WPŁYW DIETY OPARTEJ NA SIANIE I MIESZANCE TREŚCIWEJ C-J Z DODATKIEM PREPARATU BIAŁKOWO-MINERALNEGO NA WYBRANE PARAMETRY KRWI OWIEC

Transkrypt

1 Acta Sci. Pol., Medicina Veterinaria 3(1) 2004, WPŁYW DIETY OPARTEJ NA SIANIE I MIESZANCE TREŚCIWEJ C-J Z DODATKIEM PREPARATU BIAŁKOWO-MINERALNEGO NA WYBRANE PARAMETRY KRWI OWIEC Wojciech Zawadzki, Adam Malicki, Jarosław Hreczyński, Albert Czerski Akademia Rolnicza we Wrocławiu Streszczenie. Badania zostały przeprowadzone na 24 owcach mieszańcach międzyrasowych, w wieku od 24 do 50 miesięcy i masie ciała od 38 do 45 kg. Zwierzęta podzielono na dwie grupy. Grupę pierwszą (kontrolną) stanowiło 12 owiec, które Ŝywione były sianem łąkowym (ad libitum) oraz mieszanką treściwą C-J w ilości 100 g na sztukę. Grupa druga doświadczalna Ŝywiona była sianem łąkowym oraz mieszanką treściwą C-J (w takich samych ilościach), do której dodano livex suszony brązowy w ilości 0,5 g na kg masy ciała zwierzęcia. Wodę do picia podawano owcom ad libitum. Po czterotygodniowym okresie Ŝywienia zwierząt pobrano krew do badań. W pobranej krwi oznaczano: hemoglobinę, erytrocyty, leukocyty, hematokryt. W surowicy krwi oznaczano: białko całkowite, Fe 2+, Ca 2+, Mg 2+. Dodatek livexu do paszy spowodował istotny statystycznie wzrost koncentracji hemoglobiny, Ŝelaza, magnezu, miedzi i leukocytów odpowiednio o 13, 10, 34, 12 i 22%. Zanotowano równieŝ wzrost liczby erytrocytów, hematokrytu i białka całkowitego, jednak otrzymane wzrosty były niewielkie i nieistotne statystycznie. Otrzymane wyniki badań potwierdzają wartościowość livexu jako dodatku paszowego w Ŝywieniu owiec. Słowa kluczowe: owca, livex, wskaźniki hematologiczne WSTĘP Preparaty białkowo-mineralne na bazie livexu wykorzystywane były na szeroką skalę w Ŝywieniu zwierząt jako dodatek paszowy podnoszący wskaźniki hematologiczne krwi. W tuczu prosiąt dodatek livexu do paszy ogranicza w duŝym stopniu występowanie anemii w początkowym okresie Ŝycia. Livex zawiera duŝe ilości Ŝelaza, przez co uzupełnia jego deficyt występujący w tym okresie. Z badań nad zastosowaniem livexu Adres do korespondencji Corresponding author: Wojciech Zawadzki, Katedra Fizjologii Zwierząt, Akademia Rolnicza we Wrocławiu, ul. C.K. Norwida 31, Wrocław, waza@ozi.ar.wroc.pl

2 86 W. Zawadzki i in. wynika, Ŝe daje on dobre efekty w Ŝywieniu drobiu, zwłaszcza kurcząt brojlerów w drugim okresie odchowu, jak równieŝ w Ŝywieniu zwierząt futerkowych i ryb [Jamroz i in. 2001]. Prowadzone były równieŝ badania nad wykorzystaniem livexu w leczeniu anemii i niedoborów mineralnych u kobiet cięŝarnych i dzieci [Kuliczkowski i in.1990, Morawska i in. 1990, Nowicka i in. 1990, Dobracka i in. 1992, Robaczyński i in. 1993, Zwolińska i in. 1993]. Dodatek livexu do diety ludzi po przebytych chorobach, zwłaszcza chronicznych przebiegających z ogólnym wyniszczeniem organizmu, przynosi dobre efekty terapeutyczne. Skraca się okres powrotu do zdrowia. W przemyśle farmaceutycznym livex wykorzystywany jest w odmianie odbarwionej do produkcji kremów i maseczek regenerujących skórę [Zawadzki i Malicki 1995, Jamroz i in. 2001]. Wadą livexu jest stosunkowo niska wartość odŝywcza zawartego w nim białka, wynikająca z niskiego poziomu metioniny i izoleucyny, podczas gdy białko to bogate jest w leucynę, fenyloalaninę, histydynę i lizynę [Jamroz i in. 2001]. Dlatego podejmowane były próby wzbogacania składu aminokwasowego livexu poprzez wprowadzenie do formy podstawowej livexu innych substancji modyfikujących o odmiennym składzie aminokwasowym, np. serwatkę, lub uzupełnieniu brakujących aminokwasów aminokwasami syntetycznymi. Zabiegi te poprawiają znacząco skuteczność livexu jako dodatku paszowego. Drugą niezmiernie waŝną wadą livexu jest moŝliwość przenoszenia chorób prionowych. Dlatego od 2003 roku w Polsce wprowadzono zakaz stosowania w paszach dla przeŝuwaczy dodatków pochodzenia zwierzęcego [Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 września 2003 r.]. Lepsze poznanie czynnika zakaźnego jakim są priony, źródeł powstawania i szerzenia się choroby być moŝe otworzy moŝliwość wykorzystania produktów poubojowych w Ŝywieniu zwierząt. Nadzieją na to moŝe być opracowanie nowych linii technologicznych pozwalających na wyeliminowanie z paszy pochodzenia zwierzęcego czynnika zakaźnego. Jest to równieŝ waŝne z punktu widzenia ekologicznego. Produktu poubojowego jakim jest krew nie sposób jest zagospodarować na cele pozapaszowe. Według szacunkowych danych z roku 1983 w Polsce uzyskano 180 tys. ton krwi podczas uboju zwierząt [Zawadzki i Malicki 1995]. Wypuszczanie jej do rzek lub innych otwartych zbiorników wodnych prowadzi do skaŝenia wody i środowiska w sąsiedztwie zakładów produkcyjnych. Wykorzystanie jej do celów paszowych przyniesie podwójną korzyść czyste środowisko i lepsze efekty produkcyjne. Badania zostały przeprowadzone w roku 2002, kiedy jeszcze nie obowiązywał zakaz stosowania białka pochodzenia zwierzęcego w Ŝywieniu zwierząt przeŝuwających. MATERIAŁ I METODY BADAŃ Badania zostały przeprowadzone na 24 owcach (samice) mieszańcach międzyrasowych, w wieku od 24 do 50 miesięcy i masie ciała od 38 do 45 kg. Zwierzęta podzielono na dwie grupy. Podziału zwierząt na grupy dokonano losowo. Grupę pierwszą (kontrolną) stanowiło 12 owiec, które Ŝywione były sianem łąkowym (ad libitum) oraz mieszanką treściwą C-J w ilości 100 g na sztukę. Skład chemiczny siana był następujący: sucha masa 87,68%, białko surowe 12,88%, włókno surowe 22,95%, tłuszcz surowy 3,58%, substancje bezazotowe wyciągowe (BAW) 40,05%, popiół surowy 5,05%. W skład mieszanki treściwej C-J wchodziły: otręby i śruty zboŝowe, śruty poekstrakcyjne słodkie, kiełki słodowe, susz z zielonek, sól, witamina D 3. Grupa druga doświadczalna Ŝywiona była równieŝ sianem łąkowym oraz mieszanką treściwą C-J Acta Sci. Pol.

3 Wpływ diety opartej na sianie (w takich samych ilościach), do której dodano livex suszony brązowy w ilości 0,5 g na kg masy ciała zwierzęcia. Skład chemiczny stosowanego do badań suszonego livexu brązowego modyfikowanego serwatką przedstawiał się następująco: sucha masa 89,45%, białko surowe 73,98%, tłuszcz surowy 0,95%, popiół surowy 5,40%, bezazotowe wyciągowe 9,13%. Wodę do picia podawano owcom ad libitum w obu grupach zwierząt. Po czterotygodniowym okresie Ŝywienia zwierzętom pobrano krew Ŝylną z Ŝyły jarzmowej. W pobranej krwi pełnej oznaczano: hemoglobinę (metodą cyjanomethemoglobinową), erytrocyty, leukocyty, hematokryt, natomiast w surowicy krwi oznaczano: białko całkowite, Fe 2+, Ca 2+, Mg 2+ metodami enzymatycznospektrofotometrycznymi według testów firmy BioSystems i BIOCHEMTEST. Wyniki badań opracowano w arkuszach kalkulacyjnych Microsoft Excel 2000 i poddano analizie statystycznej przy uŝyciu testu t-studenta oraz testu jednoczynnikowej analizy wariancji (ANOVA) dla zmiennych niepołączonych. OMÓWIENIE WYNIKÓW I DYSKUSJA Według danych producenta livex brązowy modyfikowany serwatką zawierał około 89% suchej masy, w tym głównie białko. Zawartość białka ogólnego wynosiła około 73%. Białko to charakteryzowało się wysoką zawartością aminokwasów egzogennych, między innymi wysokim poziomem lizyny, fenyloalaniny, histydyny a takŝe wysoką strawnością. UŜyty w badaniach preparat bogaty był równieŝ w mikro- i makroelementy. Do najwaŝniejszych naleŝy zaliczyć Ŝelazo, miedź, cynk, kobalt i selen [Robaczyński i in. 1993]. DuŜa zawartość białka łatwo strawnego jak i bogaty skład mineralny determinują efekty działania tego preparatu. Dodatek livexu do paszy spowodował wzrost we krwi owiec stęŝenia hemoglobiny o 13%, z poziomu 102,7 g/l w grupie kontrolnej do 116,1 g/l w grupie Ŝywionej paszą z dodatkiem livexu (p<0,001). Norma fizjologiczna poziomu hemoglobiny u owiec wynosi od 80 do 120 g/l. We krwi owiec w grupie badanej notowano równieŝ wyŝszy poziom erytrocytów (o 3%), hematokrytu (o 1%) i białka całkowitego (o 0,84%) w porównaniu z grupą kontrolną, przy czym róŝnice te nie były statystycznie istotne (tab. 1). DuŜa zawartość mikro- i makroelementów w livexie spowodowała równieŝ znaczący wzrost w surowicy krwi owiec poziomu Ŝelaza, gdyŝ w grupie kontrolnej wynosił on 25,19 µmol/l, a w grupie skarmianej paszą z dodatkiem livexu 27,95 µmol/l (p<0,05). Wzrósł takŝe poziom wapnia i magnezu odpowiednio o 12 i 34%. Zaskakująca była 34% róŝnica w poziomie magnezu 0,98 µmol/l w grupie kontrolnej i 1,32 µmol/l w grupie badanej (tab. 1). W dostępnym piśmiennictwie niewiele jest prac poświęconych wzrostowi koncentracji magnezu w surowicy krwi spowodowanej podaniem livexu. Zdaniem Zwolińskiej i in. [1993] u dzieci z przewlekłą niewydolnością nerek podanie do diety spreparowanej krwi zwierzęcej (livexu) powoduje znaczący wzrost koncentracji magnezu zarówno w plazmie krwi, jak i w erytrocytach oraz innych pierwiastków, takich jak cynk i selen. W niniejszych badaniach obserwowano równieŝ znamienne róŝnice w koncentracji leukocytów 4,9 G/l w grupie kontrolnej, podczas gdy 6 G/l w grupie doświadczalnej (p<0,005). Notowane wzrosty parametrów hematologicznych krwi, jak i poziomów pierwiastków świadczą o dobrej przyswajalności livexu i jego zaletach Ŝywieniowych. Jest to bardzo dobry dodatek paszowy dla zwierząt intensywnie eksploatowanych, np. matek Medicina Veterinaria 3(1) 2004

4 88 W. Zawadzki i in. karmiących oraz zwierząt w okresie rekonwalescencji po przebytych chorobach. MoŜe być równieŝ z powodzeniem stosowany w Ŝywieniu zwierząt w podeszłym wieku [Hintz i Cymbaluk 1994, Zawadzki i in. 1999, Ott 1990]. Tabela 1. Wskaźniki hematologiczne krwi owiec Table 1. The sheep haematological results Wskaźniki hematologiczne krwi owiec The sheep haematological results. Grupa kontrolna Control Group Hemoglobina Haemoglobin [g/l] 102,7 ±13,5 Leukocyty Leucocytes [x10 9 ] 4,9 ±0,52 Erytrocyty Erythrocytes [x10 12 ] 9,7 ±1,63 Hematokryt Haematocrit l/l 0,31 ±0,34 Białko całkowite Total protein g/l 74,07 ±7,52 Fe2+ µmol/l 25,19 ±4,5 Ca 2+ µmol/l 2,38 ±0,32 Mg 2+ µmol/l 0,98 ±0,14 Grupa z dodatkiem livexu Group with the addition of livex 116,1**** ±8,9 6,1*** ±1,57 10,14 ±1,02 0,32 ±0,26 73,45 ±6,95 27,95* ±4,36 2,68** ±0,37 1,32**** ±0,23 *p<0.05 **p<0.01 ***p<0.005 ****p<0.001 Zdaniem Robaczyńskiego i in. [1993] dodatek do diety kobiet cięŝarnych z anemią livexu w ilości 21 g powoduje wzrost poziomu hemoglobiny, wartości hematokrytu, liczby erytrocytów. Stanowi to naturalną metodę stymulacji erytropoezy [Robaczyński i in. 1993, Kuliczkowski i in. 1990, Nowicka i in. 1990]. Podawanie livexu w chorobach nerek, (np. pyelonephritis), w których niejednokrotnie stwierdzana jest anemia, przynosi dobre efekty terapeutyczne w postaci wzrostu koncentracji hemoglobiny i hematokrytu [Morawska i in. 1990]. W zespole nerczycowym dieta z dodatkiem livexu powoduje wzrost poziomu cynku zarówno w erytrocytach, jak i plazmie krwi [Dobracka i in. 1992]. Bardzo dobre efekty przynosi dodatek livexu do diety ludzi chorych na proliferacyjne choroby szpiku kostnego i układu limfatycznego poddanych terapii preparatami cytostatycznymi. Rośnie istotnie masa ciała pacjentów, poprawia się samopoczucie i ogólna sprawność organizmu [Kuliczkowski i in. 1990]. Zdaniem Zawadzkiego [1992] dodatek livexu do paszy, przy skarmianiu owcami, powoduje wzrost skurczów Ŝwacza zarówno mieszających, jak i odbijających. Świadczy to o nasileniu procesu fermentacji. Jednocześnie nie powoduje on niekorzystnych zmian w przebiegu procesu fermentacji Ŝwaczowej (wzrost stosunku CO 2 :CH 4 ) [Zawadzki 1992, 1987]. W badaniach in vitro z wykorzystaniem sztucznego Ŝwacza dodatek livexu do płuczek inkubacyjnych powo- Acta Sci. Pol.

5 Wpływ diety opartej na sianie dował zmniejszenie produkcji metanu (inhibitor metanogenezy) oraz wzrost białka i wartości energetycznej treści [Zawadzki i Malicki 1995]. Przyrost białka i energii treści świadczy o zwiększonym procesie fermentacji bakteryjnej [Zawadzki i in. 2000]. Autor uzyskał wzrost wydajności fermentacji średnio o 6%. O właściwościach inhibicyjnych livexu w procesie metanogenezy Ŝwaczowej oraz o stabilizacji współczynnika utylizacji lotnych kwasów tłuszczowych w procesie fermentacji Ŝwaczowej donoszą równieŝ Zawadzki i Malicki [1996]. W niniejszej pracy wykazano, Ŝe livex wzbogacony serwatką jest bardzo dobrym dodatkiem paszowym, rekomendowanym w Ŝywieniu zwierząt zdrowych w celu polepszenia opłacalności produkcji oraz uzyskania lepszych efektów hodowlanych. Z powodzeniem moŝe być równieŝ stosowany w leczeniu wszelkiego typu anemii. PIŚMIENNICTWO Dobracka A., Morawska Z., Zwolińska D., Zinc level in the blood of children with nephrotic syndrome and correction of its deficiency with animal blood preparation Livex. Pol. Tyg. Lek. 47, Hintz H.F., Cymbaluk N.F., Nutrition of the horse. Ann. Rev. Nutr. 14, Jamroz D., Podkówka W., Chachułowa J., śywienie zwierząt i paszoznawstwo. PWN, Warszawa. Kuliczkowski K., Ściborski R., Kuliszkiewicz-Janus M., Galazka Z., Effect of brown enriched Livex on the general condition of patients with proliterative diseases of the bone marrow and lymphatic system. Wiad. Lek. 43, Morawska Z., Bednarz R., Dobracka A., Miler M., Jaśniak K., Treeatment of anemia with animal blood preparation Livex in children with pyelonephritis. Wiad. Lek. 43, Nowicka J., Kuliszkiewicz-Janus M., Fischer W., Effect of livex on hypochronic anemia. Pol. Tyg. Lek. 45, Ott E.A., Dietary nutrient allowances for horses. Feedstuffs. 31, Robaczyński J., Wilczyński A., Leicht M., Treatment of anemia in pregnant women with an animal blood preparation, Livex. Wiad. Lek. 46, Rozporządzenie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 12 września 2003 r. W sprawie wykazu materiałów paszowych pochodzących z tkanek zwierząt, które mogą być stosowane w Ŝywieniu zwierząt gospodarskich. Zawadzki W., Malicki A., Fermentacja Ŝwaczowa in vitro pod wpływem suszonego livexu czarnego. Med. Wet. 51, Zawadzki W., Popiel J., Malicki A, Miśta D., Zawadzka A., Influence of forage addition of three kinds of blood drird preparates: livexes (black and brown) and meal on caecal fermentation in sheep during preliminary in vitro investigations. Electron. J. Poli. Agric. Univ. Iss 3. Ser. Veterinary Medicine html Zawadzki W., Brzęk K., Jeszka J., Changes of energetic value and protein level of rumen content in sheep fed with stuff with livex and blood meal supplementation. Arch. Vet. Pol. 32, Zawadzki W., Popiel J., Brzęk K., Rak L., Wpływ suszonego livexu białego na wytwarzanie in vitro metanu przez mieszaną florę bakteryjną Ŝwacza jagniąt. Acta Acad. Agricult. Tech. Olst. Vet. 23, Zawadzki W., Motoryka Ŝwacza u owiec Ŝywionych paszą z dodatkiem livexu brązowego, suszonego (modyfikowanego serwatką). Zesz. Nauk. AR Wroc, 51, Medicina Veterinaria 3(1) 2004

6 90 W. Zawadzki i in. Zawadzki W., Modification of rumen fermentation by livex supplementation in feeding of small ruminants. Proc. IV Int. Symp. On Physiol. Ruminant Nutr., Kosice, Slovak Academy of Science Zawadzki W., Połozowski A., Popiel J., Trochowska E., Skład gazów jelita ślepego u konia, kozy i królika w badaniach in vitro. Zesz. Nauk. AR Wroc. Wet. 59, Zwolińska D., Morawska Z., Dobracka A., Miler M., Makulska I., Król Z., Concetration of selected trace elements in serum and erythrocytes of children with chronic renal failure and am attempt at deficiency correction with animal blood preparation. Wiad. Lek. 46, THE INFLUENCE OF THE DIET BASED ON HAY AND C-J MIXTURE WITH ADDITION OF THE PROTEIN-MINERAL SUPPLEMENT ON THE SELECTED SHEEP BLOOD PARAMETERS Abstract. The experiments were carried out on 24 inter-breed hybrid sheep 24 to 50 months old and of the body mass between 38-45kg. The animals were divided into two groups. The first group consisted of 12 sheep fed on meadow hay (ad libitum) and C-J mixture (100g per animal). The second group was fed on meadow hay (ad libitum) and C- J mixture (100 g per animal) with brown livex supplement dosed 0,5 g per one kg of the body mass. Water was given ad libitum. After 4 weeks blood was taken for examination. The number of erythrocytes and leukocytes as well as haemoglobin and haemocrit was marked in the blood. Total protein, Fe 2+, Ca 2+, Mg 2+ was marked in the blood serum. Livex supplement caused a statistically significant increase in Haemoglobin, Fe 2+, Mg 2+, Cu 2+ and leukocytes 13, 10, 34, 12 and 22% respectively. An increase in erythrocytes, haemocrit and total protein was also noticed, but it was small and therefore statistically insignificant. The results exhibit how beneficial livex is as the fodder supplement in the sheep feeding. Key words: sheep, livex, hematological index Zaakceptowano do druku Accepted for print: Acta Sci. Pol.