PORÓWNANIE CEN EKOLOGICZNYCH ORAZ KONWENCJONALNYCH WARZYW I OWOCÓW THE COMPARISON OF ORGANIC AND CONVENTIONAL FRUIT AND VEGETABLES PRICES

Transkrypt

1 76 W³adys³awa STOWARZYSZENIE uczka-baku³a EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe tom VIII zeszyt 3 W³adys³awa uczka-baku³a Akademia Rolnicza w Poznaniu PORÓWNANIE CEN EKOLOGICZNYCH ORAZ KONWENCJONALNYCH WARZYW I OWOCÓW THE COMPARISON OF ORGANIC AND CONVENTIONAL FRUIT AND VEGETABLES PRICES S³owa kluczowe: porównanie, ekologiczne i konwencjonalne owoce i warzywa, ceny Key words: comparison, organic and conventional fruit and vegetables, prices Synopsis. Przedstawiono wyniki po raz pierwszy prowadzonych w Polsce badañ porównawczych cen ekologicznych i konwencjonalnych warzyw i owoców. Cotygodniowym rejestrem cen prowadzonym w okresie szeœciu miesiêcy objêto 72 produkty ekologiczne oraz konwencjonalne odnotowywane w 10 sklepach z ywnoœci¹ ekologiczn¹ i w 10 sklepach z ywnoœci¹ konwencjonaln¹ na terenie miasta Poznania. Wstêp Ceny ywnoœci ekologicznej s¹ na ogó³ wy sze od cen ywnoœci konwencjonalnej, co wynika zarówno z kosztów produkcji œrednio wy szych o 10-40%, jak i niedostatecznej poda y. Relacje cenowe s¹ silnie zró nicowane w poszczególnych krajach, kana³ach dystrybucji oraz produktach. W krajach o rozwiniêtym rynku (Wlk. Brytania, Niemcy, Francja) przeciêtne ró nice cenowe ywnoœci ekologicznej do konwencjonalnej w detalu wahaj¹ siê obecnie w granicach 25-85%. W ostatnich latach wykazuj¹ one tendencjê spadkow¹ wraz ze wzrostem sprzeda y, zw³aszcza w supermarketach, w których produkty te osi¹gaj¹ ceny wy sze od produktów konwencjonalnych o 10-50%, jako rezultat odbywaj¹cej siê wewn¹trz tych sieci intensywnej walki konkurencyjnej o konsumentów ywnoœci ekologicznej. Przewiduje siê, e w najbli szych latach ró nice cenowe bêd¹ siê zmniejszaæ do poziomu 10-15%, po czym ustabilizuj¹ siê. Ich obni enie wydatnie przyczyni siê do wzrostu popytu ze strony, zw³aszcza tych konsumentów, którzy s¹ sk³onni nabywaæ ywnoœæ ekologiczn¹, ale za cenê znacznie ni sz¹ od obecnie oferowanej na rynku. Np. szacuje siê, e w Niemczech 45% konsumentów kupowa³oby ywnoœæ ekologiczn¹, gdyby jej ceny nie przekracza³y 15% w stosunku do ywnoœci konwencjonalnej. Materia³ i metody W wielu krajach prowadzone s¹ fragmentaryczne badania porównawcze nad poziomem i relacjami cen ekologicznej i konwencjonalnej ywnoœci. Obejmuj¹ one ceny zbytu, ceny hurtowe i detaliczne o ró nym zakresie przedmiotowym i czasowym. Spoœród krajów europejskich jedynie w Niemczech i w Danii od kilku lat systematycznie prowadzone s¹ notowania cen najwiêkszej jak dot¹d grupy produktów ywnoœci ekologicznej [Hamm, Gronefeld 2004]. Rozleg³e badania nad cenami zbytu i cenami hurtowymi s¹ prowadzone równie w Stanach Zjednoczonych, niemniej jednak czêœæ z nich, notowana na podstawie informacji uzyskiwanych od ekspertów ma ograniczon¹ wartoœæ poznawcz¹ [Frechette 2001]. Na rynku hurtowym w Bostonie i San Francisco noto-

2 Porównanie cen ekologicznych i konwencjonalnych warzyw i owoców 77 wane s¹ ceny najwiêkszej liczby produktów ekologicznych, ale regularny rejestr obejmuje 10 warzyw i owoców o znacz¹cym udziale w rynku (m.in. pomidorów, marchwi, ziemniaków, sa³aty, kapusty, jab³ek, bananów i brzoskwiñ). Badania te pozwalaj¹ na poznanie trendu zmian cen ywnoœci ekologicznej w ogóle i w relacji do ywnoœci konwencjonalnej oraz na okreœlenie mo liwoœci ich obni enia z uwagi na to, e ich wysoki poziom stanowi dla znacz¹cej grupy potencjalnych konsumentów barierê popytu. W Stanach Zjednoczonych tak¹ opiniê wyra a 39% konsumentów [Hartman 2005]. W Polsce brak jest regularnych badañ nad cenami ywnoœci ekologicznej, w rezultacie czego trudno jest stwierdziæ, jakie s¹ relacje cenowe tych produktów do produktów konwencjonalnych oraz jakie s¹ mo liwoœci ich obni enia na obecnym etapie rozwoju rynku ywnoœci ekologicznej. W celu wype³nienia tej luki w paÿdzierniku 2005 r. w Katedrze Ekonomii AR w Poznaniu zosta³y zapocz¹tkowane pierwsze w Polsce wieloletnie badania cen ekologicznych i konwencjonalnych warzyw i owoców w sprzeda y detalicznej. Badania te maj¹ istotne znaczenie poznawcze, poniewa owoce i warzywa odgrywaj¹ wa n¹ rolê na ró nych etapach rozwoju rynku ekologicznej ywnoœci [ uczka-baku³a 2004]. Po pierwsze, stanowi¹ one na ogó³ pierwsz¹ grupê produktów, na które kieruj¹ swój popyt konsumenci wchodz¹cy na ten rynek. Dlatego ich ceny, a zw³aszcza mo liwoœci obni enia mar y handlowej, warunkuj¹ od strony popytu dynamikê rozwoju tego rynku. Po drugie, maj¹ one doœæ znaczny udzia³ w rynku ywnoœci ekologicznej, dotyczy to w szczególnoœci niektórych warzyw i ich rosn¹cego udzia³u w diecie [ uczka-baku³a 2005]. Ekologiczne warzywa i owoce sprzedawane s¹ w Polsce g³ównie w sklepach specjalistycznych, których liczba jak siê szacuje wynosi od 120 do 130. W ostatnich trzech latach liczba tych sklepów wykazuje wy sz¹ dynamikê wzrostu ni w latach wczeœniejszych (tzn. do koñca lat 90), co wynika ze wzrostu zainteresowania polskich konsumentów ywnoœci¹ ekologiczn¹. Sklepy te cechuj¹ siê zró nicowan¹ rozpiêtoœci¹ oferowanego asortymentu oraz jakoœci¹ obs³ugi handlowej. S¹ wœród nich zarówno ma³e sklepy z niewielkim asortymentem produktów, jak i sklepy nowej generacji o asortymencie siêgaj¹cym od 300 do 500 i wiêcej produktów z nowoczesn¹ ekspozycj¹ handlow¹ i kompetentnym personelem. W opracowaniu omówione s¹ wyniki badañ cen notowanych tygodniowo w okresie 6 miesiêcy, tj. od do roku w 10 detalicznych sklepach z ywnoœci¹ ekologiczn¹ i w 10 sklepach z ywnoœci¹ konwencjonaln¹ znajduj¹cych siê na terenie miasta Poznania. S¹ to wyniki pierwszej czêœci badañ zaplanowanych na okres co najmniej dwóch lat. Rejestrem cen objêto cztery podstawowe grupy produktów: (1) warzywa i przetwory, (2) owoce i przetwory, (3) pieczywo i przetwory zbo owe, (4) przetwory nabia³owe. Obejmuje on ceny 72 ogó³em notowanych produktów ekologicznych, na które sk³ada siê: 18 podstawowych gatunków warzyw, 7 przetworów warzywnych, 9 gatunków owoców, 16 przetworów owocowych, 11 przetworów zbo owych, 10 produktów nabia³owych, jaja. Badania prowadzone s¹ w sklepach specjalistycznych z ywnoœci¹ ekologiczn¹ oraz w ma³ych sklepach z ywnoœci¹ konwencjonaln¹. Ceny ekologicznych warzyw Spoœród 18 warzyw, których ceny s¹ objête rejestrem, w analizie porównawczej uwzglêdniono czêœæ z nich, przyjmuj¹c za kryterium ich udzia³ w strukturze spo ycia. Z danych statystycznych 15,0 10,0 5,0 0,0 7,74 12,06 5,66 11,99 5,33 9,9 papryka ogórki pomidory konwencjonalne ekologiczne Rysunek 1. Ekologiczne i konwencjonalne warzywa o najwy szych cenach [z³/kg] wynika, e polski konsument spo ywa 65 kg warzyw (2004 r.), z czego dominuj¹ warzywa podstawowe i uznawane za stosunkowo tanie: kapusta, pomidory, marchew, ogórki i cebula. Gatunki te stanowi¹ 70% spo ycia œwie ych warzyw ogó³em. Mo na oczekiwaæ, e podobne preferencje bêd¹ stopniowo wystêpowaæ równie na rynku ekologicznych warzyw, co wstêpnie potwierdzaj¹ badania i wywiady prowadzone wœród personelu sklepów specjalistycznych. Spo ycie warzyw w Polsce cechuje siê du ¹ sezonowoœci¹, najwiêcej œwie ych warzyw spo ywa siê od lipca do paÿdziernika, najmniej od stycznia do kwiet-

3 78 W³adys³awa uczka-baku³a nia. Sezonowoœæ ta wynika z wahañ produkcji oraz wahañ cen, a tak e niedostosowanej w pe³ni do istniej¹cych potrzeb bazy przechowalniczej. Okresy spadku spo ycia pokrywaj¹ siê z okresami wzrostu cen. Nale y jednak pokreœliæ, e w ostatnich latach zjawisko sezonowoœci spo- ycia warzyw konwencjonalnych jest coraz s³abiej notowane z uwagi na wzrost importu niektórych warzyw. Spoœród porównywanych œwie ych warzyw ekologicznych najwy sz¹ œredni¹ cenê w ca³ym okresie badawczym mia³y trzy warzywa: papryka czerwona, ogórki szklarniowe i pomidory. W grupie warzyw konwencjonalnych gatunki te zajmowa³y równie trzy pierwsze miejsca. W grupie ekologicznych warzyw najni sze œrednie ceny, tj. do 2 z³/kg mia³y ziemniaki (1,70 z³/kg) i kapusta (1,77 z³/kg), natomiast w grupie produktów konwencjonalnych: ziemniaki (0,98 z³/kg), buraki (1,05 z³/kg), marchew (1,45 z³/kg), cebula (1,52 z³/kg) i kapusta (1,64 z³/kg). W badanym okresie relacje cenowe miêdzy piêcioma warzywami ekologicznymi a konwencjonalnymi, które maj¹ podstawowe znaczenie w spo yciu (kapusta, buraki, marchew, pomidory i cebula), by³y stosunkowo wysokie i kszta³towa³y siê na poziomie ok. 91% (z uwzglêdnieniem ziemniaków ró nica ta wynios³a 90%). Koresponduje to z notowaniami w innych krajach, z których wynika, e relacje te w warzywach i owocach s¹ wy sze ni w innych produktach, co jest spowodowane m.in. wysokimi mar ami, zw³aszcza na poziomie detalu, gdzie koszty dystrybucji zwi¹zane z ich nisk¹ trwa- ³oœci¹ i ryzykiem handlowym s¹ wysokie ziemniaki konw encjonalne bia³a kapus ta ekologiczne Rysunek 2. Ekologiczne i konwencjonalne warzywa o najni szych cenach [z³/kg] kapusta bia³a papryka czerwona ziemniaki pomidory cebula ogórki marchew buraki czerwone z³/kg % Rysunek 3. Relacje cen warzyw ekologicznych do warzyw konwencjonalnych [%] Najni sz¹ ró nicê cenow¹, na poziomie 17% notowano dla kapusty, natomiast najwy sz¹ dla buraków i marchwi, odpowiednio na poziomie 193 i 134% (rys. 3). Przy czym relacje te by³y ni sze na pocz¹tku badanego okresu, po czym wzros³y. Przyk³adowo w paÿdzierniku 2005 r. cena ekologicznej marchwi by³a wy sze od konwencjonalnej o 141%, a w kwietniu 2006 r. o 155%. Ceny warzyw ekologicznych w Polsce wykazuj¹ wiêksze wahania ni ceny warzyw konwencjonalnych. W tym ostatnim przypadku coraz mniejszym wahaniom cen sprzyja rozwój przechowalnictwa i przetwórstwa warzyw i owoców. Ceny wielu ekologicznych warzyw by³y wy sze w kwietniu 2006 r. ni paÿdzierniku ubieg³ego roku, co by³o spowodowane ruchem tych cen w górê zapocz¹tkowanym ju na prze³omie paÿdziernika i listopada, przy jednoczeœnie stosunkowo niewielkiej dynamice wzrostu cen konwencjonalnych warzyw. Najwy szy wzrost, powy ej 100% odnotowano w czterech warzywach ekologicznych: ogórkach szklarniowych (242%), papryce (190%), pomidorach (190%) i sa³acie (143%). Stosunkowo stabilne by³y ceny kapusty, cebuli, ogórków kiszonych i czosnku. Ceny ekologicznych owoców W Polsce wystêpuje stosunkowo niskie spo ycie owoców, w 2004 r. wynios³o ono 47 kg na 1 osobê. Jest ono w porównaniu do krajów europejskich o podobnym klimacie ni sze o 50% [Czernyszewicz 2001]. Przewiduje siê, e w przysz³oœci spo ycie to bêdzie wykazywa³o wy sz¹ dynamikê wzrostu wraz z popraw¹ sytuacji dochodowej ludnoœci. W strukturze spo ycia owoców dominuj¹

4 Porównanie cen ekologicznych i konwencjonalnych warzyw i owoców z³/kg EKOLOGICZNE KONWENCJONALNE Rysunek 4. Ceny ekologicznych i konwencjonalnych jab³ek [z³/kg] jab³ka, ich udzia³ wynosi 47,5%. Rynek owoców w Polsce charakteryzuje siê okreœlonymi cechami, które wystêpuj¹ równie na rynku ekologicznych owoców. S¹ to: niski poziom spo ycia, ma³e urozmaicenie asortymentowe spo ycia, sezonowoœæ po stronie poda y i popytu. Badaniami poziomu cen owoców objête s¹ dwie grupy owoców wyodrêbnione na podstawie kraju podchodzenia: (1) owoce krajowe jab³ka, gruszki, brzoskwinie, maliny, œliwki, (2) owoce importowane cytryny, banany, mandarynki i pomarañcze. W wyborze tych grup owoców kierowano siê wy³¹cznie asortymentem oferowanym w specjalistycznych sklepach. Poniewa asortyment owoców krajowych jest w nich ograniczony, zw³aszcza w okresie jesienno-zimowym, analizê cen poszerzono o owoce cytrusowe pochodz¹ce z importu. Ich uwzglêdnianie ma uzasadnienie z uwagi na to, e udzia³ tych owoców roœnie w spo yciu na prze³omie listopada i grudnia do kwietnia. W koñcowym etapie analizy w grupie owoców krajowych uwzglêdniono tylko ceny jab³ek, natomiast w grupie owoców pochodz¹cych z importu ceny czterech owoców: cytryn, mandarynek, bananów i pomarañczy. Ceny jab³ek ekologicznych by³y wy sze o 71%, natomiast owoców z importu œrednio o 118% (cytryn 138%, mandarynek 121%, bananów 107%, pomarañczy 106%). Ekologiczne jab³ka jako najczêœciej kupowane owoce mia³y stosunkowo wysok¹, ale doœæ ustabilizowan¹ cenê, podobnie jak wiêkszoœæ badanych owoców (rys. 4). Podsumowanie Z przeprowadzonych badañ wynikaj¹ dwa podstawowe wnioski o charakterze poznawczym i aplikacyjnym. Po pierwsze, relacje cen ekologicznych warzyw i owoców do cen konwencjonalnych s¹ w Polsce wysokie, co wynika z nastêpuj¹cych przyczyn: niskiego poziom poda y, rozproszonej produkcji, relatywnie wysokich kosztów transportu i logistyki, koncentracji sprzeda y w specjalistycznych sklepach. Jednym z podstawowych czynników poprawy tych relacji w najbli szym czasie jest wzrost skali produkcji na szczeblu gospodarstwa rolnego, co wp³ynie na poprawê jednostkowych kosztów zbytu i op³acalnoœci produkcji. Obok wzrostu poda y, tak samo wa nym czynnikiem jest obecnoœæ i wzrost oferty ywnoœci ekologicznej w supermarketach jako najbardziej skutecznej drogi poszerzenia segmentu jej konsumentów. Po drugie, odnotowany w trakcie badañ wiêkszy wzrost cen ekologicznych warzyw i owoców ni konwencjonalnych spowodowany wiêkszymi wahaniami poda y tych pierwszych i ograniczonymi mo liwoœciami jej uzupe³nienia importem, œwiadczy o tym, e rynek ten w Polsce znajduje siê w pierwszym etapie rozwoju. Literatura Czernyszewicz E. 2001: Spo ycie owoców i warzyw w Polsce. [W:] Marketing w ogrodnictwie. Wyd. AR w Lublinie. Lublin, 51. Frechette E. and D. 2001: The Effect of California Weather Conditions on Price Premia for Organically Grown Vegetables in the United States. Journal of Food Distribution Research. July. Hamm U., Gronefeld F. 2004: The European Market for Organic Food: Revised and Updated Analysis. Aberystwyth. uczka-baku³a W. 2004: Mo liwoœci sprzeda y polskich ekologicznych warzyw i owoców na rynku niemieckim. [W:] Szanse i zagro enia rozwoju polskich obszarów wiejskich w rozszerzonej Unii Europejskiej. red. L. Pa³asz. Wyd. Wydzia³u Ekonomiki i Organizacji Gospodarki ywnoœciowej Akademii Rolniczej w Szczecinie. Szczecin, 246. uczka-baku³a W. 2005: Percepcja ywnoœci ekologicznej przez konsumentów. Roczniki Naukowe SERiA, T. VII, zeszyt 8, Warszawa Poznañ. The Hartman Group 2005: Food and Beverage Trends 2004: Lifestyles. Language and Category Adoption. Bellevue.

5 80 W³adys³awa uczka-baku³a Summary The provided researches result in two main conclusions of applicable and perceptive character. First, price relations of organic and conventional vegetables and fruits are high in Poland, resulting from following reasons: low level of supply, dispersion of production, relatively high transportation and logistic costs and concentration of sales in specialist shops. Secondly, noticed during research higher increase of organic vegetables and fruit prices against conventional caused by higher fluctuations of supply of the first mentioned products and the limited possibilities of import supplementing, proves that the market of organic fruits and vegetables in Poland is in the first stage of development. Adres do korespondencji: dr hab. W³adys³awa uczka-baku³a, prof. nadzw. Akademia Rolnicza w Poznaniu Katedra Ekonomii ul. Wojska Polskiego Poznañ tel. (0 61) luczka@au.poznan.pl