Strategie finansowania przedsiębiorstw budowlanych w Polsce 1

F INA NSE ŚN WOR EJ 88/2014 Strategie finansowania przedsiębiorstw budowlanych w Polsce 1 Katarzyna Łach dr, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Wydział Finansów, Katedra Finansów Przedsiębiorstw S Ł O W A K L U C Z O W E : sytuacja finansowa strategia finansowania zadłużenie przedsiębiorstwa budowlane S T R E S Z C Z E N I E W ciągu ostatnich kilku lat wiele przedsiębiorstw budowlanych w Polsce ogłosiło upadłość. Pomimo wielu dyskusji przeprowadzonych na ten temat, jest niewiele prac naukowych zmierzających do ustalenia przyczyn trudności finansowych tych przedsiębiorstw. Do pełnego wyjaśnienia przyczyn znacznego pogorszenia się sytuacji ekonomiczno-finansowej podmiotów z branży budowlanej potrzebna jest analiza strategii finansowania tych przedsiębiorstw i wynikające z nich sposoby finansowania działalności gospodarczej. Celem artykułu jest zdefiniowanie strategii finansowania na tle strategii finansowej przedsiębiorstwa, prezentacja głównych cech poszczególnych rodzajów strategii oraz próba analizy strategii finansowania prowadzonych przez polskie przedsiębiorstwa budowlane. Badaniami objęto lata 1997-2012, natomiast dane ze sprawozdań finansowych przedsiębiorstw budowlanych zaczerpnięto z corocznych publikacji Głównego Urzędu Statystycznego pt. Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych. K E Y W O R D S : financial situation financing strategy indebtedness construction companies JEL Classification: G3 S U M M A R Y The financing strategies of Polish construction companies Many construction companies in Poland have declared bankruptcy in recent years. Despite the fact that there were numerous discussions concerning this problem, there are not many scientific theses dealing with pinparting the reasons for the situation. An analysis of financing strategies of the companies, as well as the ensuing ways of financing the business activity, is necessary in order to exharstivell explain the cause of compounding economic situation of the construction companies. This article is an attempt to analyse financing strategies of the Polish construction companies. The research covered the years 1997-2012 and includes data from financial statements of the companies, published yearly in Financial results of Economic Entities by Central Statistical Office. 1 Artykuł sfinansowany z grantu uczelnianego dla Młodych Naukowców nr umowy 109/WF-KFP/02/2013/MN/3109

14 Fi nanse ŚN WOR EJ 88/2014 1. Wprowadzenie W ciągu ostatnich kilku lat wiele przedsiębiorstw budowlanych w Polsce ogłosiło upadłość. Pomimo wielu dyskusji przeprowadzonych na ten temat, jest niewiele prac naukowych zmierzających do ustalenia przyczyn trudności finansowych tych przedsiębiorstw. W podejmowanych próbach wyjaśniania powodów upadłości wielu podmiotów z branży budowlanej, za przyczynę podaje się pogorszenie koniunktury gospodarczej, prowadzącą do ograniczania działalności inwestycyjnej. Jednak do pełnego wyjaśnienia przyczyn znacznego pogorszenia się sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstw budowlanych potrzebna jest analiza strategii finansowania tych podmiotów i wynikające z nich sposoby finansowania działalności gospodarczej. W artykule podjęto próbę analizy strategii finansowania przedsiębiorstw budowlanych. Badaniami objęto okres 1997-2012, natomiast dane ze sprawozdań finansowych podmiotów gospodarczych zaczerpnięto z corocznych publikacji Głównego Urzędu Statystycznego pt. Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych. 2. Istota strategii finansowania przedsiębiorstwa Strategia finansowania, podobnie jak w przypadku szeroko pojętej strategii zarządzania przedsiębiorstwem, doczekała się w rozważaniach teoretycznych wielu definicji. Formułując definicję strategii finansowania, wielu autorów podkreśla konieczność odróżnienia jej od strategii finansowej przedsiębiorstwa 2. W tym ujęciu strategia finansowania jest pojęciem węższym względem strategii finansowej, jest jej elementem, uszczegółowieniem. Strategia finansowa definiowana jest jako kombinacja strategicznych decyzji w zakresie finansowania przedsiębiorstwa, jego działalności inwestycyjnej oraz w zakresie polityki dywidend 3. Inaczej mówiąc to zbiór reguł i kryteriów postępowania, którymi posługują się menedżerowie przy podejmowaniu decyzji dotyczących pozyskiwania kapitałów oraz precyzowaniu kierunków i sposobów ich wykorzystania. Kapitały te służyć mają finansowaniu zarówno działalności inwestycyjnej (długoterminowej) jak i bieżącej (krótkoterminowej), a wszystkie wymienione działania prowadzić powinny do realizacji strategicznego celu przedsiębiorstwa. Ponieważ niemal każda decyzja podejmowana w przedsiębiorstwie wpływa na finanse, strategia finansowa ma szczególne znaczenie, łączy bowiem wszystkie obszary funkcjonalne (decyzyjne) przedsiębiorstwa. Strategia finansowa przedsiębiorstwa składa się więc ze (zob. rysunek 1): strategii inwestycyjnej (inwestowania w majątek), strategii finansowania (pozyskiwania kapitałów), strategii (polityki) dywidend (redystrybucji zysku). 2 zob. A. Tokarski, Strategie finansowania działalności przedsiębiorstw produkcyjnych, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2006, s. 38-44, A. Duliniec, Finansowanie przedsiębiorstwa, Wyd. PWE, Warszawa 2007, s. 130-131, A. Chmielecka, Dylematy w stosowaniu dotychczasowych strategii finansowych w nowych warunkach funkcjonowania polskich przedsiębiorstw, Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, 2008, nr 2, s. 21 40. 3 A. Duliniec, Finansowanie, op. cit., s. 130. RYSUNEK 1. ELEMENTY STRATEGII FINANSOWEJ Strategia pozyskiwania kapitałów Strategia inwestowania w majątek Strategia redystrybucji zysku Źródło: opracowanie własne na podstawie: B. Kołosowska, A. Tokarski, M. Tokarski, E. Chojnacka, Strategie finansowania działalności przedsiębiorstw, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s. 11 Strategia inwestycyjna (inwestowania w majątek) to zbiór założeń, co do rodzaju przedsięwzięć, które mają być realizowane i finansowane zgromadzonym kapitałem. Obejmuje przede wszystkim wskazanie rodzajów działalności, jakie będą prowadzone w ramach realizacji projektów inwestycyjnych, jak również aktywów, które mają nabywane. Natomiast wskazane aktywa powinny być podzielone według kryteriów: trwałe czy obrotowe, oraz rzeczowe czy finansowe. Strategia dywidend (redystrybucji zysku) określa zasady (politykę) w zakresie podziału osiągniętego przez przedsiębiorstwo zysku, na część zatrzymaną (reinwestowaną) oraz dywidendy (wypłaty z zysku). Decyzje te łączą działalność inwestycyjną i finansową, bowiem reinwestowany zysk stanowi potencjalne wewnętrzne źródło finansowania działalności inwestycyjnej przedsiębiorstwa. Strategia finansowania (pozyskiwania kapitałów) oznacza przyjęcie danej kompozycji źródeł finansowania w taki sposób, aby realizować strategiczne cele przedsiębiorstwa. Dokonuje się wyboru pomiędzy kapitałem wewnętrznym oraz zewnętrznym, stosuje również podział finansowania na własne i obce. W ramach strategii finansowania należy określić docelową strukturę kapitału, wraz ze wskazaniem instrumentów finansowych, które przedsiębiorstwo zamierza wykorzystywać do pozyskiwania kapitału. Strategia finansowania związana jest z podejmowaniem decyzji finansowych, określających przyszłe relacje przedsiębiorstwa z otoczeniem. Musi więc brać pod uwagę sytuację finansową przedsiębiorstwa, ale także czynniki zewnętrzne, jak koniunktura gospodarcza, czy otoczenie konkurencyjne.

K. Łach, Strategie finansowania przedsiębiorstw budowlanych w Polsce 15 3. Rodzaje strategii finansowania przedsiębiorstw W polityce finansowania działalności gospodarczej przyjmowane są różne postawy, które zakwalifikować można jako poszczególne rodzaje strategii finansowania. Literatura i praktyka przyjmuje różne nazwy tych strategii 4. Są to: strategia ofensywna nazywana również agresywną, dynamiczną, ryzykowną, aktywną, optymistyczną, rozwoju. strategia defensywna określana jako konserwatywna zachowawcza, łagodna, pasywna, pesymistyczna, przetrwania. strategia umiarkowana nazywana pośrednią, harmonijną, równowagi, elastyczną, mieszaną. W strategii ofensywnej znaczna część kapitału finansującego działalność pozyskiwana jest z zewnątrz, często z rynku kapitałowego. Strategia ta wykorzystuje wszystkie szanse, jakie daje rynek finansowy. Przedsiębiorcy wykazują większe potrzeby kapitałowe, akceptują wyższy poziom ryzyka i dążą do maksymalizacji zysku w dłuższym okresie. W podejściu tym kapitał obrotowy netto ma często wartość ujemną, całe bowiem aktywa obrotowe, jak również część aktywów trwałych finansowana jest krótkoterminowymi zobowiązaniami wobec dostawców oraz zaciągniętymi kredytami bankowymi. W strukturze kapitału stałego znaczny udział przypada zobowiązaniom długoterminowym pozyskanym na rynku finansowym. W tych warunkach przedsiębiorstwa w większym zakresie korzystają z efektu dźwigni finansowej zwiększając rentowność kapitałów własnych, jak również z efektu tarczy podatkowej zmniejszającej ostateczny koszt wykorzystania funduszy obcych poprzez możliwość zaliczenia odsetek do kosztów uzyskania przychodu. Z pewnością negatywną cechą tej strategii jest niski poziom płynności finansowej oraz wysokie ryzyko finansowe. W przyszłości podejście to ograniczy zdolność kredytową podmiotu oraz zagrażać może wypłacalności przedsiębiorstwa. W relacji korzyść-ryzyko strategia agresywna pozwala na osiąganie dużych korzyści, jednak przy dużym ryzyku. Przykładową strukturę bilansu charakterystyczną dla strategii ofensywnej zaprezentowano na rysunku 2. Przeciwieństwem strategii ofensywnej jest podejście defensywne. Przedsiębiorstwa w tych warunkach minimalizują podejmowane ryzyko finansowe, starają się utrzymywać wysoką wiarygodność i zgłaszają mniejsze potrzeby kapitałowe, zaspokajając je głównie ze źródeł wewnętrznych. Celem przedsiębiorstw jest więc utrzymanie posiadanej pozycji rynkowej w ramach posiadanej struktury kapitału. W przedsiębiorstwach realizujących strategię defensywną kapitał obrotowy netto ma wartość dodatnią, a stałe źródła finansowania mają ma znaczący udział. Relacje te powodują, że koszt kapitału jest wysoki, a stopa zwrotu z funduszy własnych niska. Cechą charakterystyczną jest również niewielkie wykorzystanie mechanizmu dźwigni finansowej. Za zaletę tego podejścia uznać można niewielkie ryzyko utraty płynności finansowej, natomiast biorąc pod uwagę płynność długoterminową, spełnienie tzw. złotej reguły finansowania 5 zapewnia przedsiębiorstwu utrzymanie równowagi, stabilności oraz niezależności finansowej. Analizując kształtowanie się relacji korzyść-ryzyko, strategia defensywna oznacza osiąganie niewielkich korzyści, ale jednocześnie ponoszenie niewielkiego ryzyka. Rysunek 3 obrazuje przykładowy bilans przedsiębiorstwa prowadzącego strategię defensywną. RYSUNEK 3. DEFENSYWNA STRATEGIA FINANSOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA TRWAŁE OBROTOWE Źródło: opracowanie własne KAPITAŁY STAŁE (kapitał własny + zobowiązania długoterminowe) ZOBOWIĄZANIA KRÓTKOTERMINOWE (zobowiązania operacyjne + kredyty bankowe) Dodatni kapitał obrotowy ne o RYSUNEK 2. OFENSYWNA STRATEGIA FINANSOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA TRWAŁE OBROTOWE KAPITAŁY STAŁE (kapitał własny + zobowiązania długoterminowe) ZOBOWIĄZANIA KRÓTKOTERMINOWE (zobowiązania operacyjne + kredyty bankowe) Ujemny kapitał obrotowy ne o Trzecią strategią finansowania jest strategia umiarkowana. Ma ona charakter mieszany, posiadając pewne cechy zarówno strategii ofensywnej jak i defensywnej, choć zgodnie z nazwą, większość cech tej strategii przyjmuje wartości umiarkowane. Podsumowaniem prezentacji najważniejszych cech poszczególnych strategii finansowania przedsiębiorstw jest zaprezentowane poniżej syntetyczne porównanie ofensywnej i defensywnej strategii finansowania. Ze względu na jej pośredni charakter, pominięto w tym zestawieniu strategię umiarkowaną (tabela 1). Źródło: opracowanie własne 4 B. Kołosowska, A. Tokarski, M. Tokarski, E. Chojnacka, Strategie finansowania działalności przedsiębiorstw, Wyd. Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006, s. 32. 5 Warunkiem zachowania tzw. Złotej reguły finansowania jest finansowanie całych aktywów trwałych z kapitałów stałych, patrz m.in.: J. Iwin-Garzyńska, A. Adamczyk, Wybrane zagadnienia finansów przedsiębiorstw, Wyd. PWE, Warszawa 2009, s. 73-76, G. Łukasik, Polityka pozyskiwania kapitału przez przedsiębiorstwa w warunkach rozwoju rynku finansowego, Wyd. Akademia Ekonomiczna, Katowice 1998, s. 58.

16 Fi nanse ŚN WOR EJ 88/2014 TABELA 1. PORÓWNANIE OFENSYWNEJ I DEFENSYWNEJ STRATEGII FINANSOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA Cel główny ELEMENTY STRATEGII STRATEGIA DEFENSYWNA STRATEGIA OFENSYWNA zabezpieczenie płynności finansowej (w krótkich okresach) eliminacja bieżących zagrożeń utrzymanie wiarygodności finansowej maksymalizacja zysku w krótkich okresach maksymalizacja dochodu w długich okresach poprawa wiarygodności finansowej Struktura przedsiębiorstwa działanie w ramach istniejącej struktury zmiany strukturalne przedsiębiorstwa Postawa wobec otoczenia utrzymanie pozycji rynkowej dostosowanie się do istniejących barier rynku poprawa pozycji rynkowej wzrost konkurencyjności wykorzystanie szans otoczenia elastyczne dostosowanie się do zmian otoczenia Postawa wobec ryzyka minimalizacja ryzyka akceptacja wyższych poziomów ryzyka Horyzont czasu Potrzeby kapitałowe działanie w krótkich okresach koncentracja na działaniach bieżących zabezpieczenie głównie potrzeb w zakresie kapitału obrotowego pozyskiwanie kapitału krótkoterminowego pełne wykorzystanie możliwości samofinansowania działania długookresowe pozyskiwanie kapitału długoterminowego do realizacji programu rozwoju pełne wykorzystanie szans rynku finansowego potrzeby w zakresie kapitału ryzyka racjonalizacja struktury kapitału Źródło: G. Łukasik, Polityka pozyskiwania kapitału przez przedsiębiorstwa w warunkach rozwoju rynku finansowego, Wyd. Akademia Ekonomiczna, Katowice 1998, s. 34 Zaprezentowane powyżej podejście oraz sposób wyodrębnienia różnych strategii finansowania wydaje się być bardzo ogólne. Jest ono z jednej strony uniwersalne, jednak nawet biorąc pod uwagę alternatywne nazwy strategii (dla strategii ofensywnej nazwy: agresywna, dynamiczna, ryzykowna, aktywna, optymistyczna, rozwoju, a dla defensywnej: konserwatywna zachowawcza, łagodna, pasywna, pesymistyczna, przetrwania) zauważa się, że istnieje potrzeba szerszego spojrzenia na problem i wskazania, z jakich kapitałów korzystają przedsiębiorstwa w poszczególnych strategiach, obierając sobie różne cele. Poza tym w niektórych sytuacjach zaistnienie szczególnych okoliczności i uwarunkowań zewnętrznych stwarza potrzebę formułowania i realizacji specyficznych celów krótkoterminowych, operacyjnych. Stąd zaproponowana koncepcja podziału strategii finansowania. Generalnie jednak celem nadrzędnym, strategicznym działalności gospodarczej przedsiębiorstw jest maksymalizacja ich wartości rynkowej. Prowadzi do niej optymalizacja struktury kapitału, która uwzględnia wszystkie wyżej wymienione czynniki i obszary. Strategię finansowania traktować więc można wieloaspektowo, stosować można różne kryteria podziału. 4. Struktura finansowania przedsiębiorstw budowlanych W niniejszym punkcie zaprezentowano poziom zadłużenia oraz strukturę kapitału przedsiębiorstw budowlanych w latach 1997-2012 na tle struktury finansowania ogółu polskich przedsiębiorstw. Podjęto także próbę wskazania kierunków zmian struktury finansowania w budownictwie. Najbardziej syntetycznym wskaźnikiem informującym o strukturze finansowania przedsiębiorstwa jest wskaźnik ogólnego zadłużenia. Jest to relacja kapitałów obcych do sumy bilansowej. Obliczone wskaźniki za lata 1997 2012 zaprezentowane zostały w tabeli 2. TABELA 2. WSKAŹNIK OGÓLNEGO ZADŁUŻENIA PRZEDSIĘBIORSTW W LATACH 1997-2012 (DANE W %) LATA 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 ŚR BUDOW- NICTWO 69,2 68,7 71,7 73,7 75,4 71,7 72,7 72,0 70,1 69,9 65,4 64,2 58,1 62,5 66,5 67,1 68,7 46,8 50,3 54,9 56,1 57,4 55,3 54,6 50,5 48,8 48,9 46,8 49,5 48,4 48,5 50,2 49,2 51,0 Źródło: opracowanie własne na podstawie Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych za lata 1997-2012, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa

K. Łach, Strategie finansowania przedsiębiorstw budowlanych w Polsce 17 RYSUNEK 4. WSKAŹNIK OGÓLNEGO ZADŁUŻENIA PRZEDSIĘBIORSTW W LATACH 1997-2012 (W %) 80 75 70 65 60 55 50 45 40 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 BUDOWNICTWO Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych za lata 1997-2012, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa Dane z tabeli 2 zostały zobrazowane na wykresie (rysunek 4). W całym analizowanym okresie przedsiębiorstwa budowlane były wyraźnie bardziej zadłużone niż wszystkie badane przedsiębiorstwa, należące do wszystkich branż gospodarki. Średni poziom zadłużenia wynosił dla całego analizowanego okresu niemal 69%. Poza tym udział kapitałów obcych w budownictwie ulegał większym i innym fluktuacjom niż w badaniu ogółu przedsiębiorstw. Podmioty budowlane do 2001 r. generalnie zwiększały poziom wykorzystywanej dźwigni finansowej, po tym czasie, aż do 2009 r., wskaźnik sukcesywnie i dynamicznie obniżał się by w ostatnich trzech analizowanych latach wyraźnie wzrosnąć. Największe spadki zadłużenia zanotowano w latach 2007-2009, natomiast po tym okresie, szczególnie w latach 2010-2011 nastąpiło odbicie i wyraźne wzrosty udziału kapitałów obcych. Badanie całej zbiorowości podmiotów gospodarczych prowadzi do spostrzeżenia, że przedsiębiorstwa w latach 1997-2012 finansowały około połowę swojego majątku ze źródeł obcych. Oznacza to, że zadłużenie podmiotów budowlanych było średnio 18 p.p. wyższe. Charakterystyczny dla ogółu analizowanych podmiotów jest sukcesywny wzrost poziomu zadłużenia w początkowym okresie analizy, w latach 1997-2001. W kolejnych latach, do 2007 r. zadłużenie systematycznie zmniejszało się. Od 2007 r. udział kapitałów obcych wykazuje minimalną tendencję wzrostową. Należy jednak zauważyć, że od 2004 r. wahania zadłużenia były bardzo niewielkie. W kolejnym etapie prac dokonano stosownych obliczeń, które pozwoliły w lepszy i bardziej szczegółowy sposób zobrazować strukturę finansowania przedsiębiorstw budowlanych na tle całej zbiorowości (rysunek 5). Dokonując porównania sposobów finansowania przedsiębiorstw budowlanych z ogółem przedsiębiorstw, widoczne są istotne różnice. Przede wszystkim w finansowaniu podmiotów budowlanych dominuje kapitał obcy. Kapitał własny stanowił w analizowanym okresie średnio jedynie 33% wszystkich źródeł finansowania, podczas gdy w badaniu ogółu podmiotów odsetek ten wyniósł 50%. O ile w badaniu przedsiębiorstw wszystkich branż udział finansowania własnego był znacznie bardziej stabilny, szczególnie w ostatnich kilku latach, w budownictwie widoczny jest wzrost zaangażowania kapitałów własnych w okresie lat 2002-2009, po którym nastąpiło zmniejszenie udziału kapitałów własnych. Drugie pod względem ważności były w budownictwie zobowiązania operacyjne, a więc przede wszystkim kredyty kupieckie, zobowiązania z tytułu wynagrodzeń, czy podatków. Stanowiły one w badanych latach średnio 28% kapitałów, co jest o 10 p.p. więcej niż w podmiotach ogółem. Udział zobowiązań operacyjnych w przediębiorstwach budowlanych zmniejszał się w drugiej połowie ubiegłej dekady, po której nastąpiło odwrócenie tendencji. Oprocentowane kapitały obce, do których zaliczono długo- i krótkoterminowe kredyty bankowe, pożyczki oraz papiery dłużne finansowały średnio 19% majątku przedsiębiorstw budowlanych. Odsetek ten wyniósł 17% w analizie wszystkich przedsiębiorstw, co jest wynikiem zbliżonym. W obydwu zbiorowościach przedsiębiorstw dominowały długoterminowe zobowiązania oprocentowane. Przebieg udziału finansowania odsetkowymi kapitałami obcymi w przedsiębiorstwach budowlanych był bardzo podobny jak w badaniu wszystkich podmiotów. Lata 1997-2001 charakteryzowały się dynamicznym

18 Fi nanse ŚN WOR EJ 88/2014 RYSUNEK 5. STRUKTURA FINANSOWANIA PRZEDSIĘBIORSTW W LATACH 1997-2012 100% BUDOWNICTWO 100% 80% 33% 80% 50% 60% 40% 20% 0% 12% 7% 28% 20% 60% 40% 20% 0% 10% 7% 18% 15% Kapitał własny Długoterminowe kredyty, pożyczki i pap. dłużne Krótkoterminowe kredyty, pożyczki i pap. dłużne Zobowiązania operacyjne Inne zobowiązania Kapitał własny Długoterminowe kredyty, pożyczki i pap. dłużne Krótkoterminowe kredyty, pożyczki i pap. dłużne Zobowiązania operacyjne Inne zobowiązania Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych za lata 1997-2012, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa przyrostem kredytów i pożyczek, rok 2002 przyniósł gwałtowny spadek. W kolejnych latach znaczenie omawianych zobowiązań wykazywało minimalną tendencję wzrostową. Lata 2011 i 2012 przyniosły wyraźny wzrost finansowania kredytami, szczególnie w budownictwie. Resztę kapitałów, w budownictwie średnio 20% pasywów stanowiły rezerwy, rozliczenia międzyokresowe i pozostałe zobowiązania. Udział tej wielkości był w całym badanym okresie stabilny. W badaniu ogółu podmiotów odsetek tzw. innych zobowiązań stanowił średnio 15% wszystkich kapitałów. 5. Identyfikacja strategii finansowania przedsiębiorstw budowlanych Analiza przeprowadzona w poprzednim punkcie pozwala na sformułowanie wniosku, że struktura finansowania podmiotów budowlanych istotnie różni się od tej dotyczącej ogółu przedsiębiorstw. Należy więc podjąć próbę identyfikacji strategii finansowania prowadzonej przez przedsiębiorstwa budowlane. Wybór jednej ze strategii, które opisane zostały w pierwszej części artykułu, nie jest jednak jednoznaczny. Niski udział finansowania własnego, wyższy niż w całej zbiorowości odsetek kapitałów obcych oprocentowanych sugerowałby ofensywną strategię finansowania. Za takim wyborem przemawiałby także fakt, że w przedsiębiorstwach budowlanych kapitał stały stanowił stosunkowo mały udział (średnio 49% pasywów, przy 63% dla ogółu podmiotów). Szerokie korzystanie z zobowiązań krótkoterminowych, jak i wszystkich kapitałów obcych pozwala wprawdzie na osiąganie wyższej rentowności kapitałów własnych (pozytywny efekt dźwigni finansowej), oznacza jednak funkcjonowanie na wysokim poziomie ryzyka finansowego. W tej sytuacji nawet niewielkie zmiany aktywności gospodarczej (wynikające m.in. z cyklu koniunkturalnego) bardzo silnie wpływają na wyniki finansowe podmiotu. W charakterystyce poszczególnych strategii finansowania przedsiębiorstw zwraca się także uwagę na wielkość tzw. kapitału obrotowego netto (KON). Poziom KON zależy od relacji pomiędzy kapitałem własnym a aktywami trwałymi. Cechą strategii defensywnej jest dopasowanie struktury czasowej kapitałów do czasowej struktury posiadanego majątku, czyli zapewnienie dodatniego KON. Oznacza to, że przedsiębiorstwo posiada w źródłach finansowania wystarczająco dużo kapitałów stałych o charakterze długoterminowym w stosunku do posiadanych aktywów trwałych. W przedsiębiorstwach prowadzących strategię ofensywną kapitał obrotowy netto ma często wartość ujemną. W celu identyfikacji poziomu KON w przedsiębiorstwach budowlanych wykonano niezbędne obliczenia, które w syntetyczny sposób zaprezentowano poniżej (tabela 3). Z powyższych danych wynika, że w przedsiębiorstwach budowlanych ujemny poziom kapitału obrotowego netto miał miejsce jedynie w latach 2001-2002, podczas gdy w badaniu wszystkich podmiotów dotyczyło to znacznie dłuższego okresu, tj. lat 1997-2003. Oznacza to, że udział kapitałów stałych w przedsiębiorstwach branży budowlanej był dopasowany do poziomu aktywów trwałych. Tzw. Złota reguła finansowania była generalnie spełniona. Struktura kapitału podmiotów budowlanych była więc, z tego punktu widzenia, właściwa i bardziej zbliżona do strategii defensywnej, a nie ofensywnej. Z przeprowadzonych powyżej rozważań wynika, że strategia finansowania przedsiębiorstw budowlanych nie jest jednoznaczna. Biorąc jednak pod

K. Łach, Strategie finansowania przedsiębiorstw budowlanych w Polsce 19 TABELA 3. RELACJE MIĘDZY KAPITAŁAMI STAŁYMI A MI TRWAŁYMI W PRZEDSIĘBIORSTWACH W LATACH 1997-2012 LATA BUDOWNICTWO UDZIAŁ AT UDZIAŁ KS KON UDZIAŁ AT UDZIAŁ KS KON 1997 42% 45% + 66% 66% - 1998 46% 52% + 65% 63% - 1999 45% 49% + 64% 60% - 2000 45% 48% + 64% 60% - 2001 46% 45% - 65% 59% - 2002 40% 40% - 65% 60% - 2003 41% 42% + 64% 61% - 2004 37% 41% + 62% 63% + 2005 36% 43% + 61% 64% + 2006 33% 43% + 59% 63% + 2007 35% 49% + 60% 65% + 2008 37% 51% + 59% 63% + 2009 44% 57% + 60% 65% + 2010 36% 52% + 59% 64% + 2011 36% 49% + 58% 64% + 2012 38% 49% + 60% 64% + ŚREDNIA 40% 49% + 62% 63% + Źródło: opracowanie własne na podstawie: Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych za lata 1997-2012, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa uwagę relatywnie wysoki odsetek kapitałów obcych i niski odsetek kapitału stałego można stwierdzić, że strategia prowadzona przez podmioty budowlane ma jednak charakter ofensywny. Pomimo utrzymywanego dodatniego kapitału obrotowego netto. 6. Zakończenie Trudno jest ostatecznie ocenić, że przedsiębiorstwa budowlane w zły sposób finansują swoją działalność. Przeprowadzona analiza nie pozwala na takie stwierdzenie. Niemniej jednak wysokie zadłużenie tych przedsiębiorstw oznacza wysokie ryzyko finansowe i dużą wrażliwość osiąganych wyników na zmiany warunków funkcjonowania: wielkości sprzedaży związanej ściśle ze stanem koniunktury, ponoszonych kosztów, których poziom także jest pochodną stanu w gospodarce. Trudna sytuacja ogólnogospodarcza, która miała miejsce w ostatnich kilku latach przyniosła więc znaczne osłabienie przedsiębiorstw budowlanych. Przy wysokim zadłużeniu, zmniejszanie zysków operacyjnych bardzo silnie wpływało na znaczne obniżanie zysków tych podmiotów. Duży odsetek zobowiązań wobec dostawców był kolejnym źródłem problemów. Opóźnianie płatności dokonywanych przez odbiorców (zleceniodawców) przedsiębiorstw budowlanych rodziło poważne kłopoty z płynnością. Przedsiębiorstwa nie były w stanie w terminie regulować swoich (wysokich) zobowiązań. Wysoki poziom zadłużenia w budownictwie był więc prawdopodobnie bardzo istotnym czynnikiem pogorszenia sytuacji ekonomiczno-finansowej przedsiębiorstw budowlanych. LITERATURA: [1] Bilansowe wyniki finansowe podmiotów gospodarczych za lata 1997-2012, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa. [2] Chmielecka A., Dylematy w stosowaniu dotychczasowych strategii finansowych w nowych warunkach funkcjonowania polskich przedsiębiorstw, Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego, 2008, nr 2. [3] Duliniec A., Finansowanie przedsiębiorstwa, Wyd. PWE, Warszawa 2007. [4] Iwin-Garzyńska J., Adamczyk A., Wybrane zagadnienia finansów przedsiębiorstw, Wyd. PWE, Warszawa 2009. [5] Kołosowska B., Tokarski A., Tokarski M., Chojnacka E., Strategie finansowania działalności przedsiębiorstw, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2006. [6] Łukasik G., Polityka pozyskiwania kapitału przez przedsiębiorstwa w warunkach rozwoju rynku finansowego, Wyd. Akademia Ekonomiczna, Katowice 1998. [7] Tokarski A., Strategie finansowania działalności przedsiębiorstw produkcyjnych, Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2006.