CHARAKTERYSTYKA JEDNORAZOWYCH WYDATKÓW MIESZKAÑCÓW LUBLINA NA OWOCE, WARZYWA I ICH PRZETWORY W OKRESIE ZIMOWO-WIOSENNYM

Charakterystyka jednorazowych wydatków mieszkañców Lublina na,... STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe l tom XII l zeszyt 4 65 Eugenia Czernyszewicz, Kamil Kiciñski Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie CHARAKTERYSTYKA JEDNORAZOWYCH WYDATKÓW MIESZKAÑCÓW LUBLINA NA OWOCE, WARZYWA I ICH PRZETWORY W OKRESIE ZIMOWO-WIOSENNYM CHARACTERISTIC OF SINGLE EXPENDITURES OF LUBLIN S CITIZENS ON FRUITS, VEGETABLES AND THEIR PRODUCTS DURING WINTER AND SPRING S³owa kluczowe: wydatki, i, zakupy Key words: expenditures, fruit and vegetable, shopping Synopsis. Analizowano poziom, zró nicowanie i strukturê jednorazowych wydatków mieszkañców Lublina na, i ich. Podstaw¹ analizy by³y dane z paragonów fiskalnych uzyskane w wybranych punktach sprzeda y detalicznej w Lublinie, w okresie od listopada 2006 do kwietnia 2007 r. Stwierdzono istotne zró nicowanie jednorazowych wydatków na, i ich w poszczególnych miesi¹cach i dniach tygodnia. Z owoców najczêœciej kupowano jab³ka, a z warzyw: ziemniaki, marchew, cebulê oraz pomidory. Z przetworów owocowych najwiêcej wydawano na soki, a przetworów warzywnych na kiszone oraz mro onki. Wyniki badañ mog¹ pomóc sprzedawcom w doborze asortymentu, zgodnego z potrzebami klientów w zakresie iloœci oraz gatunków i grup owoców, warzyw i ich przetworów. Wstêp Wspó³czesny stan wiedzy wskazuje, e ze wzglêdów zdrowotnych i powinny byæ spo ywane kilka razy dziennie [Hyson 2002, Van Duyn, Pivonka 2000, Wolski, Dyduch 2000, Fulker 2001]. Z danych prezentowanych przez Kwasek [2007] wynika, e konsumpcja owoców i warzyw kszta³tuje siê, w zale noœci od grupy spo³eczno-ekonomicznej gospodarstwa domowego, na poziomie 60-80% zaleceñ lekarzy i dietetyków. Mimo wyraÿnego wzrostu, od pocz¹tku lat 90. ubieg³ego wieku, spo ycie owoców w Polsce jest najni sze spoœród wszystkich krajów Unii Europejskiej. Spo ycie warzyw jest wy sze i wynosi oko³o 115 kg rocznie, ale jego struktura asortymentowa jest ma³o zró nicowana [Popyt na ywnoœæ... 2009]. Cech¹ charakterystyczn¹ spo ycia, zw³aszcza owoców, jest sezonowoœæ [Piekut 2006ab]. W województwie lubelskim, na tle ca³ego kraju, notuje siê bardzo niskie spo ycie owoców i warzyw [Szponar i in. 2003]. Z badañ wynika, e wysokoœæ kwot wydatkowanych na konsumpcjê ywnoœci jest zró nicowana i zwi¹zana m.in. z liczb¹ osób w gospodarstwie domowym [Ozimek i in. 2003]. Istotny jest poziom dochodów gospodarstw domowych i stan zaopatrzenia rynku oraz wiele innych czynników [Gulbicka, Kwasek 2001, Sojkin 1994]. Zakup produktów jest poprzedzony wyborem, dokonywanym wed³ug z³o onego zestawu kryteriów [Rudnicki 2000]. Celem pracy by³o okreœlenie poziomu, zró nicowania i struktury jednorazowych wydatków mieszkañców Lublina na, i ich w poszczególnych dniach tygodnia i miesi¹cach od listopada 2006 do kwietnia 2007. Wyniki badañ mog¹ byæ pomocne dla sprzedawców tych produktów, w trafnym doborze asortymentu, zgodnego z potrzebami i wymaganiami konsumentów, przede wszystkim w zakresie iloœci oraz struktury gatunkowej owoców, warzyw i ich przetworów. Materia³ i metodyka badañ Badania przeprowadzono w trzech sklepach owocowo-warzywnych w Lublinie, w okresie zimowo-wiosennym, w latach 2006-2007. Sklepy dysponowa³y powierzchni¹ handlow¹ od 20 do 40 m 2 i zatrudnia³y od 3 do 6 osób. Wszystkie istnia³y od ponad 10 lat i by³y zlokalizowane w pobli u sklepów spo ywczych. Tylko jeden posiada³ parking dla klientów. Sklepy by³y czynne od poniedzia³ku do soboty, do póÿnych godzin popo³udniowych. W ofercie sklepów znajdowa³y siê

66 Eugenia Czernyszewicz, Kamil Kiciñski, oraz ich, a ponadto sklepy posiada³y dzia³ z artyku³ami spo ywczymi. Ka dy ze sklepów dziennie odwiedza³o oko³o 250 klientów. Badania przeprowadzono na podstawie danych z paragonów fiskalnych. Paragony zbierano przez szeœæ dni w tygodniu (od poniedzia³ku do soboty w³¹cznie), w ka dym przedostatnim tygodniu miesi¹ca, od listopada do kwietnia. Z zebranych ka dego dnia paragonów, do analizy losowo wybrano 50 sztuk, co da³o ³¹cznie 1800 paragonów z jednego sklepu. W okresie prowadzenia badañ analizie poddano 5400 paragonów. Analiza paragonów objê³a dane dotycz¹ce: kwoty jednorazowych wydatków, w tym wydatków na i ich (w tym na krajowe i importowane), wydatków na i ich. Zebrane dane pozwoli³y tak e okreœliæ liczbê i rodzaj kupowanych jednorazowo gatunków œwie ych owoców i warzyw oraz ich przetworów. W analizie danych wykorzystano miary po³o enia ( arytmetyczna, mediana, modalna, minimum, maksimum), miary zmiennoœci (odchylnie standardowe) oraz wskaÿniki struktury wydatków i czêstotliwoœci zakupów ró nych gatunków owoców, warzyw i ich przetworów. Wyniki badañ Œrednia wartoœæ jednorazowych wydatków na i ich wynosi³a z³ i w poszczególnych sklepach waha³a siê od 5,94 do 6,74 z³ (tab. 1). Odchylenie wydatków w poszczególnych sklepach od œredniej wynosi³o od 5,12 do 5,83 z³. W badanych sklepach najczêœciej wydawano odpowiednio: 7,21, 2,95 i 4,39 z³. Minimalne wydatki waha³y siê od 0,23 do 0,36 z³, a maksymalne od 30,36 do 38,84 z³. Œrednie wydatki na ( z³) by³y ni sze, ni na ( z³). Wydatki na i by³y ni sze, ni na i. Œrednie zró nicowanie wydatków poszczególnych klientów od œredniej arytmetycznej by³o wysokie (tab. 2). Najwy sze jednorazowe wydatki na, i ich zanotowano pod koniec tygodnia w soboty (7,17 z³), a najni sze w czwartki (6,06 z³). Jest to prawdopodobnie spowodowane zbli aj¹cymi siê dniami wolnymi oraz tym, e sklepy te s¹ nieczynne w niedziele. Wydatki klientów badanych sklepów na by³y najwy sze w soboty, a na w pi¹tki i soboty oraz w poniedzia³ki, natomiast najni sze odpowiednio w: poniedzia³ki i pi¹tki oraz czwartki. Wydatki na waha³y siê w ci¹gu tygodnia od 2,50 z³ w pi¹tek do 3,03 z³ w poniedzia³ek, a na od 2,35 z³ we wtorek do 2,67 z³ w czwartek. Wydatki poszczególnych lutym (6,87 z³) oraz grudniu (6,85 z³), a najni sze w styczniu (5,95 z³). Wysokie wydatki w grudniu maj¹ prawdopodobnie zwi¹zek z zakupami œwi¹tecznymi. Na najwiêcej wydawano w kwietniu (2,93 z³), a najmniej w marcu (2,57 z³). Wydatki na œwie- e by³y najwy sze w marcu (3,20 z³), a najni sze w listopadzie (2,57 z³). Ni sze wydat- Tabela 1. C haraktery sty ka jednoraz owy ch wydatków na, warz ywa i ich w poszczególnych sklepach Rodzaj A * B * C* Min 0,27 0,23 0,36 0,29 Max 33,42 38,84 30,36 34,21 Œrednia 6,74 5,94 6,46 Modalna 7,21 2,95 4,39 4,85 Mediana 5,17 3,75 4,99 4,64 5,83 5,52 5,12 5,49 *A sklep ul. Obywatelska, B sklep ul. G³êboka, C sklep ul. Przy Stawie Tabela 2. Charakterystyka jednorazowych wydatków na i ich Rodzaj klientów by³y bardzo zró nicowane, o czym œwiadcz¹ zanotowane wysokie wartoœci odchylenia standardowego (tab. 3). Spo ycie œwie ych i przetworzonych owoców i warzyw cechuje w Polsce du a sezonowoœæ [Piekut 2006a,b]. Wp³yw ma stan zaopatrzenia rynku w ci¹gu roku, ceny owoców i warzyw oraz jeszcze stosunkowo du y udzia³ samozaopatrzenia w spo yciu. Pogl¹d ten znalaz³ pewne odzwierciedlenie w poziomie i strukturze jednorazowych wydatków na, i ich, w poszczególnych miesi¹cach badanego pó³rocza (tab. 4). Œrednie jednorazowe wydatki na, i by³y najwy sze w Min 0,29 0,17 0,15 0,44 0,40 Max 34,21 19,59 21,72 15,56 12,37 Œrednia 5,49 2,37 2,13 2,01

Charakterystyka jednorazowych wydatków mieszkañców Lublina na,... 67 Tabela 3. Jednorazowe wydatki na i ich w poszczególnych dniach tygodnia D ni tygodnia Poniedzia³ek Wtorek Œroda Czwartek Pi¹tek Sobota rodzaj ki na w listopadzie mog¹ mieæ zwi¹zek z zapasami tych produktów, pochodz¹cymi z zaopatrzenia z dzia³ek i ogrodów. Najwy sze jednorazowe wydatki na i zanotowano odpowiednio w grudniu (3,55 z³) i marcu (2,78 z³), a najni sze w marcu (2,30 z³) i styczniu (2,02 z³). Wy sze wydatki na w grudniu s¹ prawdopodobnie zwi¹zane z zakupami œwi¹tecznymi takich produktów, jak: soki, suszone i w puszkach, a na w marcu z niskimi zapasami 6,57 3,02 3,03 2,66 5,80 2,00 2,77 2,38 6,22 2,83 2,66 2,60 2,35 5,39 2,21 2,28 1,56 1,60 6,83 2,81 2,99 2,99 2,54 6,02 2,34 2,27 1,81 6,06 2,58 2,84 2,67 5,07 2,25 2,04 2,26 6,22 2,65 3,05 2,50 2,45 5,54 2,52 2,62 1,71 1,98 7,17 3,13 3,04 2,61 2,65 6,06 2,68 1,76 2,03 Tabela 4. Œrednie jednorazowe wydatki na i ich w poszczególnych miesi¹cach M iesi¹ce Listopad 6,32 2,57 2,53 Grudzieñ 6,85 2,85 2,85 3,55 2,58 Styczeñ 5,95 2,83 2,73 2,02 Luty 6,87 2,78 3,10 2,70 2,32 Marzec 6,67 2,57 3,20 2,30 2,78 Kwiecieñ 6,40 2,93 2,82 2,42 2,52 Œrednio od XI do IV w³asnych przetworów po zimie, chêci¹ urozmaicenia posi³ków oraz mniej urozmaicon¹ ofert¹ i wy szymi cenami warzyw œwie ych w tym okresie. Struktura jednorazowych wydatków na, i ich w ci¹gu tygodnia, w miesi¹cach od listopada do kwietnia by³a równie zró nicowana (rys. 1). Najwy szy udzia³ wydatków na w wydatkach na, i, odnotowano w styczniu, w œrodê (59,2%), a najni szy w grudniu równie w œrodê (32,3%), zaœ na odpowiednio: w kwietniu, w pi¹tek (51,2%) i w listopadzie, w poniedzia³ek (25,4%). Najwiêkszy udzia³ wydatków na zanotowano w listopadzie, w czwartek (13,3%), a najni - szy w kwietniu, w pi¹tek (2,4%), zaœ na odpowiednio: w marcu, w czwartek (14,4%) i w grudniu, w poniedzia³ek (4,4%). Wp³yw na zró nicowanie struktury wydatków na, i ich w poszczególnych miesi¹cach mog³y mieæ zbli aj¹ce siê œwiêta, ceny produktów, preferencje konsumentów oraz stan poda y w sklepach. Najczêœciej kupowanymi gatunkami owoców œwie ych, zarówno w poszczególnych miesi¹cach, jak i w ca³ym badanym okresie, by³y jab³ka i banany, a warzyw œwie ych: ziemniaki, marchew, cebula i pomidory. Z badañ bud etów gospodarstw domowych GUS wynika, e wymienione gatunki owoców s¹ spo ywane przez konsumentów w najwiêkszych iloœciach, podobnie jak ziemniaki, które s¹ w wielu rodzinach podstaw¹ drugiego dania na obiad. Pomidory, marchew i cebula maj¹ równie istotny udzia³ w strukturze spo ycia warzyw œwie ych w gospodarstwach domowych w Polsce [Bud ety gospodarstw... 2008].

68 Eugenia Czernyszewicz, Kamil Kiciñski OLVWRGÃRZRFHà ZLH H OLVWRGÃSU]HWZRU\ÃRZRFRZH OLVWRGÃZDU]\ZDà ZLH H OLVWRGÃSU]HWZRU\ÃZDU]\ZQH OXW\ÃRZ RFHà ZLH H OXW\ÃSU]HWZ RU\ÃRZ RFRZ H OXW\ÃZ DU]\Z Dà ZLH H OXW\ÃSU]HWZ RU\ÃZ DU]\Z QH F]ZDUWHN ZWRUHN JUXG]LH ÃRZ RFHà ZLH H JUXG]LH ÃZ DU]\Z Dà ZLH H JUXG]LH ÃSU]HWZ RU\ÃRZ RFRZ H JUXG]LH ÃSU]HWZ RU\ÃZ DU]\Z QH PDU]HFÃRZ RFHà ZLH H PDU]HFÃZ DU]\Z Dà ZLH H PDU]HFÃSU]HWZ RU\ÃRZ RFRZ H PDU]HFÃSU]HWZ RU\ÃZ DU]\Z QH VW\F]H ÃRZ RFHà ZLH H VW\F]H ÃZ DU]\Z Dà ZLH H VW\F]H ÃSU]HWZ RU\ÃRZ RFRZ H VW\F]H ÃSU]HWZ RU\ÃZ DU]\Z QH NZ LHFLH ÃRZ RFHà ZLH H NZ LHFLH ÃZ DU]\Z Dà ZLH H NZ LHFLH ÃSU]HWZRU\ÃRZRFRZH NZ LHFLH ÃSU]HWZ RU\ÃZ DU]\Z QH ZWRUHN Rysunek 1. Struktura jednorazowych wydatków na, i ich w poszczególnych miesi¹cach i dniach tygodnia Z przetworów owocowych klienci najczêœciej kupowali soki, a z warzywnych mro onki i kwaszon¹ kapustê. Jab³ka klienci wybierali najczêœciej w ca³ym badanym okresie, a szczególnie czêsto w listopadzie, styczniu i kwietniu, zaœ banany w listopadzie, grudniu i marcu. Pomarañcze najczêœciej kupowano w styczniu i marcu, winogrona w listopadzie, mandarynki w styczniu, cytryny w lutym, gruszki w listopadzie, kiwi w kwietniu, a grapefruity jednakowo czêsto od grudnia do kwietnia. Na czêstotliwoœæ zakupu poszczególnych gatunków w badanym okresie istotny wp³yw móg³ mieæ stan poda y oraz ceny owoców. Owoce cytrusowe kupowano czêœciej ni krajowe w grudniu i styczniu, a w pozosta³ych miesi¹cach czêœciej krajowe. Mo e to mieæ zwi¹zek z wy sz¹ jakoœci¹ i poda ¹ owoców cytrusowych w okresie œwi¹t Bo ego Narodzenia i Nowego Roku. Najczêœciej kupowanymi mi by³y ziemniaki, które jak wczeœniej zaznaczono, s¹ wa nym sk³adnikiem diety Polaków. Marchew kupowano najczêœciej od stycznia do marca, pomidory w listopadzie i grudniu, pieczarki w grudniu, cebulê przez ca³y okres z wyj¹tkiem stycznia, korzeñ pietruszki w marcu i kwietniu, sa³atê w styczniu i marcu, ogórki od stycznia do marca, a kapustê w lutym i kwietniu. Kiszonki i soki kupowano czêsto przez ca³y badany okres, mro onki w listopadzie, pozosta³e w styczniu i marcu, a w grudniu i styczniu oraz w lutym. Niezale nie od miesi¹ca i dnia tygodnia, najczêœciej kupowano jeden gatunek zarówno owoców, jak i warzyw. Dwa gatunki œwie ych owoców najczêœciej kupowano w poniedzia³ki i œrody, a trzy w soboty i wtorki. Trzy gatunki œwie ych warzyw kupowano najczêœciej w soboty i poniedzia³ki. Cztery gatunki œwie ych owoców, jak i warzyw kupowa³o jednorazowo mniej ni 3% klientów. Wiêksza liczba kupowanych gatunków przed weekendem, wynika³a z faktu, e wiêkszoœæ ma³ych sklepów spo ywczych jest zamkniêta w niedziele. Z uwagi na coraz wiêksze tempo ycia, w poniedzia³ek i wtorek znaczny odsetek klientów zaopatruje siê w i na pozosta³e dni do koñca tygodnia.

Charakterystyka jednorazowych wydatków mieszkañców Lublina na,... 69 Wnioski 1. Najwiêcej na, i konsumenci wydaj¹ pod koniec i na pocz¹tku tygodnia (w pi¹tek i sobotê oraz w poniedzia³ek). Jest to prawdopodobnie spowodowane tym, e sklepy osiedlowe s¹ w niedzielê nieczynne. Wielkoœæ wydatków na, i ich wzrasta³a tak e przed œwiêtami Bo ego Narodzenia i Wielkanocy. 2. Najczêœciej kupowano krajowe, g³ównie jab³ka. Owoce cytrusowe kupowano rzadziej, a wydatki na nie zwiêksza³y siê w miesi¹cach zimowych. Z warzyw najczêœciej kupowano: ziemniaki, marchew, cebulê i pomidory. Najbardziej popularnymi przetworami owocowymi by³y soki, a warzywnymi kiszonki oraz mro onki; czêstotliwoœæ zakupu poszczególnych gatunków znalaz³o odzwierciedlenie w poziomie ich przeciêtnego miesiêcznego spo ycia, notowanego w badaniach bud etów gospodarstw domowych GUS. 3. Najwiêksze jednorazowe wydatki na i przetworzone i zanotowano w grudniu, a najni sze w kwietniu. By³o to prawdopodobnie spowodowane zakupami przedœwi¹tecznymi. 4. Klienci najczêœciej kupowali jednorazowo jeden gatunek œwie ych owoców, jak i warzyw. Najwiêcej gatunków jednorazowo kupowano przed weekendem w pi¹tki i soboty, a najmniej we wtorki i œrody. 5. Du e zró nicowanie jednorazowych wydatków na i, niezale nie od dnia tygodnia i miesi¹ca, dowodzi du ego zró nicowania wydatków i konsumpcji tych produktów w ró nych segmentach demograficznych i spo³eczno-ekonomicznych konsumentów. Literatura Bud ety gospodarstw domowych GUS w 2007 r. 2008: GUS, Warszawa. Fulker M. J. 2001: The role of fruit in the diet. Journal of Environmental Radioactivity, nr 52, s.147-157. Gulbicka B., Kwasek M. 2001: Wp³yw dochodów na spo ycie ywnoœci w gospodarstwach domowych. IE- RiG, Warszawa. Hyson D. 2002: The health benefits of fruits and vgetables. A scientific overview for health professionals. produce for better health foundation. Wilmington, USA. Kwasek M. 2007: Analiza spo ycia ywnoœci w Polsce w aspekcie zaleceñ ywieniowych. Zag. Ekon. Rol., nr 4, s. 28-45. Ozimek I., Gutkowska K., Laskowski W. 2003: Zró nicowanie wydatków na ywnoœæ w ró nych typach gospodarstw domowych. ywienie Cz³owieka i Metabolizm, XXX nr 3/4, s. 1183-1192. Piekut M. 2006a: Zró nicowanie spo ycia owoców i przetworów owocowych w Polsce (1). Przem. Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny, nr 6, s. 26-27. Piekut M. 2006b: Zró nicowanie spo ycia owoców i przetworów owocowych w Polsce (2). Przemys³ Fermentacyjny i Owocowo-Warzywny, nr 10, s. 31-34. Popyt na ywnoœæ. Stan i perspektywy. 2009: Analizy Rynkowe. IERiG, Warszawa, nr 10. Rudnicki L. 2000: Zachowanie konsumentów na rynku. PWE, Warszawa. Sojkin B. 1994: Determinanty konsumpcji ywnoœci. Analiza hierarchiczna. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu. Zesz. Nauk. SERIA, t. II, z. 135. Szponar L., Seku³a W., Rychlik E., O³tarzewski M., Figurska K. 2003: Badania indywidualnego spo ycia ywnoœci i stanu od ywienia w gospodarstwach domowych. Prace I i, Warszawa. Van Duyn M. A., Pivonka E. 2000: Overview fruit and vegetable consumption for the dietetics professional: Selected literature. J. Am. Diet. Assoc., vol. 100, nr 12, s. 1511-1521. Wolski T., Dyduch J. 2000: Znaczenie warzyw i owoców w profilaktyce i terapii chorób cywilizacyjnych. Annales UMCS, sectio EEE, vol. VIII suppl, s. 19-38. Summary In this paper there were analyzed level, diversity and structure of fruit, vegetable and their products single expenditures by Lublin s citizens. The basis of the analyze were data from fiscal tickets obtained in selected Lublin s greengroceries from November 2006 to April 2007. Very high diversity of fruit, vegetables and their product single expenditures in each months and days during week was identified. Consumers the most often buy apples and potatoes, carrots, onions and tomatoes. From fruits products the highest level of expenditures were on fruit juices and from vegetables pickled and frozen ones. This research could help sellers in selection of assortment which fulfils consumer s needs in the sphere of numbers and species and groups of fruit, vegetables and their products. Adres do korespondencji: dr hab. in. Eugenia Czernyszewicz, dr Kamil Kiciñski Uniwersytet Przyrodniczy w Lublinie Zak³ad Ekonomiki Ogrodnictwa ul. Leszczyñskiego 58, 20-068 Lublin tel. (81) 524 71 31, (81) 524 71 04 e-mail: eugenia.czernyszewicz@up.lublin.pl