Nazwa modułu: Ochrona przyrody cz.1 Rok akademicki: 2016/2017 Kod: HKL-2-109-OD-s Punkty ECTS: 3 Wydział: Humanistyczny Kierunek: Kulturoznawstwo Specjalność: Ochrona dóbr natury i dóbr kultury Poziom studiów: Studia II stopnia Forma i tryb studiów: Stacjonarne Język wykładowy: Polski Profil kształcenia: Ogólnoakademicki (A) Semestr: 1 Strona www: Osoba odpowiedzialna: prof. nadzw. dr hab. Dębicki Jacek (jackdeb@autocom.pl) Osoby prowadzące: dr hab. Wilk-Woźniak Elżbieta (surapm@interia.pl) Opis efektów kształcenia dla modułu zajęć Kod EKM Student, który zaliczył moduł zajęć wie/umie/potrafi Powiązania z EKK Sposób weryfikacji efektów kształcenia (forma zaliczeń) Wiedza M_W001 Student zna i rozumie definicje związane z problematyką obszarów chronionych, wykazuje się wiedzą na temat międzynarodowej konwencji o zasięgu europejskim. KL2A_W14, KL2A_W24 M_W002 Student zna i potrafi omówić, przykłady obiektów przyrodniczych wpisanych na listę Światowego Dziedzictwa w Polsce i na świecie. KL2A_W14, KL2A_W24 Sprawozdanie, M_W003 Student zna i rozumie wpływ cywilizacji na przyrodę, rozumie i potrafi określić ekonomiczne i polityczne aspekty globalnych zniszczeń przyrody. KL2A_W14, KL2A_W24 Aktywność na zajęciach Umiejętności M_U001 Student potrafi wskazać formy ochrony przyrody KL2A_U01, KL2A_U10, KL2A_U17, KL2A_U23 M_U002 Student potrafi przedstawić podstawy systemu prawnego, organizacyjnego i finansowego ochrony przyrody w Polsce. KL2A_U01, KL2A_U07, KL2A_U17 Sprawozdanie, Kompetencje społeczne 1 / 6
M_K001 Student pracuje efektywnie w grupie. KL2A_K04, KL2A_K05, KL2A_K10 Aktywność na zajęciach Matryca efektów kształcenia w odniesieniu do form zajęć Kod EKM Student, który zaliczył moduł zajęć wie/umie/potrafi Forma zajęć Wykład Ćwiczenia audytoryjne Ćwiczenia laboratoryjne Ćwiczenia projektowe Konwersatori um seminaryjne praktyczne terenowe warsztatowe Inne E-learning Wiedza M_W001 M_W002 M_W003 Umiejętności M_U001 M_U002 Student zna i rozumie definicje związane z problematyką obszarów chronionych, wykazuje się wiedzą na temat międzynarodowej konwencji o zasięgu europejskim. Student zna i potrafi omówić, przykłady obiektów przyrodniczych wpisanych na listę Światowego Dziedzictwa w Polsce i na świecie. Student zna i rozumie wpływ cywilizacji na przyrodę, rozumie i potrafi określić ekonomiczne i polityczne aspekty globalnych zniszczeń przyrody. Student potrafi wskazać formy ochrony przyrody Student potrafi przedstawić podstawy systemu prawnego, organizacyjnego i finansowego ochrony przyrody w Polsce. Kompetencje społeczne M_K001 Student pracuje efektywnie w grupie. - - - - - - - + - - - Treść modułu zajęć (program wykładów i pozostałych zajęć) Wykład Ochrona przyrody cz.1 Wykład 1 Ochrona Przyrody czym jest a czym nie jest? Kulturowe podstawy oraz motywy ochrony przyrody w ujęciu historycznym i współczesnym. Ochrona przyrody jako idea, 2 / 6
praktyka i kierunek wiedzy. Ochrona przyrody a kultura zagrożenia dla krajobrazu kulturowego. Cele ochrony przyrody i jej związek z różnymi dyscyplinami nauki. Wykład 2 Kategorie obszarów chronionych oraz kryteria ich wyznaczania wg Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN). Główne formy ochrony przyrody obowiązujące w polskim systemie prawnym: park narodowy, rezerwat przyrody, obszar Natura 2000, park krajobrazowy, obszar chronionego krajobrazu, pomnik przyrody, stanowisko dokumentacyjne, użytek ekologiczny, zespół przyrodniczo-krajobrazowy, ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. Sposoby powoływania w/w form. Zarządzanie obszarami chronionymi. Wykład 3 Różnorodność biologiczna w różnych skalach przestrzennych i na różnych poziomach złożoności. Metody pomiaru bioróżnorodności. Zagrożenia różnorodności biologicznej i aktywne metody jej ochrony. Stan różnorodności biologicznej w Polsce. Ocena jakości zachowania wybranych elementów przyrody. Wykład 4 Ochrona ścisła, ochrona częściowa, ochrona krajobrazowa. Ochrona czynna i bierna gatunków i ekosystemów kiedy i jak chronić? Kategorie zagrożenia gatunków. Czerwone księgi roślin i zwierząt o znaczeniu ogólnopolskim i regionalnym. Ochrona in situ i ochrona ex situ, reintrodukcja za czy przeciw? Naturalne procesy przyrodnicze szansa czy zagrożenie dla ochrony przyrody? analiza przykładów. Wykład 5 6 Szata roślinna Polski i jej zróżnicowanie. Pojęcie zbiorowiska roślinnego, zespołu, siedliska przyrodniczego. Problemy identyfikacji zespołów roślinnych i zasady ich klasyfikacji. Kryteria ich wyznaczania, gatunki charakterystyczne i wyróżniające. Gatunki i siedliska przyrodnicze podstawowe i priorytetowe o szczególnym znaczeniu w systemie międzynarodowej sieci Natura 2000. Przegląd ciekawszych rzadkich i zagrożonych gatunków i siedlisk przyrodniczych. Ich ochrona, zagrożenia oraz metody oceny stanu zachowania. Ostoje roślinne i ptasie o znaczeniu międzynarodowym w Polsce ich rola w zachowaniu i ochronie bioróżnorodności w skali ponadregionalnej. Wykład 7 Fragmentacja siedlisk i jej ekologiczne skutki. Konsekwencje utraty łączności przyrodniczej dla populacji wybranych gatunków zwierząt w różnych skalach przestrzennych i na różnych poziomach. Funkcje i rodzaje korytarzy ekologicznych. Analiza istniejących korytarzy i możliwości wykorzystania ich przez różne gatunki zwierząt. Koncepcje rozwiązań i problemy realizacji. Projektowanie korytarzy a planowanie przestrzenne. Wykład 8 Wybrane teorie i modele oraz ich znaczenie w skutecznej ochronie przyrody; między innymi: Teoria metapopulacji, Biogeografii wysp, model Źródło-Ujście, model Płatów i korytarzy. Gatunki osłonowe (parasolowe) i ich znaczenie w ochronie przyrody. Wykład 9 Monitorowanie zmian na obszarach chronionych. Analiza przykładów wybranych gatunków roślin, zwierząt i siedlisk przyrodniczych aspekt praktyczny. Wykład 10 System i struktura organizacyjna ochrony przyrody w Polsce. Kompetencje poszczególnych organów i jednostek administracyjnych przy tworzeniu i zarządzaniu obiektami i obszarami chronionymi. Zasady i źródła finansowania ochrony przyrody w Polsce. Fundusze wspierające ochronę przyrody. terenowe 3 / 6
- Sposób obliczania oceny końcowej Średnia z oceny końcowej z zajęć terenowych (sprawozdanie) oraz wykładu kończącego się kolokwium. Wymagania wstępne i dodatkowe Znajomość podstawowych pojęć z zakresu ochrony przyrody. Zalecana literatura i pomoce naukowe Ważniejsze pozycje piśmiennictwa: Andrzejewski R., Weigle A. 2003. Różnorodność biologiczna Polski. Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska. ss. 284. Grzegorczyk M. (red.) 2007. Integralna Ochrona Przyrody, Instytut Ochrony Przyrody, Krakow, ss. 528. Herbich J. 2004 (red.). Poradniki ochrony siedlsk i gatunków Natura 2000, Tom 1-5, Ministerstwo Środowiska. W-wa. Jermaczek A. 2006 (red.) Ochrona Przyrody po europejsku. Wyd. Klubu Przyrodników. Świebodzin. ss. 221. Jęrzejewski W., Ławreszuk D. 2009. Ochrona łączności ekologicznej w Polsce. Zakład Badania Ssaków, PAN, Białowieża, ss. 308. Kaźmierczakowa R., Zarzycki K., Mirek Z. 2015 (red.). Polska Czerwona Księga Roślin. Instytut Ochrony Przyrody PAN. Kraków. ss. 895. Makomaska-Juchiewicz M. 2010 (red.) Monitoring gatunków zwierząt. BMŚ. W-wa, ss. 408. Mirek Z., Piękoś-Mirkowa H. 2008 (red.). Czerwona Księga Karpat Polskich. Instytut Botaniki im. W. Szafera, Kraków, ss. 615. Mirek Z., Nikiel A. 2014 (red.) Ochrona Przyrody w Poslce wobec współczesnych wyzwań cywilizacyjnych. Komitet Ochrony Przyrody PAN, Kraków. ss. 300. Mirek Z., Nikel A., Paul. W., Wilk Ł. 2005. Ostoje Roślinne w Polsce. Imstytut Botaniki im. W. Szafera. PAN. Kraków. ss. 358. Mróz W. 2010 (red.) Monitoring siedlisk przyrodniczych. BMŚ. W-wa. Ss. 311. Pawlaczyk P., Jermaczek A.2009. Poradnik lokalnej ochrony przyrody. Wydawnictwo Klubu Przyrodników. Ss. 392. Pawlikowski J.G. 2013. Kultura a Natura. Reprint Wyd. przez Centr. Ośrodek Turystyki Górskie PTTK. Kraków. ss. 64. Pullin A. S. 2004. Biologiczne podstawy ochrony przyrody. Wyd. Naukowe PWN, W-wa. ss. 393. Richling A., Solon J. 2011. Ekologia krajobrazu. Wydawnictwo Naukowe PWN, W-wa, ss. 464. Symonides E. 2007. Ochrona Przyrody. Wyd. Uniw. Warszawskiego. ss.767. Weiner J. 2012. Życie i ewolucja biosfery. Wydawnictwo Naukowe PWN, ss. 610. Publikacje naukowe osób prowadzących zajęcia związane z tematyką modułu Pociecha A., Wilk-Woźniak E. 2000. Effect of the summer flood on the ecosystem of the Dobczyce Reservoir, Poland. Acta Hydrobiol., 42, ½: 59-67. Wilk-Woźniak E., Pociecha A. 2000. Plankton podgórskich zbiorników zaporowych Dynamika zbiorowisk planktonowych jako narzędzie w badaniach wód zbiorników zaporowych (na przykładzie podgórskiego zbiornika zaporowego). Materiały Krajowej Konferencji Zbiorniki Zaporowe. Metody Badań i Ocen Jakości Wód. 151-160. Wilk-Woźniak E. 2000. Fitoplankton. W: Starmach J. i Mazurkiewicz-Boroń (red.) Zbiornik Dobczycki. Ekologia eutrofizacja ochrona. Kraków, ZBW PAN.: 95-112 Amirowicz A., Pociecha A., Wilk-Woźniak E. 2000. Łańcuch troficzny w pelagialu. W: Starmach J. i Mazurkiewicz-Boroń (red.) Zbiornik Dobczycki. Ekologia eutrofizacja ochrona. Kraków, ZBW PAN: 177-184 Wilk-Woźniak E. 2001. Sukces najstarszych organizmów żyjących na ziemi. Aura 12/01. Wilk-Woźniak E., Mazurkiewicz-Boroń G. 2003. The autumn dominance of cyanoprokaryotes in a deep meso-eutrophic submontane reservoir. Biologia, Bratislava, 58/1, 17-24. Wilk-Woźniak E., Ligęza S. 2003. Phytoplankton-nutrient relationships during the early spring and the late autumn in a shallow and polluted reservoir. Oceanological and Hydrobiological Studies Vol. XXXII, 4 / 6
No.1: 75-87. Wilk-Woźniak E. 2003. Phytoplankton formation reflecting variation of trophy in dam reservoirs. Ecohydrology & Hydrobiology Vol. 3, nb 2: 213-219. Godlewska M., Mazurkiewicz-Boroń G., Pociecha A., Wilk-Woźniak E., Jelonek M. 2003. Effects of flood on the functioning of the Dobczyce reservoir ecosystem. Hydrobiologia 504: 305-313. Wilk-Woźniak E., Ligęza S. 2005. Functional groups of phytoplankton in water reservoirs under anthropopressure at a different level. In: Lakes and artificial water reservoirs natural processes and socio-economic importance. Ed. by A.T. Jankowski & M. Rzętała University of Silesia Faculty of Earth Sciences, Polish Limnological Society, Polish Geographical Society Branch Katowice: 269-276. Wilk-Woźniak E., Pociecha A. 2005. Organizmy planktonowe w rezerwacie wodnym Wiślisko Kobyle: starorzecze Wisły, Puszcza Niepołomicka ok. Krakowa. Rozdz. 4. Monografia. Starorzecza jako istotny element ekosystemu rzecznego. Red. M. Jezierska-Madziar.: 38-52. Wilk-Woźniak E., Ligęza A. 2005. Flora glonów zbiorników wodnych na starorzeczach Wisły. Różnice wynikajace ze sposobu zagospodarowania i funkcjonowania zbiorników. Rozdz. 5. Monografia. Starorzecza jako istotny element ekosystemu rzecznego. Red. M. Jezierska-Madziar.: 53-69. Bucka H., Wilk-Woźniak E. 2005. A contribution to the knowledge of some potentially toxic Cyanobacteria species forming blooms in water bodies chosen examples. Oceanological & Hydrobiological Studies, Vol. XXXIV, Suppl. 3: 43-53. Ligęza S., Wilk-Woźniak E. 2006. Jakość wody w zbiornikach o różnym nasileniu antropopresji a strategie życiowe glonów planktonowych. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych, z. 515: 251-259. Ligęza S., Wilk-Woźniak E. 2007. Chemical degradation of water, tychoplankton and non-breeding avifauna of reservoir at subject to strong anthropopressure. Teka Komisji Ochrony i Kształtowania Środowiska Przyrodniczego, t. 4: 140-147. Ciszewski D., Aleksander-Kwaterczak U., Kubsik U., Kwadrans J., Pociecha A., Szarek-Gwiazda E., Tłoczek I., Waloszek A., Wilk-Woźniak E. 2010. Interdyscyplinarne badania skutków zanieczyszczenia wód, osadów stawów i cieków doliny Matyldy- próba klasyfikacji. [w:] Ludwikowska-Kędzia M., Zieliński A. (red.) konferencja naukowa Badania interdyscyplinarne- przeszłość, teraźniejszość, przyszłość nauk przyrodniczych 15-16 IV, Golejów k. Staszowa, s. 40-43 Wilk-Woźniak E., Pociecha A., Walusiak E., Najberek K. 2012. Dystroficzne zbiorniki wodne w Małopolsce. Chrońmy Przyrodę Ojczystą 68/4: 309-316 Ciszewski D., Pociecha A., Szczęsny B., Wilk-Woźniak E., Zając T. 2012. Wpływ wód Wisły na zanieczyszczenie chronionych starorzeczy w rejonie Spytkowic. Górnictwo i Geologia, 7/2: 115-128. Wilk-Woźniak E. 2012. Wody w krajobrazie rolniczym a Natura 2000. W: Rola zbiorników wodnych w krajobrazie rolniczym, Gołdyn R., Kuczyńska-Kippen N. (eds.), 23-32. Wilk-Woźniak E. 2012. Wody w krajobrazie rolniczym a Natura 2000. II. W: Potrzeba ochrony zbiorników śródpolnych, Gołdyn R. i Kędziora A. (eds), Fundacja Biblioteka Ekologiczna Wydział Biologii UAM w Poznaniu, Instytut Środowiska Rolniczego i Leśnego PAN w Poznaniu, 8-13. Wilk-Woźniak E., Kraska M., Piotrowicz R., Klimaszyk P. 2012. 3110-Jeziora lobeliowe. W: Monitoring siedlisk przyrodniczych, W. Mróz (red), Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2012: 114-129. Wilk-Woźniak E., Gąbka M., Pęczuła W., Burchardt L.., Cerbin S., Glińska-Lewczuk K., Gołdyn R., Grabowska M., Karpowicz M., Klimaszyk P., Kołodziejczyk A., Kokociński M., Kraska M., Kuczyńska-Kippen N., Ligęza S., Messyasz B., Nagengast B., Ozimek T., Paczuska B., Pełechaty M., Pietryka M., Piotrowicz R., Pociecha A., Pukacz A., Richter D., Walusiak E., Żbikowski J. 2012. 3150-Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion. W: Monitoring siedlisk przyrodniczych, W. Mróz (red), Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2012: 130-149. Wilk-Woźniak E., Gąbka M., Dunalska J., Pęczuła W., Grabowska M., Karpowicz M., Owsianny P.M., Ozimek T., Piotrowicz R., Paczuska B., Walusiak E., Joniak T. 2012. 3160-Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne. W: Monitoring siedlisk przyrodniczych, W. Mróz (red), Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa 2012: 150-169. Wilk-Woźniak E., Parusel J.B. 2012. Zagrożone i rzadkie w Polsce glony występujące w województwie śląskim (Threatened and rare in Poland algae occurring in Silesian Voivodship). Raporty Opinie 6, Strategia ochrony przyrody województwa śląskiego do roku 2030. Raport o stanie przyrody województwa śląskiego, 2 Czerwone listy wybranych grup grzybów i roślin województwa śląskiego. Zagrożone i rzadkie w Polsce glony występujące w województwie śląskim: 5-20. Wilk-Woźniak E., Najberek K. 2013. Towards clarifying the presence of alien algae in inland waters can we predict places of their occurrence?. Biologia DOI 10.2478/s11756-013-0221-3 (68/5): 838-844. Heese T., Wilk-Woźniak E., Żurek R., Kaczorkiewicz M., Szmidt R., Arciszewski M., Pikuła K., Wojcieszonek A., Chrzczonowicz H., Zakościelna A. 2013. Ocena efektu ekologicznego zabiegu rekultywacji prowadzonego w latach 2005-2012 na Jeziorze Trzesiecko.. Ochrona i rekultywacja jezior W: Wiśniewolski R. (red.): 65-80. Migula P., Nachlik E., Palowski B., Pasierbiński A., Strzelec M., Wilk-Woźniak E., Woźnica A. 2013. Monitoring hydrologiczny i ekologiczny jako podstawa modelowania zbiornika zaporowego i predykcji zjawisk w nim zachodzących (Projekt PO IG ZiZOZap). W: Wiśniewolski R. (red.). Ochrona i rekultywacja 5 / 6
jezior. Toruń: 123-134. Wilk-Woźniak E., Ligęza S., Shubert S. 2014. Effect of water quality on phytoplankton structure in oxbow lakes under anthropogenic and non-anthropogenic impacts. Clean Soil, Air, Water, 42 (4): 421-427. Gąbka M., Bociąg K., Chmara R., Jakubas E., Joniak T., Kisiel A., Lisek D., Messyasz B. Pełechaty M., Pęczuła W., Pukacz A., Rekowska E., Rybak M., Wilk-Woźniak E. 2015. 3140-Twardowodne oligo- i mezotroficzne zbiorniki z podwodnymi łąkami ramienic (Charetea). Przewodnik Metodyczny, Mróz W. (red.), GIOŚ, Warszawa 4: 120-140. Wilk-Woźniak E., Solarz W., Najberek K., Pociecha A. 2015. Alien cyanobacteria: an unsolved part of the expansion and evolution jigsaw puzzle?. Hydrobiologia DOI 10.1007/s10750-015-2395-x. Informacje dodatkowe Brak Nakład pracy studenta (bilans punktów ECTS) Forma aktywności studenta Udział w wykładach Przygotowanie sprawozdania, pracy pisemnej, prezentacji, itp. Udział w zajęciach terenowych Przygotowanie do zajęć Dodatkowe godziny kontaktowe z nauczycielem Samodzielne studiowanie tematyki zajęć Sumaryczne obciążenie pracą studenta Punkty ECTS za moduł Obciążenie studenta 20 godz 4 godz 52 godz 3 ECTS 6 / 6