POZIOM I ZRÓ NICOWANIE KONSUMPCJI YWNOŒCI W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM

Transkrypt

1 WiR qxd 6/22/10 8:28 AM Page 189 WIEŒ I ROLNICTWO, NR 2 (147) 2010,EWA HALICKA 1, ANETA WONIAK POZIOM I ZRÓ NICOWANIE KONSUMPCJI YWNOŒCI W WOJEWÓDZTWIE MAZOWIECKIM Abstrakt. Artyku³ przedstawia analizê i ocenê spo ycia ywnoœci w województwie mazowieckim na podstawie danych z reprezentatywnych badañ bud etów domowych GUS. Konsumpcjê podstawowych grup artyku³ów ywnoœciowych porównano w ujêciu województwo/kraj oraz wieœ/miasto/warszawa. Opracowane informacje statystyczne z 2006 roku wskazuj¹, e gospodarstwa domowe województwa mazowieckiego charakteryzuj¹ siê wy sz¹ od œredniej w Polsce konsumpcj¹ tzw. dóbr wy szego rzêdu, tj. relatywnie dro szych produktów spo ywczych, o wiêkszym wskaÿniku elastycznoœci dochodowej popytu. Wed³ug zebranych danych bud etowych, poziom spo ycia ywnoœci w badanym regionie jest na ogó³ wy szy w gospodarstwach wiejskich. W przypadku produktów pochodzenia roœlinnego wyj¹tkiem s¹ owoce œwie e i przetworzone, soki owocowe i warzywne oraz u ywki (kawa i herbata), a wœród produktów zwierzêcych miêso wo³owe, ryby, sery oraz mas³o. Gospodarstwa mieszkañców stolicy wyró niaj¹ siê najwiêksz¹ konsumpcj¹ miês, ryb oraz serów, a tak e soków i u ywek. Zjawisko terytorialnego zró nicowania konsumpcji ywnoœci powinno byæ wnikliwie rozpoznane, a nastêpnie uwzglêdnione w pracach nad przygotowaniem narzêdzi stymuluj¹cych rozwój gospodarki ywnoœciowej oraz polityki wy ywienia Mazowsza. S³owa kluczowe: konsumpcja, ywnoœæ, województwo mazowieckie, produkty pochodzenia roœlinnego i zwierzêcego CHARAKTERYSTYKA WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO Utworzone w 1999 roku w wyniku reformy administracyjnej kraju województwo mazowieckie jest najwiêkszym i najbardziej zaludnionym województwem w Polsce. Pomimo du ej urbanizacji województwa obszary wiejskie zajmuj¹ tu a 94% powierzchni. Prawie 60% powierzchni ogólnej Mazowsza stanowi¹ u ytki rolne (2,14 mln ha, wed³ug siedziby u ytkownika), co przekracza 13,4% ich iloœci w kraju. 1 Autorka jest pracownikiem naukowym Szko³y G³ównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie ( ewa_halicka@sggw.pl). 189

2 WiR qxd 6/22/10 8:28 AM Page 190 Wed³ug danych GUS, liczba mieszkañców województwa wynosi 5,18 mln, czyli tyle, ile w Danii, S³owacji czy Finlandii. Prawie dwie trzecie zamieszkuje miasta, w tym oko³o 31% (1,7 mln) Warszawê [Rocznik Statystyczny ]. Pozosta³e 35,3% (1,82 mln) to ludnoœæ wiejska. Analiza struktury ludnoœci wed³ug wieku wskazuje, e dominuj¹ osoby w wieku produkcyjnym, które stanowi¹ 63,8% ca³ego województwa. Wspó³czynnik aktywnoœci zawodowej (udzia³ aktywnych zawodowo w liczbie ludnoœci w wieku 15 lat i wiêcej) wynosi 59,4% [Portret województwa ]. Wed³ug Powszechnego Spisu Rolnego z 2002 roku, oko³o jedna czwarta ogó- ³u ludnoœci województwa mazowieckiego jest zwi¹zana z rolnictwem. Szacuje siê, e liczba gospodarstw rolnych wynosi oko³o 330,5 tysi¹ca, a przeciêtna powierzchnia ogólna gospodarstwa siêga 7,54 ha. Przewa aj¹ gospodarstwa o mieszanych Ÿród³ach utrzymania (46%). Gospodarstw utrzymuj¹cych siê wy³¹cznie z rolnictwa jest 18%, natomiast 1/3 gospodarstw utrzymuje siê ze Ÿród³a nierolniczego. Warto podkreœliæ, e województwo mazowieckie cechuje najwy szy w kraju poziom rozwoju gospodarczego. W przeliczeniu na jednego mieszkañca wartoœæ PKB przekracza 40 tys. z³ i przewy sza przeciêtn¹ w kraju o prawie 60% [Produkt krajowy ]. W 2006 roku w województwie mazowieckim przeciêtne gospodarstwo domowe rozporz¹dza³o miesiêcznym dochodem w wysokoœci œrednio 1048,80 z³ na 1 osobê. By³ on wy szy od dochodu w kraju o 214,12 z³ (25,7%). Jednoczeœnie przeciêtne miesiêczne wydatki gospodarstwa domowego przekroczy³y 901 z³ w przeliczeniu na osobê. Wydatki na ywnoœæ i napoje bezalkoholowe w omawianym województwie wynios³y 223,76 z³ i stanowi³y 24,8% wydatków ogó³em. Dla porównania, przeciêtne wydatki na ywnoœæ i napoje bezalkoholowe w Polsce w 2006 roku osi¹gnê³y poziom 212,11 z³ [Bud ety gospodarstw ]. CEL I METODYKA BADAÑ Do analizy i oceny spo ycia ywnoœci w województwie mazowieckim wykorzystano opracowanie wewnêtrzne Katedry Organizacji i Ekonomiki Konsumpcji SGGW, wykonane na podstawie niepublikowanych indywidualnych wyników reprezentatywnych badañ bud etów gospodarstw domowych GUS z 2006 roku. W badaniu tym uczestniczy³o 5180 gospodarstw domowych z województwa mazowieckiego. Grupa ta stanowi³a 13,8% wszystkich gospodarstw objêtych badaniem w Polsce (³¹cznie gospodarstw domowych). Zgodnie z metodyk¹ badañ bud etowych, za ywnoœæ spo yt¹ przyjmuje siê ywnoœæ pozyskan¹ przez gospodarstwo domowe. Tak okreœlona konsumpcja obejmuje artyku³y zakupione, pobrane z indywidualnego gospodarstwa rolnego, dzia³ki, ogródka lub z prowadzonej na w³asny rachunek dzia³alnoœci gospodarczej oraz otrzymane bezp³atnie [Bud ety gospodarstw ]. Badania bud etów gospodarstw domowych nie uwzglêdniaj¹ (w ujêciu iloœciowym) ywnoœci spo ytej poza domem, na przyk³ad w zak³adach gastronomicznych. 190

3 WiR qxd 6/22/10 8:28 AM Page 191 Spo ycie g³ównych artyku³ów ywnoœciowych pochodzenia roœlinnego i zwierzêcego w ujêciu województwo/kraj oraz wieœ/miasto/warszawa przedstawiono w postaci opisowej oraz tabelarycznej. ANALIZA SPO YCIA YWNOŒCI W GOSPODARSTWACH DOMOWYCH WOJEWÓDZTWA MAZOWIECKIEGO W strukturze konsumpcji ywnoœci pochodzenia roœlinnego w mazowieckich gospodarstwach domowych najwiêkszy udzia³ maj¹ produkty zbo owe, warzywa, ziemniaki oraz owoce (tabela 1). Wed³ug zebranych danych, miesiêczne spo- ycie produktów zbo owych w regionie by³o jedynie nieznacznie mniejsze (o 1,3%) od przeciêtnego w Polsce i wynosi³o 8,52 kg na osobê. Na sytuacjê tê wp³ynê³a mniejsza od przeciêtnej w kraju konsumpcja pieczywa i m¹ki oraz wiêksze spo ycie makaronów (o 10%). TABELA 1. Przeciêtne miesiêczne spo ycie artyku³ów ywnoœciowych pochodzenia roœlinnego przypadaj¹ce na 1 osobê w województwie mazowieckim i w Polsce w 2006 roku TABLE 1. Average monthly per capita consumption of food products of plant origin in the Mazovian voivodship and Poland in 2006 Grupa produktów Miesiêczne spo ycie ogó³em w województwie mazowieckim w Polsce Pieczywo i produkty zbo owe [kg] 8,52 8,63 Pieczywo 5,81 5,98 Ry 0,24 0,24 Makarony 0,44 0,40 M¹ka 0,97 1,04 Kasze 0,19 0,19 P³atki 0,07 0,06 T³uszcze roœlinne [kg] 0,95 1,08 Owoce [kg] 4,43 3,88 Owoce po³udniowe 1,07 0,93 Jab³ka 1,75 1,62 Owoce jagodowe 0,59 0,52 Warzywa [ kg] 11,73 11,82 Ziemniaki 5,55 6,03 Kapusta 0,52 0,64 Pomidory 1,13 0,92 Ogórki 0,78 0,71 Marchew 0,57 0,61 Cebula 0,50 0,54 Cukier i s³odycze [kg] 2,36 2,30 Cukier 1,59 1,60 Czekolada 0,10 0,10 D em, marmolada 0,10 0,09 U ywki [kg] 0,28 0,29 Kawa 0,17 0,21 Herbata 0,11 0,08 Soki ogó³em [l] 1,49 1,27 Wody mineralne i Ÿródlane 3,91 1,59 ród³o: Dane GUS. 191

4 WiR qxd 6/22/10 8:28 AM Page 192 W przypadku warzyw i przetworów (w tym ziemniaków) miesiêczne spo ycie w gospodarstwach domowych województwa mazowieckiego jest bardzo zbli one do poziomu krajowego i wynosi oko³o 12 kg na osobê. W grupie warzyw wyró niæ mo na zarówno produkty, których spo ycie w badanym regionie przewy sza œrednie spo ycie krajowe, tj. pomidory (o 22%) i ogórki (o 10%), jak i jest ni sze na przyk³ad kapusta (o 18,8 %), ziemniaki (o 8%), a tak e marchew i cebula (o ponad 6%). Poziom spo ycia owoców i przetworów na Mazowszu by³ w 2006 roku o 14% wy szy ni przeciêtnie w kraju (w tym jab³ek o 8%). W odniesieniu do soków owocowych i warzywnych przewaga ta by³a jeszcze bardziej widoczna i wynosi³a oko³o 17%. W przypadku cukru i s³odyczy ogó³em spo ycie w województwie jedynie nieznacznie przekroczy³o poziom krajowy, co wynika m.in. z wiêkszej o 12% konsumpcji d emów i marmolad. Analizowane dane bud etowe wskazuj¹, i spo ycie herbaty w województwie mazowieckim jest o blisko 27% wiêksze, a kawy o 15% mniejsze ni przeciêtnie w kraju. Nale y jednak pamiêtaæ, e dane o spo- yciu na poziomie gospodarstw domowych nie obejmuj¹ konsumpcji poza domem. WyraŸn¹ ró nicê w konsumpcji (o 22%) zanotowano tak e dla wód mineralnych i Ÿródlanych. Analiza porównawcza miesiêcznego spo ycia produktów pochodzenia zwierzêcego w województwie mazowieckim i w Polsce pokazuje, i w badanym regionie spo ywa siê wiêcej miêsa oraz przetworów (z wyj¹tkiem drobiu), wêdlin, ryb oraz serów (tabela 2). Najwiêksze ró nice odnotowano w grupie miêsa wo- ³owego i cielêcego. Konsumpcja mleka i przetworów na Mazowszu jest zbli ona do œredniej krajowej, jednak obliczone spo ycie napojów mlecznych i jogurtów by³o odpowiednio o 10 i 3% mniejsze ni w kraju. TABELA 2. Przeciêtne miesiêczne spo ycie artyku³ów ywnoœciowych pochodzenia zwierzêcego przypadaj¹ce na 1 osobê w województwie mazowieckim i w Polsce w 2006 roku TABLE 2. Average monthly per capita consumption of food products of animal origin in the Mazovian voivodship and Poland in 2006 Grupa produktów Miesiêczne spo ycie ogó³em w województwie mazowieckim w Polsce Miêso [kg] 5,79 5,75 Miêso wo³owe 0,22 0,14 Miêso cielêce 0,02 0,01 Miêso wieprzowe 1,40 1,38 Drób ogó³em 1,37 1,61 Wêdliny 2,42 2,26 Ryby [ kg] 0,47 0,45 Mleko [l] 4,36 4,48 Sery [kg] 1,09 0,97 Sery twarogowe 0,68 0,57 Sery dojrzewaj¹ce i topione 0,42 0,40 Œmietana i œmietanka [l] 0,36 0,44 Jaja [szt.] 13,99 15,01 Mas³o [kg] 0,30 0,34 ród³o: Dane GUS. 192

5 WiR qxd 6/22/10 8:28 AM Page 193 W przedstawionej analizie konsumpcji szczególn¹ uwagê zwrócono na zró - nicowanie miesiêcznego spo ycia produktów ywnoœciowych w gospodarstwach miejskich i wiejskich województwa mazowieckiego. Generalnie spo ycie produktów ywnoœciowych pochodzenia roœlinnego w badanym województwie jest wiêksze w wiejskich gospodarstwach domowych, z wyj¹tkiem owoców, u ywek (kawy i herbaty) i soków (tabela 3). TABELA 3. Przeciêtne miesiêczne spo ycie artyku³ów ywnoœciowych pochodzenia roœlinnego przypadaj¹ce na 1 osobê w województwie mazowieckim w 2006 roku, z uwzglêdnieniem podzia³u na gospodarstwa wiejskie/miejskie/warszawskie TABLE 3. Average monthly per capita consumption of food products of plant origin in Mazovian households (rural/urban and Warsaw) in 2006 Grupa produktów Miesiêczne spo ycie ogó³em w gospodarstwach wiejskich miejskich warszawskich Pieczywo i produkty zbo owe [kg] 9,75 8,05 7,51 Pieczywo 6,87 5,41 4,93 Ry 0,21 0,22 0,30 Makarony 0,41 0,47 0,46 M¹ka 1,32 0,87 0,64 Kasze 0,22 0,17 0,18 P³atki 0,07 0,07 0,08 T³uszcze roœlinne [kg] 1,01 0,97 0,84 Owoce [kg] 3,74 5,58 5,24 Owoce po³udniowe 0,69 1,12 1,47 Jab³ka 1,78 1,75 1,69 Owoce jagodowe 0,50 0,60 0,73 Warzywa [kg] 13,70 11,00 10,04 Ziemniaki 7,33 5,12 3,75 Kapusta 0,78 0,44 0,33 Pomidory 1,01 1,14 1,26 Ogórki 0,97 0,69 0,63 Marchew 0,77 0,46 0,39 Cebula 0,55 0,48 0,45 Cukier i s³odycze [kg] 2,66 2,20 2,12 Cukier 2,05 1,44 1,16 Czekolada 0,07 0,10 0,13 D em, marmolada 0,08 0,10 0,12 U ywki [kg] 0,25 0,27 0,32 Kawa 0,16 0,17 0,18 Herbata 0,09 0,10 0,14 Soki ogó³em [l] 0,83 1,51 2,33 Wody mineralne i Ÿródlane [l] 1,59 3,91 6,18 ród³o: Dane GUS. Jak wynika z obliczeñ, konsumpcja ogó³em produktów zbo owych i pieczywa jest wiêksza w wiejskich gospodarstwach domowych, w porównaniu do miejskich, o 21%. Na wsi mazowieckiej konsumpcja m¹ki jest o po³owê wiêksza ni œrednio w miastach, a w porównaniu do stolicy o 100%. Podob- 193

6 WiR qxd 6/22/10 8:28 AM Page 194 na sytuacja wystêpuje w odniesieniu do konsumpcji kasz (o 31%) oraz pieczywa (o 27%). W gospodarstwach miejskich generalnie spo ywa siê wiêcej makaronów i ry u. W Warszawie spo ycie produktów zbo owych jest najmniejsze (o ponad 2,2 kg miesiêcznie), szczególnie du a jest ró nica w konsumpcji m¹ki oraz pieczywa. Podobnie najmniejsze w stolicy jest spo ycie t³uszczów roœlinnych, warzyw oraz cukru i s³odyczy ogó³em. Spo ycie cukru i s³odyczy ogó³em na wsi przekracza o 21% spo ycie tych produktów w mieœcie. Spo ycie samego cukru jest o 42% wiêksze na wsi, natomiast konsumpcja czekolady, d emu i marmolady jest wiêksza w mieœcie (odpowiednio o 32 i 14%). W grupie produktów, których na wsi spo ywa siê mniej ni w mieœcie, znalaz³y siê u ywki i soki. O ile spo ycie u ywek, do których nale y kawa i herbata, ró ni siê odpowiednio o zaledwie 8 i 9%, to konsumpcja soków na wsi jest a o 45% mniejsza w porównaniu do gospodarstw miejskich. Interesuj¹cy jest fakt, i wed³ug badañ bud etów gospodarstw domowych GUS z województwa mazowieckiego spo ycie owoców jest zdecydowanie wiêksze w gospodarstwach miejskich ni w wiejskich. Szczególnie dotyczy to spo ycia owoców po³udniowych, które w mieœcie jest wiêksze o 38% w porównaniu do wsi. Porównywalne iloœci spo ywa siê jab³ek. O 17% wiêcej w mieœcie spo ywa siê owoców jagodowych i o 10% gruszek. Du e ró - nice wystêpuj¹ w spo yciu owoców suszonych i przetworów owocowych, których oko³o 40% wiêcej konsumuje siê w mieœcie. W przeciwieñstwie do owoców, spo ycie warzyw na wsi jest wiêksze o jedn¹ czwart¹ w porównaniu do miejskich gospodarstw domowych. Najwiêksze ró nice dotycz¹ buraków, których na wsi spo ywa siê o 84% wiêcej, kapusty (o 77%) oraz marchwi (o 66%). Równie ziemniaków i ogórków spo ywa siê wiêcej na wsi (odpowiednio o 43 i 41% wiêcej). W gospodarstwach miejskich natomiast spo ywanych jest o 37% wiêcej sa³aty i o 12% wiêcej pomidorów (tabela 4). Zró nicowanie spo ycia produktów pochodzenia zwierzêcego w województwie mazowieckim w zale noœci od miejsca zamieszkania przedstawia tabela 5. Z zestawienia danych wynika, e w wiejskich gospodarstwach domowych na Mazowszu wiêksze jest spo ycie mleka oraz jaj, a mniejsze miêsa, ryb, serów i mas³a. Szczegó³owa analiza danych wskazuje, e ró nice w iloœci spo ywanego miêsa dotycz¹ wszystkich jego rodzajów, jednak najwiêksza rozbie noœæ dotyczy miêsa wieprzowego. Poziom konsumpcji tego produktu w gospodarstwach wiejskich jest o 52% wy szy ni w gospodarstwach miejskich. Jednoczeœnie spo ycie miêsa wo³owego oraz cielêcego jest odpowiednio o 42 i 32% wiêksze w mieœcie ni na wsi. 194

7 WiR qxd 6/22/10 8:28 AM Page 195 TABELA 4. Przeciêtne miesiêczne spo ycie owoców i warzyw przypadaj¹ce na 1 osobê w województwie mazowieckim w 2006 roku, z uwzglêdnieniem podzia³u na gospodarstwa miejskie i wiejskie TABLE 4. Average monthly per capita consumption of fruits and vegetables in Mazovian urban and rural households in 2006 Grupa produktów Miesiêczne spo ycie ogó³em w gospodarstwach miejskich wiejskich Owoce [kg] Owoce cytrusowe (œwie e, ch³odzone lub mro one) 0,70 0,45 Banany (œwie e, ch³odzone lub mro one) 0,42 0,25 Jab³ka (œwie e, ch³odzone lub mro one) 1,75 1,78 Gruszki (œwie e, ch³odzone lub mro one) 0,12 0,11 Œliwki (œwie e, ch³odzone lub mro one) 0,19 0,20 Owoce jagodowe (œwie e, ch³odzone lub mro one) 0,60 0,50 Owoce suszone 0,03 0,02 Orzechy, nasiona, pestki jadalne 0,06 0,04 Przetwory owocowe 0,08 0,05 Warzywa [kg] Sa³ata 0,13 0,08 Kapusta (œwie a, ch³odzona lub mro ona) 0,44 0,78 Pomidory (œwie e, ch³odzone lub mro one) 1,14 1,01 Ogórki (œwie e, ch³odzone lub mro one) 0,69 0,97 Buraki (œwie e, ch³odzone lub mro one) 0,27 0,50 Marchew (œwie a, ch³odzona lub mro ona) 0,46 0,77 Cebula (œwie a, ch³odzona lub mro ona) 0,48 0,55 Grzyby (œwie e, ch³odzone lub mro one) 0,13 0,14 Ziarno roœlin str¹czkowych 0,05 0,06 Kapusta kwaszona 0,31 0,40 Ziemniaki 5,12 7,33 ród³o: Dane GUS. TABELA 5. Przeciêtne miesiêczne spo ycie artyku³ów ywnoœciowych pochodzenia zwierzêcego przypadaj¹ce na 1 osobê w województwie mazowieckim w 2006 roku, z uwzglêdnieniem podzia³u na gospodarstwa wiejskie/miejskie/warszawskie TABLE 5. Average monthly per capita consumption of food products of animal origin in Mazovian households (rural/urban and Warsaw) in 2006 Grupa produktów Miesiêczne spo ycie ogó³em w gospodarstwach wiejskich miejskich warszawskich Miêso ogó³em [kg] 6,56 5,61 6,27 Miêso wo³owe 0,15 0,22 0,29 Miêso cielêce 0,01 0,01 0,04 Miêso wieprzowe 1,87 1,23 1,00 Drób 1,45 1,42 1,25 Wêdliny 2,70 2,33 2,16 Ryby 0,39 0,47 0,56 Mleko [l] 5,15 3,97 3,74 Sery [kg] 0,76 1,05 1,51 Sery twarogowe 0,53 0,63 0,89 Sery dojrzewaj¹ce i topione 0,26 0,42 0,62 Œmietana i œmietanka [l] 0,41 0,36 0,31 Jaja [szt.] 14,7 13,6 13,22 Mas³o [kg] 0,24 0,29 0,39 ród³o: Dane GUS. 195

8 WiR qxd 6/22/10 8:28 AM Page 196 Porównuj¹c dane zebrane w warszawskich gospodarstwach domowych ze spo yciem w ca³ym województwie, mo na zauwa yæ, e w stolicy wy szy jest poziom konsumpcji takich grup produktów ogó³em, jak: miêso, ryby, produkty mleczne (z wyj¹tkiem œmietany i œmietanki), owoce, u ywki, soki (a o 56%) oraz wody mineralne i Ÿródlane. Analiza poszczególnych grup produktów wskazuje, e w odniesieniu do owoców ró nice dotycz¹ szczególnie owoców po³udniowych oraz jagodowych, których w stolicy spo ywa siê odpowiednio o 37 i 23% wiêcej ni przeciêtnie na Mazowszu. W grupie cukier i s³odycze o 33% wiêcej spo ywa siê w stolicy czekolady i o 24% wiêcej d emu i marmolady, jednak spo- ycie cukru jest tutaj mniejsze o 27%. W grupie pieczywo i produkty zbo owe w stolicy spo ywa siê o 24% wiêcej ry u i o 10% wiêcej p³atków, a tak e o 4% wiêcej makaronów. Mniej natomiast, w porównaniu do przeciêtnego poziomu w województwie, w Warszawie spo ywa siê m¹ki i pieczywa odpowiednio o 34 i 15%. W stolicy spo ywa siê prawie o 12% mniej t³uszczów roœlinnych oraz kapusty (o 36,4%), ziemniaków (o 32,5%) oraz marchwi (o 31%). Wiêcej natomiast w stolicy spo ywa siê tylko pomidorów (o 12%). Wœród produktów pochodzenia zwierzêcego na szczególn¹ uwagê zas³uguje miêso cielêce, którego spo ycie przekracza œredni¹ w województwie o 114%, mas³o (o prawie 30%) oraz t³uszczów zwierzêcych (o 44%). PODSUMOWANIE I WNIOSKI Z zebranych danych, obejmuj¹cych 5180 gospodarstw domowych, wynika, e pomimo rolniczego charakteru Mazowsza oraz rozbudowanej infrastruktury handlowej wystêpuje tu wyraÿne zró nicowanie poziomu konsumpcji. Wa nym uwarunkowaniem tego zjawiska jest sytuacja ekonomiczna mieszkañców. Najwiêksze ró nice w przeciêtnym spo yciu ywnoœci pochodzenia roœlinnego w kraju i województwie wystêpuj¹ w przypadku produktów dro szych takich jak p³atki zbo owe, pomidory, owoce (w tym po- ³udniowe), soki oraz u ywki (kawa, herbata), a tak e miêso wo³owe i cielêce, sery i ryby. Wymienione produkty zaliczane s¹ do tzw. dóbr wy szego rzêdu, dla których wspó³czynnik elastycznoœci dochodowej popytu jest wiêkszy od 1. Wraz ze wzrostem dochodów najbardziej roœnie popyt w³aœnie na te produkty. W przeciwieñstwie do nich sytuacja dochodowa nie wp³ywa istotnie na zró nicowanie konsumpcji podstawowych produktów ywnoœciowych, relatywnie tañszych, na przyk³ad zbo owych (w tym m¹ki), miêsa wieprzowego, t³uszczy roœlinnych [Œwietlik i Kwasek 2008]. Przeprowadzone obliczenia wskazuj¹, e w gospodarstwach domowych województwa mazowieckiego najwiêksze ró nice w spo yciu produktów dotycz¹ wody mineralnej i Ÿródlanej, soków oraz owoców. W analizowanym okresie wiêksza te by³a, w porównaniu do œredniej krajowej, miesiêczna konsumpcja cukru i przetworów, ryb, miêsa i t³uszczów zwierzêcych. 196

9 WiR qxd 6/22/10 8:28 AM Page 197 Analiza dokonana w przekroju miasto/wieœ wskazuje na szczególnie wyraÿne zró nicowanie spo ycia owoców. Pomimo czo³owej pozycji województwa w krajowej produkcji owoców (ponad 40% zbiorów owoców z drzew i prawie 17% zbiorów owoców jagodowych) spo ycie owoców na wsi jest mniejsze ni w miastach. Sytuacja ta nie jest korzystna z punktu widzenia zdrowia ludnoœci, szczególnie profilaktyki chorób ywieniowo-zale- nych [Halicka 2006]. Nale y zwróciæ uwagê na fakt, e struktura konsumpcji ywnoœci jest wypadkow¹ wielu czynników, zarówno ekonomicznych, jak i pozaekonomicznych. Wa n¹ rolê odgrywaj¹ tak e nawyki ywieniowe oraz wahania sezonowe. Jest to szczególnie wa ne w przypadku produktów, które w du ym stopniu pochodz¹ z samozaopatrzenia, na przyk³ad warzyw i owoców. W opracowywanych od koñca lat dziewiêædziesi¹tych strategiach rozwoju regionu, m.in. Samorz¹dowym Programie Rozwoju Mazowsza, Regionalnej Strategii Innowacji i Rozwoju dla Mazowsza (RIS Mazovia) oraz Strategii Rozwoju Województwa Mazowieckiego do 2020 roku, zjawiska zró nicowania konsumpcji nie zosta³y uwzglêdnione. Z uwagi na wysoki poziom produkcji rolniczej, lokalizacjê centrów dystrybucji (w tym rynku hurtowego w Broniszach) oraz licznych zak³adów przetwórstwa spo ywczego wa - nym komponentem dalszego rozwoju województwa jest rozpoznanie potrzeb ywnoœciowych mieszkañców. Szczegó³owa analiza sfery poda y i popytu ywnoœci z uwzglêdnieniem zró nicowania przestrzennego jest konieczna nie tylko do zwiêkszenia skutecznoœci przyjmowanych strategii, ale tak e mo e wskazaæ nowe perspektywy i kierunki rozwoju dla regionu. Poprawa wzorca konsumpcji, na przyk³ad poprzez zwiêkszenie spo ycia owoców w gospodarstwach wiejskich, ma tak e znaczenie w aspekcie zdrowia kapita³u ludzkiego regionu. BIBLIOGRAFIA Bud ety gospodarstw domowych w 2007 r., GUS, Warszawa. Bud ety gospodarstw domowych w województwie mazowieckim w 2006 r. Informacje sygnalne, Urz¹d Statystyczny, Warszawa ( Halicka E., 2006: Aktualne zalecenia ywieniowo-zdrowotne dotycz¹ce spo ycia owoców i warzyw. Zdrowie Publiczne 116, 1: Portret województwa mazowieckiego , Urz¹d Statystyczny w Warszawie, Warszawa. Produkt krajowy brutto rachunki regionalne w 2007 r. ( PLK_HTML.htm). Rocznik Statystyczny Warszawy 2008, GUS, Warszawa. Œwietlik K., Kwasek M., 2008: Popyt na ywnoœæ. W: Analiza produkcyjno-ekonomicznej sytuacji rolnictwa i gospodarki ywnoœciowej w 2007 r. IERiG -PIB, Warszawa: WoŸniak A., 2008: Specyficzne aspekty gospodarki ywnoœciowej województwa mazowieckiego. Wydzia³ Nauk o ywieniu Cz³owieka i Konsumpcji SGGW, Warszawa. 197

10 WiR qxd 6/22/10 8:28 AM Page 198 THE LEVEL AND DIFFERENTIATION OF FOOD CONSUMPTION IN THE MAZOWSZE REGION Abstract. The paper presents an analysis and evaluation of food consumption in the Mazowieckie voivodeship basing on the data of representative surveys of household budgets carried out by the Central Statistical Office (GUS). The consumption of the principal groups of foodstuffs has been compared at the voivodeship/poland and rural/urban/warsaw levels. The analyzed statistical data for 2006 show that the households in the Mazowieckie voivodeship are characterized by a higher than average consumption of relatively expensive food articles, with a higher indicator of the income elasticity of demand. These articles include meat (especially beef and veal), fruit juices and mineral water. Judging by the examined data food consumption in the region is, with some exceptions, higher in rural households. These exceptions include fresh and processed fruits, fruit and vegetable juices, stimulants (tea and coffee), beef, fish, cheese and butter. Warsaw households are characterized by the highest consumption of meat, fish and cheese as well as juices and stimulants. The phenomenon of territorial differentiation of food consumption should be carefully studied, and further taken into consideration during work on instruments serving the development of the food economy in the Mazowieckie voivodeship and food policy for the region. Key words: consumption, food, Mazowieckie voivodeship, plant and animal derived foodstuffs 198