Acta Sci. Pol., Zootechnica 5(2) 2006, 67 74 ZMIANY NIEKTÓRYCH PARAMETRÓW SUROWICY KRWI KOŹLĄT RASY BIAŁEJ USZLACHETNIONEJ WOKRESIEPOMIĘDZY60.A150.DNIEMśYCIA Roman Niedziółka, Krystyna Pieniak-Lendzion, ElŜbieta Horoszewicz Akademia Podlaska Streszczenie. Badania przeprowadzone zostały na 16 koziołkach rasy polskiej białej uszlachetnionej klinicznie zdrowych. Celem badań była analiza zmian wybranych parametrów hematologicznych i biochemicznych w surowicy krwi koziołków w okresie 60 do 150 dni. Przez cały tuczzwierzętaotrzymywałytesamepasze.poziomhgb(7,81mmol l 1 )imcv(24,46fl)był istotnie wyŝszy(p 0,01) w grupie starszych koziołków. RóŜnice istotne zaobserwowano w przypadku koncentracji Ca, P i K między grupami. Poziom wapnia fosforu i potasu w okresie tuczu spadł, jednakŝe stęŝenie elektrolitów we krwi pozostało w granicach fizjologicznych norm dla zdrowych koźląt. Stwierdzono istotne róŝnice w zawartości HDL i całkowitym cholesterolu. Nastąpiłistotny(P 0,05)wzrostHDL(1,14mmol l 1 )ukoziołkówwwieku150dni.istotnie (P 0,05) niŝszą zawartość całkowitego cholesterolu wystąpił u starszych koziołków. Słowa kluczowe: biochemiczne parametry, cholesterol, hematologiczne parametry, koziołek WSTĘP Parametry biochemiczne krwi są odzwierciedleniem procesów metabolicznych zachodzących w organizmie zwierząt, przebywających w róŝnych warunkach środowiskowych oraz będących w róŝnym stanie fizjologicznym. Wyniki analizy hematologiczno-biochemiczej krwi pozwalają na wykrywanie zaburzeń organizmu oraz ułatwiają postępowanie profilaktyczne[saba i Białkowski 1988, Bogdzińska i Araszkiewicz 1999, Baranowski 2001, Roślewska i in. 2001]. Właściwości przemiany materii w organizmie odzwierciedlają zmiany zachodzące w składzie krwi, który moŝe być objawem zdrowia oraz prawidłowego wzrostu i rozwoju zwierzęcia. Dlatego nie bez znaczenia jest określenie wskaźników fizjologicznych, rzutujących na przydatność zwierząt do tuczu oraz produkcję mięsa wysokiej jakości. [Suksaithichana i in. 1993, Barowicz i in. 1994, Baranowski i in. 2000, Szczepański i in. 2004, Brzezińska i in. 2005]. Adres do korespondencji Corresponding author: dr inŝ. Roman Niedziółka, Zakład Hodowli Owiec i Kóz, Akademia Podlaska, ul. B. Prusa 14, 08 110 Siedlce, e-mail: owce@ap.siedlce.pl
68 R. Niedziółka, K. Pieniak-Lendzion, E. Horoszewicz Celem badań było określenie poziomu wybranych pierwiastków oraz składu morfologicznego krwi zdrowych koźląt w okresie wzrostu pomiędzy 60. a 150. dniem Ŝycia Ŝywionych paszą z udziałem nasion lnu. MATERIAŁ I METODY Badaniami objęto 16 osobników koziołków rasy polskiej białej uszlachetnionej. Tucz doświadczalny prowadzono po odłączeniu od matek w wieku 60 dni do osiągnięcia przez zwierzęta wieku 150 dni. Koźlęta Ŝywiono w okresie tuczu mieszanką treściwą pochodzącą z pasz gospodarskich o składzie; owies, jęczmień, otręby pszenne, śruta lniana (10), koncentrat o zawartości 30 białka wyprodukowany przez firmę paszową. Wartości energetyczna 1 kg mieszanki 6,23 MJ EN i 158 g białka ogólnego. Ponadto zwierzęta dostawały zielonkę oraz siano łąkowe jako dodatek strukturalny. Pasze, sole mineralne w postaci lizawek oraz wodę podawano zwierzętom do woli. Krew do analiz pobierano z Ŝyły szyjnej zewnętrznej od koźląt w okresie odsadzenia iwdniupoprzedzającymubój.krewwilości10cm 3 pobieranozawszeranomiędzygodziną 9. a 10. Parametry hematologiczne takie jak; zawartość krwinek czerwonych(rbc), hemoglobiny(hgb), hematokryt(hct), objętość krwinki czerwonej(mcv), zawartość krwinek białych(wbc) i płytek krwi(plt) oznaczono przy pomocy aparatu ABACUS firmy DIATRON. Liczbę granulocytów, limfocytów i monocytów wyliczono z obrazu białokrwinkowego wg Arnetha-Schilinga. Natomiast składniki biochemiczne takie jak; cholesterol całkowity i HDL oraz jony Ca, Mg, P, K, Na oznaczono metodą kolorymetryczną przy uŝyciu aparatu POINTE 180. Analizy wykonano w laboratorium diagnostycznym Katedry Nauk Klinicznych na Wydziale Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie. Analizę statystyczną z uwzględnieniem wieku przeprowadzono przy uŝyciu programu Statistica 6.0PL.Wynikizestawionowpostaciśrednichwartości(x),podającjewjednostkach SI oraz odchyleń standardowych(sd). WYNIKI I DYSKUSJA Na podstawie analizy krwi(tab. 1), stwierdzono istotne róŝnice(p 0,01) pod względem wieku w przypadku MCV i HGB. Zwierzęta młodsze po odsadzeniu charakteryzowały się mniejszą objętością krwinek czerwonych w stosunku do zwierząt badanych na koniec tuczu o 0,65 fl. Badania Szczepańskiego i in.[2004] potwierdzają, Ŝe u młodych owiec w okresie ciąŝy, czy będących po wykocie często występują objawy niedokrwistości mikrocytowej przebiegającej ze zmniejszeniem rozmiaru krwinki czerwonej. Suksathaichanaiin.[1993]określiliwartośćMCVnapoziomie19,63mmol l 1,aPCVna poziomie 10,73 u koźląt tłumacząc to powaŝną anemią oraz występowaniem motylicy wątrobowej u zwierząt. Zmiany ilościowe i jakościowe krwinek czerwonych odzwierciedlają zmiany w stęŝeniu hemoglobiny we krwi. RównieŜ istotnie(p 0,01) wyŝsze wartościstwierdzonowprzypadkuhemoglobiny(hgb)uzwierzątstarszycho1,36mmol l 1. Acta Sci. Pol.
Zmiany niektórych parametrów surowicy krwi koźląt rasy białej uszlachetnionej... 69 Wyniki przedstawione przez innych autorów[szczepański i in. 2004, Brzezińska i in. 2005] sązbliŝone.notteriin.[2003]zaobserwowali,ŝewartośćhctujagniątwwieku4 8tygodnibyłanastałympoziomietj.0,22l l 1.Wbadaniachwłasnychzaobserwowanonieznacznie niŝszy w stosunku do norm poziom hematokrytu. Wartości Hct u badanych koziołkównapoczątkutuczuinakońcutuczubyłyzbliŝoneinieprzekraczały0,18l l 1. Tabela1.Wskaźnikihematologicznekrwikoźląt(n=16,±xSD) Table1.Thecoefficientshematologicalofthegoatkidsblood(n=16,±xSD) Wskaźnik Parameters Krwinki czerwone (RBC) Red blond cells Hemoglobina (HGB) Haemaglobin Hematokryt (Hct) Hematocrit Objętość krwinki czerwonej (MCV) Volume of red blood cells Krwinki białe (WBC) White blond cells Granulocyty Granulocytem Kwasochłonne: Eosinophilic Zasadochłonne Basophilic Pałeczki Rod-like Segmenty Segment Limfocyty Limphocytes Monocyty Monocytem Płytki krwi (PLT) Plate of blood Faza tuczu Phaze of fattening początek tuczu beginning of fattening T l 1 6,83 ±1,08 mmol l 1 6,45 ** ±0,58 l l 1 0,17 ±0,03 fl 23,81 ** ±0,43 G l 1 16,81 ±2,89 4,38 ±0,48 ± 0,63 ±0,12 3 ±8,38 65,00 * ±5,23 ± G l 1 89,00 ±10,12 koniec tuczu end of fattening 7,23 ±0,67 7,81 ** ±0,46 0,18 ±0,02 24,46 ** ±0,21 14,09 ±3,69 4,50 ±0,47 ± 0,25 ±0,08 37,00 ±4,57 58,13 * ±6,51 ± 73,14 ±9,25 Objaśnienie Explanation * P 0,05, ** P 0,01. W badaniach własnych zaobserwowano zmniejszenie białych krwinek, a ich poziom ustarszychzwierzątwyniósł14,09g l 1 imieściłsięwgranicachnormy[winnicka2004]. Jednak podawanie dodatków białkowo-mineralnych moŝe powodować istotne zmiany nie tylko w zawartości mikroelementów we krwi, ale równieŝ leukocytów[zawadzki i in. 2004]. Zmiany w liczbie WBC oraz ich podwyŝszony poziom, który moŝe prowadzić do leukocy- Zootechnica 5(2) 2006
70 R. Niedziółka, K. Pieniak-Lendzion, E. Horoszewicz tozy fizjologicznej występującej po wysiłku fizjologicznym, stresie lub po posiłku i są przede wszystkim rezultatem wzrostu liczby neutrofilów ze szpiku kostnego[szczepański i in. 2004] Natomiast zwiększony odsetek granulocytów segmentowanych charakterystyczny jest dla stanów zapalnych, wysiłku itp.[krzyŝanowski 2005]. U badanych koźląt wystąpiło nieistotne zwiększenie granulocytów obojętnochłonnych segmentowanych i zmniejszenie pałeczkowatych. Natomiast w analizowanym okresie wystąpił istotny statystycznie(p 0,05) spadek limfocytów z 65,0 do 58,13. MoŜna to wytłumaczyć swoistą reakcją obronną organizmu połączoną z wydzielaniem róŝnych cytokin, które mogą pobudzać lub hamować układ odpornościowy zwierzęcia po odsadzeniu[krzyŝanowski 2005]. LiczbakrwinekpłytkowychwyŜszabyłaukoźlątmłodszycho15,86G l 1.NiŜsze wyniki uzyskali w swoich badaniach między innymi Brzezińska i i in.[2005]. RównieŜ normadlapltjestniŝszaiwynosiod30do70g l 1 [Winnicka2004]. Zawartości cholesterolu, albumin, wapnia, magnezu, fosforu, potasu i sodu w surowicy koźląt przedstawiono w tab. 2. Zawartość cholesterolu kształtowała się w granicach 1,86 2,16mmol l 1.WyŜszypoziomstwierdzonowgrupiekoźlątbezpośredniopoodsadzeniuo0,30mmol l 1,aróŜniceokazałysięistotnestatystycznie(P 0,05).Podobnie Barowicz i in.[1994] uzyskali niŝszy poziom cholesterolu całkowitego dla jagniąt w wieku 60dni(1,58mmol l 1 )niŝujagniątwwieku120dni(1,18mmol l 1 ).RównieŜniŜszypoziomtegoskładnika(1,30mmol l 1 )stwierdziłaujagniątwtymsamymwiekutuczonych intensywnie Roślewska i in.[2001]. Natomiast wyŝszy poziom tego składnika określiła Krajničakovaiin.[2003]ukóz,którywahałsięod2,06do2,75mmol l 1 wzaleŝnościod badanego okresu. Micek i in.[2004] nie stwierdzili istotnego wpływu nasion lnu na poziomcholesterolucałkowitego(69,7 72,9mg dl 1 )ujagniątŝywionychdowieku120dni. NatomiastzaobserwowalibardzopoŜądaneobniŜeniezawartościLDLookoło10mg dl 1 izwiększeniezawartościhdlookoło5,6mg dl 1 wosoczukrwijagniątotrzymujących w dawce nasiona lnu. U analizowanych koźląt stwierdzono istotny(p 0,05) wzrost zawartośćhdldopoziomu1,14mmol l 1 ustarszychkoźląt.stądmoŝnaprzypuszczać,ŝe dieta z udziałem nasion lnu mogła mieć istotny wpływ na zawartość HDL we krwi, wskaźnika ogólnego stanu zdrowia koźląt[micek i in. 2004]. Borowiec i in.[2001] zaobserwowali,ŝedodatek10nasionlnudodawkimiałistotnywpływnawzrostzarównohdl jakildl.naziroğluiin.[1996]wyŝszypoziomhdlwekrwijagniąttłumacząmiędzy innymi wyŝszym poziomem witaminy E. Albuminy stanowią rezerwę białkową, a ich zwiększenie moŝe następować jako rezultat Ŝywienia na dobrym wysokim poziomie białka. Przez cały czas doświadczenia zwierzęta charakteryzowały się wysokim poziomemalbuminypowyŝej42g l 1,alenieprzekraczałynormy[Winnicka2004].Wyniki przedstawione przez Roślewską i in.[2001] dla jagniąt były nieznacznie niŝsze i kształtowałysięponiŝej38g l 1.BogdzińskaiAraszkiewicz[1999]stwierdziłyistotniewyŜszy poziomalbuminuzwierzątstarszych(36,25g l 1 )niŝuowiecmłodych. Acta Sci. Pol.
Zmiany niektórych parametrów surowicy krwi koźląt rasy białej uszlachetnionej... 71 Tabela2.Wskaźnikibiochemiczneipoziomwybranychpierwiastkówwkrwikoźląt(n=16,±xSD) Table 2. The biochemical coefficients and the level of selected of elements in the goat kids blood(n=16,±xsd) Wskaźnik Parameters Cholesterol całkowity Total cholesterol HDL HDL Albuminy Albumin Wapń Calcium Magnez Magnesium Fosfor Phosphorus Potas Potassium Sód Sodium Faza tuczu Phaze of fattening początek tuczu beginning of fattening mmol l 1 2,16 * ±0,33 mmol l 1 0,92 * ±0,21 g l 1 42,09 ±1,97 mmol l 1 2,59 ** ±0,10 mmol l 1 0,92 ±0,13 mmol l 1 2,94 ** ±0,44 mmol l 1 4,69 ** ±0,45 mmol l 1 144,59 ±8,35 koniec tuczu end of fattening 1,86 * ±0,19 1,14 * ±0,34 42,14 ±,83 2,25 ** ±0,24 1,00 ±0,08 2,03 ** ±0,51 3,69 ** ±0,71 149,50 6,64 Objaśnienie Explanation * P 0,05, ** P 0,01. Na początku tuczu u koźląt stwierdzono wyŝszy poziom wapnia, fosforu i potasu. Zawartość tych pierwiastków przy końcu tuczu uległa istotnemu obniŝeniu(p 0,01). NaleŜy podkreślić, Ŝe niŝszy poziom tych pierwiastków u koźląt na koniec tuczu równieŝ mieścił się w zakresie wartości referencyjnych dla tego gatunku zwierząt[winnicka 2004]. Podobne wyniki uzyskał Sobiech i in.[2005] dla zdrowych koźląt w okresie okołoporodowym. Jak podaje Jankowiak i in.[2003] wzrost poziomu potasu jest związany ściśle z zaburzeniami równowagi kwasowo-zasadowej, a spadek zawartości sodu czy jonów chlorkowych jest spowodowany ich wydalaniem z kałem, czego objawem mogą być biegunki. Niski poziom magnezu w surowicy krwi zarówno u młodych, jak i starszych badanychkoźlątmieściłsięwdolnejstrefieuznawanejzareferencyjne,tj.0,74 1,62mmol l 1 [Winnicka2004].Zawartośćtegopierwiastkanieprzekraczała1,0mmol l 1,cojestzgodne z wynikami badań innych autorów[saba i Białkowski 1988, Baranowski 2001, Krajničakova i in. 2003]. Na zmniejszenie zawartości magnezu mogło mieć wpływ wysokie stę- Ŝenie potasu w surowicy krwi badanych zwierząt, które jest odzwierciedleniem zdolności mineralnej pasz stosowanych w Ŝywieniu koźląt[śarski i Rokicki 1987]. Badania Baranowskiego i in.[2000] dowodzą, Ŝe wysoka koncentracja sodu w paszach i surowicy krwi u kóz ułatwiają przyswajanie magnezu przez organizm, co nie potwierdziło się u badanych koźląt. NaleŜy podkreślić, Ŝe stęŝenie magnezu i sodu w surowicy koźląt było najbardziej stabilne w analizowanym okresie. Zootechnica 5(2) 2006
72 R. Niedziółka, K. Pieniak-Lendzion, E. Horoszewicz PODSUMOWANIE Reasumując moŝna stwierdzić, Ŝe w okresie pomiędzy 60. 150. dniem Ŝycia w krwi koźląt nastąpił istotny wzrost takich parametrów hematologicznych, jak hemoglobina i objętość krwinek czerwonych. W tym samym okresie wystąpił spadek białych krwinek i płytek krwi. Wraz z wiekiem zwierząt tuczonych przy udziale śruty lnianej nastąpił spadek cholesterolu całkowitego oraz wzrost HDL w surowicy krwi. W okresie tuczu istotnie spadł poziom wapnia, fosforu i potasu to jednak poziom elektrolitów we krwi pozostawał w granicach norm fizjologicznych dla koźląt zdrowych. PIŚMIENNICTWO Baranowski P., 2001. Wpływ krzyŝowania owiec na ich profil metaboliczny krwi. Rocz. Nauk. Zootech. 11(Supl.), 423 436. Baranowski P., Baranow-Baranowski S., Klata W., Szatkowska I., Gutowski A., 2000. Wartość wybranych wskaźników hematologicznych i biochemicznych surowicy kóz białych uszlachetnionych i karłowatych kameruńskich. Nowa Wet. 1, 22 24. Barowicz T., Pietras M., Knapik J., Kozyra R., 1994. Wpływ tempa wzrostu tuczonych jagniąt na poziom wybranych wskaźników krwi oraz jakość tusz. Rocz. Nauk. Zootech. 21(1 2), 51 60. Bogdzińska M., Araszkiewcz J., 1999. Poziom białka i jego frakcji w osoczu krwi owiec. Zesz. Nauk.Prz.Hod.PTZ43,35 42. Borowiec F., Zając T., Migdał W., Micek P., 2001. Wpływ skarmiania nasion lnu oleistego w dawkach pokarmowych na strawność składników oraz wskaźniki fizjologiczne w treści Ŝwacza i osoczu krwi owiec. Rośl. Oleiste XXII(1), 207 216. Brzezińska M., Orowicz W., Pieczyńska M., 2005. Content of some macroelements in blood serum and hematological parameters in goats of different age. J. Element. 10(4)(Supl.), 22 23. Jankowiak D., Sarelo K., DrzeŜdŜon D., Łukaszewska E., 2003. Koncentracja jonów sodowych, potasowych oraz chlorkowych w osoczu krwi i erytrocytach krwi cięŝarnych kóz. Med. Weter. 59, 728 732. Krajničakova M., Kovač G., Kostecký M., Valocký I., Maraček I., Šutiakova I., Lenhardt L., 2003. Selected clinico-bichemical parameters in the puerperal period of goats. Bull. Vet. Inst. Puławy 47, 177 182. KrzyŜanowski T., 2005. Fizjologia zwierząt. Krew i chłonka. PWRiL, Warszawa, 217 277. Micek P., Marciński M., Borowiec F., Zając T., 2004. Zawartość cholesterolu w mleku i osoczu krwi owiec Ŝywionych dawkami pokarmowymi z udziałem nasion lnu. Rocz. Nauk. Zootech. 20(Supl.), 47 50. NaziroğluM.,CayM.,AksakalM.,AkgülE.,1996.TheeffectofvitaminEonsomehaematologicalandbiochemicalvaluesinthelambs.Turk.J.Vet.Anim.Sci.20,39 43. NotterD.R.,AndrewS.A.,ZającA.M.,2003.Responsesofhairandwoolsheeptoasinglefixeddose of infective larvae of Haemonchus contortus. Small Rumin. Res. 47, 221 225. Roślewska A., Borys B., Kowalyszyn B., 2001. Wpływ czynników technologicznych oraz płci jagniąt na poziom wybranych wskaźników biochemicznych krwi oraz ich współzaleŝności z wartością rzeźną i jakością mięsa. Rocz. Nauk. Zootech. 11(Supl.), 191 199. Acta Sci. Pol.
Zmiany niektórych parametrów surowicy krwi koźląt rasy białej uszlachetnionej... 73 Saba L., Białkowski Z., 1988. Zmiany zawartości elementów mineralnych surowicy krwi i sierści koźląt w okresie wzrostu. Med. Weter. 44, 505 507. Sobiech P., Platt-Samoraj A., Michalski M.M., 2005. Aktywność izoenzymów LDH w stanach biegunkowych u koźląt. Med. Weter. 61(1), 100 102. Suksaithichana P., Arunsakul O., Phausab P., 1993. Clinical pathological findings in goats infested with liver fluke(fasciola spp.). J. Sci. Tech. 15(3), 313 320. Szczepański W., Formańska E., Czerniawska-Zając S., 2004. Wpływ dodatku preparatu Caromix w Ŝywieniu owiec na wybrane wskaźniki krwi i efekty rozrodu maciorek. Zesz. Nauk. Prz. Hod. 72(3), 59 67. Winnicka A., 2004. Wartości referencyjne podstawowych badań laboratoryjnych w weterynarii. Wydaw. SGGW, 17 73. ZawadzkiW.,MalickiA.,HreczyńskiJ.,CzerskiA.,2004.Theinfluenceofthedietbasedonhay and C-J mixture with addition of the protein-mineral supplement on the selected sheep blood parameters. Acta Sci. Pol., Medicina Veterinaria 3(1), 85 90. śarski T.P., Rokicki E. 1987. Zmiany stęŝeń magnezu, wapnia, sodu i potasu w surowicy krwi krów w okresie przejścia z Ŝywienia zimowego na letnie. Med. Weter. 43, 624 626. CHANGES OF SOME PARAMETERS BLOOD SERUM THE GOAT KIDS POLISHWHITEIMPROVEDATTHEPERIODS60.AND150.DAYSTOLIVE Abstract. Examinations were performed on Polish White Improved of 16 kid goats clinically healthy. The aim of the study was to evaluate some selected hematological and biochemical changesinbloodserumofkidsintheperiod60to150days.thegoatsfeedduringwholeyear withthesamediets.inaddition,hgb7.81mmol l 1 ),andmcv(24.46fl)weresignificantly higher(p 0.01)byeldersofkids.ThefindingsshowedthatconcentrationsofCa,P,andKwere significantly between groups. The level of calcium in period of fattening fell indeed, phosphorus and potassium this however the horizon of electrolytes in blood stayed in borders of physiological norms for healthy goat kids. The linseed cause significant in HDL and total cholesterol in bloodserum.thecontenthdl(1.14mmol l 1 )statisticallysignificant(p 0.05)increaseaged with150daysthekids.totalcholesterolsignificant(p 0.05)lowerbyeldersofkids. Key words: biochemistry, cholesterol, goat kids, hematology Zaakceptowano do druku Accepted for print: 27.09.2006 Zootechnica 5(2) 2006