EVALUATION OF BOTANICAL COMPOSITION AND QUALITY OF GRAZED SWARD IN THREE HABITAT GROUPS

Zbigniew WASILEWSKI Instytut TechnologicznoPrzyrodniczy w Falentach, Zak ad U ytków Zielonych Al. Hrabska, Falenty, 0500 Raszyn email: z.wasilewski@itep.edu.pl EVALUATION OF BOTANICAL COMPOSITION AND QUALITY OF GRAZED SWARD IN THREE HABITAT GROUPS Summary Poland is seen as the country boasting a richness of quantitative and qualitative resources of widely understood biodiversity, especially on grasslands. This is part of objectives of the Common Agricultural Policy for the period after 20 where the high priority was given to maintain the richness of biodiversity. The easiest way to preserve and protect, especially in extreme habitat conditions, is grazing by animals. This method of agricultural utilization of green areas is very effective, cheap and simple to use. Abandoned and not utilized lands quickly undergo degradation process which involves weeds and shrubs development that on major areas is already well advanced. The study was conducted on grasslands located in eight habitats: three dry habitats, two postpeatland habitats and three flooded habitats. Grasses dominated in the sward of all habitats, then herbs and weeds. The share of legumes was low. In case of dry and postpeatland habitats it were grasslands communities and in case of flooded habitats grassrush communities. Using the phytoindication method, the moisture status of habitats was determined and they were qualified to fresh and moist and highly humid and wet. The calculated utilization value number (Lwu) of sward indicated that in terms of feed value the most valuable plant communities were found in dry ground and postpeatland habitats (good utilization value) but of small value in the flooded (poor value). Their value resulting from chemical composition and especially from the content of crude protein and crude fiber shaped conversely. Key words: meadow sward; habitats; botanical composition; field experimentation OCENA SK ADU BOTANICZNEGO I JAKO CI SPASANYCH RUNI W TRZECH GRUPACH SIEDLISK Streszczenie Polska postrzegana jest jako kraj szczyc cy si bogactwem ilo ciowym i jako ciowym zasobów szeroko rozumianej bioró norodno ci, w tym zw aszcza na u ytkach zielonych. Powy sze wpisuje si w za o enia Wspólnej Polityki Rolnej na lata po 20 r. gdzie wysok rang nadano zachowaniu bogactwa bioró norodno ci. Najprostszym sposobem jej zachowania i ochrony, zw aszcza w ekstremalnych warunkach siedliskowych, jest wypas zwierz t. Taki sposób rolniczego wykorzystania terenów zadarnionych jest bardzo efektywny, tani i prosty w stosowaniu. U ytki porzucone i nie u ytkowane szybko podlegaj procesowi degradacji wyra aj cej si zachwaszczeniem i zakrzaczeniem runi, który na znacznych powierzchniach jest ju mocno zaawansowany. Badania prowadzono na u ytkach zielonych po o onych w o miu siedliskach: trzech gr dowych, dwóch pobagiennych i trzech gowych. We wszystkich siedliskach dominowa y w runi trawy, nast pnie zio a i chwasty. Udzia ro lin bobowatych by niewielki. W przypadku siedlisk gr dowych i pobagiennych by y to zbiorowiska ro linne trawiaste, a w przypadku gowych trawiastoszuwarowe. Wykorzystuj c metod fitoindykacji, okre lono stan uwilgotnienia siedlisk i zakwalifikowano je do wie ych i wilgotnych oraz do silnie wilgotnych i mokrych. Wyliczone liczby warto ci u ytkowej runi (Lwu) wskazuj, e najwarto ciowsze, pod wzgl dem paszowym, zbiorowiska ro linne stwierdzono w siedliskach gr dowych i pobagiennych (warto u ytkowa dobra) natomiast ma owarto ciowe w gowych (warto mierna). Odwrotnie uk ada a si ich warto na podstawie sk adu chemicznego, a zw aszcza zawarto ci bia ka ogólnego i w ókna surowego. S owa kluczowe: ru kowa; siedliska; sk ad botaniczny; badania polowe. Wst p Polska postrzegana jest jako kraj szczyc cy si bogactwem ilo ciowym i jako ciowym zasobów szeroko rozumianej bioró norodno ci, w tym zw aszcza na u ytkach zielonych. Powy sze wpisuje si w za o enia Wspólnej Polityki Rolnej na lata po 20 r., gdzie wysok rang nadano zachowaniu bogactwa bioró norodno ci. Bogactwo to jest efektem specyficznych zasz o ci zarówno ustrojowych, gospodarczych, jak i rodowiskowych, a zw aszcza: mimo socjalistycznego systemu ustrojowego, w drugiej po owie XX wieku, zachowano rodzinne gospodarstwa rolne, które z ró nych wzgl dów, prowadzi y w wi kszo ci pó intensywny sposób gospodarowania na u ytkach zielonych (intensyfikowano produkcj w gospodarstwach pa stwowych), gospodarstwa rodzinne nie podda y si kolektywizacji (tworzenie spó dzielni produkcyjnych), gospodarstwa rodzinne, z ró nych wzgl dów (politycznych, ekonomicznych), nie rozwija y si na wzór farmerski (tworzenie wielkoobszarowych i specjalistycznych gospodarstw), wyj tkowe zró nicowanie siedliskowe naszych trwa ych k i pastwisk, w tym zw aszcza pod wzgl dem jako ci gleb (po o enie na wszystkich klasach bonitacyjnych) oraz warunków wilgotno ciowych (od bardzo suchych a do bagiennych) co sta o si podstaw wydzielenie a szesnastu ich typowych rodzajów, ró norodno ich po o enia w topografii terenu, od k polderowych, przez zmeliorowane torfowiska, doliny rzeczne i mi dzymorenowe, wysoczyzny morenowe a do hal wysokogórskich). Zachowanie ich cennych walorów produkcyjnych i pozaprodukcyjnych jest ci le uzale nione od ich gospodarczego wykorzystania. Nieu ytkowane trac wszystkie swoje najcenniejsze walory. Jednym z najprostszych sposo 72

bów ich u ytkowania oraz zachowania i ochrony bogactwa bioró norodno ci, zw aszcza w ekstremalnych warunkach siedliskowych, jest wypas zwierz t [7]. Taki sposób u ytkowania, pod wzgl dem ich ochrony, jest bardzo efektywny oraz tani i prosty w stosowaniu. Jego efektywno jest wypadkow cis ego zwi zku, jaki zachodzi mi dzy warunkami siedliskowymi a szat ro linn i zwierz tami. Wypasane zwierz ta bardzo intensywnie oddzia uj na gleb, dar i ru. Wp yw ten wyra a si m.in. nierównomiernym zgryzaniem runi na spasanej powierzchni, wybiórczym zjadaniem ró nych gatunków, w tym ich cz ci (organów), ró n intensywno ci poruszania si zwierz t, ugniataniem wierzchniej warstwy gleby i tratowaniem ro linno ci, pozostawianiem odchodów itp. Porzucone i nie u ytkowane ki i pastwiska szybko podlegaj procesowi degradacji wyra aj cej si zachwaszczeniem runi, porastaniem krzewami, a nast pnie drzewami. Proces ten na znacznych powierzchniach jest ju mocno zaawansowany. Jego zahamowanie jest mo liwe przez przywrócenie lub wprowadzenie ich u ytkowania, prowadz c na nich wypas zwierz t, nawet bardzo ekstensywny. Zwierz tami najbardziej przystosowanymi do spasania u ytków zielonych po o onych w ró nych, nawet trudnych siedliskach jest byd o. Celem bada by a ocena sk adu botanicznego oraz jako ci spasanych runi u ytków zielonych po o onych w trzech ró nych rodzajach siedlisk. 2. Metody bada i siedliska Badania prowadzono w latach 2002200 na dolinowych u ytkach zielonych po o onych w nast puj cych typach siedlisk (wg typologicznego podzia u k) [2, 7]: A gr dowych w a ciwych, B pobagiennych w a ciwych (murszowiska) i C gowych w a ciwych. Ich po o enie by o nast puj ce: A kraw d rodkowego odcinka doliny Raszynki, 2 kraw d rodkowego odcinka doliny Raszynki, kraw d zmeliorowanego torfowiska Wizna, B zmeliorowane torfowisko Wizna, 2 zmeliorowane torfowisko Wizna, C dolny odcinek doliny Biebrzy, 2 rodkowy odcinek doliny Narwi, rodkowy odcinek doliny Narwi. U ytki zielone po o one w siedliskach A i B s pochodzenia antropogenicznego (zagospodarowane przed co najmniej dwudziestu laty). W okresie bada, w siedliskach A i B stosowano nawo enie azotem dawk ok. 0 kg ha N, natomiast w siedliskach pobagiennych ok. 0 kg ha N. Obsada zwierz t w siedliskach A i B wynosi a od,5 do DJP ha. U ytki po o one w siedliskach C s naturalne, a ich pastwiskowe u ytkowanie ma na celu ochron fitocenoz przed degradacj, zw aszcza przed zarastaniem krzakami wierzby. Nigdy nie by y one zagospodarowane ani nawo one, a ich spasanie odbywa o si i odbywa nadal bezplanowo. Ich obsada by a trudna do ustalenia, poniewa zmienna by a liczebno wypasanych stad, a powierzchnia spasana uzale niona jest od dost pno ci dla zwierz t (zmienne uwilgotnienie gleby). Sk ad botaniczny runi okre lano metod botanicznowagow na wie ym materiale ro linnym. Warto u ytkow runi (Lwu) wyliczono metod punktow wed ug Filipka [], która zawiera si w dziesi ciopunktowej skali, gdzie pkt oznacza warto bardzo dobr, 6 7 dobr i 5 miern oraz poni ej pkt ubog. Sk ad chemiczny runi oznaczono metod NIRS na aparacie NIRFlex N500 z zastosowaniem kalibracji firmy INGOT. Warunki wilgotno ciowe siedlisk (liczby wilgotno ciowe Lw) okre lono metod fitoindykacji na podstawie wska ników opracowanych przez O wita [5]. Badane siedliska zakwalifikowano do nast puj cych jednostek wilgotno ciowych: A, 2,, B 2 i C 2 jako wie e i wilgotne (Lw od 5,2 do 6,6), B, C i jako silnie wilgotne i mokre (Lw od 6,6 do 7,). Tab.. Liczby wilgotno ciowe badanych siedlisk (Lw) Table. Humidity numbers of examined habitats (Lw) Wyszczególnienie 2 r. 2 r 2 r Lw 5, 5,2 5, 5, 7, 6,5 7,0 7,5 5,6 7,2 6,. Wyniki bada.. Szata ro linna Na badanych u ytkach zielonych wykszta ci y si ró ne fitocenozy (tab. 2). W ka dym przypadku, g ówn grup ro lin stanowi y trawy. Znaczna ich dominacja wyst pi a w runi siedlisk A i B. Mo na stwierdzi, e w miar zwi kszania si warunków wilgotno ciowych siedliska, udzia traw w runi mala. O ile w siedliskach A ich udzia wynosi rednio 72,2% o tyle w B 6, i w C zaledwie 56,% (tab. 2). Ro liny bobowate oznaczono tylko w runi siedlisk gr dowych oraz pobagiennych. Zachwaszczenie runi ro linno ci dwuli cienn by o do wysokie, si gaj ce ok. ¼ plonu w siedliskach A i B oraz mniejsze ( r. 7%) w siedliskach gowych (C). W runi tych siedlisk oznaczono znaczny udzia ro linno ci szuwarowej ( 5%), która pod wzgl dem paszowym praktycznie nie ma warto ci i nale y j zaliczy do chwastów. Wobec tego, najbardziej zachwaszczona ru wyst powa a w siedliskach mokrych. czny udzia tych grup ro lin wynosi r.,% masy plonu (tab. 2). Zró nicowanie gatunkowe runi by o umiarkowane, poniewa w siedliskach A stwierdzono wyst powanie 20 2 gatunków ro lin ( rednio 22), w siedliskach B ( red. 6) oraz siedliskach C 22 gatunki ( red. ).... Trawy Gatunkiem wyst puj cym w runi na ka dym siedlisku by a Poa pratensis L. Równie powszechnie (w runi 7 siedlisk) wyst powa Alopecurus pratensis L., nast pnie Festuca rubra L., Festuca pratensis L. i Phalaris arundinacea L. (w 5 siedliskach) (tab. 2). Nieco inaczej kszta towa si procentowy udzia tych gatunków w runi. Najwi kszy udzia mia a Poa pratensis L. (7,7%), nast pnie Phalaris arundinacea L. (,2%), Alopecurus pratensis L. (6,%) i Festuca rubra L. (5,2%). Pozosta e gatunki wyst powa y rzadziej oraz z mniejszym udzia em (tab. 2). Zró nicowanie udzia u poszczególnych gatunków w runi w zale no ci od rodzaju siedliska by o znaczne i uzale nione g ownie od uwilgotnienia gleb. Dominuj cymi gatunkami traw (udzia powy ej 5%) by y: w siedliskach A Poa pratensis L., Lolium perenne L., Festuca rubra L. i Dactylis glomerata L.; w siedliskach B Phalaris arundinacea L., Alopecurus pratensis L. i Poa pratensis L.; w siedliskach C Agrostis stolonifera L., Glyceria maxima (Hartm.) Holmb., Poa pratensis L. i Phalaris arundinacea L. 7

Tab. 2. Sk ad botaniczny spasanych runi (warto ci rednie z lat 2002 200) Table 2. Botanical composition of grazed sward (average value from 2002 200) Gatunek Poa pratensis L. Festuca pratensis L. Festuca rubra L. Dactylis glomerata L. Phleum pratense L. Agropyron repens (L.) Beauv Alopecurus pratensis L. Alopecurus geniculatus L. Lolium perenne L Agrostis stolonifera L. Phalaris arundinacea L. Deschampsia caespitosa (L.) P. Beauv. Arrhenatherum elatius (L) P. Beauv. Ex Presl et C. Presl. Holcus lanatus L. Bromus mollis L. Festuca arundinacea L. Agrostis gigantea L. Glyceria maxima (Hartm.) Holmb Glyceria fluitans (L.) R. Br. Phragmites australis (Cav.) Trin. Ex Steud. Trawy razem Trifolium repens L. Trifolium pratense L. Trifolium hybridum L. Bobowate razem Taraxacum officinale F. H. Wigg. Achillea millefolium L. Plantago media L. Rumex crispus L. Ranunculus repens L. s. s. Rumex obtusifolius L. Potentilla anserina L. Cirsium arvense (L.) Scop. Lamium purpureum L. Anthriscus sylvestris (L.) Hoffm. Ranunculus acris L. s. s. Heracleum sphondylium L. Urtica dioica L. Glechoma hederacea L. Rumex acetosa L. Cerastium holosteoides Fr. em. Hyl. Veronica chamaedrys L. Stelaria graminea L. Capsella bursapastoris (L) Medik. Cardamine pratensis L. s.s. Leontodon autumnalis L. Polygonum persicaria L. Polygonum amphibium L. Mentha aquatica L. Epilobium palustre L. Zio a i chwasty razem Carex sp. Juncus conglomeratus L. em. Leser Acorus calamus L Typha Latifolia L. Turzyce, sity razem Siedliska A Siedliska B Siedliska C 2 rednio 2 rednio 2 rednio 6,7 2, 2,2 6, 20,0, 6,, 7,0, 0, 2, 7,7,6 6,0, 5,2 2,,2,0,7,,, 6,0 2 6,7,5 2,0,0,, 5,7,, 6,7 27,5,, 5,6,0,0,6 0,5 2,7,0, 2 2, 7, 2, 2, 6,7 5,7 2,, 2, 6,7 5, 5,,,7,0 2,,0,0 2, 2, 7, 5,,7,0 2,5,5 72,2,0,2 5,,2, 0.2 2,7,,2 2,6 7 6,0 6,0,,0,0,, 2, 66,7, 7,7 2,6 2,0 26,6 6, 5,5 5,5,6 2,2,,2,5,2 25, 0, 0,, 6,7 0,,, 5,7 7,,,, 2 5 2,,0,, 2,0 5,,0, 6,7 55,,0 2, 7,7, 20,0 6,6,0 5,6 2, Liczba gatunków 2 2 20 22 6 20 22,,, 56,,,2 7,7,,, 7,0,6,,5 26,..2. Ro liny bobowate Wyst powa y tylko w runi dwóch grup siedlisk tj. A i B. Ich udzia wynosi od do 6,0%. T grup ro lin reprezentowa a Trifolium repens L.... Zio a i chwasty Z tej grupy ro lin najpowszechniej wyst powa Ranunculus repens L. s. s. (w runi 7 siedlisk), nast pnie Potentilla anserina L. (w 6 siedliskach) oraz Taraxacum officinale F. H. Wigg., Achillea millefolium L. i Urtica dioica L. (w 5 siedliskach). Tak sam kolejno stwierdzono w przypadku procentowego udzia u w runi tj. Ranunculus repens L. s.s. ( r. 5,%), nast pnie Potentilla anserina L. ( r.,0%), Taraxacum officinale F. H. Wigg. (2,%), Achillea millefolium L. (,%) i Urtica dioica L. (0,%). W siedlisku A dominowa y Taraxacum officinale F. H. Wigg., Achillea millefolium L. i Ranunculus repens L. s. s., w B Ranunculus repens L. s.s. i w C Potentilla anserina L.... Ro linno szuwarowa Ta grupa ro lin wyst powa a tylko w siedlisku C, mimo i oznaczono niewielki udzia Carex sp. w siedlisku B2. We wszystkich trzech siedliskach C wyst powa y Carex sp. oraz Acorus calamus L. Równie udzia tych gatunków w runi by najwi kszy (tab. 2). W omawianych siedliskach wyró niono nast puj ce zbiorowiska ro linne: A i 2 Poa pratensis Lolium perenne, A Festuca rubra Poa pratensis, B Phalaris arundinacea Poa pratensis, 7

B 2 Alopecurus pratensis Poa pratensis, C Agrostis stolonifera Acorus calamus, C 2 i Glyceria maxima Carex sp. Poa pratensis.. 2. Warto u ytkowa runi Wyliczone liczby warto ci u ytkowej runi (Lwu) wskazuj, e spasane runie by y pod tym wzgl dem mocno zró nicowane. Poniewa o ogólnej warto ci runi decyduj warto ci poszczególnych gatunków ro lin oraz ich procentowy udzia stwierdzono, e w miar zwi kszaj cego si uwilgotnienia siedlisk warto u ytkowa mala a. O ile w grupie siedlisk A wynosi a 7,2 pkt (od 6,5 do, pkt.) to w grupie B by a mniejsza o pkt, a w grupie C a o, pkt. Równie ró nica mi dzy siedliskami B i C by a znaczna 2, pkt (tab. ). Na takie warto ci z o y a si wi ksza liczba gatunków o bardzo dobrej i dobrej warto ci u ytkowej oraz ich procentowy udzia w runi (masie plonu). Najwi ksz liczb gatunków o bardzo dobrej i dobrej warto ci charakteryzowa a si ru w siedliskach gr dowych (2 gat.), nast pnie pobagiennych (6 gat.) i gowych (5 gat.). Gatunki o bardzo dobrej i dobrej warto ci u ytkowej w siedliskach A stanowi y rednio 7% plonu (od 5 do 6%), w siedliskach B 77% (od 7 do 2%) i w siedliskach C zaledwie 2% (od 2 do 25%) tab.... Sk ad chemiczny runi Sk ad chemiczny runi nie by tak zdecydowanie zró nicowany. Bior c za podstaw zawarto ci najwa niejszych pod wzgl dem pokarmowym sk adników, tj. bia ka ogólnego i w ókna surowego, sk ad ten uk ada si wr cz odwrotnie ni warto u ytkowa. Zawarto bia ka by a wysoka, wynosi a bowiem od najmniejszej, do najwi kszej 27, g kg s.m. Najwi cej tego sk adnika oznaczono w runi siedlisk C (o ok. g kg s. m. wi cej ni w runi w siedlisk B i o ok. 27 g w runi siedlisk A). Odwrotnie uk ada a si zawarto w ókna surowego najmniej tego sk adnika oznaczono w runi siedlisk C, wi cej w A (o ok. g) i najwi cej w B (o 5 g). Zawarto ci popio u surowego i t uszczu w runi siedlisk A i C uk ada y si na zbli onym poziomie, natomiast w runi siedlisk B ich zawarto by a znacznie mniejsza (tab. ). Porównuj c ocen jako ci runi na podstawie liczb warto ci u ytkowej oraz ich sk adu chemicznego najlepiej pos ugiwa si obiema metodami. Przy ocenie runi z siedlisk skrajnie mokrych, bardziej wiarygodna jest metoda z wykorzystaniem Lwu, natomiast oparcie warto ci na analizie chemicznej jest w a ciwsze dla siedlisk antropogenicznych i racjonalnie u ytkowanych. Metoda oparta na analizach chemicznych musi uwzgl dnia sk ad botaniczny. Metoda ta nie uwzgl dnia ró nych cech i w a ciwo ci wyst puj cych w runi gatunków ro lin, zw aszcza takich jak: budowa morfologiczna (np. omszenie, pokrycie ro liny kolcami, k uj coparz cymi w oskami, wysycenie krzemionk ), nieprzyjemny dla zwierz t zapach, w a ciwo ci truj ce, i inne, co uwzgl dnia warto u ytkowa poszczególnych gatunków wchodz cych w sk ad runi. W analizowanych warunkach ró nice te najostrzej uwidoczni y si w grupie siedlisk mokrych (C) pokrytych w du ej cz ci ro linno ci niech tnie lub ca kowicie nie zjadan przez zwierz ta, a mianowicie: Carex sp., Acorus calamus L., Typha Latifolia L., Juncus conglomeratus L. em. Leser, Cardamine pratensis L. s.s., Rumex crispus i obtusifolius L., Polygonum persicaria i amphibium L., Mentha aquatica L. Tab.. Warto u ytkowa runi (Lwu) Table. Utilization value of sward (Lwu) Wyszczególnienie Lwu bardzo dobra dobra mierna 2 r. 2 r 2 r 7,6, Liczba gatunków o warto ci u ytkowej (szt.) bardzo dobrej dobrej miernej 7 5 2 2 6,5 7,2 6,7 7,2 6, Procentowy udzia w runi gatunków o warto ci u ytkowej bardzo dobrej dobrej miernej 7 ) 6 7 5 55 ) zaokr glono do % 5 2 7 27 55 5 65 27 6 2,2,,2, 2 2 75 5 20 77 2 2 75 6 76 Tab.. redni sk ad chemiczny spasanych runi (g kg s.m.) z lat 2002200 Table. Average chemical composition of grazed sward (g kg dry mass) from 2002200 2 r. 2 r 2 r Bia ko ogólne 7, 26, 5,,,,, 222,5 27, 25, 2, W ókno surowe 2, 270, 267, 27,2 27, 05, 22,6 27,2 2, 25, 2,6 T uszcz surowy,0 5,6,0,2,5 2, 0,5,6 2,6 5,6 Popió surowy 67, 7, 60, 67, 5,2 7,7 5,5 7, 70, 66, 7 Bezazotowe substancje wyci gowe,2 0, 52,,,5 50, 500, 6,5 6,, 2,2 75

. Podsumowanie i wnioski Trwa e u ytki zielone w kraju stanowi niezwykle cenne obszary nie tylko pod wzgl dem paszowym, ale równie bogactwa bioró norodno ci. Niestety, znaczne ich powierzchnie s wy czone nie tylko z produkcji, ale z jakiegokolwiek u ytkowania. Stan taki prowadzi do ich degradacji zarówno gospodarczej, jak i przyrodniczej. Najprostszym sposobem ich u ytkowania jest wypas zwierz t. Jest to sposób tani, prosty w stosowaniu i pod wzgl dem ochronnym efektywny. Ze zwierz t gospodarskich, do takiego wypasu najlepiej nadaje si byd o. Ta grupa zwierz t jest ma o wybredna, zjada ró ne gatunki ro lin, a ze wzgl du na swoje rozmiary i mas równie energicznie i zdecydowanie wp ywa na ru (du a konsumpcja paszy, zgryzanie ro lin, tratowanie), dar (ugniatanie, przerywanie) i ogólnie siedlisko (pozostawianie odchodów). Intensywno oddzia ywania byd a wzrasta wraz ze zwi kszon wra liwo ci poszczególnych siedlisk na spasanie. Z badanych siedlisk, do prowadzenia intensywnej gospodarki pastwiskowej predestynowane s u ytki gr dowe i pobagienne []. Natomiast ekstensywnie i okresowo mo na spasa u ytki zielone po o one w siedliskach gowych. Wyliczone liczby warto ci u ytkowej runi (Lwu) wskazuj, e najwarto ciowsze, pod wzgl dem paszowym, zbiorowiska ro linne oznaczono w siedliskach gr dowych i pobagiennych (warto u ytkowa dobra) natomiast ma owarto ciowe w gowych (warto mierna). Odwrotnie prezentuj ca si ich warto pod wzgl dem sk adu chemicznego, zw aszcza pod wzgl dem zawarto ci bia ka ogólnego i w ókna surowego nie przek ada a si na ich warto ci ywieniowe. Uzyskane wyniki bada upowa niaj do wyci gni cia nast puj cych wniosków: Na ró nych siedliskach wykszta ci y si charakterystyczne dla nich zbiorowiska ro linne z dominacj traw, z których wyró nia a si Poa pratensis L. wyst puj c w runi na wszystkich badanych siedliskach. Zró nicowany sk ad florystyczny runi kszta towa jej warto u ytkow odpowiednio od bardzo dobrej i dobrej w siedliskach gr dowych oraz dobrej w pobagiennych i miernej w gowych. Sk ad chemiczny runi by mniej zró nicowany ni warto u ytkowa, a z uwagi na zawarto ci bia ka ogólnego oraz w ókna surowego kwalifikowa j jako warto ciow pod wzgl dem pokarmowym, w kolejno ci pogarszaj cej si od siedlisk gowych przez gr dowe do pobagiennych. 5. Bibliografia [] Filipek J.: Projekt klasyfikacji ro lin kowych i pastwiskowych na podstawie liczb warto ci u ytkowej. Post py Nauk Rolniczych, 7, nr, s. 56. [2] Grzyb S.: Typologiczny podzia k a fitosocjologiczny podzia zbiorowisk kowych. Zeszyty Problemowe Post py Nauk Rolniczych, 66, z. 66, s. 22. [] Grzyb S.: Typologiczny podzia u ytków zielonych w Polsce oraz charakterystyka i zasady identyfikacji wa niejszych jednostek. [W:] Materia y Seminarium pt. Podstawy typologicznego podzia u u ytków zielonych i zasady ich inwentaryzacji. Falenty: Wyd. IMUZ, 6, s. 72. [] Grzyb S., Pro czuk J.: Podzia i waloryzacja siedlisk kowych oraz ocena ich potencja u produkcyjnego. [W:] Kierunki rozwoju karstwa na tle aktualnego poziomu wiedzy w najwa niejszych jego dzia ach. Materia y Ogólnopolskiej Konf. karskiej, Warszawa 272 wrze nia. Warszawa: Wyd. SGGW,, s. 56. [5] O wit J.: Identyfikacja warunków wilgotno ciowych w siedliskach kowych za pomoc wska ników ro linnych (metoda fitoindykacji). [W:] Hydrogeniczne siedliska wilgotno ciowe. Biblioteczka Wiad. IMUZ, 2, nr 7, s. 67. [6] Wasilewski Z.: Cechy charakterystyczne siedlisk wykorzystywanych pastwiskowo." Materia y Seminarium MetodycznoSzkoleniowego nt. Podstawy typologicznego podzia u u ytków zielonych i zasady ich inwentaryzacji. Wyd. IMUZ, Falenty, 6, s. 2. [7] Wasilewski Z.: Charakterystyka typologiczna u ytków zielonych oraz sposoby u ytkowania priorytetowych zbiorowisk ro linnych umo liwiaj ce zachowanie ich walorów przyrodniczych. W: Aktualne problemy mokrade. Walory przyrodnicze mokrade a ich rolnicze u ytkowanie. Woda, rodowisko, Obszary Wiejskie. Rozprawy naukowe i monografie. Wyd. IMUZ, Falenty, 2002, nr, s. 62. 76