ISBN 978-83-933825-0-7

U B E Z P I E C Z E N I A 2010

U B E Z P I E C Z E N I A 2010

Wydawca: Polska Izba Ubezpieczeń ul. Wspólna 47/49 00-684 Warszawa tel. 022 42 05 105 022 42 05 106 fax 022 42 05 107 office@piu.org.pl www.piu.org.pl ISBN 978-83-933825-0-7

RAPORT POLSKIEJ IZBY UBEZPIECZEŃ 2010 R. Spis treści 1. Informacja wstępna...8 1.1. Zmiany w prawie ubezpieczeniowym w 2010 r... 8 1.2. Informacje o zakładach prowadzących działalność ubezpieczeniową w 2010 r., definicje niektórych użytych pojęć i wskaźników... 9 2. Analiza rynku ubezpieczeń w 2010 r...10 2.1. Przegląd sytuacji na międzynarodowym rynku ubezpieczeń...10 2.2. Rynek ubezpieczeń w Polsce...19 2.2.1. Podstawowe zmiany na rynku w latach 2001-2010...19 2.2.2. Zmiany podstawowych wielkości finansowych charakteryzujących rynek ubezpieczeń...23 2.2.2.1. Struktura rynku...23 2.2.2.2. Składka, odszkodowania i świadczenia...27 2.2.2.3. Koszty działalności ubezpieczeniowej...30 2.2.2.4. Wynik techniczny...31 2.2.2.5. Lokaty...33 2.2.2.6. Wynik finansowy netto...35 2.2.2.7. Reasekuracja...37 2.2.2.8. Wskaźnik efektywności działalności ubezpieczeniowej. Współczynnik szkodowości i wskaźnik zespolony...37 2.2.2.9. Przychodowość i zyskowność...40 2.2.2.10. Rentowność kapitałów własnych...41 2.2.3. Podsumowanie...42 2.3. Prognoza rozwoju rynku ubezpieczeń w Polsce na lata 2011-2013...42 2.3.1. Założenia dotyczące wzrostu gospodarczego na świecie i w Polsce...43 2.3.2. Założenia modelowania i prognozowania...44 2.3.3. Prognozowanie składki przypisanej brutto...46 2.3.4. Prognoza odszkodowań i świadczeń wypłaconych brutto...49 2.3.5. Prognoza wyniku technicznego...52 2.3.6. Podsumowanie...56 5

RAPORT polskiej izby ubezpieczeń 2010 r. 3. Zestawienia tabelaryczne rynek ubezpieczeń w liczbach... 58 3.1. Wyniki finansowe zakładów ubezpieczeń... 58 3.1.1. Składka... 58 3.1.2. Odszkodowania i świadczenia... 64 3.1.3. Techniczny wynik ubezpieczeń... 69 3.1.4. Koszty działalności ubezpieczeniowej... 71 3.1.5. Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe... 75 3.1.6. Lokaty... 77 3.1.7. Wynik finansowy... 79 3.1.8. Reasekuracja... 81 3.1.8.1. Reasekuracja bierna składka na udział reasekuratorów... 81 3.1.8.2. Reasekuracja bierna odszkodowania i świadczenia na udział reasekuratorów... 83 3.1.8.3. Składka przypisana brutto w reasekuracji czynnej... 85 3.1.8.4. Odszkodowania i świadczenia brutto wypłacone z reasekuracji czynnej... 85 3.2. Wskaźniki charakteryzujące działalność ubezpieczycieli... 85 3.2.1. Współczynnik retencji i współczynnik zatrzymania odszkodowań... 85 3.2.2. Współczynnik szkodowości... 90 3.2.3. Wskaźnik rezerw techniczno-ubezpieczeniowych... 94 3.2.4. Stopień przychodowości kapitałów własnych... 96 3.2.5. Stopień zyskowności aktywów... 98 3.2.6. Wskaźnik zespolony...100 3.3. Struktura rynku...102 3.3.1. Struktura rynku 2009-2010...102 3.3.2. Rynek 2001-2010...104 3.3.3. Struktura rynku 2001-2010...106 3.4. Skonsolidowane sprawozdania finansowe...108 3.4.1. Ubezpieczenia na życie...108 3.4.1.1. Bilans Aktywa...108 3.4.1.2. Bilans Pasywa...109 3.4.1.3. Techniczny rachunek Ubezpieczeń...110 3.4.1.4. Ogólny rachunek zysków i strat...111 3.4.1.5. Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych...112 6

3.4.2. Ubezpieczenia pozostałe majątkowe i osobowe...114 3.4.2.1. Bilans Aktywa...114 3.4.2.2. Bilans Pasywa...115 3.4.2.3. Techniczny rachunek ubezpieczeń...116 3.4.2.4. Ogólny rachunek zysków i strat...117 3.4.2.5. Sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych...118 4. Podział ryzyka według działów, grup i rodzajów ubezpieczeń...121 (wg Ustawy o działalności Ubezpieczeniowej z dnia 22 maja 2003 r.) 5. Wykaz zakładów ubezpieczeń i oddziałów w Polsce zagranicznych ubezpieczycieli, którzy są członkami Polskiej Izby Ubezpieczeń (stan na 01.10.2011 r.)...122 6. Wykaz instytucji, organizacji i stowarzyszeń ubezpieczeniowych...132 7

RAPORT polskiej izby ubezpieczeń 2010 r. 1. Informacja wstępna 1.1 Zmiany w prawie ubezpieczeniowym w 2010 r. 1. Ustawa z dnia 12 lutego 2010 r. o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 43, poz. 246). W ustawie z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych (Dz.U. Nr 124, poz. 1152, z późn. zm.) wprowadzono obowiązek proporcjonalnego obniżenia składki ubezpieczeniowej na okres czasowego wycofania pojazdu z ruchu, w przypadku czasowego wycofania pojazdu z ruchu w rozumieniu art. 78a ustawy Prawo o ruchu drogowym, skutkującego zmniejszeniem prawdopodobieństwa wypadku w okresie ubezpieczenia. Obniżenie składki następuje na wniosek posiadacza pojazdu mechanicznego. W takim przypadku składka ubezpieczeniowa, po uwzględnieniu przysługujących posiadaczowi pojazdu mechanicznego zniżek składki, ulega obniżeniu nie mniej niż o 95%. W przypadku ustania czasowego wycofania pojazdu z ruchu posiadacz pojazdu mechanicznego ma obowiązek niezwłocznego powiadomienia o tej okoliczności zakład ubezpieczeń. Niedopełnienie przez posiadacza pojazdu mechanicznego tego obowiązku upoważnia zakład ubezpieczeń do podwyższenia składki ubezpieczeniowej począwszy od dnia, w którym ustało czasowe wycofanie pojazdu z ruchu. 2. Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o zmianie ustawy Prawo bankowe, ustawy o działalności ubezpieczeniowej, ustawy o funduszach inwestycyjnych, ustawy o obrocie instrumentami finansowymi oraz ustawy o nadzorze nad rynkiem finansowym (Dz.U. Nr 126, poz. 853). Wprowadzone w ustawie o działalności ubezpieczeniowej zmiany miały na celu dostosowanie jej przepisów do dyrektywy 2007/44/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 września 2007 r. zmieniającej dyrektywę Rady 92/49/ EWG oraz dyrektywy 2002/83/WE, 2004/39/WE, 2005/68/WE i 2006/48/WE w zakresie zasad proceduralnych i kryteriów oceny stosowanych w ramach oceny ostrożnościowej przypadków nabycia lub zwiększenia udziałów lub akcji w podmiotach sektora finansowego. Na mocy znowelizowanych przepisów ustawy o działalności ubezpieczeniowej obowiązek zawiadomienia organu nadzoru ciąży na podmiocie, który zamierza nabyć albo objąć akcje krajowego zakładu ubezpieczeń w liczbie zapewniającej osiągnięcie albo przekroczenie progów 10%, 20%, jednej trzeciej lub 50% ogólnej liczby głosów na walnym zgromadzeniu lub udziału w kapitale zakładowym. Obowiązek zawiadomienia organu nadzoru ciąży także na podmiocie zamierzającym zbyć akcje krajowego zakładu ubezpieczeń, jeśli udział podmiotu w ogólnej liczbie głosów na walnym zgromadzeniu lub w kapitale zakładowym spadłby odpowiednio poniżej 10%, 20%, jednej trzeciej, 50% lub zakład ubezpieczeń, przestałby być jego podmiotem zależnym. W zakresie nabycia i zbycia znacznego pakietu akcji zrównana została sytuacja zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji. Nowa ustawa określa: zakres informacji niezbędnych do dokonania przez organ nadzoru oceny ostrożnościowej planowanego nabycia, instytucję sprzeciwu, przesłanki jego zgłoszenia oraz kryteria oceny ostrożnościowe, sankcje za dokonanie transakcji z naruszeniem przepisów ustawy. Znowelizowane przepisy przewidują możliwość złożenia przez podmiot składający zawiadomienie oświadczenia zastępującego wymagany dokument, w szczególności w sytuacji, gdy prawo kraju właściwego nie przewiduje sporządzenia takiego dokumentu, podczas gdy informacje, jakie dokument taki mógłby zawierać, są niezbędne dla dokonania prawidłowej oceny skutków zdarzenia, którego dotyczy zawiadomienie. Organ nadzoru może wydać decyzję o stwierdzeniu braku podstaw do zgłoszenia sprzeciwu, co umożliwia wcześniejsze zakończenie postępowania administracyjnego i nabycie albo objęcie akcji przed upływem maksymalnego 60-dniowego terminu. Dzięki temu, dla zgodnego z prawem zrealizowania 8

zamiaru, nie jest konieczne oczekiwanie na upływ terminu na zgłoszenie sprzeciwu. 3. Ustawa z dnia 29 października 2010 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług (Dz.U. Nr 226, poz. 1476) Wprowadzone ustawą zmiany miały na celu między innymi zapewnienie zgodności jej przepisów z Dyrektywą 2006/112/EC z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej. Nowelizacja uchyliła załącznik nr 4 do ustawy, rezygnując z identyfikacji usług, wymienionych w tym załączniku, zwolnionych od podatku od towarów i usług przy zastosowaniu klasyfikacji statystycznych. Obecnie katalog usług zwolnionych z opodatkowania VAT zawarty jest w art. 43 ustawy, który w pkt. 37 zwalnia z tego podatku usługi ubezpieczeniowe, usługi reasekuracyjne i usługi pośrednictwa w świadczeniu usług ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, a także usługi świadczone przez ubezpieczającego w zakresie zawieranych przez niego umów ubezpieczenia na cudzy rachunek, z wyłączeniem zbywania praw nabytych w związku z wykonywaniem umów ubezpieczenia i umów reasekuracji. Jednocześnie w art. 43 ust. 13 ustawy wprowadzono definicję usług pomocniczych, wskazując, iż zwolnienie od podatku stosuje się również do świadczenia usługi stanowiącej element usługi wymienionej w ust. 1 pkt 7 i 37-41, który sam stanowi odrębną całość i jest właściwy oraz niezbędny do świadczenia usługi zwolnionej zgodnie z ust. 1 pkt 7 i 37-41. Zwolnienie ma zatem charakter przedmiotowy. Taki sposób uregulowania w odniesieniu do usług pomocniczych powoduje rozbieżności interpretacyjne. Powyższego zwolnienia w zakresie usług pomocniczych nie stosuje się do świadczenia usług stanowiących element usług pośrednictwa w świadczeniu usług ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych. 4. W 2010 r. weszło w życie wiele przepisów wykonawczych wynikających przede wszystkim z zaimplementowania do polskiego prawa dyrektywy reasekuracyjnej i wyodrębnienia zakładów reasekuracji, w tym: Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2010 r. w sprawie kwartalnych i dodatkowych rocznych sprawozdań finansowych i statystycznych zakładów reasekuracji (Dz.U. Nr 256, poz. 1720). Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 16 grudnia 2010 r. w sprawie kwartalnych i dodatkowych rocznych sprawozdań finansowych i statystycznych zakładów ubezpieczeń (Dz.U. Nr 248, poz. 1654). Nowe przepisy rozszerzają zakres kwartalnej sprawozdawczości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji. 1.2 Informacje o zakładach prowadzących działalność ubezpieczeniową w 2010 r., definicje niektórych użytych pojęć i wskaźników W 2010 r. Polska Izba Ubezpieczeń zrzeszała 77 członków. Wśród nich były 54 spółki akcyjne, 15 oddziałów zagranicznych oraz 8 towarzystw ubezpieczeń wzajemnych. W porównaniu z 2008 r. liczba członków PIU zmniejszyła się o 2. Według danych Komisji Nadzoru Finansowego na koniec 2010 r. w Polsce notyfikowanych było 587 zagranicznych zakładów ubezpieczeń. Oddziały zakładów zagranicznych nie podlegają polskim wymogom sprawozdawczości i nie przekazują sprawozdań finansowych ani do Komisji Nadzoru Finansowego, ani do PIU. Z tego powodu w niniejszym raporcie nie ma części poświęconej działalności oddziałów towarzystw zagranicznych. Jeżeli przy jakiejkolwiek wielkości pojawia się znak X oznacza to, że danej wielkości nie udało się wyznaczyć. Definicje wskaźników: Współczynnik retencji (zatrzymania) jest to procentowy udział składki na udziale własnym w składce przypisanej brutto. 9

RAPORT polskiej izby ubezpieczeń 2010 r. Współczynnik zatrzymania odszkodowań jest to procentowy udział odszkodowań i świadczeń na udziale własnym w odszkodowaniach i świadczeniach brutto. Współczynnik szkodowości brutto liczony jest jako stosunek sumy odszkodowań i świadczeń brutto oraz zmiany stanu rezerw na niewypłacone odszkodowania i świadczenia brutto do składki zarobionej brutto. Wskaźnik rezerw techniczno-ubezpieczeniowych w ujęciu brutto mierzony jest stosunkiem rezerw technicznych brutto do składki przypisanej brutto. Współczynnik szkodowości netto liczony jest jako stosunek odszkodowań i świadczeń netto do składki zarobionej na udziale własnym. Stopień przychodowości kapitałów własnych liczony jest jako procentowy wskaźnik przedstawiający stosunek wyniku finansowego brutto przed opodatkowaniem do kapitałów własnych. Stopień zyskowności aktywów mierzony jest stosunkiem wyniku finansowego netto po opodatkowaniu do aktywów bilansowych pomniejszonych o wartości niematerialne i prawne oraz o czynne rozliczenia międzyokresowe. Wskaźnik zespolony (combined ratio) jest to stosunek odszkodowań brutto powiększonych o zmianę stanu rezerw szkodowych brutto oraz kosztów działalności ubezpieczeniowej powiększonych o pozostałe koszty na udziale własnym do składki zarobionej brutto. 2. Analiza rynku ubezpieczeń w 2010 r. 2.1. Przegląd sytuacji na międzynarodowym rynku ubezpieczeń Kryzys na rynkach finansowych, w tym ubezpieczeniowym, nie był odczuwalny w równym stopniu we wszystkich krajach świata. Największy spadek składki przypisanej brutto nastąpił w latach 2008-2009 w krajach tzw. Starej Unii Europejskiej i wyniósł blisko 33%. Sytuacja ta znalazła również odbicie w kondycji rynku ubezpieczeń w krajach OECD, gdzie odnotowano spadek wartości składki o ok. 3%. Rysunek 1. Światowy rynek ubezpieczeń wg składki przypisanej brutto w latach 1998-2009 w mld USD 10 Źródło: opracowanie własne na podstawie www.oecd.org

W krajach UE15 poziom składki w 2009 r. spadł do wartości odnotowywanych na przełomie 2002 i 2003 r. W dalszym ciągu wiodącą rolę na rynku światowym zajmują Stany Zjednoczone, gdzie po krótkotrwałej stagnacji w latach 2007-2008 nastąpił wzrost składki w 2009 r. o blisko 25%. Kraje europejskie należą do liderów światowego rynku ubezpieczeń i stanowią w nim ponad 30% udziału. Rysunek 2. Udział poszczególnych krajów w światowym rynku ubezpieczeń w 2009 r. 22% Źródło: opracowanie własne na podstawie www.oecd.org 4% 2% 3% 4% 1% 2% 6% 7% 8% 13% 28% USA Japonia Wlk. Brytania Francja Niemcy Włochy Chiny Holandia Kanada Korea Płd. Szwajcaria Pozostałe Europejski rynek ubezpieczeń wg danych za 2009 r. można zaliczyć do dojrzałych i o ustabilizowanej strukturze. Jednocześnie widoczna jest od lat znacząca polaryzacja tego rynku, gdzie cztery kraje sta- nowią ponad 65% rynku, natomiast udział kilkunastu państw waha się w granicach ok. 1%. W grupie tej znajduje się również polski rynek ubezpieczeń, z udziałem ok. 1,1% wg danych za 2009 r. Rysunek 3. Struktura europejskiego rynku ubezpieczeń w 2009 r. 9% 1% 2% 1%1% Źródło: opracowanie własne na podstawie www.oecd.org 20% 12% 19% 7% 5% Austria Belgia Dania Finlandia Francja Hiszpania Holandia Irlandia Niemcy Norwegia Polska Portugalia Szwecja Wlk. Brytania Włochy Pozostałe 2% 1% 1% 1% 16% 1% 11

RAPORT polskiej izby ubezpieczeń 2010 r. Ostatnie lata, a zwłaszcza okres kryzysu, przyniosły znaczące zmiany strukturalne na rynku europejskim. Kryzys najmocniej uderzył w rynek brytyjski. W roku 2009 składka przypisana brutto była tam aż o 44% niższa w stosunku do składki w 2007 r. W porównaniu z innymi krajami polski rynek ubezpieczeń wygląda na dość stabilny. Na przestrzeni ostatnich 10 lat, średnia roczna stopa wzrostu składki wyniosła 9,06%. Gdyby takie tempo utrzymało się przez kolejne lata, to za ok. 20 lat nasz rynek znalazłby się w piątce liderów europejskich wg stanu z 2010 r. Rysunek 4. Składka przypisana brutto w poszczególnych krajach w latach 2006-2010 w mld Euro niepełne dane za rok 2010 400 300 200 100 2006 2007 2008 2009 2010 Wlk. Brytania Holandia Dania Irlandia Czechy Slowenia Wlk. Brytania Francja Niemcy Włochy Holandia Hiszpania Belgia Szwecja Dania Austria Źródło: opracowanie własne na podstawie niepublikowanych danych z CEA oraz www.cea.eu Finlandia Portugalia Irlandia Polska Norwegia Turcja Czechy Grecja Węgry Rumunia Słowenia Słowacja Chorwacja Estonia 0 W porównaniach międzynarodowych dużą wagę przywiązuje się do wskaźnika składki na 1 mieszkańca. Spadek wartości składki w Wielkiej Brytanii spowodował, że kraj ten z ugruntowanej pozycji wicelidera spadł na trzecie w 2009 r., a następnie na 4 miejsce w 2010 r. w Europie. Poziom składki na 1 mieszkańca był dla Wielkiej Brytanii o ok. 46% niższy aniżeli sprzed kryzysu. Uwzględniając dewaluację funta względem Euro, spadek ten był nieco łagodniejszy i wynosił ok. 30% Polska z wartością wskaźnika 350 Euro/1 mieszkańca znajduje się w grupie państw o zbliżonej historii rozwoju rynków ubezpieczeniowych (Słowacja, Czechy, Węgry) i jest on blisko 14 razy niższy aniżeli w Holandii, która jest liderem pod tym względem wśród krajów europejskich. Rysunek 5. Składka na 1 mieszkańca w wybranych krajach Europy w latach 2008-2010 w tys. Euro niepełne dane za rok 2010 5000 3750 2500 2008 2009 2010 1250 12 Holandia Finlandia Norwegia Portugalia Grecja Chorwacja Holandia Dania Wlk. Brytania Francja Finlandia Irlandia Belgia Szwecja Norwegia Niemcy Włochy Źródło: opracowanie własne na podstawie www.imf.org oraz niepublikowanych danych z CEA Austria Portugalia Hiszpania Słowenia Czechy Grecja Słowacja Polska Węgry Chorwacja Estonia Rumunia Turcja 0

Na specyfikę poszczególnych rynków krajowych ma wpływ wiele czynników zarówno egzo-, jak i endogeniczych. Generalnie można zauważyć regułę, że w większości krajów Europy o wysokiej składce na 1 mieszkańca dominują ubezpieczenia na życie. Zaprzeczeniem tej reguły jest np. Holandia, w której reforma systemu ochrony zdrowia przyczyniła się do upowszechnienia ubezpieczeń zdrowotnych, a tym samym wzrosło znaczenie ubezpieczeń majątkowych. W ostatnich 5 latach składka w dziale II w Holandii podwoiła swoją wartość, czego nie zanotowano w żadnym innym kraju europejskim. Rysunek 6. Udział ubezpieczeń działu I i II w składce ogółem w wybranych krajach Europy w 2009 r. 100% 75% 50% 25% Dział I Dział II Austria Estonia Holandia Portugalia Turcja Austria Belgia Chorwacja Czechy Dania Estonia Finlandia Francja Grecja Hiszpania Holandia Źródło: opracowanie własne na podstawie www.cea.eu Irlandia Niemcy Norwegia Polska Portugalia Rumunia Słowacja Słowenia Szwecja Turcja Węgry Wlk. Brytania Włochy 0% Działalność ubezpieczeniowa w poszczególnych krajach europejskich charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem w zakresie stopnia penetracji rynku. Generalnie można wyodrębnić trzy grupy gospodarek: 1. Kraje takie jak: Holandia, Wielka Brytania, Francja, gdzie składka ubezpieczeniowa stanowi ponad 10% w PKB. 2. Kraje takie jak: Austria, Belgia, Niemcy i Portugalia, w których udział składki w PKB zawiera się w przedziale 5%-10%. 3. Kraje takie jak Polska (4,12%), Czechy, Węgry i pozostałe, gdzie składka stanowi mniej niż 5% PKB. Rysunek 7. Udział składki w PKB w wybranych krajach Europy w latach 2009-2010 niepełne dane za rok 2010 15% 11,25% 7,5% 2009 2010 3,75% Austria Dania Grecja Niemcy Rumunia Turcja Holandia Wlk. Brytania Francja Finlandia Dania Portugalia Belgia Szwecja Włochy Irlandia Źródło: opracowanie własne na podstawie www.imf.org oraz niepublikowanych danych z CEA Niemcy Austria Słowenia Hiszpania Norwegia Polska Czechy Węgry Słowacja Chorwacja Estonia Grecja Rumunia Turcja 0% 13

RAPORT polskiej izby ubezpieczeń 2010 r. Warto tutaj zaznaczyć, że jedynym krajem europejskim, gdzie z roku na rok (2009/2008) odnotowano ponad 1% wzrostu wartości wskaźnika udziału składki ogółem w PKB jest Portugalia. W kraju tym jednocześnie nastąpił wzrost PKB i jeszcze szybszy składki przypisanej brutto. Rysunek 8. Składka na 1 mieszkańca (w Euro) w ubezpieczeniach na życie a składka w dziale I /PKB w 2009 r. w wybranych krajach Europy 3000 3000 13,0% 2250 9 składka 6,75 1500 na życie /1 mieszkańca 4,5 750 2,25 2250 9,8% 1500 6,5% 750 3,3% składka działu I /PKB 0 Dania Szwecja Niemcy Grecja Estonia Dania Wlk. Brytania Finlandia Francja Irlandia Szwecja Belgia Norwegia Włochy Holandia Niemcy Portugalia Austria Hiszpania Słowenia Grecja Słowacja Czechy Polska Węgry Estonia Chorwacja Rumunia Turcja 0% Źródło: opracowanie własne na podstawie www.imf.org oraz niepublikowanych danych z CEA W zakresie składki w dziale I/1 mieszkańca w poszczególnych krajach Europy również widać duże zróżnicowanie. Dla Polski wskaźnik ten w wysokości 184 Euro/1 mieszkańca w 2009 r. i 204 Euro/1 mieszkańca w 2010 r. jest o 2-3 % niższy od średniej wartości dla państw UE27, mimo iż z roku na rok odnotowano wzrost jego wartości o 11%. Rysunek 9. Składka na 1 mieszkańca w (w Euro) ubezpieczeniach majątkowych a składka w dziale II/PKB w 2009 r. w wybranych krajach Europy 3500 10 3000 7,5 2500 20005 składka 1500 /1 mieszkańca 2,5 1000 500 0 Dania Szwecja Niemcy Grecja Estonia Holandia Dania Austria Niemcy Francja Norwegia Źródło: opracowanie własne na podstawie www.imf.org oraz niepublikowanych danych z CEA Belgia Wlk. Brytania Słowenia Irlandia Hiszpania Włochy Finlandia Szwecja Portugalia Czechy Grecja Chorwacja Słowacja Estonia Węgry Polska Rumunia Turcja 10% 9% 9 8% 7% 6,75 6% 5% 4,5 4% 3% 2,25 2% 1% 0 0% składka /PKB 14

Najwyższy poziom penetracji rynku przez ubezpieczenia z działu II odnotowano w Holandii, Słowenii i Niemczech. W ostatnich latach można zauważyć jednak stagnację na tym rynku, którą potwierdzają również wstępne dane finansowe za 2010 r. Dla Polski wskaźnik penetracji rynku dla działu II wynosi odpowiednio 1,6 % (2009 r.) i 1,7% (2010 r.) i osiąga 128 Euro/1 mieszkańca w 2009 r. i 144 Euro/1 mieszkańca w 2010 r. Poziomy tych wskaźników są ponad 8 razy niższe od średniej wartości dla krajów EU27. Najwyższy spadek składki w dziale II/1 mieszkańca zanotowano w 2010 r. w Grecji i w Rumunii. Rysunek 10. Tempo zmian PKB a tempo zmian składki w dziale I w wybranych krajach Europy w 2009 r. (dynamika składki wyrażona w Euro wg kursu średniego odpowiednio dla roku 2008 i 2009) IT 50% 37,5% 25% Wzrost przypisu składki EE FI SL IE HU DE SE CZ SL CR SK ES DK AT PT UK FR GR BE NO x=y 12,5% 0% -12,5% -25% RO PL -37,5% -50% -15-11,25-7,5-3,75 0 3,75 Wzrost PKB w % Źródło: opracowanie własne na podstawie www.imf.org oraz niepublikowanych danych z CEA Ostatnie lata to głównie okres spadków na rynku ubezpieczeń na życie. Największą dynamikę spadku wartości składki w dziale I w 2009 r. w stosunku do roku poprzedniego zanotowano, oprócz Polski, w Rumunii (-22.3%). Największy przyrost wartości składki w dziale I odnotowano we Włoszech (48,7%), Francji (13%) i w Czechach (10,3%). Wahania te spowodowane są przede wszystkim zróżnicowaną popularnością produktów o charakterze inwestycyjnym. W wyniku kryzysu, europejski rynek ubezpieczeń na życie stracił w stosunku do rynku światowego ok. 4%. Jednym z najbardziej spektakularnych załamań pod względem wartości składki przypisanej brutto w ostatnich latach był przykład rynku brytyjskiego, gdzie w ciągu dwóch lat (2008-2009) składka w dziale I spadła o 50%. Na rynku polskim na skutek wzrostu popularności produktów ubezpieczeniowych, tzw. poliso-lokat, początkowo nastąpił gwałtowny wzrost przypisu składki w dziale I o blisko 60% (przy wzrostowym kursie Euro), a następnie spadek o ponad 36%. 15

RAPORT polskiej izby ubezpieczeń 2010 r. Rysunek 11. Tempo zmian PKB a tempo zmian składki w dziale II w wybranych krajach Europy w 2009 r. (dynamika składki wyrażona w Euro wg kursu średniego odpowiednio dla roku 2008 i 2009) 20% NL Wzrost przypisu składki SL EE 15% GR RO DE SK IT DK IE FI AT CR FR ES CZ 10% 5% x=y NO 0% PT -5% TK UK -10% PL HU -15% -20% SE -25% -15-11,25-7,5-3,75 Wzrost PKB w % -30% 3,75 0 Źródło: opracowanie własne na podstawie www.imf.org oraz niepublikowanych danych z CEA N a rynku ubezpieczeń majątkowych w Europie charakteryzowała się przede wszystkim Holandia i Grecja przy jednoczesnym spadku PKB. P olska jako jedyny spośród analizowanych krajów miała dodatni wskaźnik zmian PKB przy jednoczesnym spadku wartości składki w przeliczeniu na Euro o 14,5%. Należy zauważyć, że spadek ten był spowodowany przede wszystkim osłabieniem kursu złotego w stosunku do Euro. nie odnotowano w ostatnich latach tak spektakularnych korekt jak w dziale ubezpieczeń na życie. N ajwiększe zmiany zaszły w ostatnim czasie na rynku ubezpieczeń majątkowych w Szwecji (spadek o 24%). Zmianom tym towarzyszył jednocześnie istotny spadek wartości PKB. D odatnią dynamiką zmian wartości składki w 2009 r. w ubezpieczeniach majątkowych Rysunek 12. Relacja składki działu I do PKB w wybranych krajach Europy w latach 2009-2010 niepełne dane za rok 2010 10% 7,5% 5% Źródło: opracowanie własne na podstawie niepublikowanych danych z CEA 16 Turcja Rumunia Grecja Chorwacja Grecja Estonia Węgry Czechy Słowacja Polska Słowenia Słowenia Norwegia Austria Hiszpania Niemcy Belgia Niemcy Holandia Włochy Irlandia Portugalia Portugalia Szwecja Francja Finlandia Wlk. Brytania Wlk. Brytania Dania 2,5% 0% 2009 2010

Europejski rynek ubezpieczeń na życie stanowi około 38% wartości rynku światowego (dane za 2009 r.). Na przestrzeni ostatnich 10 lat najlepsze wyniki na europejskim rynku ubezpieczeń na życie odnotowano w 2007 r., kiedy to składka przypisana brutto osiągnęła poziom 765 miliardów Euro, z czego składka krajów UE27 wyniosła ponad 620 mld Euro. Mimo znacznych spadków, najwyższy poziom penetracji rynków krajowych odnotowuje się w Wielkiej Brytanii, Finlandii i we Francji. Wskaźnik ten w krajach czołówki europejskiej osiągnął poziom ponad 6%. Z najnowszych danych wynika, iż w Portugalii nastąpił istotny wzrost stopnia penetracji rynku ubezpieczeniami na życie. Rysunek 13. Relacja składki działu II do PKB w wybranych krajach Europy w latach 2009-2010 niepełne dane za rok 2010 10% 7,5% 5% 2009 2010 2,5% Austria Estonia Holandia Portugalia Turcja Holandia Słowenia Niemcy Wlk. Brytania Austria Francja Hiszpania Belgia Dania Portugalia Źródło: opracowanie własne na podstawie niepublikowanych danych z CEA Włochy Czechy Chorwacja Irlandia Szwecja Finlandia Rumunia Norwegia Estonia Węgry Polska Słowacja Grecja Turcja 0% Europejski rynek ubezpieczeń majątkowych charakteryzuje się znacznie niższym stopniem penetracji, aniżeli rynek ubezpieczeń na życie. Ostatnie spadki PKB w większości krajów przy jednoczesnych nieznacznych wzrostach poziomu składki w dziale II wpłynęły na ugruntowanie pozycji sektora ubezpieczeń majątkowych na poszczególnych rynkach. Średni poziom wskaźnika penetracji rynku ubezpieczeniami majątkowymi w Europie kształtuje się na poziomie 3, 5%, czyli znacznie niżej aniżeli w przypadku ubezpieczeń na życie. Rysunek 14. Struktura składki w dziale II w wybranych krajach Europy w 2009 r. 100% 75% 50% 25% pozostale mienia zdrowotne komunikacyjne Rumunia Polska Turcja Norwegia Belgia Wlk. Brytania Rumunia Grecja Estonia Chorwacja Polska Włochy Węgry Czechy Turcja Źródło: opracowanie własne na podstawie niepublikowanych danych z CEA Irlandia Finlandia Portugalia Norwegia Słowenia Szwecja Hiszpania Belgia Austria Francja Dania Wlk. Brytania Niemcy Holandia 0% 17

RAPORT polskiej izby ubezpieczeń 2010 r. Struktura składki ubezpieczeń majątkowych potwierdza niski stopień rozwoju całego rynku ubezpieczeń w poszczególnych krajach. Państwa takie jak Rumunia, Słowenia, Turcja i Chorwacja charakteryzują się wyjątkowo wysokim udziałem składki działu II w składce ogółem, przy jednoczesnej dominacji składki z tytułu ubezpieczeń komunikacyjnych. Jest to typowa cecha rynków we wczesnej fazie rozwoju. W Holandii po reformie systemu opieki zdrowotnej wysoki 64% udział w składce działu II stanowią ubezpieczenia zdrowotne. W Polsce ubezpieczenia zdrowotne w dziale II stanowią ok. 1% i nie odgrywają raczej znaczącej roli w przeciwieństwie do ubezpieczeń komunikacyjnych zajmujących aż 55% składki, jednakże udział tych ostatnich stopniowo spada na korzyść ubezpieczeń mienia i pozostałych. Rysunek 15. Wskaźnik zespolony w wybranych krajch Europy w dziale II w latach 2006-2009 120% 100% 80% 60% 40% 2006 2007 2008 2009 20% Austria Hiszpania Włochy Polska Wielka Brytania Wielka Brytania Irlandia Włochy Portugalia Francja Polska Źródło: opracowanie własne na podstawie niepublikowanych danych z CEA. Średnia Słowenia Finlandia Holandia Łotwa Bułgaria Dania Szwecja Norwegia Hiszpania Austria Niemcy 0% Do wyliczenia wskaźnika zespolonego uwzględniono jedynie wypłacone odszkodowania i koszty operacyjne (pominięto wypłaty bonusów i rabatów oraz zmianę stanu pozostałych rezerw technicznych). Poziom wskaźnika zespolonego dla Polski w 2009 r. wyniósł 99%. W latach 2007-2009 dynamika zmian wskaźnika dla rynku polskiego była istotnie wyższa niż średnia dla rynku europejskiego. W roku 2009 poziom tego wskaźnika w Polsce wzrósł w stosunku do roku poprzedniego o ok. 3,6%, przy średniej zmian dla całego rynku europejskiego 0,6%. 18

2.2. Rynek ubezpieczeń w Polsce 2.2.1. Podstawowe zmiany na rynku w latach 2001-2010 W 2010 r. na rynku działało 30 towarzystw oferujących ubezpieczenia na życie i 33 ubezpieczenia majątkowe i pozostałe osobowe. Zmiana liczby zakładów jest nierównomierna, chociaż w przypadku ubezpieczeń na życie widać oznaki stabilizacji. Rysunek 16. Liczba zakładów ubezpieczeń w Polsce i udział inwestycji zagranicznych (Uz) w proc. w polskim rynku ubezpieczeń w latach 2001-2010 4550 40 35 37,5 30 Dział I Dział II 25 25 20 15 12,5 10 5 0 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: Opracowanie 2001 własne 2002 na podstawie 2003 danych 2004PIU. 2005 2006 2007 2008 2009 2010 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% UZ Udział inwestycji zagranicznych osiągnął poziom 77,4%. Udział inwestycji zagranicznych zmalał w stosunku do 2009 r. o 5%. Wahania rzędu kilku procent są typowe dla rynków ustabilizowanych i dojrzałych pod względem rozwoju. W przypadku Polski jest to efekt m.in. wycofania kapitału zagranicznego z PZU i procesu konsolidacji w dziale II. Rysunek 17. Wartość kapitału podstawowego na rynku ubezpieczeń w Polsce w latach 2001-2010 w mld zł 6000 6 4500 4,5 3000 3 1500 1,5 Dział I Dział II Ogółem 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. 19

RAPORT polskiej izby ubezpieczeń 2010 r. Średnia roczna stopa wzrostu określa stopę zwrotu z inwestycji (ang. Compound Annual Growth Rate CAGR). W przypadku kapitału całkowitego w okresie ostatnich 10 lat ogółem wyniosła 3,0%, dla działu I 2,6%, działu II 3,5%. Wartość kapitału podstawowego finansującego działalność zakładów ubezpieczeń działu I na koniec 2010 r. wyniosła 2 755 031 tys. zł. Wartość kapitału podstawowego finansującego działalność zakładów ubezpieczeń działu II na koniec 2010 r. wyniosła 2 956 460 tys. zł. Rysunek 18. Składka przypisana brutto w Polsce w latach 2001-2010 w wartościach realnych z 2010 r. w mld zł 50000000 45 40 37500000 35 30 25000000 Dział I Dział II 20 12500000 15 10 5 0 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. 70 60 50 40 30 20 10 0 Ogółem W roku 2010 poziom składki przypisanej brutto w wartościach realnych w obu działach ubezpieczeń osiągnął poziom 54 162 650 tys. zł (bez uwzględnienia oddziałów firm zagranicznych). Wartość składki przypisanej brutto w stosunku do roku 2001 dla działu I ubezpieczeń wzrosła realnie ponad trzykrotnie, dla działu II półtorakrotnie, natomiast ogółem ponad dwukrotnie. CAGR dla składki przypisanej brutto w analizowanym okresie wyniósł: - dział I 11,8%, - dział II 4,6%, - ogółem 8,1%. Rysunek 19. Odszkodowania i świadczenia wypłacone w Polsce w latach 2001-2010 w wartościach realnych z 2010 r. w mld zł 30000000 30 25 22500000 20 Dział 15000000 I Dział II 10 7500000 5 0 0 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 Ogółem 20

W roku 2010 poziom świadczeń i odszkodowań wypłaconych w obu działach ubezpieczeń wyniósł 36 768 713 tys. zł. Realna wartość odszkodowań i świadczeń wypłaconych w 2010 r. w stosunku do 2001 r. w dziale I ubezpieczeń wzrosła sześciokrotnie, w dziale II ubezpieczeń nieco ponad półtorakrotnie, natomiast w ujęciu ogółem zanotowano trzykrotny wzrost. CAGR dla odszkodowań i świadczeń wypłaconych w analizowanym okresie wyniósł: - dział I 19,7%, - dział II 5,0%, - ogółem 11,5%. Rysunek 20. Dynamika odszkodowań i świadczeń a dynamika składki przypisanej brutto w ujęciu realnym 2010/2009 Dział I Dział II Dynamika świadczeń i odszkodowań Dynamika składki przypisanej brutto Ogolem 0% 20% 40% 60% 80% 100% 120% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. W analizowanym okresie średnioroczna dynamika odszkodowań i świadczeń wypłaconych w dziale II wyprzedzała średnioroczną dynamikę składki przypisanej brutto. Przyczyną tego może być konieczność wypłat związana z katastrofami naturalnymi, pożarami oraz niewątpliwie wzrostu świadczeń wynikającego z zadośćuczynienia. W 2010 r. w stosunku do 2009 r. poziom składki przypisanej w ujęciu realnym w dziale I ubezpie- czeń wzrósł o 1,1%, w dziale II o 6,1%, ogółem o 3,2%. W 2010 r. w stosunku do 2009 r. poziom odszkodowań i świadczeń w ujęciu realnym wypłaconych w dziale I ubezpieczeń zmalał o 20,5%, w dziale II wzrósł o 11,7%, ogółem zmalał o 10,6%. Udział odszkodowań i świadczeń wypłaconych w dziale I w kwocie odszkodowań i świadczeń wypłaconych ogółem na koniec 2010 r. ukształtował się na poziomie 61,5%. Rysunek 21. Składka przypisana brutto na 1 mieszkańca w Polsce w ujęciu realnym w latach 2001-2010 w zł 1600 1400 1200 1000 Dział I Dział II 800 600 400 200 Ogółem 0 2001 2002 2003 2004 2005 2001 2001 2002 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2003 2008 2009 2004 2010 2005 2010 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. 21

RAPORT polskiej izby ubezpieczeń 2010 r. W 2010 r. składka przypisana brutto na 1 mieszkańca wyniosła w dziale I 823 zł; w dziale II 596 zł. W stosunku do 2009 r. poziom składki na 1 mieszkańca wzrósł w obu działach ubezpieczeń. W dziale ubezpieczeń na życie wzrost ten osiągnął poziom 1,1%, w dziale ubezpieczeń pozostałych osobowych i majątkowych 6,1%. Wzrost składki na mieszkańca w 2010 r. jest potwierdzeniem trendu, który utrzymuje się od 2001 r. Składki na mieszkańca w obu działach ubezpieczeń rosną systematycznie od 2001 r. CAGR dla składki przypisanej brutto na 1 mieszkańca w latach 2001-2010 wyniósł dla działu I 12,2% i działu II 4,9%. Rysunek 22. Wartość lokat w ujęciu realnym w latach 2001-2010 w mld zł Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. Wyższą dynamiką lokat charakteryzowały się ubezpieczenia na życie. W 2010 r. poziom lokat w dziale I wzrósł o ponad 4% w stosunku do 2009 r. W dziale II zanotowano spadek poziomu lokat o 6,4%. Rysunek 23. Struktura lokat w 2010 r. lokaty na rachunek i ryzyko ubezpieczającego lokaty Struktura lokat sektora ubezpieczeń w 2010 r. Dział I Dział II dotyczy działu I 44% 56% 68% 32% 22 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU.

Lokaty zakładów ubezpieczeń na życie stanowiły 68% w lokatach ogółem w sektorze ubezpieczeń w 2010 r. Wzrost poziomu lokat w dziale I był głównie wynikiem wzrostu lokat na rachunek i ryzyko ubezpieczającego (lokaty typu C), mimo spadkowej tendencji jeśli chodzi o wartość lokat na ryzyko zakładów ubezpieczeń (lokaty typu B). Wzrost był efektem nie tylko zwyżki poziomów cen akcji, ale również napływu nowej składki do grupy 3 (lokaty typu C). W 2010 r. lokaty na rachunek i ryzyko ubezpieczającego stanowiły 44% lokat zakładów ubezpieczeń na życie. CAGR dla lokat w dziale I w latach 2001-2010 wyniósł 12,4%, w tym lokaty typu B 7,9%, lokaty typu C 27,7%. CAGR dla lokat w dziale II w latach 2001-2010 wyniósł 8,4%. 2.2.2. Zmiany podstawowych wielkości finansowych charakteryzujących rynek ubezpieczeń 2.2.2.1. Struktura rynku Rysunek 24. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach na życie w latach 2009-2010 w mld zł Ubezpieczenia na życie Ubezpieczenia wypadkowe Ubezpieczenia na życie związane z funduszem kapitałowym Inne ubezpieczenia 20 15 10 5 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. 0 Najwyższy udział w składce przypisanej brutto działu I stanowiła składka przypisana w grupie 1 (ubezpieczenia na życie). W ramach tej grupy ubezpieczeń istotny udział, aż 70%, stanowią ubezpieczenia ze składką jednorazową (należy przypuszczać, że wśród tych polis dominują produkty o charakterze tzw. antybelkowym). Mimo iż w roku 2010 w grupie 1 liczba zawartych polis ze składką jednorazową wzrosła o 18% w stosunku do roku 2009, to wartość składki przypisanej brutto z tytułu polis na życie ze składką jednorazową w 2010 r. spadła w stosunku do roku poprzedniego o 5,1%. Świadczy to o utrzymującej się wysokiej popularności produktów tzw. antybelkowych, jednakże ulegają one rozdrobnieniu (składka na 1 polisę spadła z 84,2 tys. zł do 67,7 tys. zł). W 2010 r. spadła również wartość wypłaconych świadczeń z tytułu zawartych umów ubezpieczenia na życie w grupie 1 ze składką jednorazową o blisko 25%. Udział składki przypisanej brutto w grupie 1 na koniec 2010 r. w całkowitej składce przypisanej brutto działu I spadł o 3,76%. Najwyższą dynamiką wzrostu charakteryzowała się składka przypisana brutto w grupie 3 (ubezpieczenia na życie związane z funduszem kapitałowym) na koniec 2010 r. wartość tej składki wzrosła o ponad 25% w stosunku do 23

RAPORT polskiej izby ubezpieczeń 2010 r. roku 2009. Może to świadczyć o rosnącym zaufaniu klientów do produktów o charakterze inwestycyjnym i powolnej stabilizacji na rynku kapitałowym. Od 2008 r. składka przypisana w grupie 1 działu I stanowi ponad 50% w strukturze składki przypisanej działu I. Niewielkim zmianom uległ udział ubezpieczeń rentowych, jak i wypadkowych. Ubezpieczenia zaopatrzenia dzieci mają znikome znaczenie na rynku. W 2010 r. udział składki przypisanej brutto z tych ubezpieczeń w składce działu I ukształtował się na poziomie 0,4%. Widoczne jest zahamowanie wzrostu składki przypisanej grupy 5 działu I ubezpieczeń. Zahamowanie to może być związane z ograniczeniem współpracy banków z zakładami ubezpieczeń w ramach bancassurance wynikające z likwidacji ok. 2 mln kart bankowych. Rysunek 25. Składka przypisana brutto w ubezpieczeniach pozostałych osobowych i majątkowych w latach 2009-2010 w mld zł 15000000 11250000 7500000 3750000 0 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. 14 12 10 8 6 4 2 0 Komunikacyjne Majątkowe Osobowe Finansowe O.C. M.A.T. Pozostałe W 2010 r. ubezpieczenia komunikacyjne stanowią ponad 56% w strukturze składki przypisanej brutto działu II. W stosunku do 2001 r. udział ubezpieczeń komunikacyjnych spadł o 10%. Było to spowodowane głównie zmniejszeniem udziału ubezpieczeń AUTO CASCO. Najwyższą dynamiką wzrostu składki w dziale II w latach 2009/2010 charakteryzują się ubezpieczenia majątkowe i odpowiedzialności cywilnej. W 2010 r. składka przypisana brutto z ubezpieczeń majątkowych stanowi 18% w strukturze składki działu II. Rysunek 26. Zmiana struktury składki przypisanej brutto w dziale I w latach 2001-2010 100% 75% 50% grupa 1 grupa 2 grupa 3 grupa 4 grupa 5 reasekuracja czynna 25% 24 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. 0%

Rysunek 27. Struktura składki przypisanej brutto w dziale II w latach 2001-2010 100% 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. 75% 50% 25% 0% reasekuracja czynna pozostałe (gr. 18) finansowe (gr. 14 do 17) OC ogólne (gr.13) M.A.T. (gr. 4 do 7, 11, 12) OC komunikacyjne (gr.10) Autocasco majątkowe (gr. 8+9) pozostałe osobowe (gr.1+2) Od 2001 r. widoczne są niewielkie zmiany w strukturze składki przypisanej w dziale II. Obserwuje się nieznaczny wzrost udziału ubezpieczeń finansowych oraz odpowiedzialności cywilnej. Stale utrzymuje się duży udział ubezpieczeń komunikacyjnych w składce działu II. Rysunek 28. Dynamika składki przypisanej brutto w zestawieniu z dynamiką odszkodowań i świadczeń wg grup ubezpieczeń działu I (2010/2009) Składka przypisana brutto Odszkodowania i świadczenia grupa 1 grupa 2 grupa 3 grupa 4 grupa 5 130 130% 120% 110% 97,5 100% 90% 80% 65 70% 60% 50% 32,5 40% 0 30% 20% 10% 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. Wzrost składki przypisanej brutto z ubezpieczeń grupy 3 (powiązanych z funduszem kapitałowym, indeks dynamiki w porównaniu do 2009 r. 125%). Zahamowanie tempa wzrostu ubezpieczeń wypadkowych przy jednoczesnym wzroście kwoty wypłaconych świadczeń, dynamika świadczeń w przypadku ubezpieczeń tej grupy wyprzedza dynamikę składki przypisanej brutto. 25

RAPORT polskiej izby ubezpieczeń 2010 r. Rysunek 29. Dynamika składki przypisanej brutto w zestawieniu z dynamiką odszkodowań i świadczeń wg grup ubezpieczeń działu II (2010/2009) Składka przypisana brutto Odszkodowania i świadczenia 616,1% Grupa 1 Grupa 3 Grupa 5 Grupa 7 Grupa 9 Grupa 11 Grupa13 Grupa15 Grupa17 Grupa18 grupa 1 grupa 2 grupa 3 grupa 4 grupa 5 grupa 6 grupa 7 grupa 8 grupa 9 grupa 10 grupa 11 grupa 12 grupa 13 grupa 14 grupa 15 grupa 16 grupa 17 grupa 18 250% 200% 150% 100% 50% 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. Wzrost wypłaconych odszkodowań i świadczeń w grupach ubezpieczeń rzeczowych (grupa 8 i grupa 9), w przypadku tych ubezpieczeń kwota wypłaconych odszkodowań i świadczeń rosła szybciej niż kwota składki przypisanej brutto. Miały na to wpływ szkody o charakterze katastroficznym. Odnotowano dynamiczny wzrost odszkodowań i świadczeń wypłaconych w grupie 11. Dynamika odszkodowań i świadczeń wypłaconych jest wyższa w stosunku do dynamiki składki przypisanej brutto. Fakt ten wpływa na spadek rentowności ubezpieczeń. Zależność ta może uzasadniać wzrost składek w przyszłości. Rysunek 30. Udział w rynku największych towarzystw działu I w 2009 i 2010 r. PZU ŻYCIE SA EUROPA ŻYCIE SA WARTA TUnŻ SA ING SA NORDEA TUnŻ SA AVIVA-ŻYCIE SA ALLIANZ ŻYCIE POLSKA SA AMPLICO LIFE SA GENERALI ŻYCIE SA UNIQA ŻYCIE SA POZOSTAŁE 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. 0% 7% 21% 28% 26

Wzrost udziału towarzystwa Europa Życie SA z 8,9% w 2009 r. na 12,5% w 2010 r. Wzrost udziału towarzystwa Aviva Życie SA z 5,5% w 2009 r. na 6,1% w 2010 r. Malejący, ale nadal największy udział PZU Życie SA w 2010 r. wyniósł on 29,6%. Utrzymująca się duża koncentracja rynku: - pierwsze 10 największych towarzystw stanowi ponad 83% rynku ubezpieczeń na życie, - udział 10 największych towarzystw przekracza 80% całego rynku (dział I). Rysunek 31. Udział w rynku największych towarzystw działu II w 2009 i 2010 r. PZU SA ERGO HESTIA SA WARTA SA ALLIANZ POLSKA SA INTERRISK SA HDI-ASEKURACJA SA UNIQA SA COMPENSA SA GENERALI SA MTU SA POZOSTAŁE 2009 2010 0% 7% 21% 28% 35% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. Odnotowano spadek udziału PZU SA z 37% na 34% w 2010 r. Wzrost udziału InterRisk SA z 3,7% na 4,6% na koniec 2010 r. W pozostałych przypadkach w dziale II pozycja poszczególnych towarzystw na rynku nie uległa zmianie. 2.2.2.2. Składka, odszkodowania i świadczenia Każdy z czterech poniższych wykresów przedstawia po trzy wielkości. W wykresach 32 i 33 powierzchnia koła oznacza wielkość przypisu składki brutto za 2010 r., oś X względny udział rynkowy, gdzie pozycja lidera liczona jest względem drugiej co do wielkości firmy na rynku (stąd wartość większa od 1), a pozycja pozostałych firm - względem lidera. Oś Y to roczna dynamika składki przypisanej brutto na koniec 2010 r. W wykresach 34 i 35 powierzchnia koła oznacza wielkość odszkodowań brutto za 2010 r., oś X względny udział odszkodowań w całym rynku, przy czym pozycja lidera liczona jest względem firmy nr 2 na rynku (stąd wartość większa od 1), a pozycja pozostałych firm względem lidera. Oś Y to roczna dynamika odszkodowań brutto na koniec 2010 r. 27

RAPORT polskiej izby ubezpieczeń 2010 r. Rysunek 32. Dynamika składki przypisanej brutto w 2010 r. dział I Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. W 2010 r. całkowita składka przypisana brutto w dziale I wzrosła o 3,8%. N ajwyższą dynamikę składki przypisanej brutto w 2010 r. osiągnęło towarzystwo HDI-Gerling Życie SA (249,45% w stosunku do 2009 r.). W przypadku 11 towarzystw ubezpieczeń na życie składka przypisana brutto spadła w 2010 r. w porównaniu z rokiem poprzednim. N ajwyższy spadek składki przypisanej brutto w 2010 r. w stosunku do 2009 r. odnotował Cardif Polska SA. Rysunek 33. Dynamika składki przypisanej brutto w 2010 r. dział II Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. W 2010 r. całkowita składka przypisana brutto w dziale II wzrosła o 8,0%. N ajwyższą dynamikę składki przypisanej brutto w 2010 r. w stosunku do 2009 r. osiągnęło towarzystwo AXA SA 175,4%. 28 W przypadku 5 towarzystw ubezpieczeń pozostałych osobowych i majątkowych składka przypisana brutto spadła w porównaniu z rokiem poprzednim.

Rysunek 34. Zmiana odszkodowań i świadczeń brutto w 2010 r. dział I Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. W 2010 r. w stosunku do 2009 r. w dziale I war- tość odszkodowań i świadczeń brutto spadła o 18,4%. N ajwiększy wzrost wypłaconych odszkodowań i świadczeń brutto zanotowało towarzystwo MACIF Życie TUW. Wartościowo są to jednak relatywnie niewielkie kwoty. N ajwiększy spadek wypłaconych odszkodowań i świadczeń zanotowało towarzystwo AXA Życie SA. Również i w tym przypadku wartościowo są to jednak relatywnie niewielkie kwoty. W 11 towarzystwach w dziale I kwota wypłaconych odszkodowań i świadczeń brutto spadła. W 18 towarzystwach kwota wypłaconych odszkodowań i świadczeń brutto wzrosła. Rysunek 35. Zmiana odszkodowań i świadczeń brutto w 2010 r. dział II Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. W 2010 r. w stosunku do 2009 r. kwota wypłaconych odszkodowań i świadczeń brutto wzrosła o 13,6%. N ajwiększy wzrost wypłaconych odszkodowań i świadczeń brutto zanotowało towarzystwo Partner SA. Wartościowo są to jednak relaty- wnie niewielkie kwoty. N ajwiększy spadek wypłaconych odszkodowań i świadczeń zanotowało Towarzystwo AXA SA. Z aledwie w 4 towarzystwach w dziale II nastąpił spadek kwoty wypłaconych odszkodowań i świadczeń. 29

RAPORT polskiej izby ubezpieczeń 2010 r. 2.2.2.3. Koszty działalności ubezpieczeniowej Rysunek 36. Koszty działalności ubezpieczeniowej w latach 2009-2010 w mld zł 7,0 6,5 6,0 Dział I Dział II 5,5 2009 2010 5,0 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. Koszty działalności ubezpieczeniowej w dziale I w 2010 r. spadły o 2,5% w porównaniu do roku 2009. Koszty działalności ubezpieczeniowej w dziale II w 2010 r. wzrosły o 8,4% w porównaniu do roku 2009. Wzrost kosztów działalności ubezpieczeniowej w 2010 r. w dziale II wynikał głównie ze wzrostu kosztów akwizycji. Rysunek 37. Struktura kosztów działalności ubezpieczeniowej w dziale I w latach 2009-2010 100% 75% 50% Koszty administracji Koszty akwizycji 25% 2009 2010 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. 30

Rysunek 38. Struktura kosztów działalności ubezpieczeniowej w dziale II w latach 2009-2010 100% 75% 50% Koszty administracji Koszty akwizycji 25% 2009 2010 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. Poziom kosztów akwizycji w dziale I w 2010 r. w porównaniu do 2009 r. spadł o 3,3%. W 2010 r. w porównaniu do 2009 r. w dziale II koszty akwizycji wzrosły o ponad 10%. W obu działach ubezpieczeń koszty akwizycji stanowią ponad 70% w strukturze kosztów działalności ubezpieczeniowej. 2.2.2.4. Wynik techniczny Rysunek 39. Wynik techniczny ubezpieczeń w latach 2009-2010 w mld zł 5 3,75 2,5 1,25 0 Dział I Dział II -1,25 2009 2010-2,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. 31

RAPORT polskiej izby ubezpieczeń 2010 r. Rysunek 40. Wynik techniczny w poszczególnych zakładach ubezpieczeń działu I w latach 2009-2010 w mln zł 2987 600000 2144 450000 400 300000 200 150000 100 2009 2010 AEGON SA ALLIANZ ŻYCIE POLSKA SA AMPLICO LIFE SA AVIVA ŻYCIE SA AXA ŻYCIE SA BENEFIA NA ŻYCIE SA BZWBK Aviva TUn Ż SA CARDIF POLSKA SA COMPENSA ŻYCIE SA CONCORDIA CAPITAL SA ERGO HESTIA STUn Ż SA EUROPA ŻYCIE SA GENERALI ŻYCIE SA HDI-GERLING ŻYCIE SA ING SA INTER- ŻYCIE SA MACIF ŻYCIE TUW METLIFE SA NORDEA TUn Ż SA POLISA- ŻYCIE SA PRAMERICA SA PZU ŻYCIE SA REJENT LIFE TUW SIGNAL IDUNA ŻYCIE SA SKANDIA ŻYCIE SA SKOK ŻYCIE SA UNIQA ŻYCIE SA UNIVERSUM ŻYCIE SA WARTA TUn Ż SA -150000 Untitled 1 Untitled 5 Untitled 9 Untitled 13 Untitled 17 Untitled 21 Untitled 25 Untitled 29 0 0-25 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. W 2010 r. wynik techniczny w dziale ubezpieczeń na życie pogorszył się o 17,5%. Istotny wpływ na pogorszenie wyniku technicznego miał spadek przychodów z lokat. Wynik techniczny ogółem (w obu działach ubezpieczeń łącznie) pogorszył się o 43,4%. W dziale ubezpieczeń na życie spadek wyniku technicznego zanotowało 10 towarzystw. Najwyższy przyrost wyniku technicznego w dziale I zanotowało Towarzystwo Pramerica SA (wzrost o ponad 296%, w stosunku do 2009 r.). Rysunek 41. Wynik techniczny w poszczególnych zakładach ubezpieczeń działu II w latach 2009-2010 w mln zł 166 150000 75000 100 0 0-75000 -100 2009 2010-150 -150000-225000 -267-300000 Untitled 7 Untitled 11 Untitled 15 Untitled 19 Untitled 23 Untitled 27 Untitled 31 Untitled 35 Untitled 39 ALLIANZ POLSKA SA AVIVA OGÓLNE SA AXA SA BENEFIA SA BRE UBEZPIECZENIA SA BZWBK-Aviva TUO SA COMPENSA SA CONCORDIA POLSKA TUW CUPRUM TUW D.A.S. SA ERGO HESTIA SA EULER HERMES SA EUROPA SA GENERALI SA HDI-ASEKURACJA SA INTER POLSKA SA INTERRISK SA KUKE SA LINK4 SA Medica MTU SA PARTNER SA POCZTOWE TUW PTR SA PTU SA PZM SA PZU SA SIGNAL IDUNA POLSKA SA SKOK TUW TUW TUW TUZ TUW UNIQA SA WARTA SA -200 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. 32

W dziale ubezpieczeń majątkowych pogłębiła się strata, osiągając poziom 1,2 mln zł. Pogłębienie strat wynikało głównie ze wzrostu kwoty wypłaconych odszkodowań oraz wzrostu kosztów działalności ubezpieczeniowej (w tym kosztów akwizycji). W dziale II ubezpieczeń wartość wyniku technicznego spadła w przypadku 28 towarzystw Najwyższy wzrost wyniku technicznego w ramach działu II ubezpieczeń zanotowało towarzystwo Euler Hermes SA (wzrost o 1977% w stosunku do 2009 r.). 2.2.2.5. Lokaty Rysunek 42. Poziom lokat zakładów ubezpieczeń w latach 2009-2010 w mld zł 2009 2010 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Dział I Dział II W ujęciu ogółem w 2010 r. poziom lokat wzrósł o 3,3% w stosunku do roku 2009. W dziale ubezpieczeń na życie zanotowano w 2010 r. wzrost poziomu lokat o 7% w stosunku do roku 2009. W dziale II poziom lokat w 2010 r. spadł o 4% w stosunku do roku ubiegłego. Rysunek 43. Przychodowość lokat w latach 2009-2010 13% 9,75% 6,5% Dział I Dział II 3,25% 2009 2010 0% Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych PIU. Przychody z lokat w 2010 r. w dziale I spadły o 4,5% w stosunku do 2009 r. Przychody z lokat w 2010 r. w dziale II wzrosły o 23,3% w stosunku do 2009 r. Wynik ten uwzględnia dywidendę PZU Życie SA, przekazaną PZU SA. 33