SPRAWOZDANIE. z prowadzenia w 2008 r. badań podstawowych na rzecz rolnictwa ekologicznego w zakresie ekologicznego chowu zwierząt

Transkrypt

1 SPRAWOZDANIE z prowadzenia w 2008 r. badań podstawowych na rzecz rolnictwa ekologicznego w zakresie ekologicznego chowu zwierząt pt.: Badania nad efektywnością Ŝywienia ekologicznego róŝnych mieszańców rosnących świń przy wykorzystaniu pasz własnych z dodatkiem certyfikowanych mieszanek uzupełniających lub premiksów z udziałem ziół Realizowany przez: Instytut śywienia Zwierząt Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie finansowany zgodnie z rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 13 kwietnia 2007 r. w sprawie stawek dotacji przedmiotowych dla róŝnych podmiotów wykonujących zadania na rzecz rolnictwa (Dz.U. 2007, Nr 67, poz. 446 z późn. zmianami) na podstawie decyzji Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia r., nr RR-re /08 (270) Kierownik tematu: prof. dr hab. Eugeniusz R. Grela Główni wykonawcy: Eugeniusz R. Grela, Mariusz Soszka, Anna Czech, Violetta Semeniuk, Edyta Kowalczuk, Stanisław Pecka, Zbigniew Bajda, Justyna Góźdź W opracowaniu zawarto: 1. Wstęp i cel realizacji tematu 2. Metodyka i omówienie przebiegu badań 3. Streszczenie wyników 4. Tabele i fotografie

2 1. Wstęp i cel realizacji tematu W Ŝywieniu świń dąŝy się do uzyskania optymalnych efektów produkcyjnych, określonych liczbą odchowanych od lochy prosiąt, ich zdrowotnością, przyrostami masy ciała, zuŝyciem paszy przy jednoczesnym zwróceniu coraz baczniejszej uwagi na dobrostan zwierząt i jakość produkowanej wieprzowiny. Obok tradycyjnego (klasycznego) sposobu chowu, w tym i Ŝywienia zwierząt na uwagę zasługuje postępowanie ekologiczne. Wymagania rynku to pozyskiwanie tusz w klasie E U R o wysokich walorach odŝywczych i dietetycznych. Półtusze w klasie O P są znacznie niŝej wyceniane przez rynek i nie znajdują uznania u konsumentów. W chowie metodami ekologicznymi prowadzonym aktualnie w gospodarstwach ekologicznych dominuje produkcja klas O i P (mało mięsa przy zwiększonym otłuszczeniu). Na uwagę zasługują więc badania dotyczące opracowania modeli produkcji ekologicznej wieprzowiny, opartej na doborze odpowiedniej kompozycji genetycznej (mieszańce ras hodowanych w kraju, w tym i ras miejscowych) i dostosowanego Ŝywienia (pasz własnych jak i dodatków z mieszalni certyfikowanych) w celu pozyskania tusz klas E U R z uwzględnieniem walorów odŝywczych i dietetycznych mięsa oraz ekonomiki (rentowności) produkcji. Aktualne trendy w takim postępowaniu to: - stosowanie komponentów roślinnych, najlepiej pochodzenia z własnego gospodarstwa ekologicznego, czyli oprócz zbóŝ i niektórych okopowych takŝe nasion roślin strączkowych, rzepaku lub lnu, przy dodatku niezbędnych komponentów mineralno-witaminowych ekologicznego pochodzenia, - wykorzystanie naturalnych dodatków w postaci ziół lub pozyskiwanych z nich preparatów, zawierających substancje biologicznie czynne o działaniu nutraceutycznym. Do waŝnych aspektów zwierzęcej produkcji ekologicznej naleŝy genetyka i Ŝywienie. śywienie świń ma na celu utrzymanie zwierząt w dobrej kondycji oraz zapewnienie optymalnej produkcji. Dlatego pasze muszą być dobrej jakości i dostosowane do potrzeb gatunku i grupy produkcyjnej. Pasze powinny być produkowane w gospodarstwie ekologicznym. Pasze pochodzące z gospodarstw konwencjonalnych mogą być stosowane, jednakŝe ich ilość nie moŝe przekraczać 10-15% w skali roku i w ramach dziennej dawki pokarmowej [Rozp. 2092/91, zał. B]. Stosowane w paszach dodatki mineralne i witaminowe mogą pochodzić wyłącznie ze źródeł naturalnych (np. tran, droŝdŝe, sól pastewna). Podawanie soli mineralnych i syntetycznych witamin w paszy moŝliwe jest tylko w przypadku stwierdzenia ich niedoborów w paszach gospodarstwa. Wyklucza się stosowanie w

3 paszach dodatków stymulujących wzrost, wzmagających apetyt, barwników syntetycznych, konserwantów, odchodów zwierzęcych, aminokwasów syntetycznych, pasz traktowanych rozpuszczalnikami bądź poddawanych ekstrakcji oraz wszelkich preparatów i leków nie wyszczególnionych jako dopuszczone do stosowania w gospodarstwach ekologicznych. śywienie prosiąt moŝe być oparte na wykorzystaniu mleka pełnego z produkcji ekologicznej. Dopuszcza się jako awaryjne stosowanie mleka z gospodarstw konwencjonalnych i preparatów mlekozastępczych. Preparaty tego typu nie mogą zawierać niedozwolonych dodatków i muszą się składać głównie z mleka w proszku. Pasze stosowane w Ŝywieniu ekologicznym świń mają zapewnić produkcję wysokiej jakości, a nie maksymalne zwiększenie produkcji, przy jednoczesnym spełnieniu wymagań Ŝywieniowych zwierząt (dobrostan) znajdujących się na róŝnych etapach rozwoju. Uzyskiwany w ten sposób Ŝywienia zwierząt produkt powinien spełniać oczekiwania konsumenta co do bezpiecznej Ŝywności o wysokich walorach odŝywczych i dietetycznych w przeciwieństwie do Ŝywności produkowanej z udziałem pasz genetycznie zmodyfikowanych, tzw. GMO. Zwierzęta muszą być Ŝywione paszami uzyskanymi metodami ekologicznymi. Dotychczasowe wyniki badań wskazują na moŝliwości wykorzystania ziół lub ich wyciągów jako dodatków, pozwalających uzyskiwać w miarę poprawne wyniki w produkcji ekologicznej. Niektórzy autorzy są zdania, Ŝe regionalne rasy świń (puławska, złotnicka pstra, złotnicka biała) są bardziej predysponowane do chowu ekologicznego. TakŜe mieszańce tych ras z rasami mięsnymi mogą przyczyniać się do pozyskiwania tusz o wyŝszej mięsności, a takŝe o dobrych parametrach wzrostu i wykorzystania składników pokarmowych paszy. Celem badań było określenie zawartości składników odŝywczych w paszach pozyskanych w gospodarstwach ekologicznych oraz ocena wpływu wybranych zestawów genetycznych, najczęściej spotykanych lub proponowanych w chowie świń, Ŝywionych mieszankami z pasz ekologicznego pochodzenia z dodatkiem niektórych ziół na efekty produkcyjne, zdrowotność zwierząt, wybrane parametry krwi, jakość tusz oraz wartość odŝywczą i dietetyczną wieprzowiny. 2. Metodyka badań Pasze ze zbiorów 2008 roku przeznaczone do ekologicznego Ŝywienia świń poddano analizie na zawartość składników odŝywczych według procedur zawartych w AOAC (2000). Oznaczono takŝe poziom składników mineralnych. W badaniach na zwierzętach oszacowano

4 przydatność takich genotypów świń jak puławska, puławska x pbz, wbp x pbz, wbp x (duroc x pietrain), wbp x pietrain, wbp x duroc oraz wbp x (pbz x pietrain) przy identycznym modelu ich Ŝywienia. Zwierzęta Ŝywione były mieszankami paszowymi opartymi na zboŝach własnych z dodatkiem mieszanek uzupełniających oraz wybranych ziół. Wszystkie pasze i dodatki paszowe pochodziły ze źródeł (gospodarstw lub firm paszowych) posiadających certyfikaty ekologiczne. Ponadto podjęto (rozpoczęto) badania w trzech gospodarstwach nad określeniem przydatności wybranych genotypów świń [wbp x pbz; pbz x D; pbz x (P x D)] przy dwóch modelach Ŝywienia: z wykorzystaniem pasz własnych i dodatkiem mieszanki uzupełniającej lub pasz własnych z dodatkiem nasion roślin strączkowych oraz premiksu mineralno-witaminowego z ziołami. Podobne badania (2 modele Ŝywienia) zrealizowano w gospodarstwie ekologicznym Łabiszyn Wieś, a dotyczące rasy złotnicka pstra. Wykonywane są analizy laboratoryjne i obliczenia statystyczne dla badań wykonanych w tym gospodarstwie. Badania dotyczące wartości pokarmowej pasz ekologicznych oraz Ŝywieniowe na zwierzętach były realizowane w róŝnych gospodarstwach ekologicznych Polski zlokalizowanych w województwie lubelskim, świętokrzyskim, kujawsko-pomorskim i podkarpackim, w których trzymane są świnie w ilości co najmniej 60 sztuk. Dobór pasz i ich bilansowanie w stosunku do potrzeb pokarmowych zwierząt w poszczególnych genotypach został ustalony w oparciu o dotychczasowe badania Ŝywieniowe i dane bibliograficzne, stosowne normy Ŝywienia świń oraz analizy laboratoryjne pasz i zasady Ŝywienia ekologicznego zwierząt. Zwierzęta miały stały dostęp do wody i wybiegów, a legowiska były wyścielane słomą lub trocinami, co ilustrują fotografie 1-4. We wszystkich badaniach notowane są efekty produkcyjne (przyrosty dobowe masy ciała, spoŝycie pasz), strawność kałowa składników pokarmowych oraz obserwacje zdrowotne. Oceniono takŝe przyŝyciowo mięsność wg klasyfikacji EUROP. W doświadczeniu tuczowym po 4-6 zwierząt z kaŝdego układu genetycznego zostało ubite i poddane analizie rzeźnej. Podczas uboju pobrano próbki mięśni i słoniny do analiz laboratoryjnych na zawartość składników odŝywczych, skład kwasów tłuszczowych oraz poziom cholesterolu. RównieŜ wykonane wyroby z niektórych świń róŝnych genotypów, np. złotnicka pstra zostały poddane ocenie organoleptycznej. Kał do badań pobrano od tuczników przy masie ciała około kg oraz przy kg. W pobranych próbach oznaczono podstawowe składniki pokarmowe oraz zawartość SiO 2. Na podstawie tych wyników obliczono współczynniki strawności według poniŝszego wzoru:

5 a xb Ws = 100 (100 x ) c x d w którym: Ws - współczynnik strawności, % a - % wskaźnika w paszy b - % składnika w kale c - % wskaźnika w kale d - % składnika w paszy W krwi pobranej od prosiąt przy masie ciała kg oraz tuczników przy masie kg oznaczono wskaźniki profilu metabolicznego (wskaźniki hematologiczne i zawartość glukozy), zaś w surowicy krwi: poziom białka całkowitego, azotu mocznikowego, triglicerydów, cholesterolu ogólnego, frakcji HDL. Prowadzono obserwacje zdrowotne: biegunki, padniecie, ewentualne leczenie weterynaryjne. Zwierzęta były waŝone po zakończeniu odchowu w 56 dniu Ŝycia oraz po 60 dniach odchowu oraz przed ubojem po 130 dniach tuczu. Uzyskane dane liczbowe poddane zostały analizie wariancji programem Statistica, zaś istotność róŝnic między średnimi wartościami analizowanych cech wyznaczono testem Duncana. 3. Wyniki i omówienie Rolnictwo ekologiczne opierać się powinno na, w miarę moŝliwości, zamkniętym cyklu produkcji zgodnie z zasadą z pola do stołu. Zasada ta nabiera szczególnego znaczenia w rolnictwie ekologicznym, gdzie produkcja roślinna powinna być powiązana z produkcją zwierzęcą i na odwrót. Pasze wyprodukowane w gospodarstwie ekologicznym naleŝy przeznaczyć do Ŝywienia zwierząt. Do najczęściej produkowanych pasz w analizowanych gospodarstwach naleŝały zboŝa: pszenica, jęczmień, owies, Ŝyto i pszenŝyto. W niektórych gospodarstwach uprawiany jest teŝ groch, orkisz oraz gryka i kukurydza. Dla lepszego zbilansowania dawki lub mieszanki dla świń powinno się uprawiać więcej roślin strączkowych jak grochu, bobiku, łubinu, lędźwianu siewnego oraz oleistych: soi, słonecznika, lnu i rzepaku. Niektóre z tych komponentów mogą wchodzić w skład mieszanek uzupełniających, dawniej koncentratów białkowych.

6 W pobranych w 2008 roku z wybranych gospodarstw ekologicznych Polski próbach zbóŝ i innych pasz oznaczono zawartość podstawowych składników odŝywczych i zestawiono w tab. 1. Wartości te mogą w znacznym stopniu odbiegać od tych składników w zboŝach i innych paszach pozyskiwanych metodami konwencjonalnymi (Grela, 2007). Wynika to z technologii produkcji, w tym i nawoŝenia oraz pielęgnacji i przetwarzania. W tych teŝ paszach oznaczono zawartość składników mineralnych (tab. 2). Tabela 1. Zawartość składników pokarmowych w g/kg pasz (surowców) ekologicznych Pasza Sucha Popiół Białko Tłuszcz Włókno masa surowy ogólne surowy surowe Bobik 882,7 40,7 228,4 14,6 78,6 Groch 893,8 27,4 222,4 18,4 65,7 Jęczmień 878,7 21,5 105,9 17,9 41,6 Owies oplewiony 879,8 22,4 111,6 42,3 149,7 Pszenica 879,4 17,3 122,1 16,9 25,8 PszenŜyto 873,1 16,9 113,6 15,3 29,6 śyto 877,4 17,4 89,5 16,7 25,5 Tabela 2. Zawartość składników mineralnych w kg suchej masy pasz ekologicznych Pasza P g Ca g Na g Fe mg. Mn mg Zn mg Cu mg Bobik 4,68 1,12 0,13 56,7 14,8 59,3 7,14 Groch 3,77 0,86 0,11 68,8 15,9 76,1 5,31 Jęczmień 2,87 0,41 0,18 61,7 20,6 24,9 2,83 Owies oplewiony 3,22 0,69 0,39 55,2 37,2 19,2 3,92 Pszenica 2,57 0,74 0,38 53,6 36,9 21,4 2,89 PszenŜyto 2,92 0,64 0,31 55,4 38,9 27,3 3,33 śyto 2,84 0,52 0,17 63,9 42,6 26,6 3,14 Wyniki przeprowadzonych badań na siedmiu róŝnych genotypach zestawiono w tabelach W kaŝdej grupie znajdowało się po tuczników umieszczonych w kojcach po 5-8 sztuk (cztery klatki traktowane jako powtórzenia dla jednej grupy) z dostępem do wybiegu.

7 Uzyskane wyniki produkcyjne zestawiono w tabeli 3 i 4. Dane zawarte w tabeli 3 wskazują, Ŝe największe przyrosty dzienne osiągnęły warchlaki oraz tuczniki z grupy VII ( (PBZ x P) oraz III ( PBZ), najniŝsze zaś osiągnęły zwierzęta rasy puławskiej (PŁ). Największe dzienne spoŝycie paszy (0,91-0,92 kg) w okresie odchowu (tabela 4) odnotowano w grupie I (PŁ) oraz w grupie VII ( (PBZ x P), najmniejsze zaś w grupie IV ( (D x P). Jeśli rozwaŝyć zuŝycie paszy na 1 kg przyrostu masy ciała warchlaka (10-30 kg), to najlepsze rezultaty uzyskano w grupie IV oraz VII i VI, najsłabsze zaś w grupie I (PŁ) i II (PŁ x PBZ). Podobne tendencje stwierdzono w okresie tuczu, przy czym średnie dzienne pobranie paszy wahało się od 2,40 kg w grupie IV do 2,74 kg na 1 sztukę w grupie I (PŁ). Najlepsze wykorzystanie paszy odnotowano w grupie IV [ (D x P)] i wyniosło 3,28 kg na 1 kg przyrostu masy ciała, a najgorsze w grupie I, które wyniosło aŝ 4,16 kg mieszanki na 1 kg przyrostu masy ciała tuczników. Analiza powyŝszych danych wskazuje na wysoką uŝyteczność mieszańców polskich ras białych (WBP i PBZ) z udziałem ojcowskich ras mięsnych (pietrain i duroc) do produkcji tuczników w chowie ekologicznym. Dane zawarte w tabeli 5 wskazują, Ŝe najlepszą strawność składników pokarmowych pasz stwierdzono dla tuczników w okresie growerowym (45-50 kg) dla rasy puławskiej (PŁ) oraz mieszańców rasy puławska x PBZ. Najgorsze wyniki w zakresie wskaźników charakteryzujących strawność otrzymano u mieszańców (D x P) oraz D. W końcowym okresie tuczu (90-95kg) otrzymano podobne tendencje (tabela 6). W badaniach hematologicznych oceniono przydatność róŝnych genotypów świń Ŝywionych paszami wyprodukowanymi we własnym gospodarstwie ekologicznym z dodatkiem mieszanki uzupełniającej na sprawność układu czerwonokrwinkowego (tab. 7 8). Do oznaczanych wskaźników czerwonokrwinkowych naleŝały: wskaźnik hematokrytowy, zwany popularnie hematokrytem (Ht), który określa objętość krwinek czerwonych i wyraŝony jest w stosunku do pełnej krwi; liczbę erytrocytów (krwinki czerwone), które dzięki swemu kształtowi i zawartości hemoglobiny słuŝą wymianie gazowej (przenoszeniu tlenu i dwutlenku węgla), a takŝe stęŝenie hemoglobiny (Hb), które jest wskaźnikiem określającym ilość barwnika krwi wiąŝącego tlen i dwutlenek węgla. Wahania stęŝenia hemoglobiny są zaleŝne od liczby erytrocytów, ich wielkości oraz zawartości w nich hemu [Henry, 2001]. Wszystkie parametry hematologiczne uzyskane w badaniach krwi zarówno u prosiąt jak i tuczników mieściły się w granicach wartości referencyjnych [Winnicka, 2004; Frienship, 1996]. W przeprowadzonym doświadczeniu jedynie u prosiąt rasy PŁ (grupa I) oraz PBZ (grupa III) zanotowano istotnie wyŝszą wartość hematokrytu w porównaniu do zwierząt rasy PŁ x PBZ (grupa II), (tab. 7). Nie zanotowano takich zaleŝności, co do wartości

8 pozostałych oznaczanych wskaźników czerwonokrwinkowych (Hb, RBC). U tuczników o masie ciała kg wskaźniki erytropoezy kształtowały się na zbliŝonym poziomie (tab. 8), co sugeruje, Ŝe rodzaj genotypu nie ma istotnego wpływu na przebieg procesów erytropoetycznych w organizmie świń. MoŜna jednak zauwaŝyć nieznaczny wzrost liczby erytrocytów, zawartości hemoglobiny jak i wartości Ht we krwi zwierząt z grupy I i III (PŁ oraz PBZ). Wzrost wskaźników czerwonokrwinkowych moŝe być związany z lepszym wchłanianiem pierwiastków uczestniczących w procesach erytropoetycznych (miedź, Ŝelazo) [Seguin i wsp., 2004]. Drugim, co do liczebności składnikiem postaciowym krwi obwodowej są leukocyty (WBC). Krwinki te odgrywają istotną rolę w mechanizmach obronnych ustroju. SłuŜą obronie przed bakteriami, wirusami, pierwotniakami itp. Liczba tych krwinek u prosiąt i tuczników wszystkich grupa doświadczalnych kształtowała się na zbliŝonym poziomie (tab. 7, 8). MoŜe to świadczyć o dobrym stanie zdrowotnym zwierząt wszystkich grup doświadczalnych i brakiem stanów zapalnych. Poziom wybranych wskaźników biochemicznych krwi zarówno u prosiąt jak i tuczników (tab. 9-12) mieścił się w granicach wartości referencyjnych [Winnicka, 2004; Friendship i Henry, 1996]. RóŜnorodność genotypowa świń Ŝywionych paszami wyprodukowanymi we własnym gospodarstwie ekologicznym nie spowodowała istotnych zmian w zawartości zarówno białka ogólnego jak i glukozy w osoczu krwi (tab. 9, 10). Białko całkowite stanowi waŝny składnik osocza utrzymujący ciśnienie wewnątrznaczyniowe. StęŜenie białka we krwi zaleŝy od jego podaŝy w pokarmach, od syntezy głównie w wątrobie i komórkach układu siateczkowo-śródbłonkowego oraz od stopnia utraty białek przez nerki, przewód pokarmowy, skórę i płuca. Zarówno u prosiąt jak i tuczników aktywność enzymów (AST, ALT, AP) mieściła się w granicach wartości referencyjnych [Winnicka, 2004; Friendship i Henry, 1996]. U prosiąt a takŝe u tuczników nie zanotowano róŝnic statystycznie istotnych dotyczących aktywności oznaczanych enzymów (tab. 9, 10). Uzyskane wyniki świadczą o prawidłowym metabolizmie składników odŝywczych i braku zmian patologicznych wątroby. Do oznaczanych wskaźników lipidowych krwi naleŝy cholesterol całkowity, który jest związkiem sterolowym występującym w osoczu w α- i β-lipoproteinach oraz jego frakcje HDL (cholesterol w lipoproteinach o wysokiej gęstości) i LDL (cholesterol w lipoproteinach o niskiej gęstości), a takŝe triacyloglicerole (tab. 11, 12). Cząsteczki HDL transportują cholesterol z tkanek organizmu do wątroby, przez którą jest on wraz z Ŝółcią wydalany. Natomiast frakcja lipoproteinowa LDL jest uwaŝana za wskaźnik rozwoju miaŝdŝycy.

9 Procentowa zawartość frakcji HDL w stosunku do cholesterolu całkowitego jest bardzo istotna z punktu widzenia klinicznego i była ona nieco większa w grupach I, II i VI. MoŜe to świadczyć o wpływie genotypów na metabolizm substancji lipidowych. Odnotowano dość specyficzne róŝnice w zawartości makroelementów (tab ) oraz mikroelementów (tab ) spowodowane róŝnicami genetycznymi tuczników. Jednak trudno wskazać wyraźne i jednoznaczne tendencje lub zaleŝności w zawartości składników mineralnych u ras i mieszańców świń. Wymaga to dalszych badań i na większej populacji zwierząt. 4. Podsumowanie i wnioski 1. Skład chemiczny i wartość pokarmowa ziarna zbóŝ i niektórych pasz białkowych (groch, bobik) ze zbiorów 2008 roku były zbliŝone do analogicznych parametrów tychŝe pasz z roku Najlepszym z badanych układem genetycznym świń w chowie ekologicznym okazały się mieszańce ras wbp x (pbz x pietrain) oraz wbp x pbz a takŝe wbp x pietrain i wbp x duroc. 3. Najlepszą Ŝernością wykazały się tuczniki rasy puławskiej oraz mieszańce puławska x pbz a takŝe wbp x (pbz x pietrain), zaś najlepszym wykorzystaniem paszy (FCR) cechowały się mieszańce ras wbp x (pietrain x duroc) oraz wbp x duroc i wbp z pietrain. 4. Za wskazane uznać moŝna, aby mieszanki ekologiczne dla rosnących świń sporządzane z udziałem mieszanki uzupełniającej (Eko-W lub Eko-T) z mieszalni certyfikowanej zawierały dla warchlaków i tuczników młodszych następujący skład komponentowy: pszenica 40%, jęczmień - 35% i koncentrat Eko-W 25%, zaś dla tuczników starszych: pszenica 10-20%, jęczmień 40-50%, pszenŝyto - 20% i koncentrat Eko-T 20%. 5. Alternatywnie moŝna sporządzać ekologiczne mieszanki paszowe dla rosnących świń z udziałem pasz własnych (zboŝa i groch z dodatkiem 3-5% mączki rybnej) oraz z dodatkiem premiksu mineralno-witaminowego wg poniŝszego udziału: dla warchlaków i tuczników młodszych: pszenica 25%, jęczmień - 20%, pszenŝyto - 25%, mączka rybna 3%, groch 25% oraz premiks Bio-S 2%, co daje około 150 g białka ogólnego w 1 kg mieszanki, zaś dla tuczników starszych: pszenica 10%, jęczmień - 45%, pszenŝyto - 20%, nasiona lnu 3%, groch 20% oraz premiks Bio-S 2%, co daje około 135 g białka ogólnego w 1 kg mieszanki paszowej.

10 Ryc. 1. Młode tuczniki rasy pbz x wbp w gospodarstwie ekologicznym (foto: A. Czech) Foto 2. Prosięta rasy złotnicka pstra w chowie ekologicznym (foto: E.R. Grela)

11 Foto 3. Tuczniki rasy złotnicka pstra utrzymywane ekologicznie na słomie (foto: A. Czech) Foto 4. Locha z prosiętami w chowie ekologicznym (foto: E.R. Grela)

12 Tabela 3. Średnie przyrosty dzienne prosiąt (10 30 kg) i tuczników (31 kg - ubój) Wyszczególnienie I PŁ II PŁ x PBZ III PBZ IV (D x P) V P VI D VII (PBZ x P) Masa w 56 dniu po odsadzeniu, kg 8,42 c 8,91 bc 10,31 a 9,78 ab 9,92 ab 9,12 b 10,45 a 0,78 Masa po 60 dniach odchowu, kg 29,32 c 30,53 c 33,41 ab 31,23 bc 32,11 b 30,85 c 34,26 a 1,24 Przyrosty dzienne warchlaków, g 348 c 360 b 385 a 358 b 370 ab 362 b 397 a 3,49 Masa ciała po 130 dniach przy uboju, kg 114,86 c 120,49 bc 130,26 ab 126,39 b 126,75 b 126,53 b 134,10 a 2,11 Przyrosty dzienne tuczników, g 658 c 692 bc 745 ab 732 b 728 b 736 b 768 a 7,82 Mięsność tuszy, % 48,7 c 49,6 b 50,8 b 53,2 a 53,8 a 52,6 a 53,6 a 0,74 a, b, c wartości średnie w wierszu oznaczone róŝnymi literami róŝnią się istotnie przy p 0,05, D - duroc SEM

13 Tabela 4. Średnie pobranie oraz wykorzystanie paszy przez prosięta (10 30 kg) i tuczników (31 kg - ubój) Wyszczególnienie SpoŜycie paszy od 56 do 116 dnia odchowu, ogółem w kg/sztukę Dzienne spoŝycie paszy w okresie odchowu, kg/sztukę Wykorzystanie paszy w okresie odchowu na 1 kg przyrostu masy ciała, kg SpoŜycie paszy od 117 dnia do uboju, ogółem w kg/sztukę Dzienne spoŝycie paszy w okresie tuczu, kg/sztukę Wykorzystanie paszy w okresie tuczu na 1 kg przyrostu masy ciała, kg I PŁ II PŁ x PBZ III PBZ IV (D x P) V P VI D VII (PBZ x P) SEM 55,13 a 53,57 ab 54,52 a 48,12 c 52,84 ab 50,40 b 54,79 a 2,32 0,919 a 0,893 a 0,909 a 0,802 b 0,881 a 0,840 ab 0,913 a 0,11 2,64 a 2,48 ab 2,36 b 2,24 b 2,38 b 2,32 b 2,30 b 0,18 355,85 a 349,05 a 331,23 ab 312,12 b 314,21 b 315,75 b 333,46 ab 3,42 2,74 a 2,68 a 2,55 ab 2,40 b 2,42 b 2,43 b 2,56 ab 0,22 4,16 a 3,88 a 3,42 b 3,28 b 3,32 b 3,30 b 3,34 b 0,26 a, b, c wartości średnie w wierszu oznaczone róŝnymi literami róŝnią się istotnie przy p 0,05, D - duroc

14 Tabela 5. Współczynniki strawności (%) składników pokarmowych dla tuczników w okresie growerowym (45-50 kg) Wyszczególnienie I PŁ II PŁ x PBZ III PBZ IV (D x P) V P VI D VII (PBZ x P) Sucha masa 81,61 80,52 80,61 78,86 79,51 79,12 79,99 Białko ogólne 72,43 a 69,98 a 68,44 ab 64,27 b 65,12 b 64,62 b 66,89 ab 1,86 Tłuszcz surowy 76,89 74,85 76,83 79,41 77,87 78,21 76,92 2,12 Włókno surowe 41,26 a 39,45 a 38,63 ab 36,82 b 35,81 b 35,67 b 38,24 ab 0,75 Bez N wyciągowe 92,22 a 91,45 ab 91,89 ab 90,43 b 91,28 ab 90,83 b 91,41 ab 1,23 SEM a, b wartości średnie w wierszu oznaczone róŝnymi literami róŝnią się istotnie przy p 0,05, D - duroc

15 Tabela 6. Współczynniki strawności (%) składników pokarmowych dla tuczników w okresie finiszerowym (90-95 kg) Wyszczególnienie I PŁ II PŁ x PBZ III PBZ IV (D x P) V P VI D VII (PBZ x P) Sucha masa 87,02 86,36 85,49 83,36 83,55 83,67 85,45 Białko ogólne 79,24 a 78,91 ab 78,48 ab 76,12 b 76,28 b 76,46 b 77,97 ab 1,64 Tłuszcz surowy 86,82 a 87,18 a 87,13 a 83,12 a 84,26 a 83,28 a 86,12 a 2,02 Włókno surowe 71,11 a 69,21 a 58,16 b 46,28 c 45,89 c 46,86 c 56,28 b 0,82 Bez N wyciągowe 93,28 a 92,58 ab 92,26 ab 90,83 b 91,02 b 91,13 b 92,48 ab 1,22 SEM a, b, c wartości średnie w wierszu oznaczone róŝnymi literami róŝnią się istotnie przy p 0,05, D - duroc

16 Tabela 7. Wskaźniki hematologiczne krwi prosiąt (13-15 kg) Wyszczególnienie I PŁ II PŁ x PBZ III PBZ IV (D x P) V P VI D VII (PBZ x P) Ht, % 40,5 a 31,3 b 38,6 a 35,4 ab 37,7 ab 35,4 ab 36,1 ab 1,02 Hb, g l ,2 a 100,1 b 127,5 a 110,4 ab 121,2 a 109,7 ab 118,7 ab 5,77 RBC, l -1 7,99 a 6,02 b 6,88 ab 7,75 a 7,86 a 6,87 ab 7,07 ab 0,95 WBC, 10 9 l -1 12,56 b 12,87 b 11,32 b 15,98 a 16,65 a 15,43 a 15,88 a 0,68 SEM a, b wartości średnie w wierszu oznaczone róŝnymi literami róŝnią się istotnie przy p 0,05, D - duroc

17 Tabela 8. Wskaźniki hematologiczne krwi tuczników (45-50 kg) Wyszczególnienie I II III IV V VI VII SEM PŁ PŁ x PBZ PBZ (D x P) P D (PBZ x P) Ht, % 38,19 37,24 37,54 35,77 36,51 35,78 36,91 1,72 Hb, g l ,2 142,3 139,2 133,6 134,2 131,4 135,3 6,71 RBC, l -1 7,39 7,09 6,71 6,98 7,53 7,06 7,48 0,80 WBC, 10 9 l -1 12,59 b 13,25 b 12,43 b 16,66 a 18,97 a 14,39 ab 12,66 b 1,00 a, b wartości średnie w wierszu oznaczone róŝnymi literami róŝnią się istotnie przy p 0,05, D - duroc

18 Tabela 9. Wskaźniki biochemiczne osocza krwi prosiąt (13-15 kg) Wyszczególnienie I II III IV V VI VII SEM PŁ PŁ x PBZ PBZ (D x P) P D (PBZ x P) Białko całkowite, g l -1 68,32 66,54 67,87 68,21 65,12 67,56 68,65 4,88 Glukoza, mmol l -1 5,77 5,89 5,79 5,98 5,63 5,87 5,71 1,09 AST, U l -1 60,88 61,27 58,65 58,76 56,22 60,53 56,89 10,99 ALT, U l -1 27,55 30,98 25,47 28,49 31,63 27,56 26,38 4,99 AP, U l ,7 150,7 174,3 168,9 158,4 166,6 169,0 16,7 D - duroc

19 Tabela 10. Wskaźniki biochemiczne osocza krwi tuczników (45-50 kg) Wyszczególnienie I II III IV V VI VII SEM PŁ PŁ x PBZ PBZ (D x P) P D (PBZ x P) Białko całkowite, g l -1 78,54 79,87 74,99 75,76 75,99 75,71 72,81 8,95 Glukoza, mmol l -1 6,51 6,69 6,71 6,78 7,11 7,01 6,78 1,11 AST, U l -1 45,76 44,54 46,16 43,84 48,86 43,51 48,98 12,10 ALT, U l -1 32,78 35,98 31,45 30,67 35,67 33,33 37,87 4,01 AP, U l ,9 201,4 211,5 199,0 221,1 209,9 196,3 21,6 D - duroc

20 Tabela 11. Składniki lipidowe osocza krwi prosiąt (13-15 kg) Wyszczególnienie I PŁ II PŁ x PBZ III PBZ IV (D x P) V P VI D VII (PBZ x P) Cholesterol ogólny, mmol l -1 2,31 2,82 2,40 2,38 2,82 2,48 3,02 0,15 HDL-cholesterol mmol l -1 1,08 1,05 1,10 1,07 1,05 1,12 1,04 0,09 Triglicerydy mmol l -1 0,43 b 0,64 ab 0,58 ab 0,40 b 0,64 ab 0,41 b 0,80 a 0,02 LDL-cholesterol mmol l -1 1,03 b 1,47 ab 1,04 b 1,13 b 1,47 ab 1,17 b 1,62 a 0,08 % HDL 46,84 a 37,40 b 45,88 a 44,94 a 37,40 b 45,19 a 34,45 b 2,66 SEM a, b wartości średnie w wierszu oznaczone róŝnymi literami róŝnią się istotnie przy p 0,05, D - duroc

21 Tabela 12. Składniki lipidowe osocza krwi tuczników (45-50 kg) Wyszczególnienie I PŁ II PŁ x PBZ III PBZ IV (D x P) V P VI D VII (PBZ x P) Cholesterol ogólny, mmol l -1 2,57 3,15 2,65 2,55 2,90 2,73 3,17 0,53 HDL-cholesterol mmol l -1 1,13 1,11 1,10 1,08 1,10 1,26 1,16 0,09 Triglicerydy mmol l -1 0,74 ab 1,05 a 0,76 ab 0,46 b 0,89 ab 0,82 ab 0,91 ab 0,07 LDL-cholesterol mmol l -1 1,10 1,56 1,21 1,26 1,40 1,10 1,59 0,09 % HDL 44,01 a 35,33 b 41,41 ab 42,43 ab 37,88 b 46,11 a 36,74 b 4,33 SEM a, b wartości średnie w wierszu oznaczone róŝnymi literami róŝnią się istotnie przy p 0,05, D duroc

22 Tabela 13. Zawartość makroelementów (mmol l -1 ) w osoczu krwi prosiąt (13-15 kg) IV VII SEM Wyszczególnienie I II III V VI (D x P) PŁ PŁ x PBZ PBZ P D x WBP (PBZ x P) Sód 141,3 142,7 135,4 141,9 140,7 141,8 139,1 2,28 Potas 6,10 a 5,61 ab 4,99 b 5,71 ab 6,32 a 5,84 ab 5,56 ab 0,16 Magnez 1,09 1,07 1,24 1,21 1,38 1,11 1,35 0,08 Fosfor 2,51 b 2,68 ab 2,71 ab 2,84 ab 2,53 b 2,83 ab 3,02 a 0,22 Wapń 2,93 2,85 2,64 3,01 2,77 2,68 2,71 0,13 a, b wartości średnie w wierszu oznaczone róŝnymi literami róŝnią się istotnie przy p 0,05, D duroc

23 Tabela 14. Zawartość makroelementów (mmol l -1 ) w osoczu krwi tuczników (45-50 kg) IV VII Wyszczególnienie I II III V VI SEM (D x P) PŁ PŁ x PBZ PBZ P D x WBP (PBZ x P) Sód 138,1 135,5 143,2 140,7 142,4 133,9 139,6 1,34 Potas 4,96 b 5,12 b 4,78 b 5,51 ab 6,03 a 5,63 ab 6,09 a 0,19 Magnez 1,20 1,16 1,24 1,19 1,47 1,21 1,33 0,05 Fosfor 2,88 3,07 3,31 2,97 3,15 3,11 3,38 0,08 Wapń 2,56 2,24 2,58 2,31 2,67 2,66 2,74 0,09 a, b wartości średnie w wierszu oznaczone róŝnymi literami róŝnią się istotnie przy p 0,05, D duroc

24 Tabela 15. Zawartość mikroelementów (mmol l -1 ) w osoczu krwi prosiąt (13-15 kg) IV Wyszczególnienie I II III V VI VII SEM (D x P) x PŁ PŁ x PBZ PBZ P D (PBZ x P) WBP Miedź 18,7 b 19,3 b 24,1 a 25,0 a 22,6 ab 23,9 a 19,5 b 0,95 Cynk 11,4 11,2 12,2 11,8 11,7 12,4 12,1 0,42 śelazo 21,5 22,9 19,9 19,7 20,2 21,8 21,9 1,81 a, b wartości średnie w wierszu oznaczone róŝnymi literami róŝnią się istotnie przy p 0,05, D duroc

25 Tabela 16. Zawartość makroelementów (mmol l -1 ) w osoczu krwi tuczników (45-50 kg) Wyszczególnienie I PŁ II PŁ x PBZ III PBZ IV (D x P) x WBP V P VI D VII (PBZ x P) Miedź 23,1 a 22,6 a 19,9 b 20,1 b 20,7 ab 21,9 ab 22,8 a 0,71 Cynk 10,6 10,3 10,7 11,2 10,4 10,1 9,6 0,43 śelazo 41,6 40,8 42,9 41,3 40,7 39,5 42,1 0,77 SEM a, b wartości średnie w wierszu oznaczone róŝnymi literami róŝnią się istotnie przy p 0,05, D duroc