Jak mierzyć reakcję popytu lub podaży na zmianę ceny? Oczywistym miernikiem jest nachylenie krzywych popytu i podaży Np. obniżka ceny o 1 zł każdorazowo powoduje zwiększenie popytu na kajzerki o 20 sztuk P 4 3 2 1 D 20 40 60 80 Q Problem: Jak porównać reakcje popytu na zmiany cen w przypadku różnych dóbr? Np. czy obniżka o 1 zł tak samo wpłynie na popyt na kajzerki jak na popyt na rowery? Z tego powodu wprowadzamy analizę zmian procentowych zamiast zmian bezwzględnych: Np. Elastyczności popytu mierzą procentowy wpływ różnych czynników (ceny danego dobra, ceny innego dobra, dochodów konsumentów) na procentową wielkość zapotrzebowania na dane dobro Elastyczność jest miarą siły reakcji nabywców i sprzedawców na zmiany warunków na rynku dzięki niej możemy ustalić nie tylko kierunek wpływu analizowanych zjawisk, lecz i wielkość tego wpływu
(PROSTA/CENOWA) ELASTYCZNOŚĆ POPYTU stanowi miarę siły reakcji wielkości zapotrzebowania na dobro na zmianę jego ceny jest to stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości zapotrzebowania na dane dobro do względnej (procentowej) zmiany jego ceny E = % % = (metodą punktu środkowego według MANKIWa) Elastyczność popytu jest z konieczności liczbą ujemną (krzywa popytu ma nachylenie ujemne zmiany ilości i ceny są zawsze odwrotne) Obliczanie elastyczności cenowej popytu metodą punktu środkowego: Jeśli P k : 4->3 to Q k : 0->20 wówczas E k = =, =, =, Interpretacja E k = 7,14: względna zmiana wielkości zapotrzebowania jest ponad 7 razy większa od względnej zmiany ceny Jeśli P k : 3->4 to Q k : 20->0 wówczas E k = =, = 7,14 Jeśli P k : 2->1 to Q k : 40->60 wówczas E k = =, = 0,6 Jeśli P k : 1->0 to Q k : 60->80 wówczas E k =, =,
Interpretacja cenowej elastyczności popytu: W skrótowym zapisie pomija się znak minus i interpretuje wartość bezwzględną: E > 1 elastyczność jest wysoka, popyt jest bardzo czuły na zmianę ceny popyt jest elastyczny 0 < E < 1 elastyczność jest niska, popyt jest mało wrażliwy na zmianę ceny popyt jest nieelastyczny E = 1 % wzrost ceny powoduje identyczną co do % wielkości zmianę zapotrzebowania elastyczność jednostkowa popyt ma elastyczność równą jedności Przypadki szczególne: E = + popyt jest doskonale elastyczny P D Funkcja popytu przyjmuje kształt prostej poziomej elastyczność jest równa - : przy każdej cenie powyżej P wielkość zapotrzebowania wyniesie 0, poniżej P wielkość zapotrzebowania jest nieskończenie duża, przy P nabywcy kupią każdą ilość dobra E = 0 popyt jest doskonale nieelastyczny (sztywny) Funkcja popytu przyjmuje kształt prostej pionowej elastyczność jest równa 0 wzrost ceny nie powoduje zmiany wielkości zapotrzebowania, niezależnie od poziomu ceny wielkość zapotrzebowania wynosi tyle samo D Elastyczne krzywe popytu są stosunkowo płaskie, nieelastyczne krzywe popytu mają bardziej strome nachylenie
Kiedy funkcja popytu jest linią prostą: elastyczność cenowa popytu maleje gdy przesuwamy się w dół po linii popytu ku niższym cenom w punktach w których cena jest wysoka a ilość niska, elastyczność jest wysoka i odwrotnie D E > 1 E = 1 0 < E < 1 mówi się, że pewne dobra charakteryzują się wysoką/niską elastycznością popytu takie sądy odnoszą się w gruncie rzeczy do tych odcinków krzywej popytu, które odpowiadają cenom najczęściej stosowanym w przypadku danego dobra Determinanty cenowej elastyczności popytu: gusty i upodobania konsumentów (dobra pierwszej potrzeby a dobra luksusowe) elastyczność popytu dobra traktowanego jako kaprys jest wyższa niż dobra uważanego za niezbędne do życia (samochód vs. gaz, elektryczność) dostępność bliskich substytutów najważniejszym czynnikiem jest łatwość zastąpienia danego dobra innym dobrem o podobnym przeznaczeniu im wyższa łatwość substytucji danego dobra tym wyższa elastyczność popytu na to dobro łatwiej nabywcom przestawić się z danego dobra na inne (masło i margaryna vs. jajka ale według preferencji nabywcy) definicja rynku im węziej określimy rodzaj dobra, tym wyższa będzie jego cenowa elastyczność (owoce vs. gruszki i jabłka) długość analizowanego okresu w długim okresie elastyczność cenowa popytu jest wyższa niż w krótkim bo zwiększają się możliwości substytucji
Elastyczność popytu a poziom cen i zmiany wielkości wydatków konsumentów: Wielkość wydatków (wielkość utargu całkowitego) = cena * zakupiona ilość = P * Q Zmiany sumy wydatków na zakup danego dobra (P * Q) Zmiany ceny Popyt elastyczny E = % % > 1 Popyt o elastyczności = 1 E = % % = 1 Popyt nieelastyczny 0 < % % < 1 wzrost spadek (przy wzroście ceny o 1% zakupiona ilość spadnie o więcej niż 1% wydatki spadną) bez mian (przy wzroście ceny o 1% zakupiona ilość spadnie o 1% wydatki pozostaną bez zmian) wzrost (przy wzroście ceny o 1% zakupiona ilość spadnie o mniej niż 1% wydatki wzrosną) spadek wzrost bez zmian spadek Cena i utarg zmieniają się w odwrotnych kierunkach Cena się zmienia a utarg pozostaje stały Cena i utarg zmieniają się w tym samym kierunku wydatki idą za tym co silniejsze Wnioski: suma wydatków (dochodów) osiąga maksimum w punkcie gdzie elastyczność = 1 Cena rowerów (zł) Zapotrzebowanie na rowery (szt.) Elastyczność popytu Suma wydatków i wpływy ze sprzedaży 3000 20 3 60000 2000 40 1 80000 1000 60 ⅓ 60000 wzrost ceny przy nieelastycznym popycie zwiększa wydatki konsumentów i dochody producentów: jeśli popyt na pewne produkty rolne jest nieelastyczny, to rolnicy mogą osiągać wyższe dochody w latach nieurodzaju niż w latach dobrych plonów gdy popyt jest nieelastyczny w zbiorowym interesie producentów leży zmniejszenie podaży
MIESZANA (KRZYŻOWA) ELASTYCZNOŚĆ POPYTU Stanowi miarę reakcji zapotrzebowania na jedno dobro na zmianę ceny innego dobra Mieszana elastyczność popytu na dobro i względem zmiany ceny dobra j to relacja między względną (procentową) zmianą zapotrzebowania na dobro i a względną (procentową) zmianą ceny dobra j E m i/j = % % = Mieszana elastyczność popytu może być dodatnia lub ujemna: jest dodatnia jeśli wzrost ceny dobra j zwiększa wielkość zapotrzebowania na dobro i (np. kawa i herbata) są to dobra substytucyjne jest ujemna jeśli wzrost ceny dobra j zmniejsza wielkość zapotrzebowania na dobro i (benzyna i samochody) są to dobra komplementarne Przykład. Elastyczność mieszana popytu na jabłka względem gruszek wynosi 0,9. Tzn. że wzrost cen gruszek o 1% spowoduje zwiększenie popytu na jabłka o 0,9%. Jabłka i gruszki są dobrami substytucyjnymi. E m j/g = 0,9 =,% %
ELASTYCZNOŚĆ DOCHODOWA POPYTU Jest miarą zmiany wielkości zapotrzebowania, spowodowanej zmianą dochodów nabywców jest to stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości zapotrzebowania na dane dobro do względnej (procentowej) zmiany dochodu (Y) η = Elastyczność dochodowa popytu może być dodatnia lub ujemna: dobra normalne charakteryzują się dodatnią elastycznością dochodową popytu dobra niższego rzędu mają ujemną elastyczność dochodową dobra luksusowe mają elastyczność dochodową > 1 dobra podstawowe (pierwszej potrzeby) mają elastyczność dochodową niższą od jedności każde dobro niższego rzędu jest dobrem podstawowym, ale kategoria dóbr podstawowych obejmuje też dobra o elastyczności dochodowej w przedziale od 0 do 1
Udział danego dobra w budżecie konsumenta = wydatki na zakup tego dobra (cena * ilość), wyrażone jako część całości wydatków konsumenta lub część jego dochodów Reakcje popytu na dane dobra na wzrost dochodu o 1%: η = % % Rodzaje dóbr Elastyczność dochodowa Zmiana wielkości zapotrzebowania Zmiana udziału w budżecie normalne dodatnia wzrost to zależy luksusowe > 1 wzrost o więcej niż 1% wzrost podstawowe (0-1) wzrost o mniej niż 1% spadek! niższego rzędu ujemna spadek spadek
(CENOWA) ELASTYCZNOŚĆ PODAŻY mierzy reakcję podaży na zmianę ceny jest to stosunek względnej (procentowej) zmiany wielkości ilości oferowanej dobra do względnej (procentowej) zmiany jego ceny E s = % % = Elastyczność podaży jest z konieczności liczbą dodatnią (krzywa podaży ma nachylenie dodatnie) Elastyczne krzywe podaży są stosunkowo płaskie, nieelastyczne krzywe podaży mają bardziej strome nachylenie Jeżeli krzywa podaży jest linią prostą, to elastyczność cenowa podaży będzie się zmieniała w miarę przesuwania się po tej krzywej Zwykle podaż jest bardziej elastyczna w długim okresie niż krótkim w długim okresie ilość oferowana (nowe fabryki, nowe firmy na rynku)
Interpretacja elastyczności podaży: E s > 1 elastyczność jest wysoka, podaż jest bardzo czuła na zmianę ceny podaż jest elastyczna 0 < E s < 1 elastyczność jest niska, podaż jest mało wrażliwa na zmianę ceny podaż jest nieelastyczna E s = 1 % wzrost ceny powoduje identyczną co do % wielkości zmianę ilości oferowanej elastyczność jednostkowa podaż ma elastyczność równą jedności Przypadki szczególne: S E s = + podaż jest doskonale elastyczna P* Funkcja podaży przyjmuje kształt prostej poziomej elastyczność jest nieskończenie wysoka przy cenie wyższej od P* dostawcy są skłonni zaoferować nieskończenie wielką ilość danego dobra, przy cenie niżej niż P* ilość oferowana jest równa 0 E s = 0 podaż jest doskonale nieelastyczna Funkcja podaży przyjmuje kształt prostej pionowej jakakolwiek zmiana ceny nie ma żadnego wpływu na wielkość podaży S Kiedy funkcja podaży jest linią prostą: elastyczność podaży maleje gdy przesuwamy się w górę wzdłuż linii podaży ku wyższym cenom w punktach w których cena jest wysoka a ilość niska, elastyczność jest wysoka i odwrotnie D Es = 1 0<Es<1 W przypadku niewielkich poziomów ilości oferowanej firmy Es > 1 dysponują niewykorzystanymi możliwościami produkcyjnymi i silniej reagują na zmiany ceny, natomiast gdy ilość oferowana rośnie firmy zbliżają się do granicy swoich możliwości produkcyjnych i po jej osiągnięciu dalsze zwiększenie produkcji wymaga poniesienia dodatkowych nakładów, do czego firmy może skłonić znaczna podwyżka ceny podaż jest mniej elastyczna