Przedszkole Miejskie w Chocianowie Program adaptacyjny dziecka w przedszkolu Materiały opracowały: mgr Monika Filip mgr Anna Piasecka CHOCIANÓW 2011 1
Wstęp..3 1. Założenia programowe...5 1.1 Cele programu adaptacyjnego..6 1.2 Metody..7 1.3 Procedury osiągnięć celów..7 1.4 Ewaluacja programu..8 1.5 Uczestnicy programu adaptacyjnego 9 2. Jakie działania podejmuje przedszkole na rzecz dziecka..10 3. Jakie działania podejmuje przedszkole wraz z rodzicami na rzecz dziecka 11 4. Zakończenie 12 Literatura 13 Aneksy 15 2
Wstęp Adaptacja to przystosowanie się do nowego środowiska społecznego, sytuacji, warunków, również zmniejszenie odczuwania określonych bodźców wskutek ich długotrwałego działania. Dla małego dziecka takim nowym środowiskiem jest przedszkole. Moment pójścia do przedszkola jest bardzo ważnym wydarzeniem. Te pierwsze doświadczenia społeczne często odbijają się w dalszym życiu dziecka. Nowe środowisko, przysparza mu wiele trosk i trudności. Może powodować poczucie zagubienia, wywołać negatywne emocje. Cześć dzieci dostosowuje się dość szybko, u innych okres aklimatyzacji trwa długo. Są i takie dzieci, które nigdy nie adaptują się do warunków przedszkolnych. Problem z przystosowaniem się mają dzieci, które miły przykre doświadczenia w relacji z osobami dorosłymi. Takie dzieci są nieśmiałe, lękliwe, miały mało kontaktów z rówieśnikami, a ich rodzice są nad opiekuńczy. Zdarza się, ze dzieci nie lubią i boja się nauczycielki. Reakcje dzieci w sytuacjach zagrożenia są bardzo różne. Może to być płacz, wycofanie, pozorna akceptacja, zaburzenie funkcjonowania. Często zdarza się, że osoby dorosłe bardziej przezywają pójście dziecka do przedszkola niż ono samo. Nasuwa się, pytanie jak pomóc dziecku oraz ich rodzicom, aby przezwyciężyli te trudności. Najważniejsze wydaje się tutaj by nauczyciel zdobył ich zaufanie, by wszyscy wzajemnie poznali się. Służą temu coraz częściej organizowane, zajęcia adaptacyjne. Są to zajęcia dla dzieci nowo przyjętych dzieci do przedszkola i ich rodziców. Przedszkole nie zastąpi rodziców, nie zdejmie z nich odpowiedzialności za rozwój i wychowanie, ale może i powinno wspomagać ich w razie potrzeby, doradzać, kompensować braki. Wynika stąd konieczność uzgodnienia celów, zasad 3
postępowania, określenia wspólnych oddziaływań. Wzbudzenia w rodzicach poczucia przynależności do wspólnoty przedszkolnej. Czynne włączenie się w ten proces najbliższych tj. rodziców, opiekunów dziecka w znacznym stopniu ułatwi dzieciom nawiązanie kontaktu z nauczycielem, rówieśnikami, personelem przedszkola w warunkach komfortu psychicznego. Nasze przedszkole zapewni każdemu dziecku podmiotowe i indywidualne tarkowanie, bezpieczny, radosny oraz wszechstronny rozwój. Zapewnia poczucie bezpieczeństwa troszcząc się o zdrowie psychiczne i fizyczne. Chcemy aby każde dziecko czuło się u nas dobrze i bezpiecznie. Czynimy wszystko, aby wymuszony koniecznością życiową pobyt dziecka poza domem rodzinnym był dla niego jak najmniej przykry, a jednocześnie korzystny dla rozwoju. Aby dzieci przyjemnie i pożytecznie spędzały czas w przedszkolu należy: zapewnić im odpowiednie towarzystwo; właściwie zagospodarować otoczenie, w którym będą przebywały; czas w przedszkolu wypełnić zajęciami przyjemnymi i pożytecznymi, zgodne z potrzebami dzieci; pomóc przyzwyczaić się do warunków przedszkola. Jednym słowem uczynić przedszkole miejscem dla dzieci. 4
I. Założenia programowe Pierwsze lata życia dziecka, są dla niego najważniejsze. W tym okresie następuje jego najintensywniejszy rozwój. To okres wzmożonej aktywności poznawczej, potrzeby działania, a związany z dużym napięciem emocjonalnym. Prawidłowy rozwój jest warunkiem dobrego zdrowia. Zadaniem przedszkola jest wspomaganie rozwoju dziecka jak wiadomo chodzi o jego wszechstronny rozwój. Należy, zatem stwarzać sytuacje, w których dziecko znajdzie źródło zaspokojenia potrzeb, rozbudzi swoje zainteresowania, motywację czy wszelką aktywność. W związku z tym wszystkie działania nauczyciela winny być ukierunkowane na dziecko i jego potrzeby. Człowiek to specyficzna niepowtarzalna całość, na którą należy patrzeć w trzech perspektyw: biologicznej; społecznej; psychologicznej. Warto zatem pamiętać, że w rozwoju dziecka należy również patrzeć na wszystkie trzy perspektywy jednocześnie. Przy organizowaniu dzieciom życia przedszkolnego, nauczyciel musi brać pod uwagę powyższe rozważania. Jeżeli zmieniamy coś w którejkolwiek perspektywie, to musimy się z tym liczyć, że pociągnie to zmiany w pozostałych perspektywach. Każdy nauczyciel musi zadawać sobie sprawę ze wszystkich konsekwencji, jakie niesie działanie podejmowane względem dziecka 1. 1 M. Demel O wychowaniu zdrowotnym, Warszawa 1968 5
Ważnym, etapem w życiu dziecka jest jego adaptacja w środowisku przedszkolnym. Okres przedszkolny to najlepszy czas dla tych działań. Praca nauczyciela winna przebiegać w czterech kierunkach: wytarzanie nawyków bezpośrednio i pośrednio związanych z ochroną i doskonaleniem zdrowia fizycznego i psychicznego; nabywanie odpowiednich sprawności, umiejętności; pobudzanie pozytywnego stosunku do przedszkola jako instytucji, która uzupełnia wychowanie przedszkole; kształtowanie postaw prospołecznych. 1.1 Cele programu adaptacyjnego Nadrzędnym celem adaptacji jest umożliwienie dziecku łagodnego startu w grupie rówieśniczej oraz bezbolesnego rozstania się z rodzicami. Z tak sformułowanego celu wynikają cele szczegółowe i zadania stojące przed nauczycielami, dziećmi i rodzicami: budowanie wzajemnej więzi miedzy nauczycielami, a rodzicami i dziećmi, opartej na zaufaniu; rozwijanie umiejętności społecznych, takich jak zdobywanie przyjaciół ; poznawanie otoczenia przedszkolnego; wspomaganie dziecka wbudowaniu pozytywnego obrazu siebie; ukazanie mocnych stron, możliwości i sukcesów dziecka; rozumienie i stosowanie się do norm i zasad do życia w grupie; wspomaganie dziecka w opanowaniu czynności samoobsługowych; umożliwienie rodzicom uczestnictwa w codziennym życiu przedszkola. 6
1.2 Metody We wspomaganiu dziecka w procesie adaptacyjnym dobór metod zależny jest od wielu czynników: materiału, który realizujemy, wieku podopiecznych, celów i zadań stawianych przed dziećmi. Wiek przedszkolny charakteryzuje się dużym ładunkiem emocjonalnym. Dzieci najlepiej przyswajają wiedzę, która jest formą ich własnych działalności i wywołuje silne emocje. Dlatego realizując program adaptacyjny zostały zastosowane metody oparte na działaniu, bezpośrednim spostrzeganiu i przeżywaniu oraz na słowie. Zostały również zastosowane metody, których dostarcz pedagogika zabawy: podająca oparta na przyswajaniu; aktywizująca- oparta na przezywaniu różnorodnych treści i wartości; problemowa- oparta na odkrywaniu nowych wiadomości podczas rozwiązywania problemów oraz samodzielnego poszukiwania; praktyczna- oparta na działaniu polegającym na zmienianiu rzeczywistości i samego siebie poprzez sprawdzanie widomości w praktyce. 1.3 Procedury osiągnięcia celów W pracy z małym dzieckiem podstawową formą działalności jest zabawa. W zabawie w sposób naturalny niestresujący dziecko poznaje otaczającą go rzeczywistość, swoje słabe i mocne strony a także prawa rządzące grupie rówieśniczej. Proponujemy następujące działania: zabawy ułatwiające integrację grupy ( pedagogika zabawy); 7
sytuacje edukacje pozwalające poznać nowe otoczenie oraz zmniejszające dystans miedzy dziećmi; metody aktywizujące dające możliwość bezstresowego włączenia się dziecka do zabawy; metody nauki przyspieszonej np.: drama, pantomima, zabawy paluszkowe, teatrzyki; metody twórcze w rozwijaniu sprawności ruchowej dzieci; aktywność muzyczno- ruchowa dzieci na podstawie metody aktywnego słuchania muzyki ; opowiadania, bajki, inscenizacje dostarczające wzorów pozytywnych zachowań; spacery i wycieczki; uroczystości przedszkolnych; zajęcia otwarte z rodzicami. 1.4 Ewaluacja Założeniem adaptacji w przedszkolu jest systematyczna praca nad tworzeniem sytuacji, czynników, które umożliwiłyby przeprowadzenie adaptacji w warunkach najbardziej sprzyjających dziecku i rodzinie oraz skróciłyby proces adaptacji dziecka w przedszkolu. Miernikiem skuteczności działań będzie systematyczne podnoszenie jakości procesu adaptacyjnego dziecka do warunków przedszkola służące wytworzeniu poczucia bezpieczeństwa i miłości u dziecka oraz prawidłowej współpracy z rodzicami. Narzędziami ewaluacji będą: arkusz obserwacji dziecka i arkusz diagnozy dojrzałości szkolnej wypełniony przez nauczyciela oraz ankieta dla rodziców. 8
1.5 Uczestnicy programu adaptacyjnego Uczestnikami działań adaptacyjnych są dzieci w wieku od 3-6 lat, które zetknęły się z przedszkolem po raz pierwszy oraz ich rodzice. Współuczestniczą w procesie adaptacji nauczyciele, dyrektor i wszyscy pracownic przedszkola mający jakikolwiek kontakt z dzieckiem. 9
II. Jakie działania podejmuje przedszkole na rzecz dziecka Gdy dzieci wymagają specjalnych zabiegów pedagogicznych, przedszkole podejmuje prace wyrównawczą, kompensacyjną oraz prace z dzieckiem zdolnym. Tak więc w psychologii mówi się o kompensacji w znaczeniu wyrównywania braków w jednej dziedzinie przez wzmożoną aktywność dającą satysfakcję w drugiej. Kompensacja, wyrównywanie, w znaczeniu pedagogicznym polega na uzupełnianiu bodźców, których brak w środowisku odbija się na rozwój dziecka. Natomiast w przypadku odchyleń rozwojowych, możliwych do usunięcia lub złagodzenia deficytów wychowawczych, mówi się o terapii pedagogicznej lub pracy korekcyjnej 2. Dlatego przedszkole powinno podejmować działania zmierzające do poprawy tej sytuacji i tak zorganizować swą pracę, aby odpowiednio wcześnie udzielić dziecku pierwszej pomocy, a tym samym umożliwić mu osiągniecie sukcesów w nauce szkolnej. Praca może być prowadzona na terenie przedszkola w zespołach kilkuosobowych lub indywidualnie w wydzielonym pomieszczeniu poza salą dziecięcą 3 (arkusz obserwacji dziecka i arkusz diagnozy dojrzałości szkolnej). 2 M. Kwiatowska, Wychowanie przedszkolne we współczesnym świecie. W: Podstawy pedagogiki przedszkolnej. Red. M. Kwiatowska, Warszawa 1985, s. 14-28 3 ABC Program wychowania przedszkolnego XXI wieku, Warszawa 2000, s. 12-14 10
III. Jakie działania podejmuje przedszkole wraz z rodzicami na rzecz dziecka Współpraca z przedszkolem i wymagania stawiane rodzicom stymulują funkcję wychowawcze rodziny, przyczyniając się do poszerzenia kultury i wiedzy, zainteresowań pedagogicznych rodziny. Można więc oczekiwać, że na skutek tej współpracy rodzice będą w sposób bardziej właściwy rozumieć i zaspokajać potrzeby swojego dziecka, wskazywać dbałość o jego zdrowie, stosować lepsze metody pedagogiczne, a także wyzbywać się błędnych poglądów dotyczących higieny i wychowania 4. O tym, jak ważna jest współpraca z rodzicami, nie trzeba przekonywać żadnego nauczyciela. Trzeba natomiast zachęcić do niej rodziców, pokazać im możliwości, efekty. Rodzicom, którzy decydują się posyłać dziecko do przedszkola, należy uświadomić iż jest to drugie obok domu rodzinnego, naturalne środowisko rozwojowe i wszelkie podejmowane tu działania mają na celu wszechstronny rozwój dziecka. Właściwa, pełna współpraca z rodzicami powinna prowadzić do zintegrowania działań wychowawczych domu rodzinnego i placówki dla dobra dziecka, dla jego rozwoju. Współpraca z rodzicami jest sprawą trudną, zależy od środowiska, od osobowości i kompetencji nauczyciela, warto jednak spróbować pokonać te trudności, aby uzyskać pożądane wyniki. Współpraca z rodzicami rozpoczyna się w czasie rekrutacji dzieci do przedszkola. Od tych pierwszych kontaktów, opartych na zaufaniu i życzliwości zależy dalsza współpraca. Ważnym elementem współpracy są zebrania z rodzicami, które powinny im dostarczać konkretnych informacji. Bardzo ważne są indywidualne kontakty nauczyciela z 4 M. Kwiatowska, Wychowanie, s.14-28 11
rodzicami. Możliwość takich kontaktów stwarza się między innymi organizując zajęcia otwarte, które pozwalają im zobaczyć swoje dziecko na tle grupy i na bieżąca porozmawiać z nauczycielem. Sprawdzoną i dobrą formą współpracy jest również właściwie prowadzony kącik dla rodziców. Wszelkie uroczystości przedszkolne są okazją do wzajemnego poznania. Zachęca się rodziców do wspólnej organizacji tych uroczystości. Rodzice pomagają też w przygotowaniu wycieczek, biorąc w nich również czynny udział. Współpraca z rodzicami jest bardzo trudna. Często oddając dziecko do przedszkola, płacąc za jego pobyt w placówce, oczekują oni świętego spokoju. Od właściwej postawy personelu pedagogicznego, wytrwałości i cierpliwości w żmudnym procesie komunikowania z rodzicami, zależy wypracowanie form i metod współpracy dla dobra dziecka 5 Zakończenie Mamy nadzieję, że program ten pozwoli dzieciom i ich rodzicom bez stresowo pokonać trudne chwile jakie pojawią się w pierwszych dniach nowego etapu w życiu dziecka i jego rodziny. Pomoże przygotować przyszłych przedszkolaków do uczestnictwa w życiu przedszkolnym. Stworzy warunki ku temu, by dziecko nie czuło się obco i jak najszybciej zaczęło aktywnie funkcjonować w społeczności przedszkolnej, a rodzice nabrali zaufania do fachowej opieki całego personelu przedszkolnego. 5 S. Stąpor-Omałek, Jak współpraca? Wychowanie w przedszkolu 1995, nr 4 s. 237-238 12
Literatura 1. Bogdanowicz M.: "Metody Weroniki Sherborne w terapii i wspomaganiu rozwoju dziecka". 2. Gruszczyk-Kolczyńska E. i Zielińska E.: "Wspomaganie rozwoju umysłowego trzylatków i dzieci wolniej rozwijających się". 3. Bolechowska M.: Adaptacja dzieci do środowiska przedszkola. 4. Fiutowska T.: Po nitce do kłębka. 5. Florek A.: Przedszkole dobre dla dziecka. 6. Lubowiecka J.: Przystosowanie psychospołeczne dziecka do przedszkola. 7. Natowska H.: Różnice indywidualne czy zaburzenia rozwoju dziecka przedszkolnego. 8. Przetacznik A., Gierowska M., Makieło-Jarża: Podstawy psychologii ogólnej. 9. Blek A.: Przedszkole przyjazne dziecku. 10. Bodziach Wanda, Pierwszy rok w przedszkolu, [w]: Wychowanie w przedszkolu, nr 5/95, str. 299; 11. Praca zbior.: Przetacznik -Gierowska Maria, Makiełło- Jarża Grażyna Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, 12. Gruszczyk - Kolczyńska Edyta, Od malucha do starszaka, poradnik dla rodziców przedszkolaków, cz.1, 13
Aneksy ANKIETA INFORMACYJNA O DZIECKU. (dla rodziców) Imię i nazwisko dziecka:... INFORMACJE O DZIECKU: 1. Samodzielność. Proszę zaznaczyć te stwierdzenia, które charakteryzują Państwa dziecko: - Potrafi samo się ubrać. - Ubiera się z niewielką pomocą osób dorosłych. - Wymaga pomocy przy ubieraniu. - Samo radzi sobie z jedzeniem. - Wymaga niewielkiej pomocy przy jedzeniu. - Trzeba je karmić. - Pamięta o potrzebach fizjologicznych i radzi sobie samo. - Zgłasza swoje potrzeby, ale wymaga pomocy przy pójściu do toalety. -Trzeba je pilnować, bo zapomina o zgłaszaniu potrzeb fizjologicznych. -inne uwagi dotyczące samodzielności dziecka:......... 2. Jedzenie: Proszę zaznaczyć te stwierdzenia, które charakteryzują Państwa dziecko: _ Praktycznie je wszystko, nie ma specjalnych upodobań. -Jest wiele potraw, których dziecko nie lubi i nie chce jeść, wśród nich:...... 14
... -Jest po prostu niejadkiem. Dziecko ma specjalne potrzeby związane z żywieniem. Jakie?...... - Jest alergikiem uczulonym na:......... 3. Inne informacje o dziecku. Uprzejmie proszę o przekazanie tych informacji o dziecku, które uznacie Państwo za ważne:......... 4. Ulubione zabawki mojego dziecka:..... 5. Moje dziecko lubi bawić się w :... 6. Ulubiony rodzaj książek mojego dziecka to:. 7. Moje dziecko ma szczególne zainteresowania, są nimi: OCZEKIWANIA RODZICOW:...... 15
Dziękujemy za wypełnienie ankiety. 16