NIEKTÓRE ZWYCZAJE KONSUMENTÓW PRODUKTÓW MLECZNYCH Z UWZGLÊDNIENIEM ICH WIEKU

Transkrypt

1 86 B. Moskalik STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe tom VIII zeszyt 3 Beata Moskalik Akademia Rolnicza w Poznaniu NIEKTÓRE ZWYCZAJE KONSUMENTÓW PRODUKTÓW MLECZNYCH Z UWZGLÊDNIENIEM ICH WIEKU SELECTED ASPECTS OF CONSUMER BEHAVIOUR FOR DAIRY PRODUCTS DEPENDING ON AGE S³owa kluczowe: produkty mleczne, konsument, wiek, czêstotliwoœæ konsumpcji, posi³ki, Ÿród³a pozyskiwania produktów mlecznych Key words: dairy products, consumer, age, frequency of consumption, meals, the supply sources of dairy products Synopsis. Przedstawiono wybrane zachowania ywieniowe konsumentów mleka i produktów mlecznych, takie jak: czêstotliwoœæ konsumpcji oraz posi³ki, podczas których spo ywany jest nabia³, ponadto ukazano aspekt zachowañ zakupowych przejawiaj¹cy siê w wyborze miejsca pozyskiwania wspomnianych produktów. Wstêp Mleko odgrywa bardzo wa n¹ rolê w yciu cz³owieka, przede wszystkim jako Ÿród³o doskona- ³ego po ywienia [Adamczyk i in. 2002]. Mleko i przetwory mleczne nale ¹ do produktów najbardziej korzystnych pod wzglêdem wartoœci od ywczej i niezbêdnych we wszystkich okresach ycia cz³owieka [Rejman, Kowrygo 2002]. S¹ one bowiem cennym Ÿród³em pe³nowartoœciowego bia³ka, a tak e ³atwo przyswajalnego wapnia i witaminy B2. Prawid³owe od ywianie niemo liwe jest bez konsumpcji produktów mlecznych, które powinny byæ elementem diety cz³owieka bez wzglêdu na wiek i p³eæ [Maruszewska i in. 2003]. jest czynnikiem w bardzo istotny sposób modyfikuj¹cym zachowania konsumentów. Wp³ywa on na rodzaj spo ywanych pokarmów. Spowodowane jest to zmieniaj¹cym siê wraz z wiekiem zapotrzebowaniem na energiê i rodzaj posi³ków [Sznajder i in. 1998]. Z wiekiem zmieniaj¹ siê doœæ znacznie potrzeby i upodobania konsumentów. Celem opracowania jest zaprezentowanie wybranych zachowañ konsumentów produktów mlecznych, takich jak: czêstotliwoœæ konsumpcji, posi³ki, podczas których spo ywany jest nabia³ oraz miejsca jego pozyskiwania. Poniewa wiek jest czynnikiem ró nicuj¹cym zwyczaje ywieniowe, a struktura wiekowa jest jednym ze standardowych kryteriów uwzglêdnianych w badaniach zachowañ ywieniowych konsumentów [ elazna i in. 2002], dlatego postanowiono zbadaæ jego wp³yw. Materia³ i metoda Materia³y Ÿród³owe pochodz¹ z ogólnopolskich badañ przeprowadzonych w 2004/2005 roku na próbie 1663 respondentów. Do przeprowadzenia badañ pos³u ono siê metod¹ wywiadu osobistego. Podstawowym instrumentem pomiarowym by³a ankieta. W badaniu zdecydowano siê na celowy dobór próby przy zastosowaniu techniki doboru kwotowego. Podstawowymi kryteriami doboru próby respondentów by³o: miejsce zamieszkania (województwo i wielkoœæ miejscowoœci), wiek oraz p³eæ. Struktura próby jest zatem ze wzglêdu na istotne cechy taka sama jak struktura badanych zbiorowoœci.

2 Niektóre zwyczaje konsumentów produktów mlecznych z uwzglêdnieniem ich wieku 87 Dla celów niniejszego opracowania wykorzystano trzy pytania ankietowe zamkniête pozwalaj¹ce zidentyfikowaæ wybrane zwyczaje konsumenta produktów mlecznych oraz pytanie otwarte opisuj¹ce profil demograficzny respondenta wiek osoby ankietowanej. Dla zbadania wspó³zale - noœci pomiêdzy dwiema cechami zastosowano test niezale noœci chi-kwadrat. Wyniki badañ Czêstotliwoœæ konsumpcji produktów mlecznych. Z uwagi na bardzo wa n¹ rolê jak¹ pe³ni mleko i produkty mleczne w codziennej diecie ta grupa ywnoœci jest szczególnie cenn¹ ze wzglêdu na jej walory od ywcze. Czêstotliwoœæ spo ycia tych produktów powinna byæ zatem zgodna z zaleceniami przedstawionymi za pomoc¹ piramidy zdrowia sprowadzaj¹c ich spo ycie do kilku razy w tygodniu, zw³aszcza produktów nabia³owych charakteryzuj¹cych siê nisk¹ zawartoœci¹ t³uszczu. W prezentowanych badaniach ankietowych ostatecznie okreœlono trzy poziomy czêstoœci, redukuj¹c szeœæ wczeœniej zastosowanych w ankiecie ze wzglêdu na du y stopieñ szczegó³owoœci. Do kategorii intensywnych konsumentów produktów mlecznych zaliczono tych, którzy spo ywaj¹ je wiêcej ni raz dziennie, raz dziennie lub wiêkszoœæ dni tygodnia. Do grupy umiarkowanej zaliczono osoby, które zg³asza³y konsumpcjê 1-2 razy w tygodniu lub kilka razy w miesi¹cu, zaœ wœród niespo ywaj¹cych znaleÿli siê ankietowani deklaruj¹cy wykluczanie z ich diety produktów mlecznych. œmietana i œmietanka sery ó³te sery twarogowe sery topione sery pleœniowe mleko kefir jogurty i napoje mleczne 1 9,5 26,5 2 16,6 36,6 47,6 47,2 39,8 60,7 49,5 54,7 64,6 36,8 41,3 50,7 23,8 33,9 18,8 1 11,5 Rysunek 1. Czêstotliwoœæ spo ycia produktów mlecznych ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañ ankietowych 9, intensywni umiarkowani nie spo ywaj¹cy Tabela 1. Czêstotliwoœæ konsumpcji produktów mlecznych z uwzglêdnieniem wieku (odsetek wskazañ) intensywni Jogurty i napoje mleczne Mleko topione 56,5 54,5 44,9 39,9 44,1 41,1 52,5 50,4 44,0 41,2 40,0 47,2 54,9 19,6 16,5 11,4 16,5 15,9 Kategorie konsumentów produktów mlecznych umiarkowani 36,6 42,0 48,0 43,5 4 36,4 33,2 34,5 36,5 41,8 46,9 36,3 31,3 62,1 60,6 64,5 61,4 58,2 51,8 niespo ywaj¹cy intensywni 4,5 8,4 11,7 20,0 13,9 14,9 19,2 15,3 13,8 20,4 27,7 17,8 22,8 33,3 22,4 18,1 2 24,2 34,6 44,0 41,2 38,2 29,0 33,8 24,2 25,4 31,1 28,3 30,7 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañankietowych umiarkowani sery twarogowe 58,7 64,5 69,6 66,3 69,6 56,4 55,4 sery ó³te 51,1 55,3 55,7 65,4 62,7 56,3 58,5 œmietana i œmietanka 49,3 56,1 56,6 55,7 59,3 40,0 50,7 niespo ywaj¹cy 12,1 12,0 12,0 6,2 7,3 8,7 4,5 2,9 6,1 3,4 9,2 25,1 21,9 17,2 12,1 11,7 17,4

3 88 B. Moskalik Czêstotliwoœæ spo ycia produktów mlecznych przedstawia siê bardzo zró nicowanie i zale y przede wszystkim od rodzaju produktu. Do grupy intensywnych konsumentów zaliczono blisko co drugiego ankietowanego siêgaj¹cego po mleko oraz jogurty i napoje mleczne. Z mniejsz¹ czêstotliwoœci¹ konsumuj¹ Polacy takie produkty, jak: sery twarogowe, sery topione, sery ó³te, œmietanê i œmietankê oraz kefir. Kategoria niespo ywaj¹cych okaza³a siê najliczniejsz¹ w przypadku produktu takiego, jak ser pleœniowy (wskaza³ co drugi ankietowany), co potwierdza rysunek 1. respondentów ró nicuje zachowania dotycz¹ce czêstotliwoœci spo ycia nabia³u za wyj¹tkiem dwóch produktów takich jak kefir oraz sery pleœniowe. W przypadku mleka oraz jogurtów i napojów mlecznych, charakteryzuj¹cych siê najczêstsz¹ konsumpcj¹ spoœród wymienionych produktów, pocz¹tkowo z wiekiem maleje odsetek wskazuj¹cych intensywn¹ ich konsumpcjê, a nastêpnie wzrasta u starszych ankietowanych, szczególnie dotyczy to mleka. Spoœród serów najwiêksza liczba osób wybiera ó³te, nastêpnie twarogowe i dalej topione. Intensywni konsumenci serów ó³tych i topionych to reprezentanci najm³odszych kategorii wiekowych ( lat i ), zaœ serów twarogowych, œmietany i œmietanki odnajdujemy wœród najstarszych grup wiekowych, tj. powy ej 60 roku ycia, co uwidacznia tabela 1. Posi³ki, podczas których spo ywane s¹ produkty mleczne. Badania wskazuj¹, e Polacy w³¹czaj¹ nabia³ do swojego jad³ospisu szczególnie podczas dwóch posi³ków w ci¹gu dnia œniadania oraz kolacji. U blisko 70% ankietowanych na œniadanie spo ywane s¹ sery ó³te oraz twarogi, co trzecia osoba pija mleko, a prawie co pi¹ta kakao. Podobnie, jak w przypadku œniadania na kolacjê równie spo ywa siê sery ó³te (55% wskazañ) oraz twarogi (37%), zaœ z napojów równie wybierane jest mleko, choæ odsetek wskazañ jest nieco ni szy dla tych produktów podczas kolacji ni w przypadku œniadanie twarogi sery zó³te sery pleœniowe mleko kefir, jogurt kakao obiad obiadokolacja Rysunek 2. Posi³ki, podczas których spo ywane s¹ produkty mleczne ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañ ankietowych podwieczorek kolacja miêdzy posi³kami Tabela 2. Kluczowe posi³ki, podczas których spo ywane s¹ produkty mleczne a wiek ankietowanych (odsetek wskazañ) Twarogi 52,5 60,6 65,9 71,7 81,4 72,7 84,6 ó³te pleœniowe Œniadanie M leko Kefir, jogurt 73,1 73,6 70,3 67,0 66,9 6 61,5 χ 2, α = 0,05, zwi¹zek: nie 41,7 34,7 34,7 42,8 41,8 39,5 50,2 56,1 58,6 54,2 54,5 49,1 13,5 22,5 18,1 18,4 18,6 20,0 Kolacja 13,5 20,6 16,3 19,3 14,5 32,7 27,9 33,1 2 33,3 14,3 10,5 11,8 12,4 Kakao 17,0 20,1 20,4 19,3 17,2 16,9 χ 2, α = 0,05, zwi¹zek: tak 15,7 16,2 11,1 14,0 15,2 9,1 10,8 2,2 5,2 4,7 4,0 1,8 5,1 opracowanie w³asne na podstawie badañankietowych ród³o: 16,1 9,9 7,6 11,5 6,2 œniadania. Podczas pozosta³ych posi³ków respondenci wybierali z nabia³u na ogó³ jogurt, kefir. Wyniki zaprezentowano na rysunku 2. Z wiekiem obserwuje siê bardzo wyraÿny trend wzrostu odsetka ankietowanych spo ywaj¹cych na œniadanie twarogi, zaœ odwrotna zale noœæ dotyczy sera ó³tego. Osoby m³ode (-latkowie) czêœciej ni osoby starsze wybieraj¹ do pierwszego dziennego posi³ku kefir, jogurt czy kakao. W przypadku wieczornego posi³ku kolacji nie potwierdzono zwi¹zku pomiêdzy wiekiem respondentów a spo ywaniem serów. Natomiast w przypadku napojów mlecznych zwi¹zek istnieje i potwierdza, i kakao czy mleko na kolacjê spo ywa wiêcej nastolatków ( lat) ni osób starszych (po-

4 Niektóre zwyczaje konsumentów produktów mlecznych z uwzglêdnieniem ich wieku 89 7,7 2,2 5,3 5,1 0,5 supermarket 2 skl. dyskont. 36,7 13,7 hurtownia ma³y skl. osiedl. skl. specjalist. targowisko u producenta prod. w³asna inne Rysunek 3. Miejsca pozyskiwania produktów mlecznych ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañ ankietowych wy ej 60 roku ycia). Powy sze zale noœci przedstawia tabela 2. Miejsca pozyskiwania produktów mlecznych. W rodzimym handlu detalicznym du e znaczenie wci¹ odgrywaj¹ tradycyjne sklepy spo ywcze. Badania KEG AR w Poznaniu pokazuj¹, e respondenci pozyskuj¹ omawiane produkty g³ównie z ma³ych sklepów osiedlowych, supermarketów i sklepów dyskontowych, pozosta³e miejsca maj¹ bardziej marginalne znaczenie. Rozk³ad odpowiedzi przedstawiono na rysunek 3. Wyniki niniejszych badañ ankietowych s¹ zbie ne z wynikami badañ przeprowadzonymi w 2002 roku na 600 osobowej próbie powy ej 15 roku ycia z terenu województwa wielkopolskiego [Gazdecki 2004]. Autor podkreœli³, e sklep tradycyjny by³ najczêœciej wskazywanym miejscem zakupu mleka i produktów mlecznych (5%), z uwagi na niskie nak³ady czasowe zwi¹zane z zakupem, co wydaje siê szczególnie wa ne w przypadku produktów podstawowych o niewielkiej wartoœci. St¹d w sklepach tradycyjnych nabywa siê g³ównie podstawowe produkty mleczne, takie jak: mleko, sery twarogowe, sery ó³te, zaœ w przypadku zakupu galanterii mleczarskiej wiêksze znaczenie maj¹ super- i hipermarkety. Czynnik wieku decyduje o preferencjach dotycz¹cych wyboru miejsca z jakiego pozyskuje siê produkty mleczne. Analiza wyników pozwala stwierdziæ, e wœród starszych Polaków (powy ej 60 roku ycia) bardziej popularne ni u pozosta³ych grup wiekowych s¹ ma³e sklepy osiedlowe, zaœ dla osób m³odych zyskuj¹ na znaczeniu supermarkety i sklepy dyskontowe. Z mniej popularnych miejsc pozyskiwania ywnoœci szczególnie dla starszych respondentów liczy siê zakup u producenta lub produkcja w³asna, co prezentuje tabela 3. Tabela 3. Miejsca pozyskiwania produktów mlecznych a wiek ankietowanych (odsetek wskazañ) Super- market 28,7 36,0 32,1 23,1 22,8 9,1 Sklep dyskont. 22,0 14,3 14,6 12,8 H urtownia Ma³y skl. osiedl. 5,8 6,0 6,1 4,1 1,8 3,1 Sklep specjalist. Targowisko 36,3 40,5 37,9 47,4 48,3 50,9 44,1 10,8 8,9 5,8 10,0 6,9 11,3 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie badañankietowych Podsumowanie 4,0 0,3 2,6 2,8 2,8 3,6 4,1 U producenta 7,6 6,7 3,4 14,5 7,2 Prod. w³asna Wnioski p³yn¹ce z niniejszego opracowania mo na sformu³owaæ w nastêpuj¹cy sposób: 1. Czêstotliwoœæ konsumpcji produktów mlecznych zale y od rodzaju produktu oraz wieku konsumenta. Produktami, po które siêga blisko co drugi Polak z najwiêksz¹ czêstotliwoœci¹ (przez wiêkszoœæ dni tygodnia lub nawet kilka razy dziennie) s¹ mleko oraz jogurty i napoje mleczne. Wykluczane ca³kowicie z jad³ospisu co drugiego Polaka s¹ sery pleœniowe. 2. Konsumpcja produktów mlecznych odbywa siê na ogó³ podczas dwóch posi³ków w ci¹gu dnia œniadania oraz kolacji. Podczas œniadania wiêkszy odsetek starszych ankietowanych ani eli m³odych wybiera sery twarogowe, natomiast m³odzi raczej sery ó³te. Nie zaobserwowano zwi¹zku pomiêdzy spo ywaniem serów na kolacjê a wiekiem respondentów. 3. Korzystanie z tradycyjnych ma³ych sklepów osiedlowych jako miejsc zakupu produktów mlecznych jest bardzo powszechne w Polsce. Dotyczy ono zw³aszcza osób pomiêdzy rokiem ycia, zaœ nowoczesne kana³y dystrybucji, takie jak: supermarkety czy sklepy dyskontowe s¹ odwiedzane celem zaopatrzenia siê w produkty nabia³owe zw³aszcza przez osoby m³ode. 4,9 5,7 5,3 6,9 7,3 7,7 Inne 0,9 0,8 0,6 0,3 0,7 0,0 0,5

5 90 B. Moskalik Literatura Adamczyk G., Tarant S., Trêbacz A. 2002: Zachowania konsumentów na rynku mleka spo ywczego. Rocz. AR Poznañ, Ekon. 1: Gazdecki M. 2004: Tradycyjny sklep spo ywczy jako miejsce zaopatrzenia w produkty spo ywcze. Roczniki Naukowe SERiA, tom VI, zeszyt 2, Warszawa-Poznañ- Pu³awy. Maruszewska A., Boles³awska I., Przys³awski J. 2003: Preferencje i czynniki wyboru produktów mlecznych wœród osób doros³ych z regionu Wielkopolski. ywienie cz³owieka i metabolizm, XXX, nr 1/2, str Rejman K., Kowrygo B. 2002: Mleko i przetwory mleczne w wy ywieniu ludnoœci Polski. Przemys³ Spo ywczy 2:8-11. Sznajder M., Senauer B., Asp E., Kinsey J. 1998: Zmieniaj¹cy siê konsument ywnoœci. Wyd. Horyzont, Poznañ. elazna K., Kowalczuk I., Mikuta B. 2002: Ekonomika konsumpcji elementy teorii. Wyd. SGGW, Warszawa. Summary Results from the research show that frequency of dairy products consumption depends on a kind of foodstuff. The highest consumption frequency is observed at milk, yoghurt and kefir. Breakfast and supper are the meals when Poles eat the most of dairy products. Further the small grocer s shops are the most frequently chosen distribution channels. An age differentiates behaviour of dairy products consumer. Adres do korespondencji: mgr in. Beata Moskalik Akademia Rolnicza w Poznaniu Katedra Ekonomiki Gospodarki ywnoœciowej ul. Wojska Polskiego Poznañ tel. (0 61) przywek@poczta.onet.pl