Dostępność infrastruktury publicznej i stron internetowych urzędów w Sochaczewie. Raport z badania

Eliza Gryszko Monika Szczygielska Piotr Teisseyre Dostępność infrastruktury publicznej i stron internetowych urzędów w Sochaczewie. Raport z badania Warszawa, listopad 2012 r. 1

Sochaczew jest trzecim miastem na Mazowszu, w którym realizowany jest projekt URZĄDzamy RAZEM. Podobnie jak wcześniej w Mińsku Mazowiecki i Grójcu, przeprowadzony został audyt dostępności urzędów. Mieszkańcy Sochaczewa zaangażowani w projekt, wspierani przez badaczy z Federacji MAZOWIA, sprawdzali dostosowanie infrastruktury publicznej do potrzeb osób z niepełnosprawnością w Urzędzie Miasta, Urzędzie Skarbowym, Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej, Powiatowym Urzędzie Pracy, Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie, Starostwie Powiatowym (Wydział Komunikacji), Urzędzie Gminy wraz z Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej. Dostępność tych urzędów jest podstawowym warunkiem korzystania z pełni praw obywatelskich przez wszystkich bez względu na stopień sprawności fizycznej. Pierwsza część raportu odpowiada na pytanie, jak wymienione urzędu przystosowane są do potrzeb osób z różnymi niepełnosprawnościami. Wzrost znaczenia technologii informatycznych sprawia, że wymóg dostępności dotyczy także odpowiedniego zaprojektowania stron WWW. W drugiej części raportu Monika Szczygielska podejmuje problematykę edostępności. Wyniki diagnozy, przedstawione w tym raporcie będą podstawą konsultacji społecznych, w wyniku których zaproponowane będą zmiany w działaniu urzędów w Sochaczewie. Federacja MAZOWIA jest dobrowolnym porozumieniem autonomicznych organizacji pozarządowych działającycna terenie województwa mazowieckiego. Celem jej działania jest: wspieranie organizacji pozarządowych na Mazowszu dbanie o ich rozwój, skuteczność i działanie zgodne z etyką zawodową tworzenie lobby i reprezentacji organizacji pozarządowych wobec sektora publicznego animowanie i rozwijanie aktywności obywatelskiej promowanie nowatorskich rozwiązań w sferze pomocy społecznej, tworzenie zasad i modeli działania oraz standardów ich realizacji. Więcej na: www.mazowia.org.pl Celem programu Demokracja w działaniu Fundacji im. Stefana Batorego jest zwiększenie udziału obywateli i organizacji pozarządowych w życiu publicznym, usprawnienie działalności instytucji publicznych oraz oparcie ich funkcjonowania o zasady dobrego rządzenia. Fundacja Batorego udziela wsparcia projektom dążącym do aktywizacji obywateli w sferze publicznej, by w większym niż dotychczas stopniu korzystali z przysługujących im praw, wpływali na decyzje podejmowane przez władze, a także ją kontrolowali i rozliczali. Więcej na: www.batory.org.pl 2

SPIS TREŚCI 1. Przebieg badania (E.Gryszko) 4 2. Dostępność infrastruktury publicznej wyniki badania (E. Gryszko, P. Teisseyre) 6 2.1. Urząd Miasta 6 2.2. Powiatowy Urząd Pracy 10 2.3. Urząd Skarbowy 13 2.4. Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie 16 2.5. Starostwo Powiatowe Wydział Komunikacji 19 2.6. Urząd Gminy i Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej 21 2.7. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej 22 3. Dostępność stron WWW sochaczewskich urzędów (M. Szczygielska) 25 3.1. Co oznacza dostępna strona WWW? 26 3.2. Do kogo skierowana jest dostępna strona WWW? 28 3.3. Podstawy prawne dostępności 28 3.4. Internet jest dla wszystkich 30 4. Noty o autorach 33 3

1. Przebieg badania (Eliza Gryszko) Informacje diagnostyczne dotyczące dostępności sochaczewskich urzędów zostały zebrane podczas trzech spacerów badawczych, spotkania diagnostycznego mającego formę dyskusji grupowej oraz w trakcie audytu stron internetowych dokonanego przez eksperta od e-dostępności Monikę Szczygielską z projektu Dostępni.eu. Przeprowadzając badania, chcieliśmy znaleźć odpowiedź na nurtujące nas pytania: jak działają sochaczewskie urzędy? Czy w opinii użytkowników są uważane za dostępne? Jakie bariery komunikacyjne i architektoniczne utrudniają niepełnosprawnym klientom załatwianie urzędowych spraw? Zapytaliśmy również o wizję dobrze działającego urzędu. Na wszystkie pytania uzyskaliśmy wyczerpujące odpowiedzi i prezentujemy je w niniejszym raporcie. Spacery badawcze ze względu na czas i możliwości uczestników podzieliliśmy na trzy tury. Kryterium podziału były typy niepełnosprawności: ruchowa i wzrokowa. W związku z tym, że wśród uczestników projektu nie ma osób z dysfunkcją narządu słuchu, spacer dla osób niesłyszących i niedosłyszących nie odbył się. Pozostałe spacery zostały przeprowadzone przez badaczy z Federacji MAZOWIA. Zbieranie danych polegało na przygotowaniu dokumentacji fotograficznej zastanych barier oraz na sporządzeniu notatek opierających się na spostrzeżeniach uczestników spacerów. Pierwszy ze spacerów został zorganizowany przy udziale osób z dysfunkcją narządu wzroku, były to dwie członkinie Polskiego Związku Niewidomych Koła w Sochaczewie. Badanie odbyło się 9 października 2012 roku w: Starostwie Powiatowym, Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie, Powiatowym Urzędzie Pracy, Urzędzie Skarbowym, Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej, Urzędzie Miasta oraz Urzędzie Gminy wraz z Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej. Spacery drugi i trzeci były poświęcone zebraniu informacji na temat dostępności infrastruktury i usług publicznych w urzędach z punktu widzenia osób z dysfunkcją narządu ruchu. W sumie w obu tych spacerach, poza badaczami, uczestniczyły 4 osoby. W pierwszym z nich wzięła udział osoba poruszająca się na wózku, towarzyszył jej opiekun. Badanie dotyczyło Starostwa Powiatowego, Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie oraz Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej i odbyło się 11 października b.r. Drugi spacer miał miejsce 12 października, wzięły w nim udział dwie osoby, w tym jedna poruszająca się na wózku oraz jej opiekun. Tego dnia udało nam się zbadać trzy instytucje: Urząd Miasta, Urząd Skarbowy i Powiatowy Urząd Pracy. Uczestnicy spacerów pełnili rolę ekspertów w dziedzinie dostępności. Zwracali uwagę na ewentualne utrudnienia lub udogodnienia. Zadaniem badacza było wykonanie dokumentacji fotograficznej spaceru oraz spisanie spostrzeżeń uczestników spacerów. Uczestnicy spaceru za każdym razem przed podjęciem działania byli informowani o celach badania i jego przebiegu. Dla zachowania zasady jawności instytucje, które zostały poddane badaniu, były poinformowane o wizytach badawczych. Jednocześnie zwracaliśmy się do kierownictwa urzędów z prośbą o nieprzerywanie normalnego działania urzędu i o nieudzielanie nam nadzwyczajnej pomocy. Następnym elementem diagnozy było spotkanie zorganizowane 29 października 2012 roku w bibliotece Szkoły Podstawowej nr 4 z Oddziałami Integracyjnymi im. Janusza Korczaka. Do udziału w spotkaniu zaproszeni zostali urzędnicy oraz przedstawiciele strony społecznej, w tym osoby z niepełnosprawnością. W trakcie spotkania prezentowaliśmy wyniki spacerów badawczych wraz z ich dokumentacją fotograficzną, uzupełnialiśmy dane, dotyczące np. dostępności stron internetowych czy dostosowań urzędów do potrzeb osób z dysfunkcją narządu słuchu. Pytaliśmy także, co zdaniem uczestników oznacza określenie dobrze działający urząd. Każdy z obecnych miał prawo głosu, a spotkanie diagnostyczne miało również na celu umożliwienie lokalnym 4

urzędnikom wypowiedzenie się na temat dostosowania ich urzędu. W ten sposób uzyskaliśmy wiedzę na temat stanu dostosowania sochaczewskich instytucji. W spotkaniu wzięło udział 8 przedstawicieli lokalnych urzędów. Oczywiście w przypadku badania jakościowego, bo taką metodologię zastosowaliśmy podczas zbierania materiału empirycznego, należy się liczyć z brakiem możliwości uogólnienia danych. Ponieważ skupiliśmy się na instytucjach w konkretnym mieście na Mazowszu, wyniki badań nie mają prostego przełożenia na inne miejsca na terenie województwa mazowieckiego lub kraju. Warto jednak dodać, że badania zostały przeprowadzone bardzo szczegółowo, a dzięki spotkaniu diagnostycznemu kluczowe wnioski zostały dodatkowo pogłębione, więc nie ma wątpliwości co do rzetelności badań w lokalnym i tematycznym kontekście. Trzymając się wymogów dotyczących przeprowadzania konsultacji społecznych, którym zresztą zebrana wiedza służy, możemy stwierdzić, iż umożliwiliśmy wszystkim stronom przestawienie swojego stanowiska, przez co staraliśmy się zachować równowagę między punktem widzenia strony społecznej a przedstawicielami urzędów. 5

2. Dostępność infrastruktury publicznej wyniki badania (Eliza Gryszko, Piotr Teisseyre) Zebrane dane empiryczne pozwoliły nam opisać sochaczewskie urzędy pod kątem ich dostępności dla osób z niepełnosprawnością. Poniższe opisy urzędów zawierają informacje dotyczące kwestii komunikacyjnych i architektonicznych z rozróżnieniem na otoczenie budynku urzędu, wejście do niego oraz jego wnętrze, opisujemy również sposób informowania klientów, o ile udało się to sprawdzić. Ponadto zdiagnozowane bariery dzielimy według typu niepełnosprawności, z którym wiążą się w szczególny sposób. Poniżej przedstawiamy wyniki diagnozy dla siedmiu sochaczewskich instytucji: Urzędu Miasta, Starostwa Powiatowego, Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie, Powiatowego Urzędu Pracy, Urzędu Skarbowego, Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej oraz Urzędu Gminy wraz z Gminnym Ośrodkiem Pomocy Społecznej. Wraz z wynikami badań przedstawione zostaną propozycje przeciwdziałania barierom sugerowane przez zespół projektu URZĄDzamy RAZEM. 2.1 Urząd Miasta Siedziba władz miasta mieści się przy ul. 1 Maja 16. 1. Otoczenie urzędu Urząd Miasta Sochaczew zadbał o klientów niepełnosprawnych ruchowo, którzy do urzędu dojeżdżają samochodami. Odpowiednio szerokie, oznaczone znakiem pionowym i poziomym miejsca parkingowe znajdują się tuż przed frontem budynku. Klienci urzędu mają do dyspozycji trzy miejsca przeznaczone dla osób z niepełnosprawnością. Przemieszczanie się między parkingiem a urzędem utrudnia brak obniżonego krawężnika i brak przejścia przez najkrótszy ciąg komunikacyjny. Co prawda nieco dalej jest przejście dla pieszych, ale zaakceptowanie najkrótszej drogi wybieranej przez osoby przechodzące z parkingu z pewnością wpłynęłoby na komfort korzystania z parkingu. 2. Wejście do budynku Podjazd prowadzący do głównego wejścia jest prawidłowo zbudowany, zadbano o odpowiednio łagodne nachylenie oraz zapewniono dużą przestrzeń przy drzwiach wejściowych, tak aby móc swobodnie manewrować wózkiem, np. podczas otwierania drzwi. Jeśli chodzi o same drzwi, to są one niezbyt poręczne, sprawiają umiarkowany problem podczas otwierania. 6

Dla osób z dysfunkcją narządu wzroku problem stanowią półokrągłe schody. Ich pokonanie ułatwiają trzy poręcze, choć są nieco za krótkie. Powierzchnia schodów jest jednolita, z perspektywy osób niedowidzących zlewa się z kolorystyką elewacji budynku. Brakuje kontrastów na stopniach i na powierzchni przed wejściem, zwłaszcza na krawędzi przed schodami. Dobrym rozwiązaniem było umieszczenie wycieraczek tak, aby nie wystawały ponad powierzchnię posadzki. 3. Informacja Drzwi prowadzące do budynku zawierają informację o godzinach otwarcia urzędu. Główna tablica informacyjna, widoczna zaraz po wejściu do budynku, jest duża i czytelna. W holu budynku znajduje się punkt informacyjny, w którym osoba z dysfunkcjami może uzyskać potrzebne informacje, problem stanowi jednak umieszczona zbyt wysoko lada (na wysokości twarzy osoby siedzącej na wózku), co nieco utrudnia komunikację lub zmusza urzędnika do opuszczenia miejsca pracy. Uwagę zwraca też wyraźne oznaczenie drogi do windy za pomocą strzałek naklejonych na filarach. 7

W holu znajduje się także kiosk informacyjny z ofertami pracy PUP. W tym przypadku możemy wskazać, iż urządzenie należy wyposażyć w ruchomą głowicę, ponieważ jest ono niedostosowane do osób korzystających z niego w pozycji siedzącej. Światło odbijające się od ekranu sprawia, że przedstawione na nim informacje są nieczytelne. Tablica informująca o działaniu Urzędu Stanu Cywilnego jest umieszczona za wysoko, a zastosowana czcionka jest zbyt mała. Na klatce schodowej przy wejściach na poszczególne piętra budynku zawieszono tablice, informujące, jakie sprawy można załatwić na danym poziomie. Tablica na pierwszym piętrze ma zbyt małą czcionkę i wisi za wysoko. Z kolei tablice informacyjne przy drzwiach na pierwszym wiszą za wysoko, ale są dobrze oświetlone. Jeszcze wyżej wiszą tabliczki przy drzwiach na drugim piętrze, które na razie nie zostało wyremontowane. Czcionka na tych tabliczkach jest bardzo mała. Na piętrach budynku tabliczki informacyjne przy pokojach są umieszczone zbyt wysoko a czcionka napisów jest zbyt mała, aby bez wysiłku mogła je przeczytać osoba niska lub siedząca na wózku. Problem jest szczególnie wyraźny w przypadku tabliczek na II piętrze urzędu. Ogólna tablica ogłoszeniowa, znajdująca się na tym samym piętrze, także była zawieszona za wysoko, co utrudniało dostęp do zawartych na niej informacji. Podobny problem napotkaliśmy na I piętrze budynku, gdzie również tablica informacyjna zawieszona naprzeciw windy była umieszczona zbyt wysoko. Przeprowadzając badania wewnątrz budynku Urzędu Miasta, nie zauważyliśmy żadnych przekazów informacyjnych skierowanych do osób niesłyszących. Brakuje także informacji o tym, jak obsługiwane są osoby z tym typem niepełnosprawności. 8

4. Przestrzeń wewnątrz budynku W holu budynku ustawiono różnego rodzaju meble, np. stoliki, które są dostępne dla osoby poruszającej się na wózku wystarczy wysunąć niezbyt ciężkie krzesło i można wjechać pod krawędź stolika, a następnie z niego skorzystać, aby np. wypełnić jakiś wniosek. Urząd jest wyposażony w nowoczesną windę, w której panel sterujący umieszczony jest na wysokości odpowiedniej z punktu widzenia osoby poruszającej się na wózku. Panel jest dodatkowo oznaczony cyframi w języku brajla. Jednak jeśli osoba z dysfunkcją narządu wzroku chciałaby skorzystać ze schodów, a nie z windy, dużym problemem będą dla niej nieoznaczone i nieskontrastowane stopnie. Częściowo może tutaj pomóc stara, ale dobrze wymodelowana poręcz. Pierwsze piętro budynku nie przysporzyło zbyt wielu problemów osobom biorącym udział w spacerze. Korytarz i drzwi są szerokie, nie stanowią więc przeszkody dla osób poruszających się na wózku. Trudność mogą z kolei sprawić ciężkie, szklane drzwi, które dzielą główny korytarz i przejście do windy. Ten element jest bardzo uciążliwy dla osoby, która otwiera drzwi, pozostając w pozycji siedzącej. Drugie piętro urzędu również posiada szeroki korytarz, który nie jest zastawiony i umożliwia swobodne poruszanie się. Problem stanowi przejście między skrzydłami budynku, a ściślej dwuskrzydłowe drzwi prowadzące na klatkę schodową, gdyż otwarta była tylko jedna ich część. W rezultacie przejście jest na tyle wąskie, że osoba poruszająca się na wózku bez pomocy mogłaby się zaklinować lub w ogóle nie podjęłaby próby przejechania. Drugie skrzydło drzwi wydaje się być w złym stanie technicznym, dlatego nie podjęto próby jego otwarcia. Dodatkowym utrudnieniem jest próg w opisywanych wyżej drzwiach. Blat kasy znajdującej się na korytarzu umieszczony jest za wysoko osobą siedząca na wózku nie może położyć na nim rąk, ani też po coś sięgnąć. Z kolei pod blatem stolika stojącego naprzeciwko kasy zamontowane są listwy, które uniemożliwiają osobie siedzącej na wózku dogodne podjechanie do stolika. 5. Toaleta Toaleta na I piętrze jest w pełni dostosowana do potrzeb osób z dysfunkcjami, a zatem jej powierzchnia ma odpowiedni metraż, wszystkie elementy są umieszczone na odpowiedniej wysokości. Z kolei toaleta na II piętrze jest zupełnie niedostosowana, osoba poruszająca się na wózku nie ma nawet możliwości, żeby do niej wjechać. 9

2.2 Powiatowy Urząd Pracy Instytucja mieści się przy ul. Kusocińskiego 11. 1. Otoczenie urzędu Poruszanie się wokół urzędu nie sprawiło uczestnikom spacerów większych problemów. Nie ma tam przeszkód, które stanowiłyby znaczne utrudnienie dla osoby poruszającej się na wózku. 2. Wejście do budynku Do środka urzędu prowadzi krótki, ale łagodnie nachylony podjazd. Osoba poruszająca się na wózku nie miała problemów ze skorzystaniem z niego i sprawnie dostała się do środka. Duże ułatwienie stanowią też lekkie drzwi wejściowe. 10

3. Informacja Tabliczki informacyjne i gabloty z ogłoszeniami wiszące w przedsionku urzędu powinny być zawieszone niżej, ponadto wskazane byłoby użycie większej czcionki, ponieważ dla osoby czytającej z pozycji siedzącej, jak również dla kogoś z dysfunkcją narządu wzroku taki przekaz jest nieczytelny. Dodatkowym utrudnieniem jest szkło odbijające światło, co jeszcze bardziej utrudnia czytanie osobom niedowidzącym. Dobrze dobrano natomiast kolorystykę: czarna czcionka na białym tle lub biała czcionka na zielonym tle. W razie wątpliwości wynikających z braku informacji pisemnej można się zwrócić do punktu informacyjnego, który znajduje się tuż przy wejściu do urzędu, w przedsionku. Okienko jest na tyle nisko, że osoba poruszająca się na wózku ma je na poziomie wzroku. Naprzeciwko, po lewej stronie od wejścia wisi ekran typu LCD, na którym wyświetlane są informacje białą czcionką na zielonym tle dobór kolorów jest dobry z punktu widzenia osób niedowidzących. Nieczytelne są także tabliczki informacyjne znajdujące się przy pokojach wiszą za wysoko, a informacje na nich zawarte są zapisane zbyt drobną czcionką. Urząd jest wyposażony w infomat, który znajduje się na I piętrze. Podobnie jak w przypadku takiego samego sprzętu w innych urzędach informacje znajdujące się na ekranie są nieczytelne dla osoby, która korzysta z urządzenia w pozycji siedzącej, ponieważ ekran odbija światło i nie ma możliwości zmiany kąta jego nachylenia. Warto zaznaczyć, że pracownicy urzędu udzielają wyczerpujących informacji, mieliśmy okazję to sprawdzić. Jedna z urzędniczek rzetelnie odpowiadała na pytania uczestniczki spaceru, która była usatysfakcjonowana uzyskanymi informacjami. Analizując przekazy informacyjne wewnątrz urzędu, nie zauważyliśmy komunikatów skierowanych do osób niesłyszących. 4. Przestrzeń wewnątrz budynku Na parterze budynku, tuż za przedsionkiem znajduje się stanowisko komputerowe, które dostosowane jest do potrzeb osoby poruszającej się na wózku stolik przy komputerze nie zawiera żadnych dodatkowych elementów, które uniemożliwiałyby podjechanie bliżej. Komputery nie są przystosowane do potrzeb osób niewidzących. Przydałaby się choćby nakładka brajlowa na klawiaturę. 11

Inaczej jest w przypadku stanowiska znajdującego się na I piętrze, tam komputer umieszczono na biurku, które ma wbudowane elementy, całkowicie uniemożliwiające bliższe podjechanie. Korytarze w budynku są szerokie, więc poruszanie się po nich na wózku nie sprawia większych problemów. Klienci obsługiwani są w pokojach na parterze i pierwszym piętrze. Wzdłuż korytarzy biegną poręcze. Na pierwszym piętrze brakuje poręczy w pobliżu sali konferencyjnej. Krzesełka na parterze stoją po obu stronach korytarzy, co stanowi utrudnienie dla osób niewidzących i niedowidzących. Mając na względzie potrzeby tych osób, należałoby zadbać o to, aby jedna ściana była niezastawiona i ułatwiała im poruszanie się. Przeszkodę mogą stanowić schody, które nie są oznakowane pod kątem potrzeb osób z dysfunkcją wzroku. W przypadku poruszających się na wózku problem rozwiązuje przeznaczona dla tych osób winda. Wadą tego urządzenia jest jego awaryjność. Nawet w trakcie naszego spaceru doszło do awarii na chwilę zablokowaliśmy się w windzie. Jak się dowiedzieliśmy, nie był to pierwszy taki przypadek, toteż postulujemy, aby kierownictwo urzędu zadbało o stan techniczny urządzenia. 5. Toaleta Największy problem stanowi brak stosownych oznaczeń. Brakuje informacji na temat przeznaczenia pomieszczenia oraz dostępności klucza. Jest aż pięcioro drzwi oznaczonych jako toaleta. W czasie spaceru 9.10.2012 wszystkie z nich były zamknięte. Nikt z pracowników urzędu nie zainteresował się, gdy uczestnicy spaceru bezskutecznie próbowali dostać się do toalety i naciskali na klamki. Na pierwszym piętrze znajdują się inne drzwi do toalety. Niestety także zamknięte w trakcie spaceru 9.10.2012. Uczestnikom spaceru w dn. 10.10.2012 udało się dostać do jednej z toalet, która w ich ocenie toaleta jest całkiem dobrze dostosowana do potrzeb osób z dysfunkcją ruchu. W opisywanym pomieszczeniu brakuje jedynie lustra. 12

2.3 Urząd Skarbowy Siedziba Urzędu Skarbowego znajduje się przy ul. Władysława Grabskiego 4. 1. Otoczenie budynku Otoczenie urzędu jest niedostosowane ze względu na zbyt małą ilość wolnego miejsca wokół budynku. Podczas badania mieliśmy kłopot, aby przejechać od podjazdu do przejścia dla pieszych, utrudniał to zaparkowany samochód dostawczy. Podjazd powinien być wybudowany od strony przejścia dla pieszych ułatwiłoby to dostęp do wejścia. 2. Wejście do budynku Aby podejść pod drzwi wejściowe, trzeba pokonać dwa stopnie. Są nieoznakowane, brakuje poręczy. Do drzwi wejściowych prowadzi również podjazd, który jest za krótki i nieco zbyt stromy, aby mogła sobie z nim poradzić osoba poruszająca się na wózku potrzebna jest asekuracja i pomoc opiekuna. Podobnie przy drzwiach wejściowych jest za mało miejsca, by swobodnie manewrować wózkiem, np. podczas otwierania tychże drzwi. Górna połowa drzwi jest szklana, dół pomalowany jest na biało, dzięki czemu osoby niedowidzące mogą wcześniej dostrzec przeszkodę. 3. Informacja Główna tablica informacyjna wisząca w przedsionku została określona jako nieczytelna. Jest przeładowana informacjami, ponadto znajduje się za wysoko, a w miejscu, w którym wisi, panuje półmrok. Stanowi to utrudnienie zarówno dla osób poruszających się na wózku, jak i dla osób z dysfunkcją narządu wzroku. W pobliżu wejścia nie ma informacji skierowanej do osób poruszających się na wózku, dotyczącej tego, jak mogą dostać się do środka lub jak mogą być obsłużone, jeżeli wejście do środka jest niemożliwe. Urząd dysponuje urządzeniem, dzięki któremu wózkowicz może się dostać do wnętrza urzędu, jednak nie ma na ten temat żadnych informacji. Wiemy, że w okolicy wejścia do urzędu jest zamontowany dzwonek, który mógłby być wykorzystywany 13

do sygnalizowania potrzeby pomocy przez osoby z dysfunkcją narządu ruchu, jednak jest to niemożliwe, gdyż dzwonek został umieszczony zbyt wysoko. Brakuje także komunikatów dotyczących obsługi osób niesłyszących, które m.in. informowałyby, jak te osoby mogą być obsłużone i do kogo powinny się zgłosić, aby załatwić sprawy urzędowe. 4. Przestrzeń wewnątrz budynku Już w przedsionku natrafiamy na schody, które choć są dobrze oznakowane dla niedowidzących stanowią barierę dla osób poruszających się na wózku. Kierownictwo urzędu rozwiązało ten problem poprzez zakup schodołazu (urządzenia, do którego można przymocować wózek, a następnie wnieść go po schodach). Jest to bardzo dobre rozwiązanie, kiedy nie są możliwe ingerencję w strukturę budynku, czyli np. wstawienie windy czy podnośnika lub zrobienie podjazdu. Chwaląc ten zakup, postulujemy częstsze sprawdzanie stanu technicznego urządzenia. Lada przy punkcie obsługi interesanta jest umieszczona za wysoko dla osoby siedzącej na wózku, natomiast stoliki znajdujące się w tym samym pomieszczeniu są dostępne, da się pod nie podjechać. Główna sala obsługi klienta znajduje się na I piętrze, jest to pomieszczenie małe, dość ciemne. Lada znajdująca przy stanowiskach jest z pewnością za wysoka dla osoby poruszającej się na wózku, lecz małe są szanse, że taka osoba tam dotrze. Taki interesant zostanie raczej obsłużony na dole urzędnicy w takich przypadkach schodzą do klienta. Ponadto wzdłuż lady, przy której obsługiwani są klienci, w odległości ok. 1 m umieszczono żółty pasek. Jest to sygnał dla osób niedowidzących, informujący o bliskiej przeszkodzie. Na szklanych drzwiach wejściowych do sali obsługi klienta wiszą plakaty. To dobre rozwiązanie, które uwzględnia potrzeby osób niedowidzących. Tabliczki z imionami i nazwiskami osób odpowiedzialnych za obsługę klientów są umieszczone za wysoko. 14

Schody na pierwsze i drugie piętro są strome i pozbawione taśm kontrastujących, przez co ich szara powierzchnia się zlewa. Brakuje poręczy po zewnętrznej stronie. Poręcze po wewnętrznej stronie zaczynają się za daleko. Na półpiętrze kończą się, co mogłoby sygnalizować kolejne piętro. 5. Toaleta Na pierwszym piętrze urzędu znajduje się toaleta dla interesantów, jest ona prawie w pełni dostosowana do potrzeb osób z trudnościami w poruszaniu się. Nieprawidłowości można wskazać w odniesieniu do zbyt wysoko umieszczonego włącznika światła, lustra i podajnika ręczników. Toaleta nie jest niestety oznakowana jako dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych, co niweczy nieco wysiłek włożony w jej poprawne urządzenie. 15

2.4 Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie PCPR mieści się przy ul. Piłsudskiego i sąsiaduje z budynkiem Starostwa Powiatowego. 1. Otoczenie urzędu Przed PCPR i Starostwem Powiatowym klienci mają do dyspozycji duży parking. Są także dwie koperty miejsca dla osób niepełnosprawnych, odpowiednio szerokie. Niestety w trakcie spaceru badawczego w dn. 11.10.2012 jedno z nich było zajęte przez pojazd bez znaczka uprawniającego do zatrzymywania się w tym miejscu. Przed urzędem znajduje się ławka i kosz na śmieci. Chodnik jest wystarczająco szeroki, aby przejechać wózkiem inwalidzkim czy dziecięcym. Nie pomyślano jednak o odpowiedniej liczbie podjazdów na chodnik. 2. Wejście do budynku Schody prowadzące do PCPR wyłożone są jasnymi płytkami. Ciemny pasek antypoślizgowy prowadzący wzdłuż ich powierzchni stanowi dobry element kontrastowy. Brakuje jednak elementów wypukłych, które informowałyby o początku schodów, oraz barierek po bokach. Pod drzwi można także dostać się podjazdem. Osoba na wózku pokona go bez kłopotu kąt nachylenia jest dobry. Trudność sprawia natomiast próg znajdujący się między chodnikiem a podjazdem, jest on zbyt wysoki, aby osoba na wózku mogła go pokonać sama, bez pomocy silnego asystenta. Po obu stronach podjazdu są poręcze. 16

Wchodząc do budynku, trzeba otworzyć podwójne drzwi. Są dość ciężkie i może nie poradzić sobie z nimi osoba poruszająca się na wózku. Szerokość drzwi jest zadowalająca. Między pierwszymi i drugimi drzwiami znajduje się niewielki przedsionek z wycieraczką. Drzwi są dobrze dostosowane do potrzeb osób niedowidzących. Na ich szklanej powierzchni naklejonych jest dużo ulotek i plakatów. Dodatkowe ułatwienie stanowi niebieska, błyszcząca rama, umieszczona wokół drzwi i przecinająca je w poprzek dzięki niej osoby słabo widzące wiedzą, że przed nimi znajduje się przeszkoda. Z kolei duży uchwyt w czarnym kolorze dobrze odróżnia się od niebieskiej ramy. Wykonawcy zadbali, aby wycieraczki przy drzwiach wejściowych nie wystawały ponad powierzchnię posadzki i nie ślizgały się. 3. Informacja Po wejściu wchodzimy do niewielkiego, podłużnego holu, z którego odchodzą dwa korytarze (w prawo i w lewo). Po prawej stronie holu znajduje się portiernia. Okienko jest umieszczone nisko osoba na wózku bez kłopotu porozumie się z ochroniarzem. Po prawej umieszczono tablicę informacyjną Starostwa Powiatowego. Litery są nieco za małe, przez co osoby słabo widzące mogą mieć problem z ich odczytaniem. Informacja dotyczy także godzin pracy urzędu warto odnotować, że nie można jej znaleźć w najbardziej typowym miejscu, tj. na drzwiach wejściowych. W pobliżu tablicy ustawiono stół, na którym wyłożone są gazety. Osoba na wózku może bez problemu pod niego podjechać. W innym miejscu, na wprost od wejścia, znajduje się tablica informacyjna PCPR. Dobór kolorów czarna czcionka na zielonym lub białym tle jest bardzo korzystny z punktu widzenia osób niedowidzących. Przy drzwiach do pokojów, jednak nie przy wszystkich, wiszą niewielkie tabliczki informacyjne. Umieszczono je na wysokości ok. 175 cm zbyt wysoko dla osób poruszających się na wózku. Czcionka jest bardzo mała, nie zadbano o wypukłe litery, które mogłaby odczytać osoba niewidoma. Na stołach ustawionych w korytarzu wyłożono wzory dokumentów. Bałagan i duża ilość nagromadzonych tam przypadkowych papierów sprawia, że trudno się zorientować, co się do czego odnosi. Ponadto niektóre informacje, wydrukowane na kartkach A4 niedużą czcionką, umieszczone są wysoko na czterech tablicach korkowych i przez to są niedostępne dla osób słabo widzących lub poruszających się na wózkach. 17

Naprzeciw wejścia do urzędu znajduje się pokój nr 9, w którym obsługiwane są osoby niepełnosprawne, o czym informuje czarny napis na pomarańczowym tle. Dobór kolorów może ucieszyć osoby niedowidzące. Odczytanie informacji utrudnia plastikowa folia ochronna, która odbija światło. Przeprowadzając badania, nie zauważyliśmy żadnych przekazów informacyjnych skierowanych do osób niesłyszących. Brakuje także informacji o tym, jak obsługiwane są osoby z taką niepełnosprawnością. 4. Przestrzeń wewnątrz budynku Sprawy urzędowe załatwia się w pokojach, do których wchodzi się z podłużnego korytarza, wystarczająco szerokiego, aby przejechać wózkiem, nawet jeśli jest to szerszy wózek elektryczny. Drzwi do pokojów także są wystarczająco szerokie. Po obu stronach korytarza zamontowane są wygodne listwy, które prowadzić mogą osobę niewidomą poruszającą się bez przewodnika. Krzesła ustawione są tylko po jednej stronie, wolna ściana jest dobrym punktem odniesienia dla osoby niewidomej. Ściany i podłogi są w jednakowym kolorze, przez co zlewają się ze sobą i powstaje wrażenie jednolitej powierzchni. Z parteru można się dostać na pierwsze piętro, należące do Starostwa Powiatowego. Schody są niestety źle zaprojektowane. Początek poręczy jest umieszczony za daleko i nie sygnalizuje początku schodów. Na półpiętrze poręcz zakręca i dobrze wskazuje koniec schodów. Przed schodami leży wycieraczka w kontrastowym kolorze, która pomaga zauważyć, gdzie zaczynają się stopnie. Na pierwszym piętrze tabliczki przy pokojach umieszczone są niżej niż na parterze, ale wciąż za wysoko. Kolorystyka korytarza brązowa wykładzina i białe ściany będzie ułatwiać poruszanie się osobom niedowidzącym. Brakuje jednak poręczy. Z korytarza na pierwszym piętrze można zejść drugą klatką schodową. W czasie spaceru badawczego okazało się, że nie mogą z niej korzystać klienci urzędu brakuje jakiejkolwiek informacji na ten temat. Na parterze PCPR jest przejście do Wydziału Komunikacji Starostwa Powiatowego, jednak przeczy temu informacja umieszczona na drzwiach. W związku z tym do Starostwa Powiatowego można się dostać tylko wychodząc z budynku i idąc naokoło. Jest to złe rozwiązanie również dlatego, że jest to jedyne przejście do toalety dostępnej dla osób niepełnosprawnych, znajdującej się już na terenie Starostwa Powiatowego. Nie można do niej dotrzeć na wózku od wejścia do Starostwa Powiatowego z powodu trzech schodów. Na drugim piętrze znajduje się Starostwo Powiatowe, nie można się tam jednak dostać windą. 5. Toaleta Na terenie PCPR nie ma toalety, ani informacji, gdzie można ją znaleźć. 18

2.5 Starostwo Powiatowe Wydział Komunikacji Starostwo Powiatowe mieści się przy ul. Piłsudskiego i sąsiaduje z budynkiem PCPR. 1. Otoczenie urzędu Patrz opis przy PCPR. 2. Wejście do budynku Do wejścia prowadzą zaokrąglone schody. Nie są skontrastowane, brakuje także ścieżki dotykowej. Ich pokonanie ułatwiają poręcze. Jedna z nich umieszczona jest na środku schodów, w miejscu, gdzie schody są najbardziej zaokrąglone i najtrudniejsze do pokonania dla osoby niepełnosprawnej. Podobnie jak w budynku obok, tj. w PCPR, przed podjazdem do Starostwa Powiatowego znajduje się próg. Podjazd jest na tyle długi, że w połowie konieczne jest wypłaszczenie. Projektanci pomyśleli o tym rozwiązaniu. Drzwi rozsuwają się na fotokomórkę, która obejmuje swym zasięgiem także osoby niskiego wzrostu lub poruszające się na wózkach. Drzwi o kontrastowych, niebieskich ramach łatwo zauważą osoby niedowidzące. Na szybie naklejone są ponadto kolorowe plakaty. Na zewnątrz budynku, po lewej stronie drzwi, wiszą czerwone tablice urzędowe, które nie są najlepiej widoczne dla osoby stojącej na dole schodów. Na drzwiach umieszczona jest tablica informująca o godzinach obsługi klientów. 3. Informacja Klienci korzystają z sytemu numerów kolejkowych, które należy pobrać przed podejściem do okienka. Numery, które wzywane są do okienek, wyświetlają się na tablicach. Pomyślano również o informacji głosowej. Kiosk z numerami jest nieco za wysoki. W sali obsługi klienta umieszczono ekran LCD, na którym wyświetlane są informacje. Czcionka jest bardzo mała. Przeprowadzając badania, nie zauważyliśmy żadnych przekazów informacyjnych, skierowanych do osób niesłyszących. Brakuje także informacji o tym, jak obsługiwane są osoby z taką niepełnosprawnością. 19

4. Przestrzeń wewnątrz budynku Po wejściu do budynku wchodzi się do przestrzennej, półokrągłej sali obsługi klienta, którą wyróżnia dobre oświetlenie i nowoczesny wygląd. Wewnątrz sali znajdują się okienka, oddzielone od pozostałej przestrzeni sali szklaną przegrodą. Szerokie przejścia gwarantują, że osoba na wózku podejdzie do okienka bez problemu. Okienka są dość wysokie, jednak nie na tyle, by osoba na wózku czuła się niekomfortowo. Lada sięga na wysokość barku osoby siedzącej na wózku. Pod oknami stoją stoły, można do nich podjechać wózkiem. Na terenie urzędu czuć było dym papierosowy. Na prawo od wejścia na salę znajdują się trzy stopnie prowadzące w dół, nieskontrastowane, ale wyposażone w poręcze po obu stronach. Na dole znajduje się kasa oraz toaleta oznaczona jako dostępna dla osób niepełnosprawnych. Jednakże osoba na wózku nie ma szans dostać się tam najkrótszą droga prowadzącą z sali obsługi klienta. Jedyna droga dojścia wiedzie na około trzeba wyjść z budynku Wydziału Komunikacji Starostwa Powiatowego, przejść kilkadziesiąt metrów, wejść do budynku PCPR i łamiąc zakaz przejść z PCPR do Starostwa Powiatowego. Próg w korytarzu oznaczono taśmą kontrastującą, której próżno szukać w innych częściach budynku. 20

5. Toaleta Toaleta obok kasy, oznaczona jako dostępna dla osób niepełnosprawnych, nie spełnia podstawowych wymagań jest zbyt ciasna. Przestrzeń manewrowa między umywalką a muszlą ustępową jest bardzo mała. Pod umywalkę można wprawdzie podjechać na wózku, ale dozownik z mydłem jest umieszczony za daleko. Niepotrzebnie zamontowano drugą barierkę przy umywalce. Ręczniki do wycierania rąk leżą na grzejniku, ok. 1,8 m nad ziemią. Toaleta jest więc tylko teoretycznie dostosowana. Co ciekawe, na terenie Wydziału Komunikacji Starostwa Powiatowego, po prawej stronie w głębi sali obsługi klienta znajduje się toaleta relatywnie dobrze dostosowana do potrzeb osób niepełnosprawnych ruchowo. Negatywnie trzeba ocenić umieszczenie dozownika mydła zbyt daleko dla osoby siedzącej na wózku. Barierka chodzi zbyt ciężko. Lustro jest na dobrej wysokości. Złym pomysłem jest umieszczenie papieru toaletowego z tyłu, barierę stanowi także zbyt wysoko umieszczony włącznik światła. Główny problem polega jednak na tym, że brak jakiejkolwiek informacji o tej toalecie na drzwiach wisi tabliczka z numerem 10. 2.6 Urząd Gminy i Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Urząd mieści się przy ul. Warszawskiej 115. GOPS zajmuje pomieszczenia na parterze w jednym skrzydle budynku. 1. Otoczenie urzędu Na wstępie warto podkreślić, że budynek mieści się na obrzeżach miasta. Nie można do niego dojechać komunikacją miejską. Urząd znajduje się przy drodze wylotowej z miasta, przy której nie ma chodnika. Dla osób nieposiadających samochodu wizyta w urzędzie stanowi duży problem. Zmotoryzowani nie będą narzekać czeka na nich duży parking przed samym wejściem. Rowerzyści nie będą zachwyceni stojakami, gdyż trudno przypiąć do nich rower. Może i są estetyczne, ale z pewnością nie uwzględniają potrzeb rowerzystów. 2. Wejście do budynku Aby podejść do wejścia, należy pokonać półokrągłe, nieskontrastowane schody jedyny kontrast stanowi czarna wycieraczka wyróżniająca się na tle jasnej posadzki. Poręcz zaczyna się za późno. Szyba drzwi jest bardzo lustrzana. Ramy drzwi w złotym kolorze zlewają się z szybą o podobnej barwie. Kolejne drzwi prowadzące do urzędu są już właściwie skontrastowane umieszczono na nich kolorowe plakaty. 3. Informacja Z zewnątrz budynek urzędu jest dobrze oznaczony. Przy wejściu znajduje się czerwona tabliczka, a ponad wejściem duży napis. Przy schodach prowadzących do wejścia znajduje się gablota z informacjami. Na drzwiach wejściowych brakuje podstawowej informacji, w jakich dniach i godzinach przyjmowani są klienci. W przedsionku między jedną i drugą parą drzwi wejściowych znajduje się stanowisko ochroniarza, który w razie potrzeby udziela informacji. Wewnątrz budynku, na lewo od wejścia, umieszczona jest tablica informacyjna urzędu. Jest dobrze skontrastowana czarna czcionka na białym tle oraz złote napisy na ciemnozielonym tle. Dobór barw był chwalony przez przedstawicielki PZN w czasie spaceru badawczego 9.10.2012. W pobliżu tablicy stoi stół, który nie utrudnia dostępu do tablicy i jest rozwiązaniem bardzo dobrze ocenianym przez uczestników spaceru badawczego. 21

Przy drzwiach do pokojów wiszą tabliczki informacyjne. Są matowe i w związku z tym nie odbijają światła. Dobór kolorów jest dobry z punktu widzenia osób niedowidzących czarna czcionka na białym tle lub złota na ciemnozielonym. Tabliczki są umieszczone na dobrej wysokości bez problemu odczyta je zarówno osoba stojąca, jak i siedząca na wózku. Prowadząc badania, nie zauważyliśmy żadnych przekazów informacyjnych, skierowanych do osób niesłyszących. Brakuje także informacji o tym, jak obsługiwane są osoby z taką niepełnosprawnością. 4. Przestrzeń wewnątrz budynku Wewnątrz budynku ustawiono wiele donic z roślinami. Niestety estetyka urzędu nie zawsze idzie w parze z użytecznością. Roślina stojąca w holu wejściowym zasłania wejście na schody. Choć dla osoby sprawnej nie stanowi to jakiejkolwiek przeszkody, osoby niedowidzące i niewidzące będą miały problem z poruszaniem się w takiej przestrzeni. Na pierwszym piętrze donice z roślinami utrudniają dojście do windy. Na piętra budynku można się dostać windą lub schodami. Pokonanie schodów ułatwiają poręcze umieszczone po obu stronach. Kolumny zasłaniają poręcz. Poręcz powinna zaczynać się przed kolumną. Zielona posadzka na schodach dobrze odróżnia się od beżowego koloru podłogi na poszczególnych piętrach i półpiętrach. Każdy stopień ma podłużne wyżłobienia, które są bardzo dobrym rozwiązaniem dla osób niewidomych. Na przestronnych korytarzach brakuje poręczy, które ułatwiałyby poruszanie się osobom niewidomym. Niektóre poręcze na piętrze budynku i przy schodach zastawione są przez rośliny. Na piętrze, przed pokojem wójta stoją tylko dwa krzesełka; zważywszy na ustawiające się tam kolejki, jest to stanowczo za mało. 5. Toaleta Toalety dla kobiet, mężczyzn i osób niepełnosprawnych znajdują się w korytarzu po prawej stronie od wejścia oraz na pozostałych piętrach. W trakcie spacer badawczego nie sprawdziliśmy dostępności toalet w Urzędzie Gminy. 2.7 Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Urząd mieści się przy al. 600-lecia 90. 1. Otoczeniu urzędu MOPS znajduje się stosunkowo daleko od centrum. W pobliżu znajdują się przystanki komunikacji miejskiej. Przy okazji spaceru badawczego dowiedzieliśmy się jednak, jak niedostępna dla osób poruszających się na wózkach jest komunikacja miejska w Sochaczewie. Przejazd kilku przystanków z dworca PKP do MOPS okazał się nie lada wyzwaniem. Pierwszy autobus stary Jelcz ze schodkami był niedostępny. Gdy przyjechał jeden z autobusów niskopodłogowych linii nr 5, okazało się, że pochylnia nie działa. Kierowca kolejnego niskopodłogowego pojazdu linii nr 12 niechętnie podjechał pod krawężnik, nie pochylił autobusu, ale udało się wjechać. Federacja MAZOWIA wraz z uczestnikami spaceru zainterweniowała w Zakładzie Komunikacji Miejskiej w Sochaczewie. Okazało się, że autobus linii nr 5 ma lekko uszkodzoną pochylnię, ale kierowca mimo to mógł ją wysunąć i powinien był to zrobić. 2. Wejście do urzędu Wejście do urzędu znajduje się na poziomie chodnika osoba poruszająca się na wózku dostanie się tam bez trudu. Teren budynku jest otoczony płotem. Furtka jest wystarczająco szeroka, by przejechać wózkiem. 22

Drzwi są szklane z białą ramą. Przydałby się plakat, który odróżniałby się na odbijającej powierzchni. Szerokość drzwi jest wystarczająca, by wjechać wózkiem. Tuż za drzwiami leży gumowa wycieraczka, która nie jest dobrze przytwierdzona do posadzki i można się o nią łatwo potknąć. 3. Informacja Tablica informacyjna jest czytelna dla osób niedowidzących. Dobrze dobrano kolory: czarna czcionka na złotym tle. Jest oświetlona jasnym światłem padającym z boku, które nie odbija się od powierzchni. Tablica wisi na odpowiedniej wysokości, informacje z łatwością odczyta osoba na wózku. Tabliczki przy pokojach są umieszczone nieco za wysoko. Dobór kolorów jest dobry: ciemna czcionka na złotym tle. Na drugim piętrze wywieszono wzory dokumentów, m.in. wniosków o zasiłek rodzinny. Czcionka jest bardzo mała i nie odczyta jej osoba niedowidząca. Niektóre wzory wiszą na tyle wysoko, że nie sięgnie po nie osoba na wózku. Prowadząc badania, nie zauważyliśmy żadnych przekazów informacyjnych, skierowanych do osób niesłyszących. Brakuje także informacji o tym, jak obsługiwane są osoby z taką niepełnosprawnością. 4. Przestrzeń wewnątrz budynku Urząd znajduje się na drugim piętrze, można się tam dostać schodami lub windą. Schody są oznaczone taśmami, ale tylko do pierwszego piętra i tylko dla osób wchodzących do góry. Poręcz po obu stronach przyda się klientom idącym w górę i w dół. 23

Winda wyposażona jest w sygnalizację dźwiękową, podawana jest informacja o piętrze, na którym zatrzymuje się podnośnik. Przyciski w windzie są za wysoko. Winda nie jest bardzo przestronna, ale pomieści osobę na wózku i asystenta. Wejście do urzędu na drugim piętrze z klatki schodowej jest obklejone plakatami. Choć budynek urzędu jest nieduży, sprawia wrażenie przestronnego dzięki bardzo dobremu oświetleniu. W holu umieszczony jest kiosk z ofertami pracy. W trakcie spacerów badawczych nie działał. Na korytarzu brakuje poręczy. Jasnoszara podłoga i jasnozielone ściany zlewają się, ale dzięki bardzo dobremu oświetleniu osoba niedowidząca będzie czuła się komfortowo. Krzesełka ustawione są prawidłowo, tylko wzdłuż jednej ściany. Po lewej stronie na korytarzu znajduje się kasa okienko jest umieszczone za wysoko z punktu widzenia osoby poruszającej się na wózku. Drzwi do pokojów wykonane są z półprzezroczystego szkła, co sprawia wrażenie otwartości urzędników na klientów. Stanowią także dodatkowe źródło światła. Są wystarczająco szerokie, by pokonać je na wózku. Urząd zadbał o rodziców przychodzących z dziećmi. W holu, tuż obok wejścia do działu świadczeń rodzinnych, zorganizowano kącik zabaw dla najmłodszych. W holu ustawiono także stolik z krzesełkami i dystrybutor z wodą. Stolik jest jednak na tyle niski, że nie podjedzie do niego osoba na wózku. Widoczny jest także zegar. Urząd sprawia wrażenie miejsca przyjaznego dla klientów. 5. Toaleta Dostępne są toalety dla kobiet i mężczyzn, nie są jednak dostosowane do potrzeb osób poruszających się na wózku. Z powodu niewielkich rozmiarów pomieszczenia nie da się tam wjechać wózkiem, ani tym bardziej nim manewrować. W męskiej toalecie podczas spaceru badawczego brakowało deski. 24

3. Dostępność stron WWW sochaczewskich urzędów (Monika Szczygielska) W ramach raportu dokonany został przegląd stron WWW urzędów publicznych z powiatu sochaczewskiego: http://www.sochaczew.pl - Strona Urzędu Miasta Sochaczewa http://www.is.waw.pl Podstrona Urzędu Skarbowego w Sochaczewie http://www.powiat.sochaczew.pl/ właściwie: http://e-sochaczew.pl/powiat / - Strona Starostwa Powiatu Sochaczewskiego http://pcpr.e-sochaczew.pl Strona Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Sochaczewie http://gmina.e-sochaczew.pl Strona Urzędu Gminy Sochaczew http://mops.e-sochaczew.pl Strona Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Sochaczewie http://pup.e-sochaczew.pl Strona Powiatowego Urzędu Pracy w Sochaczewie Przeglądowi poddane zostały: poprawność kodu HTML i stylów CSS oraz zgodność stron ze standardami WCAG 2.0. na poziomie AA uznanymi przez polskie prawo za standardy dostępności. Niestety żadnej ze wskazanych stron WWW nie można uznać za dostępną, czyli także m.in. przystosowaną do potrzeb osób niepełnosprawnych nawet na podstawowym poziomie. W Polsce dostępność jest tematem stosunkowo młodym, ale ważnym i koniecznym do wdrożenia. Z badań przeprowadzonych przez Fundację Widzialni wynika, że jedynie 8% stron internetowych polskiej administracji jest dostosowanych do minimalnych wymagań dostępności stawianych przez międzynarodowe standardy. Wyniki tych badań pokrywają się z rezultatami analiz przeprowadzonych przez Komisję Europejską. Strony sochaczewskich instytucji nie są, niestety, wyjątkiem. Na dostosowanie stron internetowych do standardów administracja publiczna ma czas do końca 2015 roku. Wynika to zarówno z Europejskiej Agendy Cyfrowej, jak i polskiego prawa. Jednocześnie Unia Europejska pracuje nad jednolitym standardem, który będzie obowiązywał w całej Europie. Polskie prawo zobowiązuje podmioty realizujące zadania publiczne m.in. ministerstwa, urzędy skarbowe, urzędy miast i gmin, policję, straż pożarną, szpitale, do uwzględnienia dostępności zarówno na etapie tworzenia serwisu, jak i podczas każdej modernizacji, w trakcie pracy informatycznej oraz na poziomie administracji stroną. Dla podmiotów realizujących zadania publiczne dostępność jest obowiązkiem, wymogiem prawnym, dla innych podmiotów zaleceniem, które przynosi korzyści biznesowe. Dla zrozumienia tematu kluczowe są definicje podstawowych pojęć: Dostępność WWW (web accessibility) to zapewnienie dostępu do zasobów internetowych możliwie jak największej liczbie użytkowników, bez względu na ich niepełnosprawność, wiek, status majątkowy, sprzęt i oprogramowanie. Z dostępnością wiąże się pojęcie użyteczności WWW (web usability), czyli przygotowanie serwisu WWW tak, aby zmaksymalizować satysfakcję użytkownika poprzez efektywność serwisu i łatwość jego użytkowania. Podstawą dostępności jest budowa uniwersalnej strony WWW, jednej dla wszystkich, a nie jej alternatywnych wersji. Dostępność WWW osiąga się przede wszystkim za pomocą poprawnego i użytego zgodnie ze standardami kodu oraz staranności przy zarządzaniu stroną. 25

W3C (The World Wide Web Consortium) to międzynarodowe konsorcjum powołane w 1994 roku, które tworzy standardy i wytyczne dotyczące stron internetowych. W jego skład wchodzi ponad 400 firm, ośrodków naukowych i instytucji z całego świata. Należą do nich IBM, Microsoft, CERN, Adobe, Apple, Google, Oracle i wiele innych organizacji świata, delegujących do pracy w ramach Konsorcjum najlepszych specjalistów w poszczególnych dziedzinach. To jedna z najbardziej wiarygodnych instytucji międzynarodowych w tym zakresie. Rekomendacje W3C stanowią podstawę dokumentów prawnych w wielu krajach na świecie, w tym w USA, Unii Europejskiej oraz Polsce. W kluczowej dla Unii Europejskiej strategii dotyczącej ICT (Information and Communication Technologies) Europejskiej Agendzie Cyfrowej znajduje się zapis, uznający rekomendacje W3C za obowiązujące. Do wytycznych W3C odwołują się powstające aktualnie w Komisji Europejskiej standardy w prawie zamówień publicznym i tworzony właśnie Europejski Akt Dostępności oraz norma ISO/ IEC 40500:2012. Również polskie rozporządzenie określające wymogi dostępności implementuje standardy W3C. Inicjatywa WAI (Web Accessibility Initiative) międzynarodowa grupa utworzona w ramach Konsorcjum W3C, pracująca nad standardami tworzenia stron WWW dostępnych dla jak największej liczby użytkowników. WAI jest twórcą trzech grup standardów: WCAG - Web Content Accessibility Guidelines, czyli wytyczne dotyczące dostępności treści internetowych; ATAG - Authoring Tool Accessibility Guidelines, czyli wytyczne dotyczące dostępności narzędzi autorskich; UAAG - User Agent Accessibility Guidelines, czyli wytyczne dotyczące dostępności klienta użytkownika. WCAG (Web Content Accessibility Guidelines) to dokument opracowany przez W3C WAI, określający szczegółowe zalecenia w zakresie dostępności na każdym poziomie. Standaryzacja odbywa się na trzech poziomachpriorytetach, oznaczonych literami: A podstawowy poziom dostosowania (absolutnie wymagany), AA poziom zaawansowany, przyjęty w wielu państwach i UE jako wymagany prawnie, AAA poziom najwyższy.w związku ze zmianami technologicznymi dokument jest aktualizowany, jego aktualna wersją jest WCAG 2.0. Norma ISO 15 października 2012 roku standard WCAG 2.0 oficjalnie został normą Międzynarodowej Organizacji Normalizacyjnej ISO/IEC 40500:2012. Polskę w ISO reprezentuje Polski Komitet Normalizacyjny, państwowa jednostka budżetowa. Ustanowienie normy ISO zbiega się z pracami prowadzonymi w Unii Europejskiej i ma służyć harmonizacji standardów na poziomie międzynarodowym m.in. w celu ułatwienia realizacji postanowień Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. W praktyce oznacza to, że wskazówki W3C z opracowanych przez ekspertów zaleceń stały się oficjalnym standardem, którego wszyscy powinniśmy przestrzegać. Budując serwis niezgodny ze standardem ryzykujemy, że może on nie działać. 3.1 Co oznacza dostępna strona WWW? Dostępny serwis internetowy, to taki, który nie dyskryminuje żadnej grupy społecznej. Stworzenie takiego serwisu oznacza, że został on opracowany zgodnie ze standardami WCAG 2.0 opracowanymi przez W3C, do których odwołuje się europejskie i polskie prawo. W świetle standardów W3C pojęcia dostępność (accessibility) i użyteczność (usability) nabrały szerszego znaczenia, ponieważ W3C dąży do rozwoju zasobów internetowych bez ograniczeń ze względu na: Użytkownika jego kulturę, wiek, zdolności, ograniczenia fizyczne i intelektualne wynikające 26

np. z niepełnosprawności itd.; Sprzętu posiadane przez niego zasoby aplikacji i danych oraz rodzaj urządzenia (komputery starsze i nowsze z wysoką rozdzielczością, urządzenia mobilne itd.); Dostęp do Internetu (od wąsko- do szerokopasmowego łącza); Rodzaj interakcji (dotyk, długopis, myszka, głos, technologie pomocnicze, komputer-komputer); A także w celu umożliwienia komputerom wykonywania bardziej pożytecznej pracy (poprzez zaawansowane wyszukiwanie danych i ich wymianę). Osoby niepełnosprawne nie potrzebują żadnych alternatywnych wersji strony WWW, a jedynie strony napisanej i prowadzonej zgodnie ze standardami. Jeśli strona z różnych powodów przewiduje wersje: językową, o dużym kontraście, żałobną (czarno-biała) serwis powinien być dostępny w każdej z nich. Aby mówić o stronie WWW zbudowanej zgodnie ze standardami dostępności WCAG 2.0 wymaganymi przez polskie prawo, serwis musi zawierać przede wszystkim: Odpowiedniki tekstowe dla wszystkich elementów graficznych, animacji, audio oraz wideo atrybut: ALT. (Nieopisane elementy zostaną pominięte przez program czytający, w ten sposób np. adres urzędu zapisany w formie pliku graficznego na obrazku zostanie przez czytnik pominięty); Etykiety pól formularzy atrybut: LEGEND,oraz ich pogrupowanie atrybut: FIELDSET.(Nieopisany i niepogrupowany formularz czy wyszukiwarka zostaną pominięte przez czytnik lub pola zostaną odczytane jako puste); Poprawność i jednoznaczna treść linków.(brak opisu linków atrybutem TITLE powoduje, że zostaną one pominięte przez urządzenie czytające; treść wszystkich linków powinna mieć sens poza kontekstem. Odczytane przez czytnik sformułowania typu czytaj więcej, zobacz tutaj nie dostarczają informacji); Odpowiednie zastosowanie nagłówków h1, h2,, h5 (Nagłówki, zastosowane we właściwej hierarchii, budują strukturę strony. Na stronie, gdzie np. h1 oznacza tytuł strony, h2 główne działy, h3 tytuły newsów z działu aktualności itd., nagłówki pozwalają m.in. osobom niewidomym na przeglądanie strony na skróty. Nagłówki nie służą do nadawania styli tekstowi); Prawidłowe użycie list i tabel.(wszędzie tam, gdzie wyliczane są elementy np. menu, umożliwiało działanie strony WWW po wyłączeniujavascripts ma to znaczenie zarówno dla osób korzystających z programów czytających, jak i nowoczesnych urządzeń mobilnych. Odpowiednio zatytułowane tabele służą wyłącznie do prezentacji danych statystycznych, od wielu lat nieużywa się tabel jako podstawy konstrukcyjnej strony nie tylko ze względu na czytniki); Kontrast tekstów w stosunku do tła.(standardowo 4,5:1 niewłaściwy kontrast elementów do tła utrudnia odbiór, a przy użyciu programów powiększających uniemożliwia czytanie); Jednoznaczne tytuły dla każdej ze stron.(wspomagają pozycjonowanie strony i umożliwiają orientację na stronie. Źle użyte, zapisane jako przypadkowe wyrazy lub ciągi cyfr, zostaną tak odczytane przez program czytający i wprowadzą osobę niewidomą w błąd); Możliwość obsługi za pomocą klawiatury.(to rozwiązanie dla osób, które nie korzystają z myszki np. z powodu braku kończyn); 27

Zapewnienie bezpośredniego dostępu do treści.(za pomocą kotwic oraz skip links, m.in. czytniki dla osób niewidomych przechodzą do tekstu z pominięciem bannerów graficznych); Dostęp do informacji na różne sposoby.(służy temu m.in. grupowanie narzędzi ułatwiających dostęp do szukanych treści, takich jak wyszukiwarka, mapa strony czy spis treści w górnej części strony. Alternatywną formą dostępu do treści są także skróty klawiaturowe); Poprawność (X)HTML.(Poprawność kodu nie jest jednoznaczna z dostępnością, ale bezbłędna składnia przyspiesza działanie strony, wspomaga dostęp do treści i wspiera jej pozycjonowanie); Poprawność CSS(odpowiada za wygląd strony); Dodatkowe ułatwienia (rozwiązania takie, jak: zmiana kontrastu, powiększanie fontów oraz ułatwienia dla osób niesłyszących język migowy, napisy). 3.2 Do kogo skierowana jest dostępna strona WWW? Stworzenie dostępnego serwisu WWW obejmuje przystosowanie go do potrzeb m.in.: osób niewidomych, niedowidzących, daltonistów; niedosłyszących, głuchych oraz głuchoniewidomych; osób niepełnosprawnych ruchowo; osób niepełnosprawnych intelektualnie; osób z ADHD; dyslektyków; ludzi starszych; społeczności z biednych regionów (m.in. ze względu na problemy z infrastrukturą internetową, brak Internetu stacjonarnego lub wolne łącza); osób korzystających ze starych typów komputerów lub starszej wersji oprogramowania (m.in. korporacje, banki, uczelnie i instytucje, gdzie sprzęt podlega amortyzacji i system jest zarządzany zewnętrznie, także osoby ubogie); osób korzystających z przeglądarek tekstowych oraz nowoczesnych urządzeń mobilnych. 3.3 Podstawy prawne dostępności Polska Wymagania w zakresie dostępności stawiane podmiotom realizującym zadania publiczne, m.in. administracji samorządowej, precyzuje Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie Krajowych Ram Interoperacyjności, minimalnych wymagań dla rejestrów publicznych i wymiany informacji w postaci elektronicznej oraz minimalnych wymagań dla systemów teleinformatycznych z dnia 12 kwietnia 28

2012 roku. Dokument zobowiązuje twórców publicznych WWW do zapewnienia realizacji wymagań WCAG 2.0 na poziomie AA na każdym etapie tworzenia serwisu WWW. Określa ostateczny termin dostosowania stron WWW do końca 2015 roku. Od 1 kwietnia 2012 roku również ustawa o języku migowym i innych środkach wspierania komunikacji zobowiązuje m.in. urzędy, szpitale, zakłady opieki zdrowotnej, straż pożarną i policję do zapewnienia pomocy w komunikacji osobom z dysfunkcjami słuchu zarówno podczas świadczenia usług, jak i informowania o nich. Wśród środków wspierających komunikowanie się wymienione zostały strony internetowe spełniające standardy dostępności dla osób niepełnosprawnych. Ustawa nakazuje także zobowiązanym podmiotom upowszechnianie informacji o usługach oferowanych osobom niesłyszącym m.in. w BIP oraz na dostępnych stronach WWW. 6 września 2012 roku Polska ratyfikowała Konwencję Organizacji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. Dostępność została w dokumencie uznana za jedną z podstawowych, kluczowych zasad, na których opiera się Konwencja (art. 3).Zagadnieniu temu poświęcony został cały Artykuł 9, zatytułowany Dostępność, w którym czytamy: Aby umożliwić osobom niepełnosprawnym samodzielne życie i pełne uczestnictwo we wszystkich sferach życia, Państwa-Strony podejmą stosowne kroki celem zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu, na równych zasadach z innymi obywatelami, do [ ] technologii i systemów komunikacyjnych i informacyjnych, oraz do innych udogodnień i usług oferowanych całemu społeczeństwu. Usuwanie przeszkód i barier na drodze do dostępności zgodnie z Konwencją dotyczy między innymi: usług informacyjnych, komunikacyjnych i innych, w tym usług elektronicznych. W Artykule 21, zatytułowanym Wolność ekspresji i wyrażania poglądów oraz dostęp do informacji, Państwa-Strony zobowiązują się podjąć działania umożliwiające osobom niepełnosprawnym egzekwowanie swoich praw do wolności słowa i wyrażania poglądów, w tym swobody uzyskiwania, otrzymywania i rozpowszechniania informacji i idei na równych zasadach z innymi członkami społeczeństwa, za pomocą wszelkich środków komunikacji międzyludzkiej, w tym między innymi poprzez dostarczanie osobom niepełnosprawnym informacji przeznaczonych dla ogółu społeczeństwa w dostępnym formacie i za pomocą środków przekazu odpowiednich dla rodzaju niepełnosprawności, bez opóźnień czasowych i dodatkowych kosztów. Ponadto o równości w dostępie do informacji mowa jest m.in. w: Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej (artykuły 32 i 69); Ustawie o dostępie do informacji publicznej z dnia 6 września 2001 r.; Ustawie o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne z dnia 17 lutego 2005 r.; Karcie Osób Niepełnosprawnych (uchwała Sejmu RP z 1 sierpnia 1997 r.). Unia Europejska Od 2006 roku dostępność stron WWW jest przedmiotem deklaracji i wytycznych instytucji UE, które w inicjatywie i2010 oraz Europejskiej Agendzie Cyfrowej dają czas do 2015 roku na dostosowanie stron istotnych z punktu widzenia interesu publicznego. Aktualnie Komisja Europejska pracuje nad standardami dostępności w prawie zamówień publicznych oraz nad Europejskim Aktem Dostępności opartych o standardy WCAG 2.0. na poziomie AA. W konsekwencji oznacza to, że zgodność ze standardami będzie jednym z kluczowych warunków 29

przeprowadzenia zamówienia publicznego na stronie internetowej lub dofinansowania z funduszy unijnych projektu, którego elementem będzie strona internetowa. 23 grudnia 2010 roku Unia Europejska ratyfikowała Konwencję Organizacji Narodów Zjednoczonych o prawach osób niepełnosprawnych. Dokument odzwierciedla zobowiązanie UE, określone w strategii Komisji Europejskiej w zakresie niepełnosprawności, do zbudowania do 2020 roku Europy bez barier dla około 80 milionów osób niepełnosprawnych żyjących w UE. USA W USA obowiązek dostępności został wprowadzony przez Kongres Stanów Zjednoczonych w połowie lat 80. na mocy nowelizacji ustawy o rehabilitacji w części dotyczącej elektroniki i technologii informacyjnych (Section 508 Electronic and Information Technology w: The RehabilitationAct 29 [U.S.C. 794d]). Dokument, nawiązując do standardów W3C, wprowadził wymóg, by elektronika i produkty związane z technologią informacyjną kupowane przez agencje federalne były dostępne dla osób niepełnosprawnych. Konsekwencją działań prawnych w zakresie dostępności w USA jest postęp prac nad standardami w ramach W3C. 3.4 Internet jest dla wszystkich Jak z Internetu korzystają osoby niewidome? Osoby niewidome korzystają z Internetu za pomocą programów czytających, które wykorzystując mowę syntetyczną, odczytują treści z WWW. Ich komputery wyróżnia specjalistyczne oprogramowanie, z których najpopularniejsze to JAWS oraz Window-Eyes. Przeważnie kupują je razem z komputerem albo instalują zaraz po wgraniu systemu operacyjnego. Programy odczytują liniowo zwartość stron WWW, linijka po linijce, zgodnie z kolejnością w kodzie źródłowym. By jednak było to możliwe, konieczne jest, aby strona WWW była stworzona zgodnie z zasadami dostępności określonymi przez W3C. Aby oprogramowanie czytające spełniło swoja rolę, serwis WWW powinien mieć poprawnie napisany kod, posiadać odpowiednio opisane linki, pola formularzy, nagłówki i spełniać wytyczne zawarte w dokumencie WCAG 2.0. To, co najbardziej przeszkadza osobie niewidomej w poruszaniu się po WWW, to: źle opisane i nieopisane elementy graficzne, na których oprogramowanie czytające się zapętla lub które pomija; nieopisane pola formularzy, które są przez to niewidoczne dla oprogramowania czytającego. W ten sposób uniemożliwia się osobie niewidomej skorzystanie z wyszukiwarki czy wysłanie maila za pomocą formularza; autoodtwarzanie plików dźwiękowych muzyki czy lektora, które zagłuszają program czytający. Co więcej, przy źle opisanych przyciskach czytnik nie widzi możliwości wyłączenia tej funkcji; błędnie zastosowane elementy typu flash oraz informacje w formie graficznej (skany pism, wykresy w postaci informacji, zdjęcia), które bez alternatywy tekstowej nie dostarczą niewidomemu informacji; zabezpieczenia antyspamowe typu CAPTCHA (przepisz litery z obrazka) programy czytające nie czytają obrazków tylko tekst. 30

Osoby niewidome pomijają grafikę, obsługują stronę WWW korzystając ze strzałek oraz skrótów klawiaturowych. Szczególnie ważne są dla nich alternatywne formy dostępu do informacji: wyszukiwarka, spis treści, mapa strony.najlepiej, jeśli są zgrupowane i umieszczone na górze strony. Wbrew powszechnemu przekonaniu osoby niewidome korzystają z podstawowej wersji strony, a nie wersji uproszczonej, o dużym kontraście lub udźwiękowionej. Rozwiązania typuweb reader nie zwiększają dostępności serwisu dla osób niewidomych. Są nieprzydatne tej grupie, a często nieumiejętnie zastosowane szkodzą Absurdalnie dodatkowe programy czytające wymagają pobrania i instalacji z innej strony www, do czego osobie niewidomej konieczny jest program czytający. Czyli bez czytnika nie zainstalują, z czytnikiem własnym dodatkowego nie potrzebują. Podobnie rzecz przedstawia się z aplikacjami służącymi do odczytania treści, znajdującymi się bezpośrednio na stronie. Często uruchamiające je przyciski opisane są niezgodnie ze standardami i zostaną pominięte przez program czytający, a jeśli na stronie włączone będzie autoodtwarzanie, zagłuszą czytnik. Tego typu aplikacje dedykowane są osobom widzącym, które z różnych powodów wolą korzystać z pomocy lektora. Może skorzystać z nich np. dyslektyk czy obcokrajowiec, który ma problemy z czytaniem, lub osoba zajęta inną czynnością, która chce wysłuchać artykułu np. podczas prac domowych lub jazdy samochodem. Rozwiązania te mogą być stosowane jedynie jako wspierające dostępność, a nie alternatywa dla nich. Kontrast dla niedowidzących Osoby niedowidzące w zależności od wady wzroku korzystają z programów czytających, podobnie jak osoby niewidome, lub z programów powiększających (nawet 30 razy). Dla tej grupy kluczowe znaczenie ma kontrast strony, czyli kontrast treści do tła i zdjęć do tła. Należy podkreślić, że chodzi tu o kontrast strony podstawowej, a nie tworzenie alternatywnych wersji strony WWW. Standardowy (z nielicznymi wyjątkami) kontrast tekstu lub grafiki do tła wynosi 4,5:1, wysoki 7:1. Zbyt mały kontrast strony spowoduje, że nawet duże elementy serwisu będą słabo widoczne przy znacznym powiększeniu. Również ze względu na zastosowanie programów powiększających należy uważać na długość pól edycyjnych w formularzach. Zbyt długie w dużym powiększeniu będą trudne do użycia. Ważną kwestią jest też niezaburzanie tekstu przy powiększaniu. Zbyt wąskie kolumny będą wymagały bardzo częstych przejść do następnego wiersza, zbytszerokie grożą utratą koncentracji i gubieniem czytanego wątku. Elementy strony WWW pomagające poruszać się po niej osobie niedowidzącej: odpowiedni kontrast tła i grafiki do strony; grupowanie narzędzi wspomagających dostęp do treści; odpowiednia długość pól edycyjnych oraz wysoki kontrast formularzy; przyciski nawigacyjne oraz szukaj w wysokim kontraście; wyróżnianie linków na dwa sposoby inny kolor i podkreślenie. Praktyki często spotykane na publicznych stronach WWW, takie jak wersja strony o wysokim kontraście (czarnożółta lub czarno-biała) bądź możliwość zmiany wielkości czcionki są jedynie elementami wspomagającym dostępność. Stworzenie wersji alternatywnej strony nie stanowi o jej dostępności. Wersja ta może być pomocna 31

na stronach, które z różnych powodów, np. estetycznych, nie mogą spełnić standardu. Głuchy w Internecie Osoby niesłyszące i niedosłyszące to w zasadzie dwie różne grupy. Wśród niesłyszących należy wyodrębnić osoby głuche od urodzenia, wychowane przez niesłyszących rodziców. Dla nich językiem natywnym jest Polski Język Migowy, naturalny język osób niesłyszących, o własnej składni i znakach przestrzennych, całkowicie różny od języka polskiego. Dziecko niesłyszące języka polskiego uczy się go jako drugiego, tak jak języka obcego. To, na jakim poziomie osoba głucha zna język polski, zależy od indywidualnych zdolności. Zazwyczaj nie zna frazeologizmów i przenośni, bo w języku migowym one po prostu nie występują, nie zrozumie też języka specjalistycznego. Przyjmuje się, że osoba niesłysząca czyta ze zrozumieniem na podobnym poziomie jak przeciętny Polak w języku obcym. O ile prosty tekst nie będzie sprawiać trudności, o tyle np. pisma urzędowe, decyzje administracyjne, opisy procedur już tak. Kluczową zasadą w komunikacji pisemnej z tą grupą jest prostota i klarowność przekazu. Podstawowa dewiza brzmi: jeśli możesz napisać tekst jaśniej, zrób to, a skorzystają na tym także inni. Drugim problemem obok stopnia trudności tekstu dla osób niesłyszących są multimedia. Na dostępnej stronie WWW należy zapewnić alternatywę dla nagrań dźwiękowych. Udostępnianie nagrań mp3 oraz plików wideo możliwe jest na trzy sposoby: załączenie pliku z zapisem ścieżki dźwiękowej; opatrzenie napisami; wtłumaczenie migowe. Najlepszym rozwiązaniem są tłumaczenia migowe. Należy jednak zasygnalizować istnienie pewnej komplikacji. Otóż w Polsce używane są dwa języki migowe: Polski Język Migowy, o którym pisaliśmy powyżej, oraz System Językowo-Migowy, sztuczny język stworzony w oparciu o gramatykę języka polskiego i znaki migowe. Którego z nich używać? Środowisko jest w tej kwestii podzielone. Wszystko zależy od grupy, do której komunikat jest kierowany. Nie ma w Polsce badań na ten temat. Ostatnio obserwuje się jednak tendencję do preferowania języka naturalnego. Nie każdy niesłyszący zna jednak język migowy. Osoby niedosłyszące oraz te, które straciły słuch w późniejszym wieku, przeważnie znają język polski w zaawansowanym stopniu. Pozwala im to swobodnie czytać napisy. Są one przydatne także osobom starszym, które ogłuchły z wiekiem, oraz obcokrajowcom uczącym się języka polskiego. Napisy nie zastępują wideotłumaczeń, są skierowane do innej grupy. Przy obecnie dostępnej technologii są prostsze i tańsze do wykonania. W przypadku braku możliwości zamieszczenia napisów lub wideotłumaczenia absolutnym minimum jest alternatywny zapis tekstowy pliku multimedialnego bezpośrednio na stronie lub w poprawnie sformatowanym pliku tekstowym. Ostatnie rozwiązanie ma szczególne znaczenie dla osób głuchoniewidomych, które wspomagają się urządzeniami czytającymi. 32

Osoby niepełnosprawne ruchowo Istnieje grupa osób, które z powodu braku kończyn nie mogą korzystać z myszki. Jedną z najważniejszych zasad dostępności jest możliwość obsłużenia pełnej funkcjonalności serwisu WWW wyłącznie za pomocą klawiatury. Dotyczy to zarówno obsługi nawigacji, wyszukiwarki, formularzy, jak i filmów. Możliwość obsługi stronywww za pomocą klawiatury pozwala także na obsługę serwisuza pomocą urządzeń dodatkowych np. pałeczek trzymanych w ustach lub manipulatorów nagłownych. Stworzona zgodnie ze standardami strona będzie współpracowała również z urządzeniami rejestrującymi używanymi przez osoby sparaliżowane, dla których jedynym możliwym ruchem jest ruch głowy oraz przy użyciu oprogramowania do sterowania głosem. Osoby niepełnosprawne intelektualnie Podstawowym problemem tej grupy jest percepcja informacji. Kluczowe znaczenie ma tu zastosowanie zasad użyteczności stron WWW przede wszystkim projektowanie intuicyjnych, czytelnych i prostych interfejsów, opatrzonych obok tekstu czytelnymi ikonami. Ponadto ważne jest formułowanie jasnych przekazów treści, tekstów opartych na krótkich zdaniach, pozbawionych trudnego słownictwa. Należy także zadbać o komunikaty wyjaśniające, czytelne komunikaty o błędach oraz o poprawnie zakończonych operacjach. Osoby dojrzałe w sieci Wszyscy się starzejemy. Wiek powoduje dysfunkcje utrudniające, spowalniające lub nawet uniemożliwiające korzystanie z nowych technologii. Pogorszające się wzrok, słuch czy percepcja, problemy motoryczne, a nawet wtórny analfabetyzm powodują, że osoby dojrzałe zaczynają agregować deficyty osób niepełnosprawnych. 4. Noty o autorach Eliza Gryszko - współrealizatorka projektów: URZĄDzamy RAZEM, Lokalne Grupy Inicjatywne na Rzecz Osób Niepełnosprawnych, związana z Federacją MAZOWIA od 2011 roku. Absolwentka socjologii w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, doktorantka w Zakładzie Metod Badania Kultury w Instytucie Stosowanych Nauk Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie pracuje nad problematyką ewaluacji w instytucjach kultury. Zainteresowana współpracą samorządów z organizacjami pozarządowymi działającymi na polu kultury. Monika Szczygielska - politolog, specjalista ds. marketingu politycznego i PR, właściciel INTRO PR i pomysłodawca projektu DOSTEPNI.eu; od 2009 roku zajmuje sie tematem dostępności, wdrażała pierwsza w Polsce dostępną stronę www osoby publicznej oraz dostępny portal informacyjny, współpracuje z europosłem Rafałem Trzaskowskim i organizacjami pozarządowymi w tym zakresie. Piotr Teisseyre realizator projektu URZĄDzamy RAZEM, od 2010 roku członek zespołu Federacji MAZOWIA. Absolwent Instytutu Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, doktorant w Zakładzie Problemów Społecznych i Planowania Społecznego w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie przygotowuje pracę na temat strategii opiekuńczych polskich rodzin. Zainteresowany problematyką konsultacji społecznych 33