczki grzyba Cenangium ferruginosum Rozwój paczków śpiących 16
OWADY Brudnica mniszka Lymantria monacha (L.) - gradacja 1978-1985, powierzchnia opanowana 7,3 mln ha, w tym zagrożenie silne wystąpiło na 3,5 mln ha, - w 1981 r. w nadleśnictwach RDLP Toruń zabiegi na 91% powierzchni (393 tysiącach ha), opad gąsienic ze świerka 106 tysięcy (Nadleśnictwo Gdańsk), polifag, poza ogniskami rozrodu. 17
PRZYKŁADY SILNYCH GRADACJI SZKODNIKÓW PIERWOTNYCH SOSNY W NADLEŚNICTWACH RDLP TORUŃ PO ZAKOŃCZENIU NAJWIĘKSZEJ GRADACJI BRUDNICY MNISZKI - w RDLP Toruń powierzchnia zabiegów do 15% leśnej Gatunek Rok Powierzchnia zabiegu (ha) boreczniki: I i II generacja Diprionidae strzygonia choinówka Panolis flammea brudnica mniszka Lymantria monacha barczatka sosnówka Dendrolimus pini 2011 1988 1994 2013 66412 61886 59118 7155 18
Powierzchnia (ha) Katedra Ochrony Lasu i Ekologii PÓŹNIEJSZE SILNE GRADACJE SZKODNIKÓW PIERWOTNYCH SOSNY PRZY ZABIEGU Z 1981 ROKU 80000 x 5 70000 60000 50000 40000 30000 brudnica mniszka strzygonia choinówka boreczniki barczatka sosnówka 20000 10000 0 2013 2012 2011 2005 2000 1995 1994 1988 1985 1981 19
GRADACJE BRUDNICY MNISZKI W OKRESIE 2001-2010 - zabiegi wykonywano ośmiokrotnie, - średnio rocznie nieco ponad 2 tysiące ha, to zaledwie 0,5% powierzchni leśnej RDLP Toruń. 20
ZALEŻNOŚCI MIĘDZY SZKODNIKAMI PIERWOTNYMI ROZPATRYWANE OD 1965 ROKU W NADLEŚNICTWACH RDLP GDAŃSK I TORUŃ - boreczniki poprzedzają silne gradacje brudnicy mniszki (1977,1992, 2011), - boreczniki mogą poprzedzać gradacje strzygoni choinówki (1961, 1986) dotyczy to zwłaszcza borecznikowca rudego, - boreczniki mogą wystąpić tuż po wygaśnięciu gradacji brudnicy mniszki (1984-1985, 1995), - borecznikowiec rudy może wystąpić tuż po wygaśnięciu gradacji strzygoni choinówki (1989), - strzygonia choinówka towarzysząc brudnicy mniszki nie rozwija się tak dynamicznie (1978, 2000), jak w przypadku kiedy występuje samodzielnie (1962, 1987-1988). 21
NAJGROŹNIEJSZE SZKODNIKI PIERWOTNE: BRUDNICA MNISZKA I STRZYGONIA CHOINÓWKA - między ich silnymi gradacjami (1978, 1988, 2000, 2012) odstępy wynoszą 10-12 lat, co pokrywa się z okresami aktywności Słońca. Problemowe występowanie szkodników notowano też po 5 latach. 22
ZNAKI ZAPYTANIA: - 2017 rok to piąty po gradacyjnym 2012. Czy będzie to strzygonia choinówka? - nasze działanie związane z przeprowadzaniem zabiegów ochronnych można ocenić dopiero po fakcie (jeśli reakcja za mała w stosunku do potrzeb, to gradacja rozwija się, jeśli nie adekwatna to mamy poczucie niepotrzebnie tak dużej ingerencji w przyrodę (też koszty), 23
ZNAKI ZAPYTANIA: - czy zmieniający się klimat wpłynie na zmianę obyczajów owadów, czy w grupie uważanej za szkodniki pojawią się nowe? - czy wpłynie także na skalę i częstotliwość zjawisk powodowanych przez czynniki abiotyczne? 24
ZNAKI ZAPYTANIA: Opiętek dwuplamkowy Agrilus biguttatus (F.) Kornik ostrozębny Ips acuminatus (Gyll.) 25
ZNAKI ZAPYTANIA: Drzewotocz japoński Xylosandrus germanus (Bldf.) Modliszka zwyczajna Mantis religiosa (L.) Białowieża, 2015 r 26
El Niño www.prenticehall.com 27
PODSUMOWANIE Czynniki Przewidywanie Nasz wpływ Rokowania ABIOTYCZNE wiatry, powódź - - - okiść, oblodzenie - - - pożary - -/+ - BIOTYCZNE patogeny -/+ - + owady + + + 28
Dziękujemy za uwagę Katedra Ochrony Lasu i Ekologii ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warszawa tomasz_mokrzycki@sggw.pl Zespół Ochrony Lasu w Gdańsku ul. Polanki 125 / 9, 80-322 Gdańsk piotr.gaweda@lasy.gov.pl 29